21 Temmuz 1936 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

21 Temmuz 1936 CUMHURİYET Çanakkalenin Kahramanlık Destanı Orada ölenlerin birbirine karışan kanları ve kemikleri Çanakkaleyi bir kahramanlık abidesi olarak tarihin sinesine dikmiştir. Bugün, Türk askerleri, Çanakkale Boğazınm kıyılarma toplannı tekrar sürerek yurdun kapısını tutarlarken, Çanak kale miidafaasını size hulâsaten anlat mak isterim. 1914 senesi ağustosunun birinci günü Avrupada top patladı. 2 ağustos günü bir taraftan, Sadırazaın Said Halim Paşanm Yeniköydeki yah sında Türkiye Almanya ittifaknamesi imzalanırken diğer taraftan Türkiye bitaraflığını ilân ediyor ve bu bitaraflığı müsellehan muhafaza için hududlarda ve bilhassa Boğazlarda tedbirler ahyordu. 10 ağustos günü Göben ile Breslav Çanakkale Boğazına iltica ettiler. Birkaç saat sonra îngiliz filosu Boğaz ağzına geldiysede içeri girmeğe cesaret edemedi. 26 eylulde îngiliz donanması, Boğaz ağzında, tarassud vaziyetini ablokaya tahvil etti. Aaramızda harb hali yokken, Türk harb gemilcri dışan çıkarsa, üzerlerine ateş edileceğini, karakol yapmak için Boğaz dışına çıkmış olan Akhisar torpitobotuna bildirdi. Biz de bu tehdide Boğazlann açık bırakılmış olan geçidini de torpil dökerek kapamak suretile mukabele ettik. 2 7 2 8 birinciteşrinde Amiral Suşon Karadenizde Rus limanlanna ve harb gemilerine bir baskm yaparak bizi zorla harbe sürükledi ve ikinciteşrinin ilk günü, Türkiye ile Itilâf devletleri arasmda harb başladı. di. 21 ağustosta 30,000 kişilik kısmen taze kuvvetle bir daha taarruz etti. Atatürk bu hücumu da defetti. Yanan fundalıklar arasında bir yara sığınmış olan İngiliz livalan her taraftan ateş alüna alınarak imha edildi. Bugün, yalnız naeşhur 29 uncu fırka 5,000 zayiat vermişti. Bir Fransız muharriri ve bizzat İngiliz Başkumandanı, Türk ordusunun, son muvaffakiyetlerini Atatürkün azim ve metanetine medyun olduğunu ve Türk askerlerinin «Allah Allah!» naralarile yapbklan çok kahramanca hücumların yeni îngiliz kıt'alannı yıldırdıklarını yazıyorlar. Tahliye Çanakkalede mukabele ediyorlardı. Bu muharebelerde Ingilizlerin Agamemnon zırhlısı hasara uğramışb. Yedi buçuk saat süren müca delede düşman gemileri 2,500, hatta 1,000 metroya kadar sokularak tabyalanmızı tahrib ettiler. Insanca zayiatımız 13 şehid 19 yaralı idi. 17 eski topumuz 186 ağır topla çarpıştı. 26 şubatta, methal tabyalan cevab vermediğinden tahribahn derecesini an lamak üzere Siddilbahir ve Kumkaleye bahriye müfrezeleri çıkanldı. Hiç mu kavemet görmiyen bu müfrezeler, toplanmızı dinamitle tahrib ettiler. meşhur 18 mart muhareberini canlandıran bir levha Kerevizdereye ayak basmağa ve Türk mukavemetini kırmağa muvaffak olamayınca, General Hamilton yeni bir ihrac yaparak Türklerin sol cenahını kuşatmaga karar verdi. Deniz cephesi muharebeleri 3 ikinciteşrin sabahı saat 6,50 de 28 gemiden mürekkeb îngiliz Fransız donanması Boğazın methal bataryalarım ilk defa bombardıman ettiler. Böylece Çanakkalenin deniz cephesinde harb başlamış oldu. Methal bataryalarinda 15 likten 28 lige kadar hepsi hepsi 17 topumuz vardı. Bu eski sistem ve kısa