19 Aralık 1947 Tarihli Büyük Doğu Dergisi Sayfa 13

BİRİNCİ DÜNYA HARBİNDEN BUGÜNE Yakın tarihten hatıralar ve tahliller — Eski Birinci ve Altıncı ordu kumandanı Emekli General Ali İhsan SÂBİS Tebrizden Maltaya ai <4 BAN Kuvvei Seferiye ise, Üçün- Ordumuzun uğradığı Sarıkamış felâketi üzerine, 1915 senebaşında, henüz, Halep civarındayken, Hasanka- le tarahni çevrilmişti. Bütün bu teşebbüslerden Enver Paşanın maksadı, İranı ayaklandırmak ve İran ordusunu tensik ederek bi- zim tarafımızda Rusyaya karşı kullan- mak, şimali Azerbaycanı işgal ederek oradaki Türk ahaliyi, Dağıstanlıları, Çerkesleri Ruslara karşı sevketmek ve Türkiyeye bağlı bir Azerbaycan devleti ihdas etmekti, Daha sonra, (Hazer) denizi şarkına geçerek Tür- kistanı ayaklandırmağı ve istiklâle ka- vuşturmağı da düşünüyordu. Bunların hepsi güzel, mefküreyi okşayan. Kı. zılelma veya Turan yolunu açan dü- şüncelerdi. Fakat tatbik ve muvaffa- kiyet kabiliyeti yoktu. Kafkasyadaki Rus ordusu mağlüp ve yok edilemeyince, bunların hiçbirisi yapılamazdı ve nitekim yapılamadı. 1914 ve 1915 teşebbüslerinden ve muaffakıyetsizliklerinden sonra ve Dil- man mağlâübiyeti neticesinde Van kay- bedildikten sonra artık bu hayal ve rüyalara nihayet vermek lâzımdı; lâ- kin böyle olmadı. Bu acı tecrübelerin hiçbirisi hülyalardan vazgeçmeğe, rü- yalardan uyanmağa kâfi gelmedi. 1916 İlkbaharında (Kütülemare) sukut ettikten sonra, İran içinden ilerleyerek Bağdadı tehdide başlayan (General Baratof) kumandasındaki Rus kolordusunu tardetmek üzere, benim o zaman kumanda ettiğim 13 üncü Kolordu. Kütülemare'den (Hânikin cihetine gönderilmişti. Düşmanı tardedince, bize, Kerman. şahı zaptetmek emri verildi, Bunuda yaptık; «Ne durüyorsun? Haydi Heme. dan'al» dediler. İtiraz ettim; mahzur- larını saydım; hususiyle Bağdad'a yar- dımın mümkün olamıyacağını ileri sürdüm. İsrar edildi. Emre itaatle ileri hareket ve Hemedanı da zaptet- tim. Bundan sonra, ettiğimiz muvaffakiyetlerden büyük ümidlere düşen Enver Paşa, bizi Tahranı zapta ve İran ordusunu tensike memur etti. Artık kat'i mukavemete mecbur ol- dum; istifa ettim. Bunun üzerine En. ver: Paşa israrından vazgeçmişti. En- ver Paşanın İran hakkında kurduğu hayaller, beslediği hülyalar bu defa da tahakkuk etmemişti. Nihayet 1918 se- nesi İlkbaharında Kafkas cephesinde yaptığımız umumi taarruz ve ileri hareket neticesinde, kumanda ettiğim Dördüncü Kolordu ile Van'ı istirdat ettik; İrana girerek Dilman'ı ve Teb- rizi zapteyledik. Bu arada, Enver Pa- şa, şimali Azarbaycanı islâh ve ten- sik etmek üzere kardeşini de, fahri feriklik üniformasiyle, Musul üzerin- den Tebrize göndermişti. Görülüyor ki, Enver Paşa harbin başındanberi beiletiği hülyaları asla terketmemişti. Eğer harb, yalnız bizimle Rusya arasında o ; - şeviklik ilân eden Rus ibtilâleıları ile bizim aramızda sulh yapılması, ordu- larımızın (Tebriz - Erivan - Gümrü - Batum) topraklarına kadar ilerilemiş ve Kafkas