30 Haziran 1938 Tarihli Akşam Gazetesi Sayfa 5

Meclis tifakin h (Baş tarafı 1 inci sahifede) daima bu hesabı tutmaktayız. Bera- ber müşterek mesalmizin eseri ola- rak, bu sene de dahi bu celse de dahi hayli merhale aldığımızı tahmin edi- yorum. Fakat bunalrı, birer birer tekrar etmek suretile, sizin de bildiği- niz hattâ bizzat yaptığınız şeyler ol- duğu için, maruzatımı uzalmak niye- #inde değilim. En mühim meşgale- miz şüphe yoktur ki mali işlerimiz we mali vaziyetimiz üzerin- deki kararlarımızdır. Yüksek Meclis bu sene bütçeyi, daha geniş, daha verimli olarak hükümete o tevdi etmiştir. Hükümet bu bütçeyi eline aldığı zaman ne kadar ağır bir yekün altında bulunduğunu hissetmektedir. Geçen sene, yani 1937 senesi büt- | çesi 231 milyon lira olarak kapan- mışlı. Yani varidat olarak 231 mil yon lira tahmin ve kabul edilmişti. 'Tahsilâtımız ayni sene içinde 159 milyonu buldu. Tam 28 milyon liralık bir fazla varidat. kaydedildi. Bu 28 milyon lira fazla varidat da yine yüksek Meclisin kabul ve tasvibi ile mühtelif vekâletlere tahsis edilmiştir. 1938 mali bütçesi olarak bağladıği- mız rakamlar 249 küsur milyon &di bütçe şeklinde ve 57 küsur milyonu fevkalâde menabiden olmak üzere 307, milyon liradır. Bu rakam Cümhuri- yet bütçelerinin ihtiva ettiği en yük- sek rakamdır. 1938 bütçesi, Cümhu- riyetin bugüne kadar olan bütçeleri- nın içinde yalnız en yükseği değil, ay- ni zamanda tevzii itibarile en çok dik- kale değeridir. 1938 senesi zarlında fazla tahsisat olarak verdiğimiz rar kamların en yükseğini Mili Müdafa- aya tahsis etmiş bulunuyoruz, Bunun emniyet noktasından ifade ettiği ma- nayı elbette takdir buyurursunuz. Ordumuza güvenebiliriz Milli Müdafaa Vekületimizin 1938 bütçesindeki hususiyetlerden biri de, kısa bir zamanda realize edilmek üze- re kabul ettiğiniz 125 milyon liralık | fevkalâde program cephesidir. Ml Müdafaa Vekâleti bu programı sürati mümküne ile ve her şeyden istifade etmek suretile büyük bir gayret ve fa- aliyet içerisinde, realize edecektir. Ayırdığınız tahsisatla ve bu progrü- mın yapılmış olmasile, ordumuz, esa- sen kendi bünyesinde yaşıyan kudre- ti, teknik kuvvetlerini arttırmak ve mezcetmek suretile, kendisine mille- tin tevdi ettiği vazifeyi, daha mükem- mel bir surette ifa etmek kudretini Ik- tisab etmiş bulunuyor. (Şiddetli al- kışlar) Ordumuzun kahramanlığına, ordumuzun fedakârlığına, her zaman olduğu gibi, güveniriz. (Elbette ses- leri), Fakat bu mümtaz orduyu 20 n- | ci asrın, en mükemmel silâhlarile | mebzulen teçhiz ettiğimiz zamanda, İ kendimizi tamamen emniyet altıma | almış görmekle, büsbütün zevk ve bahtiyarlık duyarız. (Bravo sesleri, alkışlar). İmar hareketleri Hükümetinizin mali sahada takib etliği programlardan birisi de memle- kette vücude getireceği imar hareket- lerini sadece bütçenin sırtında bırak- mamak süretile hareket etmektir. Eğer her yapacağımız seyi bütçe- nin rükamları - arasına - sıkıştır mak istersek kaledeceğimiz merhale- nin kısa olacağından korkulabilir, Bundan dolayıdır ki memleketin da- hilinde kredi vasılalarından istifade etmek umumi ve milli