17 Ocak 1933 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 5
Sayıfa 4 Mubarri'ri : OJMANLI DEVLE ÖLÜRKEN... Celâl Nuri * İktibas, sakil. tercüme hakları mahfuzdur, Sürgünler ve kaçaklar Osmanlı devri, tarihte, bir ceza devridir. — Her zamanda, her yerde ceza verilmez mi? Diye ba- na bir sual soracaksınız. Hay hay! Madem ki, her insan bir me- | lek değildir; dünya kuruldu ku - | rulalı idam, nefiy, hapis, kötek, para cezaları, işkenceler mevcut - tur. Maksadım bu değil. Osmanlı devrinde idari, daha doğrusu keyfi cezalar de verilirdi. Hiçbir medeni memlekette böyle ceza - lar tertip edilmez. Unuttunuz mu? Meşrutiyetin Trabulusigarp ve Fezzandan, Ak- kâ ve Rodos kalelerinden, daha başka yerlerden siyasi menfiler koşa, koşa İstanbula geldiler. Sul tan Hamit halâ tahtında oturu yordu. Şehir, vapurlar donatıldı, İstikbal alayları tertip edildi. Mr zıkalar çalındı. Müşirlikten mat- rut Fuat paşa, ermeni patriği bil- mem neyan efendi, Fransadan Ahmet Rıza bey, daha birçok sürgünler, kaçğilar vatana ka - vuştular, İstanbul bir aralık ale - lâeain ermeni sürgün ve kaçakla- rile doldu, Cemiyetler kuruldu. Bunların hemen yüzde doksan dokuzu bir mahkemenin (kararı olmadan, bomboş bir iradei se - niye ile nefvedilmişlerdi.. Pek bildiğiniz küçük bir masa- k tekrar edersem © sıkılmazsınız, sanırım. Eski zamanda İstanbul - dan Bosnaya tam kırk günde gi- dilirmiş Bosna — Saraya bir ka - dı tayin ederler. Bu zat güç belâ ile memuriyeti başına varır. Ak - şam ezanından sonra imiş, Ken « disini bir konağa misafir ederler. Güzelce bir uyku çeker, Erken - den uyanınca pencerenin önüne gider ki, şehri gündüz gözü ile görsün, Fakat kadı efendinin karşısma kerih bir manzara serilir: Bir neferi asıyorlar, Hâkim ev sahibinden sorar: — Bu neferi neden idam edi - yorlar? Ev sahibi cevap verir: — Bu gördüğünüz nefer Vali Paşanın rüyasına girmiş te onun için paşa onu sallatmış. Bunun üzerine kadı pilısını pır- tısım toplar. Kimseye görünme - den Bosna-saraydan kırk günde geri döner ve soluğu Şeyhülislâm efendinin huzurunda alır. — Hayır ola, mevlâna, niçin geldin? — Veliyün iam efendimiz! Vali Paşa Hazretleri biraz sert te onun için... — Pek âlâ, lükin siz imtizaçlı bir adamsınız. Onu idare edebi - lirdiniz... — Heyhay veliyün niam efendi- miz. Mümteziç bir bendenizim. Vali Paşanm da suyuna gitmek kulânuz için gayet mümkündü. beşinci sultan Murad, bir şeh - zadenin, Alımet Rıza beyin, Mu - rat beyin, Mithat paşanın resmi bulunmuş., Bulunabilir ya.. Aile yadigârı, bir eski resim, bir eski mektup, bir köhne gazete kollek- siyonu bir adamın azli ve nefyi için büyük bir sebepti.. Hele sar- hoşluk halile ağızdan bir söz ka - gırmak? Hafiye beyler böyle bir vak'a beklerlerdi ki, tefeyyüz ve ters'eki etsinler. Bir menfa hatırlıyorum. Rodos adası. Esbak harbiye nazırı Redif paşa bir köyde ikamete memur ve mecbur. Hiç çıkmaz. Kendisi- ne herkes gidemez. 