menzilli 17 topa mukabil uzun menzilli 100 düşman topu müthiş bir ateş açmışlardı. Seddılbahir tabyasının cepanehğine bir menni isabet öyle kahramanca çarpıştılar ki düşman bölüklerimizi alay, taburlanmızı fırka sanıyordu. Seddilbahirde kıtaatımız 9 misli faik düşmanla muzafferane boğuşurken Anburnunda 12 Anzak taburunu bir bölük piyademizle bir dağ bataryamız karşıla mışb. Yani her Türk neferi karşısında 36 Avustralyah bulunuyordu. Atatürk, hemen 57 nci alaym başına geçerek 27 nci alayla beraber taarruza geçb ve düşmanı Conkbayın ve Kocaçimen gibi, hâkim 18 marttn bilânçosa tepelere çıkmak üzere iken, deniz kena 18 mart muharebesinin bilânçosu §u rına atb. 5 Türk taburu, donanmanın şiddur: Düşman tarafında 16 zırhlıdan 3 detli ateşlerile himaye edilen 12 Anzak Bundan sonra düşman filolan, 4 martta Boğazın ilk boğumundaki tabyalann tahribıne kalkıştılar. O gün tekrar karaya çıkmağa teşebbüs eden bir îngiliz bahriye müfrezesi Türk piyadesi tarafından tardedildi ve 50 zayiat verdi. Torpil tarama ameliyatı ve Boğazın methal ile Kepez burnu arasındaki is tihkâmlarını, bilhassa kahraman Dar danos bataryasmı tahrib için yapılan bombardımanlar 17 marta kadar devam etti. Düşman denizaltı gemileri de faaliyete başlamışlardı. 15 kâmmusani 1915 te Fransızlann Safir denizaltı gemisi Bo ğazda batmlmış ve mürettebatı kısmen esir edılmişti. yeni 38 likler de^ bulunan 506 topuna gahb gelmişti. Toplarunız, o gün 1938 mermi atmışlardı. Fakat asıl büyük toplarr mız 78 ve düşmanınkiler ise 280 tane idi; bizimkiler ağır ateşli, onlannki seri ateşli. Üç düşman gemisini hakhyan ve birini de ağır surette yaralıyan 20 kadar mayin ki bunlar elimizde son mayinlerdi Nusrat mayin gemisi tarafından, bir gece evvel dökülmüştü. Mayinlerimiz o kadar azdı ki koca Boğazda ancak 369 ma yinden mürekkeb 9 hat tesis edebilmiştik. Anafarta muharebeleri Ağustos bidayebnde, Hamilton yeni kuvvetler alarak zayiabnı telâfi ebniş ve ordusunu 30,000 i Fransız olmak üzere 157,000 kişiye iblâğ etmişti. Bu kuvvetlerden 65,000 kişi Arıburnunda ve Anburnunun şimalinde yeniden karaya çıkanlacak ve karşısmdaki 3 tabur, 4 batarya ve 1 süvari bölüğünden ibaret 3000 kişilik Türk kuvvetini atarak Anburnundaki grupumuzun sağmı çevirecek, Conkbayınnı ve Kocaçimeni alarak Akbaş iskelesine doğru inecekti. Böylece Çanakkale seferinin üçüncü safhası başhyordu. Anzaklar, 67 ağustos gecesi Arıburnunda, deniz kenanndan geçerek sağ cenahımızı kuşathlar, ayni gece Suvlaya çıkan 13,000 îngiliz Anafarta ovasına ayak basmışlardı. Liman fon Sandersin etekleri tutuşmuştu. 7 ağustos günü güneş doğduğu zaman, Anafartalar cephesinde 3,000 Türkün karşısında tam 26,750 Îngiliz vardı. Liman Paşa, daima Bolayır berzahında ruttuğu miralay Feyzi Bey kumandasındaki 16 nci kolorduya cebrî yürüyüşlerle Anafartalara koşmasmı ve hemen düşmana taarruz ebnesini emretti. 