bir “iş birliği tanzim etmek gayesini takib ediyo- ruz, Bunun için de kabul etliğiniz ka- nunlar vardır. Bu kanunlarla ayni za manda vücude getirdiğimiz mürsseso- ler vardır. Bu müesseseler, dahilde temin edecekleri kredilerle ve ayni za-| manda hariçten bulmakta oldukları kredilerle yeni yeni programlar tan- zim ederek sizin arzularınızı ve emel- lerinizi tahakkuk ettirmek azminde- diler. Bu sene Nafia ve İktisad Vekâlef- lerinden başlıyarak, elbette nazarını- nızdan kaçmamıştır, bazı tahsisatla- ri bütçelerinden çıkardık. Bunları mali müesseselerimizin itibarına ter- kettik, Oradan temin edeceğimiz kre- âilerle memlekette yeni ve kesif bir iş- hayatı yaratmak istedik. (Alkışlar). Geniş iş hayatı vücude getirilecek Bunun, bir misali, Adana ovasının. Sulanması meselesidir. Nafia Vekâle- İ Diğer bu çeşit istikrazlarla tiniz bu iş üzerinde çalışıyordu. 30 milyon liralık bir tahsisata ihtiyaş | nomi hayatında memlekete yeniden vardı. Bunu bütçenin sırtından çıkar- dık. Ayni zamanda esas vazifesini de teşkil ettiği için Ziraat bankasının iti- barı üzerine bıraktık. Ziraat bankası finansmanile Nafia Vekâleti Adana ovasının iska ve irva işini Üç sene zar- fında bize temin etmiş olacaktır. İk- tisad Vekâletine aid bütçe tedkik edi- lecek olursa, görülür ki geçen sene- ye nazaran bu sene tahsisatında bir noksanlık vardır. Hakikatte bu, nok- sanlık değildir. Kendisine teminini vadettiğiniz miktar geçen senekinden 10 milyon lira kadar fazladır. Bu, her iş için ayrı ayrı vücuda getirilen bankaların kredi ve itibarın- dan temin edilecektir. Acaba hatıra gelir ki, devlet bütçesinden bu kabli işleri ayırıp ta itibar müesseselerin tevdi ve tahmil etmekte mali noktal nazardan bir müşkülât ve zarar var- dır. Bana kalırsa bunun cevabı çok basittir. Eğer bu müesseselere tevdi | sakat ve ne kadar ağır olursa olsun ettiğimiz vazifeler ve yapılmasını emretliğimiz işler bizatihi menfaat verici işlerse dava esnasında hale- dilmiştir. Eğer menfaat temin ötmi- yen, mukabili vermiyen nankör işler ise onlara bütçede dahi yer verme- mek lâzım gelir. İşte bu prensiplere | mahmul olarak bizim bütçede verdi- | gimiz paralarla ve ayni zamanda te- | minini imkân dahilinde bulduğumuz | tiyatrolar, iptidai maddeler, gümrük kredilerle biraz evvel söylediğim gibi | muafiyeti gibi kanunlarla, 10 milyon takdirini mucib olacak ve milli eko- feyiz verecek eserler meydana getire- ceğliz. (İnşaallah sesleri). Sanayi hareketinde takib ettiğimiz gaye, milli ekonomi menfaat ve icap- larmı, milli müdafaa zaruret ve icap- larile telif etmektir, ikisini beraber yü- rütmek istiyoruz. (Bravo sesleri) bun- dan dolayıdır ki, memleket müdafsası- na ait olan'bazı maddeleri de bu tarz- da, sürat ve sühuletle, yapmak imkân- larını elde' ettiğimizi şimdiden ifade edebilirim. (Bravo sesleri ve alkışlar) Maliye vekâletinin takip ettiği mülâyim sistem Bizim maliyemizin takip ettiği ve bize dalma asarını gösterdiği Için ken- disine tereddütsüz iftihar payı ayıra- bileceğimiz bir prensibi vardır: Vergi- leri indirmek. Şimdiye kadar, yani cümhuriyet rejimine