10.000 kuruş maaşını alır, haremleri, çocukları ile çile çeker. Suçu ne? Hiç. Suk tan Aziz ve sultan Muradın hal'i zamanında iş başında imiş. Bu - nun için Redif paşa, padişakın nazarmda, ölmüstür, Diri diri me- zardadır. İşte o kadar. Sanki ko- leraya tutulmuş gibi herkes on - dan kaçıyor.. Kalenin içinde (ka- lebentler) dolaşıyor. Bir de (Ce - zirebentler) var ki bunlar bütün adayı izinsiz seyredebilirler. Lâ - kin sultan Hamit bunların hepsi- ne az çok aylık verirdi. Bir makule daha: Memur sür- günler.. Bunlar hep memuriyette idiler, hem fena halde menküp - tular. Oradan çıkamazlardı. Baş- ka memuriyetlere geçemezlerdi. Terakkileri kabil değildi. Bu ma- kuleden valilere, mutasarrıflara, kaymakamlara bile tesadüf olu - rurdu. Tuhaf değil mi? Hem va- li, hem sürgün... Eğer mücrimse neden vali; eğer valiyse niçin mücrim addolunuyor?, Bir makule daha: Yemen vi - lâyeti şahanesi padişaha karşı daima isyan halinde bulunuyor - du. Yemenlilerin içinde kulağı delik kim varsa kim yoksa va - purlara yükletilir, kendilerine ay- lık veya gündelik bağlanır, Ro - dosta (ikamete memur) edilirdi. Bu zavallı Yemenliler (o hayli aç kimselerdi. Her beş yüz kuruş maaşa bir karı alırlardı. Farze - diniz ki, nisabı doldurmuşlar. O zaman memlekete bir talâkname gönderirler, Rodostaki hatunlar- la bol bol, ferah ferah evlenirler- di. Yüzlerce, (binlerce ! sürgün Bir hâdise olur olmaz zaptiye na- zırı, yahut gizli işlerle meşgul olanlar bin türlü sebep ve behane ile daima masumlarm O canlarını yakarlardı. Şurasını kaydedelim ki, sultan Hamit kandan bir miktar korkar- dı. Bu itibarla büyük dedesi Ya - yuz sultan Selime © benzemezdi. Sultan Hamidin 32 buçuk senede katlettirdiği kimselerin o miktarı nispetle azdır. Buna mukabil, u - fak bir sebeple bir adam ailesit- Bu hususta her şeyi yapabilirdim. | den, işinden gücünden uzak bir Ne çare ki valinin rüyasına gir » | yere sürülür belki ölünceye değin memek elimden gelmez. » $» orada sefalet çekerdi. Sürgünler, kaçaklar... İşte iki Sükan Hamidin've ondan ev - | makule! Kaçaklara padişah hiç selki hünkârları da hareketleri | tahammül edemezdi. Kaçakları Bosna valisininkine benzer. Sür- i avlamak için serhafiye Ahmet günlerin içinde o mücrimleri yok değildi, Lâkin bunlardan birçoğu (indi) sebeplerle sürülmüşlerdi. Meselâ evinde Reşat efendinin (Beşinci sultan Mehmet), yahut Celâlettin paşa, frenk milletin - den Necip Melhame paşa, müte - madiyen, Avrupada teşebbüsler - de bulunurlardı. Bu kaçaklar memlekete iltica ederlerse, Sul - Himayei Etfal ; Piyangosunda bü- gi yük ikramiye ka- zanan numaralar Türkiye Himayei Etfal ve Milli Iktısat ve Tasarruf cemiyetleri u- mümi merkezleri tarafından ter - tip edilerek 1—1—933 te Ankara» da Çocuk sarayında çekilen (Yerli Malı) eşya piyangosunda kaza - nan numaralar: Otomobil 2500 liralık, 79 numa- raya; olurma, yatma, yemek oda - ; İarı takımı 1000 liralık; 92958 ze, 1 250 liralık eşyalar 14701, 34332, 96076, 193957 numaralara. 