8 ağustos günü, lngilizler deniz kenannda kanşmış kıt'alarını tanzim etmek ve deniz banyosu yapmakla vakit geçi rirken miralay Feyzi Bey bazı alaylarına o cehennemî ağustos gününde 60 kilometrodan fazla yolu yürüterek Ingilizlerin karşısına gelmiş, fakat, ordunun son ihtiyatı olan bu yorgun kıt'alarla neticesi meşkuk bir gece taarruzu yapmaktan istinkâf etmişti. O zaman Liman fon Sanders Feyzi Beyin yerine Atatürkü bütün Anafartalar cephesi kumandanlığına tayin etti. Atatürk 89 ağustos gecesi kumandayı deruhde ve 9 ağustos sabahı noksan mevcudlu 7 nci ve 12 nci fırkalarla 9 uncu Îngiliz kolordusuna taarruz etti. Bu zayıf kuvvetlerle düşmanı denize ddkmek kabil olamadı amma, olduğu yere mıhlatmak mümkün oldu. Bizim bu taarruzumuz Anzaklan da Conkbayırına karşı taarruza sev ketmişti. Kanlı zayiatla püskürtüldü. Anzaklar bu mıntakada 6 ağustostanberi 8,500 insan zayi ettikleri halde bir adım ilerliyememişlerdi. Atatürk Boğazı bir daha kurtarıyor 9 ağustosta 9 uncu İngiliz kolordusuna taarruz eden Atatürk, 10 ağustosta da Conkbayırına tırmanmakta olan Anzak grupuna taarruz etti ve bu grupu kuşatarak perişan bir surette geriye attı. O gün kat'î bir mağlubiyete uğrıyan Anzaklar 3,500 zayiat vermişler, Atatürk Boğazlan ve îstanbulu ikinci bir defa daha kurtarmışh. lngilizler, 10, 11 ve 12 ağustosta Suvlaya yeni çıkardıklan kıt'alarla, Atatürkün merkezine taarruz ettiler. Fakat azim zayiatla mağlub oldular. 12, 15 ve 16 ağustosta Kireçtepedeki tam mevcudlu Îngiliz fırkası birkaç bölükle takviye edilmiş olan Gelibolu jandarma taburuna taarruz etti. Bir avuç Türk 10,000 Ingilizi burada durdurdu. Ingilizlerin eline geçen Kireçtepe zirvesi Atatürkün aslanlan tarafından bir mukabil taarruzla geri alındı. Bu muharebelerde, lngilizler, önle rinde üç defa Marmara yolunu açık bulduklan halde, hepsinde zayıf Türk kuvvetleri karşısında bocalamışlar ve nihayet ıiıtiyatlanmız yetişerek düşmanı mağ luben geri atmışh. Hamiltonun sağ cenahımızı kuşatma teşebbüsü 47,000 kişiye rağmen akim kalmışb. General Hamilton hâlâ 50,000 asker istiyor ve taarruzu yenilemeği düşünüyordu. Fakat arbk îngilterede tah liye lâkırdısı ortaya ablmışb. Eylulde, Alman ve Avusturya Macar ordularile Bulgar ordusu, Balkan yolunu açmak için Sırbistan taarruzuna başlamışlardı. Eylul sonunda bu iş ikmal edılmiş, şiddetli sıcaklardan sonra başlıyan şiddetli yağtnurlar, İngiliz ve Fransız ordulannda hastalan pek ziyade artırmışb. Alman ve Avusturya Macar ağır topçusunun gelmesinden ve bol cepane ile yapılacak bir Türk taarruzu ile denize dökülmekten korkan Ingilizlerle Fransızlar, nihayet Geliboluyu tahliyeye karar verdiler. 1920 birincikânun 1915 gecesi Anburnu Anafartalar cephesi ve 89 ikincikânun 1916 gecesi de Seddilbahir cephesi kâmilen tahliye edildi. Ingilizlerin çekilişi hakikaten yağdan kıl çeker gibi olmuş ve tahliye esnasında 50,000 insanla 100 topun ve azim miktarda malzemenin zayi olacağını tahmin eden, Hamiltonun düşüncesi hilâfına, lngilizler hiç zayiat vermeden çekilme nin yolunu bulmuşlardı. Zayiat bilânçotu Ingilizlerden Çanakkale muharebele 18 mart zaferî Müttefikin donanması, 18 mart günü Boğazı zorlayıp geçmek ve Kuvin Eli zabet dretnotunun 38 lik toplarile tehdid etmek kararile taarruz etti. îngiliz Fransız filoları üç fırkaya aynlmıştı. Sabah leyin saat 10 buçukta birinci fırka Ka ranltklimana girip muharebeye