topraklarını zapteylemiş olmaları, Azerbaycanın istiklâlini ilân Ali İhsan Paşa 1918 Haziranında Van gö- lünde düşmandan zaptedilen bir geminin güvertesinde etmesiyle son ve kat'i harb neticesi taayyün etmiş bulunsaydı, Bakü'y bir askeri ve mülki heyet göndere. rek müstakil Azerbaycanın tarafımız- dan ıslah ve tensiki, lüzumlu, faydalı ve neticeli bir teşebbüs olurdu. Bol. şevik Rusya ile (Brest Litovsk)) mu- ahedesini akderek sulh yapmak, di. ger muharip devletlerce kabul edil- miş bir hareket değildi, Birinci Dün. ya Harbinin neticesini, Fransadaki çarpışmalar tâyin edecekti, Orada galip gelemiyen Almanyanın âkıbeti ve harbin neticesi şüpheliydi. Bun- dan başka bizim Şimali Azerbaycana el uzatmamızı, Alman dostlarımız bile muvafık görmemiş ve kabul etme- mişlerdi, Bizim ordularımız (Erivan - Gümrü - Ardahan - Batum) hattı ileri. sinde durdurulmuştu. Karadenizin şi- malinden ilerleyen Alman kuvvetleri, Baküyu işgal arzusundaydılar. Bı Müttefik Türk ye Alman hükü- metleri Kafkasya üzerinde böyle nüfuz yarışında iken, İngiliz orduları Irakta, Filistinde, 1918 sonbaharı için kat'i taarruz hazırlıkları yapıyorlardı. Pi aşan ki, harbin başındanberi, ver Paşa, İran, Turan, Azerbaycan e bir sabit fikir haline koya- rak rüyalar görmüş; kuvvetler ve paralar sarfetmiş; bu uğurda birçok kanlar, vücutlar, malzeme ve para heba olmuştu. General (Fon Sekt)in entrikası (Bronzar Fon Şellendorf ) tan sonra Türk Genelkurmayı Başkanlığına ge- tirilmiş olan Almanyalı (General Fon Sekt) Alman karargâhı umumisinden alınmış olduğunu tahmin ettiğim gizli emir üzerinâ, bir entrika çevirmeğe başlamıştı Kafkas, ei muharebe edilecek düşman kalmamıştır; Ruslarla, Gürcü- lerle sulh yapılmıştır. Cenubi Rusya- da bulunan Alman kuvvetleri, Rus- lara sulh muahedesini tatbik ettir- mek için kâfidir. Kafkasyada hedefsiz ve âtıl duran Türk ordulariyle Musul cenubundaki Altıncı Türk Ordusu, ordular grubu halinde bir kumanda altına verilerek Bağdat istirdad ve Kumandanı Halil Paşadır alil, geçen sene üni Bağdadı İngilizlere bırakdıysa, şimdi, kendi- sine kâfi kuvvetler verilerek onu İn- gilizlerden geri almalıdır. Bu fikrin gizli maksadı, Türk ordularını Azer- baycanı işgalden uzaklaştırmaktır u siyasi ve askeri entrika, En- ver Paşanın hülyasını ve gururunu da okşamaktadır. Bağdat istirdat oluna- cak, bunun için İran toprakları işgal altına alınacak, amcası bu parlak tasavvurun başında bulunacak, işi Almanlar idare edecek... Bu suretle İraktaki İngilizler tepe- lenecek; Filistin'e gelince, oradaki küvvetler, Yıldırım Grubu (Liman Fon Sanders) kumandasındadır; İngilizleri durdurmağa kâfidir. Suriye şimendü- ferleri daha fazla kuvveti orada bes- lemeğe kâfi değildir. Orası ikmal ef- radı, malzeme vesaire ile takviye olunacaktır. i Halbuki Türk vatanını tehdit eden en büyük tehlike, Filistindeydi. Ora- daki kuvvetlerimiz bitkin bir halde bulunuyordu. Yerli efrad işe yaramı- ordu. 13