100 liralık halı kazananlar : 36049, 38402, 46098, 51013, 60590, 65308, 75978, 82704, | 89355, 94069, 105518, 120721, 131132, 134034, 136548, 143466, 171667, 175272, 185178, 196942, Vefat Istanbul Maarif Müfettişlerin - den doktor Ahmet Ragıp Beyin refikası (Hatçe Nesimenur) Ha nım Allahın rahmetine kavuşmuş ve dostları tarafından Bakırköy a- ile mezarlığına götürülmüştür. tan Hamit, kendilerine dokun » mazdı. Murat bey (o tükürdüğünü mükemmelen yaladı. Sultan Ha - midin altınları bu Dağıstanlının gözlerini kamaştırdı. Kahraman - lık hünerini bıraktı, şürayı dev - İ ette bir iskemleye sindi. Ahmet | Rıza, kendisine vukubulan bin bir tekliften bin birini de nefret- le reddetti, Pariste, bir tavan a « rasında, iki cılk yumurta ile ken- disini idare etmeyi Murat beyin nail olduğu nimetlere tercih etti, Sultan Hamidi ürkütmek için (Jön Türk) olanların sayısı hayli dolgundur. Bir aralık, bu kabil (şantaj) almış, yürümüştü. Şöyle rivayet ederler ki, evlâdı araptan pek orta bir zat Fransaya kaç - muş, araplığına rağmen jön Türk olmuş. Serhafiye Ahmet (o Celâlettin paşa Avrupada bir kaçak avına çıkınca o zatı da çağırıp serkeş - likte inat etmemesi tavsiye ve memlekete avdet ederse istediği- ni yaptıracağını vadetmiştir. Arap şivesile, çetrefil bir te » lâffuzla arap uşağı ona şu ceva- bı vermiş: — Pek âlâ, başa hazretleri... Memlekete döneyim. İstediklerim ufak ve zatı şahane için değersiz şeylerdir.. — Meselâ ne istiyorsun?. — İptida rütbei balâ, saniyen birinci osmani ve mecidi, salisen şürayı devlette âzalık, rabian on beş bin kuruş maaş, hamisen Ni « şantaşında konak, sadisen Büyü - kadada veyahut Büyükderede bir köşk, bir yalı, sabian O arabiyyat (arap şivesinde arabalar demek), saminen halaik ve cevari (cari » yeler), tasian... ve bes. Arap oğlu biraz fazla gitmiş buyuracaksınız. Belki. Lâkin sultan Hamit nadiren de tehdide gelirdi, yahut gelmez değildi. .... Hasılı, devir değişti. Pek eskidenberi Osmanlı devletinin âdeti olan idari ve siyasi sürgün- lük unutuldu. Daha evvelleri si - yasi idam, siyasi mal müsaderesi pek fazlaymış. Lâkin bizim za - manımızda bu iki cezaya hemen bemen tesadüf edilmezdi. Yalnız siyasi ve idari nefiy demir kazık gibi saltanatm sarsılmaz bir şiarı idi, Celâl Nuri 17 Körunusani 103 ilk Türkçe Operet Filmi Tü KARIM BENİ ALDATIRSA Türk snemacılığının hakiki bir zaferdir Rejisör : Ertuğrul Muhsin - Müzik: Wwuhiis Sabahattin Avrupa ve Amerika tilmlerile iftharla mukayese edilebilecek bir fiin.dr. Yarın akşam M FE 1 EK K snemasında | istisnasız herkesin beğeneceği bir film bir çiçek ilki böcek Mümessiller: Kate de Nagy- Lucien Baro Fransızca sözlü büyük UFA tilmi HERKES SARIZEYBEK Öperetini görmelidir 1933 senesin n zaferi Rejisör KING ViD CENNET. saratında çevtitmi e çevrilmiş PERiS bilendir, HR V Salı Çarşamba 17 K. sani 18 K. san 21 Ramazan J J J 20 Ramazan CENAET Havayen adalarında Güz doğuşu 143 220 ji PERİ bir baçuk senede V Güz istiy nor