kadar, denilebilir ki, her ne maksadla olursa olsun bir vergi ihdas edildi mi, 6 vergi ne kadar milletin omuzunda yük olarak kalır ve bunu atmağa imkân bulunamazdı. Maliye vekâletiniz takip ettiği mall sis. temdeki mülâyim ve daima memle- ketin menfaatını gözeten usullerile bu zihniyeti yıkmıştır. (Bravo sesleri) Bu scne ve hattâ şimdi kabul ettiği- niz kanunlarla: Hayvanlar, muvaze- ne, kazanç, istihlâk, damga, sinema ve geniş bir iş hayatı vücuda getirmek | lira raddelerinde bir tahfif yapılmış istiyoruz, Bu işlerimizi teshil eden vasıtalardan birisi de hariçten bulk duğumuz kredilerdir, tır. 10 milyon tahfif karşısında hatıra gelebilir: 10 milyonu indirmemek Su- retile diğer bir kısım daha menfaatlı 16 milyon İngiliz liralık kredi! işlerde kullanmak imkânı yok mu? Dün kabul ettiğiniz kanunla İngi- tere ile yapılan kredi meselesi üzerin- de durmak istiyorum. 16 milyon İn- giliz lirasına baliğ olan bu kredi, he- pinizin bildiği gibi, 100 milyon Türk lirası raddesindedir. Bunun 10 milyon İngiliz liralık mikdarı sınai ve ticari işler, 6 milyonluk kısmı askeri ihti- yaçlarımız içindir, Fakat bunun ya- pılış tarzında ve şeklinde diğer em- saline nazaran, farklar vardır. Bu- rada söz alan kıymetli hatipler, bunu tebarüz ettirdiler. Bunun istibdat devrindeki, israfat devrindeki İstik- razlarla münâsebeti yoktur. Meşruti- yet devrindeki gajlara bağlı İstikraz- | lara da benzemez. Bu kredi sadece Türkün imzasına, sözüne, İlimad ve emniyet edilerek yapılmıştır. (Bravo Sesleri, alkışlar). İstimali şekli şöyle olacaktır:Mali- ye vekâletinin vereceği bonolar iskonto edilecektir. Bunların bir kısmı yüzde 3, bir kısmı yüzde 5 buçuk faize tabidir, Karşılıklarında, İngilterede de döviz elde etmiş bulunacağız ve peşin para ile orada istediğimiz yer- den, istediğimiz malı satın alacağız. Esasını, ruhunu bu teşkil etmektedir. veyahut sınai kredilerle mukayese ettiğimiz takdirde farkın büyük olduğu der- akab anlaşılır. Şimdiye kadar temin Olunan krediler, uzun vadeli, serbest bil mali kredi değildir. Mal kredisi ne inhisar ediyordu ve malı muayyen firmalardan satın atmak şartile kro- di temin edilmiş bulunuyordu. Bittabi pahalıya mal oluyordu, Bu kredinin yapılışında karşılık dostluk emniye- timizi ifade eden bir nokta vardır. Eğer bu ciheti huzurunuzda teberrüz ettirmezsem vazifemi noksan yap- mış olmaktan korkarım, Dost İngiltere memleketinde, mal- zemel harbiye için, serbes kredi yok- tur, Mület Meclisinden çıkan bir ka- nunla bu husus bize temin edilmiştir. (alkışlar). Milli ekonomi hayatımızda yeni eserler meydana gelecek Bütçede verdiğiniz tahsisatlara, yürütmek istediğiniz işleri plânlaştır. mak birinci beş senelik sanayi progra- mına ait olan kısım, son bir iki fab- rikanın da inşasına başlanmış oldu- gu için, bitmiştir denilebilir. Cümhu- riyet hükümetiniz, size hemen şim- diden birinci beş senelik sanayi programını & muvaffakiyetle tatbik etti diyebilir, (alkışlar). Elde ettiğim tecrübelerle ve mali imkânlarla ikincisine başlamış bulu- nuyoruz, Şimdiye kadar ilân edil- memiş olmasının tek sebebi, işi, mall imkânlarımızla