başladı. Gizli obüs bataryalarmuz bu fırkaya bir hayli mermi yapıştırdı. Saat yanmda ıkinci fırka Fransızlar Keperburnu ile Soğanlıdere hizalarına kadar ilerledi. Ve 3,500 metroya kadar sokularak muhtelif bataryalarımızdan birçok isabetler aldı. Dört zırhhdan üçü ağır hasarata uğÇanakkale harbinde müstahkem ramışlardı. Golua zırhlısı batacak hale mevki kumandam General Cevad gelmişti. Buve zırhlısı dönerken bir maederek burayı berhava etmiş 5 zabitle 80 yine çarpıp iki dakikada bütün müretteheferimiz şehid düşmüştü. Başka tabya batile denizin dibine indi. Süfren zırhlısı Iarda o kadar tahribat yoktu. Biz, bu 14 dakikada 10 isabet alarak yanmağa ateşe yalnız dört mermi ile cevab vere başlamıştı. Saat 14,35 te ikinci fılo Franbilmiştik. Çünkü düşman 14,000 metre sızlan değiştirdi. den ve toplarımızın menzili haricinden aBirinci ve ikinci îngiliz filolannın müşteş etmişti. terek hücumlan karşısında bataryalanmız Bu ilk bombardıman Türklere gözdağı bütün kuvvetlerile ateş ediyorlardı. Kuvin vermek maksadile yapılmış ingilizce bir Elizabetin 38 likleri, arasındaki Beyaz nümayişti. Fakat, bizim için çok faydalı eskihisar dolayısile nişan alması kolay bir ikaz oldu. Cepanelikleri daha iyi mu olan Çanakkale kasabasınm içindeki Çihafaza altına aldık ve Boğazı müdafaa menlik tabyasına isabetler temin etti. Çiiçin her tedbire dört elle sarıldık. menhk tabyası berhava oldu. Fakat di3 ikinciteşrin 1914 ten 19 şubat 1915 e ğerleri şiddetle mukabeleye devam ettiler. kadar, biz hazırlıklara devam ettik. Düş Yalnız mürettebatı kâmilen Alman olan man da Saros körfezinde ve Gelibolu ya Rumeli Hamidiye tabyası, bu mücadelenmadası kıyılannda ve methalde gördü ye seyirci kalmıştı. 4,000 mermi yemiş oğü tahkimata arasıra mermi atmakla va lan Dardanos tabyası, kumandanlan Hakit geçirdi. san ve Mevsuf Beyler şehid olmuş, fakat 16 ikinciteşrinde Sansığırlıkta sabih ba gene ateşlerine devam etmişti. tarya halinde demirlemiş olan Mes'udiIngilizlerin Agamemnon, Kuvin Eli yeyi bir îngiliz denizalb gemisi torpilleyip zabet, îrrezistibl zırhlılan ile Infleksibl babrdı. muharebe kruvazörü müteaddid isabetler 23 ikinciteşrinde, îngiliz ricali arasında, Boğazı yalnız denizden zorlayıp geçBiek fikri doğmuştu. Donanma geçtikten sonra da iki fırkahk bir îngiliz kolordusu Gelibolu yarımadasma ihrac edilecekti. Ayni zamanda Çarlık Rusyası da Istanbul için, Sıvastopolda 100,000 kifilik bir kuvvet hazırlıyordu. Boğazı zorlamağa tahsis edilen IngilizFransız filosunda, kruvazörler ve küçük gemiler haric olmak üzere 18 zırhh ve zırhlı kruvazör vardı. îngiliz amiralliği 20 şubat 1807 deki geçişe bir nazire yapmak istiyordu. 19 şubatta methal bataryalan, tekrar ye daha yakmdan, fakat gene toplanmızm menzili haricinde bombardıman edil di. Bu bombardıman 25 şubatta da devam etti. Düşman gemileri ateş menziline girince ihtiyar toplarunız azamî şiddetle almışlardı. Bu muharebe kruvazöründeki alevler Çanakkaleye kadar yükseliyordu. Saat 15 e kadar devam eden tahrib ateşinde düşman, 2,100 ü ağır ve 5,500 ü vasat olarak 7,600 mermi atmış; fakat Boğaz tabyalannı ümid ettiği gibi, sindirememişti. Saat 16 da Infleksibl muharebe kru vazörü bir mayine çarparak ağır surette yaralandı ve kendini Boğazdan zor di şan attı; bir çeyrek saat sonra îrrezistibl zırhlısı da ayni akıbete uğradı. Onun imdadına koşan Ocean (Oşin) zırhlısı da bir mayine çarptı. Bataryalarımız, bütün ateşlerini bu gemilerin üstüne tevcih ettiler. Bunun üzerine îngiliz amirali ric'at isaretini çekti. Mayine çarpan iki zırhlı bataryalanmızın ateşi altında battılar. 