mor İİ ERİSİ . da getirilmiştir Sabah nalan 40 60 ; 1 İ Öğle samazı e 2s ji CE NET ma di İğ ikindi namaz 180 PERiSİ: © elsa | Akşam samazı İZ? (007 4 dilmiştir |) yası amin 1843 154 İİ CENNEF Filmi yapılıricen Imsak BİT 837 yerli Havayenli del Yılın geçen günleri © 17 s | PERİSİ: tirak etmisdir. Gi « kalın bad 345 Filminde müthiş bifi | CENNET nardağ indifantı | | FERSİ lecektir. İ HAVA — Yoşüküy askeri razat merkezin | eldesi | den verllen malâmnta göre, burrün hava aşık | CENNET ve tam bir p pe | ve şimal istikametinden hafif rüşgürlı ola. PERİ: Jap Joel Me Cret caktın, fından temsil edilmi Büükü'melilik Gi tikla” #) ei'âz 3 derece, İl CENNET vve ve | 2 ki, 702. rallirmelre idi. $ç; , < vayenitarlarnın Al iyiye örn PERİSİ: melerile doluduli Radyoda : İ istanbu! Belediy Darülbedayi Şehir Tiyatr' Temsilleri Bu akşam İSTiNRL BE i saat 21,30 dre il Srlaybek ei | Umuma İl Alt yaşından aşağı olan © üvatroya babul edilmezl Bent 13 den 18,45 kdar Makbule EL, 18.40 ten 10,30 Orkestra, 19,30 dan 20 kadar Fran szça dere Çileriemiş olanlara), 20 den 20,30 kadar Karagöz (Hazm Eey tarafından), 20,30 dan 21 kadar Mikmet Riza Hr, 21 den 11,30 kadar Servet H, 21,30 dan 22 kadar Matmazel Rozental larafından tagann!, 27 den 22,50 kadar Gramcfon, Ajans ve borsa Babar, siat yari, 22,30 dan 28,20 kadar Ds- rüttetim bayeti, BORSA 16 Kânunuevvel 1933 Nukut (Satış) aa a0 20 1 Pransız 169,— 1 Sterlin MZ 1 Silin Ar 1 Pezeta D si 1 Mark a a ye Fransız tiyatro p 0 L Belçika L7— | ge vi TAI ba e ağ İÜ e 58.— Üİ Büyük Yunan seisö 20 evire EO İri çevoraç İİ GAVRILIDIS ME La | a5 SACİ TAT. sen'ekerlerile e 3a— 20 Kuron Çek 122,— 1 Banka: $1.— OTHELLO j i wi temsile rıriani) l Çeki iatinr « (abu: eastl O) Oihetle : Geride İNN Paris 1206 ( Prağa 1988 Sad Lordra 71350 | Vivans 40225 yese: Dpi Kev-York o 04704) Madrit 47682 : t elen * 4 Milâna 0,1957 | Berlin 19750 A IŞ, — e | Brüksel 30580 | Varşova 40— Atina 8892 | Peşie 3375 Yaban : Cerevre 24450 | Bükreş 40.M50 Yakup Iüadri Beyin Jatiğii “0 Solya 6445—| Belgrat 347950 İİ ne ve Anmdstiya mir çok css Asterdam (o 1.0725 | Meskova (o 110125 $İ romarıdır. i citi Y Fobam Muallim Ahmet Halit gi fmdan nefis bir surette b yi Iş Rankam © TODS) Terkos Keymetii muharririn temi © gf. Anadolu 1300 | Çimertn Ar, 1015 Üİ set çeken okuyuculara tart Bai 8.10 | Ünyon Dey. 24— İİ kuruştur. « Şir. Hayriye 1S, ! $ark Dep 190 İÜ emindi € | Trarsvay 400 | İenlya 2— B Ss atlei f VU. Sigorta M— | Şark m ceza o 235 0Ş hel “e Fomonti 2469 | Telefon - Yazan ; Me w istikrazlar Tahviller 9390 | Elekerik Mehmet Nurettin be çisacak olan bu mesir ge. | inlelâbımın en temiz idin. La ts. dahil İ Sark Pıyollan— 570 | Tramvay 10.29 ÜS biyann en musikili j D.Muvahhide 0040, Tünel 40 Değerli ark: Gümrükler © 585 | Rehtm 1800 ” ras İN Sayan ant © 405 | Anani» aş gg yel eserini okey / Bağdat “© 459 | Anadolu yi 4425 İğ hararetle Pia eli j T askeriye © — İ A Mümesii 478 Yakında >