telif etmek içindir. Bu yaz tatilinde, bununla meşgul ola- cağız ve ümiğ ediyöfum ki hepinizin Varsa bunu tahfif etmekte ve indir- mekte ne gibi menfaatımız vardır? Ver. ginin tarh, tevzi ve tahsilindeki adalet prensibi buna kolaylıkla cevap verebi- lir. Bir vergi ancak kazanana ve verene menfaat temin etmek şartile, tarh olu- nabilir, Yani vergi veren zat, kazandı- ğı ve yaptığı işte menfaat gördüğü tak. dirde, hükümet onun menfaatine işti- rak eder. Bizim şimdiye kadar tecrü- belerimizde her hangi maddeden vergi tenzilâtı yapmışsak, devlet hesabıma, | hem biz, hem de mükellef, kazanmıştıt, Bu müsbet neticö karşısında vergiyi in- dirmek hesabımıza ve prensibimize uy- duğu takdirde, tereddüt etmeyiz. Ben vergi indirdiğimiz maddelerde Maliye vekâletinizin! ya doğrudan doğruya ve! yahut bilvasıla mutlak kazanç temin edeceğine inananlardanım. Olabilir ki ayni sene içinde kuzanç İemin edemez. Fakat gelecek senelerde temin edece- gine şüphe yoktur, (Bravo sesleri), Kuponlar meselesi Mali vaziyetimizin ve mali prensip- lerimizin esasları hakkında, bu maru- zatta bulunduktan sonra, size ufak bir meseleden dahi bahsedebilirim ve ondan sonra diğer kısma geçebilirim. Bu da arkadaşlar, kuponlar mesele- sidir. Kuponlar meselesinin tarihi ve mazisi hakkında biribirimize söyliye- cek, zannediyorum, tek kelime - yok- tur. Bu, doğrudan doğruya, bugünkü neslin omuzlarına yüklenmiş, bir ağır- lıktır, (Bravo sesleri ve alkışlar) israf devrinin seyylatını biz ve bizim nesli- miz çekmektedir. Geçen senelerde hâ millerin mümessillerile konuştuğumuz! bir zamanda tediyatımızın yüzde 50 sinin mal ve yüzde 50 sinin döviz olara tediye edilmesi kararlaşmıştı. O vakit- tenberi dünya ekonomi vaziyeti ve dö- viz tedariki imkânları daha güçleşmiş- tir. Bizim, bugünün şeralti içinde, ta- kib ettiğimiz ekonomik politikaya na- zaran, tediyatımızın esasını, -en nature tediye-, yani malla tediye teşkil etti- ğine göre kuponlar meselesinde döviz | vermemizin imkâni yoktur. Bunu $a- rahatla huzuru âlinizde ifade etmeyi İ vazife biliyorum. Yüzde yüz mal ola- rak tediye edeceğiz ve memnun olurlar- İ sa biz de memnun olacağız (Bravo ses- İ leri alkışlar). Maliye Vekâletinzin takib ettiği, yeni mali sistemin isabetli fikirlerin- den birisi olmak üzere, ifade edebili- rim ki, bu kuponlara ald olan borcu, beynelmilel şeklinden kurtararak, da- hili bir borç haline getirmek istiyo- ruz. Bunu pek yakında müjdeliyece- ğimizi ümid etmekteyim. (Alkışlar) Memleketin ekonomi vaziyeti Mali vaziyetimizden sonra, memle- Ketin ekonomik vaziyetini, hakiki şek- ile görebilmek için, iktisadi vaziyeti. mize kısa bir nâzar atfetmekte, elbet” te fayda vardır, 1937 senesine aid olan rakamları neşrettik ve bunun, geçen senelere nazaran farkını görmüş bulunuyor. sunuz. Harici ticaretimizi, memleke- tin milli bünyesinin seyri hakkında, salim bir fikir ve bir doküman olarak kabul ettiğimiz takdirde, elbette, ne tice müsbetti, ve şayanı memnuni- yettir.. Bunun üzerinde durmuyo rum, Yalnız size içinde bulunduğu- muz senenin beş aylık rakamların. dan bahsedeceğim: Geçen senenin $ aylık ithalâl ve ihracatı - Ikisi birlik- te 88 mliyon liraya baliğ oluyordu. Bu senenin ayni aylarına aid rakam- larımız, 113 milyonu bulmaktadır. İthalât rakamlarımız İthalât rakamlarımız, geçen sene- ye nazaran bilhassa fazladır ve fazla- laşmaktadır. Bundan ben ancak memnuniyet duymaktayım. Çünkü, gelen eşya, memleket dahilinde eko- nomik cihazlanmağa yarayan madde- lerdir. Makinedir ve tesisata nid kı- sımlardır. Bazı istihlâk maddelerine sid kısımlar da yükselmiştir, Fakat onların mümasili, memleket dahilin- de istihsal olunmakta ve bu istihsalât ta çoğalmaktadır. Şu halde, bundan çıkardığımız mana, kolaylıkla şu ola- bilir: Milletimizin iştira kabiliyeti yükselmektedir. Hariçten geleni ko- laylıkla satın alabiliyor ve memleket dahilinde artmakta olan istihsal mad- delerini de istihlâk edebiliyor. İhracat maddelerimiz İhracat maddelerimizin yüzde 90 i- nı toprak mahsulleri teşkil eder. Şu halde, ekonomimizin istinad ettiği te- mel, ziraatlir, demekte hiç müşkilâ- tımız olmaz. Yeni bütçemizde Ziraat Vekâletine âid fazla bir tahsisat gör- mediniz, Eğer istiğrabınızı mucib ol- muşsa, sizi tatmin etmiş olmak için derhal ilâve edeyim ki, bu, ziraat iş- lerini, ihmal ettiğimizden değildir. Ziraatimizin, devlet sınai şubelerinde olduğu gibi, kısmen devletleştirilme- si, yani yaptırıcı olduğu kadar yapıcı , kuvvetlerle de takviye edilmesi esası- nı prensip olarak kabul ettiğimiz için, hazırlık devresindeyiz. Hazırlanma- dan huzurunuza gelip te sizden tah- sisat istemek cesaretinde bulunama- dım. Çünkü ziraat meselesinde de- vamlı, müstekar, pratik ve memleket için faydalı ve programlı olarak hu- zurunuza çikmak istiyoruz. Buna ald düşüncelerimiz değil, kararlarımız ve tedbirlerimiz vardır. Fakat bu ka- rarları, nihayet memleketin heyeti umumiyesini: temsil eden arkadaşla- rm reylerile tevsik ettikten sonra, bir programla, Büyük Mecliso geleceğiz ve o vakit belki sizdeii bol tahsisat is- tiyeceğiz. Bununla ötedenberi mev- zuubahis olan umumi ziraat kongre- sine İşaret etmek istediğimi elbette anlamışsınızdır. Bu kongreyi Cümhu- riyet bayramı günlerinde burada, An- karada toplamış bulunacağız. Ve pro- gramlorımızı da tesbit ettikten sonra Hükümet namına, üzerinde durul- ması caiz olan hususlardan birisi de, ecnebi sermayesi hakkındaki telâkki- kimizdir. Ecnebi sermayesini, hükü- metimiz nasıl telâkki ediyor? Bunu bilmek için merakla beklenildiğini istiyorum. Cümhuriyet hükümeti ecnebiler- den, imtiyazlı imüesseseleri satın al- maktadır. Bilhassa Nafia vekâletiniz, ciddi esaslar dahilinde, bu müesseleri ükümete itimad reyi verdi millileştirmektedir. Biz, her zaman tekrar edildiği veçhile, ecnebi serma- yesinin düşmanı değiliz ve hatta düş- manı değiliz dediğim zamanda da, lüzumsuz bir İzahatta bulunmuş ol- duğuma zahip oluyorum, Bizim an- cak istediğimiz sermaye «Vagabonde yani serseri denilen sermaye, politik sermaye, ayni zamanda spekülâtit sermayedir; ciddi bir iş görmiyerek alacağı komisyonla veyahut ufak bir farkla çekilip gitmek ( İstiyenlerin temsil ettikleri sermayedir. Fakat memleketimize