150 tane eski sistem, kısa menzilli Türk topu, îngiliz ve Fransızlann içlerinde yep Çanakkaleyi yaratan Büyük Atatürk Anafartalarda maiyetüe beraber zırhlı batmış, 3 tanesi çok ağır yaralanmış, diğerleri de birçok isabet almışlardı. însanca zayiat binden fazla idi. Bizim dört topumuz parçalanmış, dört topumuz tamiri mümkün bir halde sakatlanmış, bazı kışlalar ve cepanelıkler yanmıştı. Insan zayiatımız 18 i Alman olmak üzere 40 şehidle 74 yaralıdan ibaretti. 18 mart, Büyük Harbde kazandığımız en büyük zafer olduğu halde, bize en ucuza mal olmuştu. Mağlubiyetten sonra, düşman, Boğazı yalnız denizden zorla mak fıkrinden vazgeçmiş ve donanma ile yapamadığmı ordu ile yapmak sevdasına düşmüştür. taburunu mağlub ebniş, 2 dağ bataryasile 3,500 Türk 12,000 Avustralyalryı sa hılde şerid gibi bir yere bkamışh. Öyle aslanlar gibi saldırmıştık ki Anzaklar 20,000 Türkün hücumuna uğradıklan nı sanmışlardı. Atatürk, o gün, ilk defa Boğazı ve Istanbulu kurtarmışh. İlk ihrac günü olan 25 nisanda 21 Türk taburu 52 düşman taburunu azim zayiatla deniz kenarlannda tesbit ederek muharebeyi kazanmışh. Bundan sonra, evvelâ Ingilizlerle Fransızlar pek kanh zayiat mukabilinde Seddilbahir mıntakasmda dört kilometro iler lemeğe muvaffak olmuşlardı. Bu taarruzIar durunca da Enver Paşanın ve Liman Fon Sandersin emirlerile ihtiyattaki Türk fırkalan, noksan vasıtalarla ve topçu ateşi hazırhğı yapmadan, düşmanı denize dökmek için, kahramanca fakat beyhude taarruzlar yaptılar. 26 nisandan 20 mayısa kadar süren bu muharebeler, iki taraf için de çok kanlı olmuştur. 15 inci fırkamızın sekiz ta buru bir gece hücumunda 8,000 mevcudla muharebeye girmiş ve bir iki saat içinde fırkadan 3,500 kişi kalmıştı. 2 nci fırkamız, 1 8 1 9 mayıs gecesi şafakla beraber, yalnız siingü ile yaptığı hücumda 5,000 şehid ve mecruh vermişti. Ingilizlerin 25 nisandan 5 mayısa kadar ver dikleri zayiat 602 zabit 13,337 nefer, Fransızlann 8 mayısa kadar olan zayi ah 12,610 kişi idi. îki taraf ta bu beyhude kanlı zayiattan yorgun düştüler. 23 mayısta istikrar devresi başladı. ilk safhayı biz kazan mıştık. Üstün düşman kuvvetleri, ümid ettikleri gibi müdafaamızı yanp Boğazı zaptedememiş, deniz kenarlanna yapışıp kalmışlardı. Kara cephesi muharebeleri Çanakkale mevkii müstahkem Erkâmharbiye Reisi General Salâhaddin Âdil rine 469,000 kişi girmişti. Zayiatlan, 119,000 ölü, yarah ve kayıbdır. Fransızlardan 80,000 kişi harbe ijtirak etti. Zayiatlan 26,800 kişidir. Ingilizlerin hastası takriben 100,000, Fransızlann da 20,873 kişidir. Türk ordusundan bu muharebelere 700,000 kişi iştirak etmiştir. 