notmal şerait dahilin- de gelmiş sermayeye ve normal şerait dahilinde teessüs etmiş müesseselere karşı bizim yalnız mihmannuvazlığı» mız değil hattâ yardımlarımız da olur. Mübayan ettiğimiz müesseselere Z*- ince, bunlar, mukavelelerine riayet etmiyen ve ayni zamanda imtiyaz müddetleri kısalmış olan müesseler- dir, Bunlar mukaveleleri hükümleari- ne göre çalışmak imkânında mahrum... oldukları içindir ki satmiağı kendileri —- tercih elinektedirler. - Eğer bu kabil teahhüdünü İfa etmiyen ve ifa etmek şeraitinden mahrum olan müesses8- lerin satın alınışı nazarı itibara alı- naraktan bizim ecnebi sermayesi hakkındaki telâkkimizin tayini buna taâbi tutuluyorsa arzedeyim ki çok yanlıştır, Biz sermaye buluyoruz ve bulmak için müşkülâta uğramıyoruz. Ordumuz Dersimde manev- ralar yapacak Bu senenin dahili işleri noktai na- Dersim meselesidir. Dersimde bir 18- lahat programımız vardır, bu prog- ram yürümektedir. Yol, köprü, kara- kol ve mektep inşası suretile, Geçen sene askeri harekât yapıldı, bu bü- tün teferruatile harkesin malümu- dur, Bu sene içinde bu programa gö- re askeri harekâtın oyürümesi lâzımdır. Geçene seneye nazaran, bu- rada bu sene, daha fazla kuvvetleri- miz toplanmıştır, birkaç yerde de ufak tefek müsademeler olmuştur. Dersim için tatbik etmekte olduğu- muz programın icabı olarak bu me- seleyi sureti katiyede halletmek, ve Dersim denilen işi sureti katiyede tasfiye etmek için alacağımız bir ted- bir daha vardır. Yakında ordumuz Dersim havalisinde manevralar yapa- | caktır. Bu münasebetle, ordu, Dersim için vazife alacak ve umumi bir tarama hareketile, tedip kuvvetlerine müza- hir olaraktan, bu meseleyi kökünden söküp atacaktır. (Bravo sesleri, sü- rekli alkışlar). Dersimliler ne istiyorlar Arkadaşlar, Dersimliler ne istiyor. lar? Dersimli kurunu vüstai bir zih- niyetle, orada oturup şakavet yap- lerimi ifa etmiyeceğim, imtiyazlı bir insan olafak hepimizin müvaöehe- sinde dolaşacağım diyor. Bilinmesi lâzım gelen bir hakikat vardır ki, .Cümhuriyet böyle bir vatandaş tani- mıyor. (Bravo sesleri, sürekli alkiş- lar) Cümhuriyet külfette olduğu ka- dar nimette, nimette olduğu kadar külfette müsavi ve seyyan muamele ye tabi insanlardan mürekkeptir. (Bravo seslerileri sürekli alkışlar) (Devamı 13 üncü sahifede) AVRUPAYA TALEBE GöNDERiLECEKTİR Türkiye Şeker Fabrikaları Anonim Şirketinden Fabrikalarımızda bir yıl staj yaparak iş, yabancı dil ve bilgi bakımların- dan gereği gibi hazırlandıktan sonra sıhhat ve kudretleri en iyi bir kaç lise mezunu Sınai kimya Elektrik ve makine mühendisi yetiştirilmek üzere Almanyaya gönderilecektir. Staja kabulde bilhassa fen derslerinde not vaziyetleri, Almanya'ya gönderilmede ise staj neticeleri esaslar. İsteklilerin Temmuz sonuna kadar aşağıda yazılı belgeleri, İstanbul- da Taşhanda Türk Endüstri ve tecim Anonim Şirketi Direktörlüğüne göndermeleri lâzımdır, 1 — Hal tercümesi, 2 — Sıhhat raporu, 3 — Mezuniyet ve olgunluk notlarının tasdikli suretleri, i— 9X12 üç tane boy fotoğrafı. Not: Staj talimatnamesi bürodan alınabilir, isteyenlere posta ile de | gönderilir.