55,000 şehid, 100,000 yarah ve 100,000 hasta olmak üzere zayiatımız 255,000 kişiyi bulmuştur. Cephe gerisinde, hastaneler de ölenlerle şehidlerimizin miktarı 82,000 kişiye varmıştır. Düşmanlann umum zayiatı ise 265,000 kişiyi geçmiştir. Osmanlı ordusu Başkumandanlık karargâhı, umumî seferberlik ilân edıldikten sonra, Boğazın karadan müdafaası için de bazı tedbirler almış olmakla beraber, bu tedbirler, esaslı bir plân dairesinde değil, şöylece ahnmıştı. Başkumandanlık, düşmamn Boğazlan hem denizden hem karadan zorlıyacağını 18 mart muha rebesinden sonra gelen haberlerden an lıyabilmişti. Halbuki düşman Boğazı karadan da zorlamağa 28 ikincikânun 1915 te karar vermiş ve bu işe memur kuvvetler 18 mart muharebesinden evvel Bo ğaz önünde toplanmışb. Eğer düşman, o gün ayni zamanda karaya ihrac yap ısaydı biz baskma uğrıyacaktık. 18 marttan sonra, İngiliz kuvvetleri yeniden tensik ve vapurlara teknik bir surette irkâb edilmek üzere, Mısır ve Kıbnsa gönde rildikleri zaman, biz yeni yeni tedbirler almağa başlamıştık. Liman Fon Sandersin kumandasında teşekkül eden 5 inci orduyu Boğazın ve etrafmın müdafaasına memur ettik. 64 tabur, 14 makinelitüfek bölüğü, 14 süvari bölüğü ve 35 bataryadan mürekkeb, iaşe kuvveti takriben 90,000 kişilik bir kuvvet toplanmışh. Bu kuvvet irkâb ve ihrac vasıtalan çok noksan olan Boğa zm birbirinden ayn iki sahilinde 150 kilometro mesafeye yayılmış bulunuyordu. Kahramanlara hürmet tkinci devre Fakat General Jan Hamilyon, yeni kuvvetlerle tekrar taarruz ebneğe karar vermişti. Mayıs nihayetinde elinde 155 bin kişi vardı. Türk kuvvetleri de takriben 120,000 kişi idi. lngilizler, Anburnunda, Atatürkün yüksek sevk ve idaresi karşısında muvaffak olmaktan ümidi kesmiş, Alman miralayı Veberin kumanda ettiği cenub grupunu yıkmağa çalışıyor lardı. Burada muharebeler, muhtelif fasılalarla 4 hazirandan 13 temmuza kadar devam etti. Bu kanlı muharebelere Kirts, 83 tepesi, Sığmdere, Kerevizdere muharebeleri ismı verilmiştir. Ingilizlerle Fransızlar, çok ağır zayiat mukabilinde, İlk ihrac ingiliz ve Fransızlar, 25 nisan 1915 günü Kumkale, Seddilbahir ve Anburnunda karaya çıktılar. Kumkaledeki nümayişti; Rumeli tarafma çıkış ciddî. Liman Fon Sandersin belki yanlış, belki kasdî düşünceleri yüzünden, faik düşman kuvvetlerini, kıyılarda bölükler ve ta burlarla karşıladık. Fakat askerlerimiz Daracık bir sahada her taraftan yağan ölüme, ağır sıcağa, sineklere, hastahklara ve defnedilemiyerek ortada kalan cesedlerin müthiş kokusuna rağmen Türkler de, düşmanlan da Geliboluda fevkalbeşer kahramanlıklar göstermişlerdi. Neticede, hasımlannın sayıca ve bilhassa silhça, malzemece üstünlüklerine rağmen, Türkün göğsü ve süngüsü galib gelmiş, Karadeniz yolu açılmamış, bu yüzden yardımsız kalan Çarlık idaresi, devrilmiş ve Sovyet ihtilâl ve inkılâbı gibi, cihanşümul bir hâdise tahakkuk sahasına çıkmıştır. Çanakkalede ölen kahraman şehidlerimizle onlara lâyık hasımlar olan yiğit îngiliz ve Fransız ölülerini saygı ile selâmlarız. Onlann birbirine kanşan kanları ve kemikleri Çanakkaleyi bir kahramanlık abidesi olarak tarihin sinesine dikmiştir. Son tngiliz taarruza Fakat Hamilton inadcı bir kumandan Abidin Daver DAV'ER