7 Kasım 1936 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 6

SAYFA 6 ULUS Bela Bartok dün ilk 7 SONTEŞSRİN 1936 CUB*_!;.I__”—.;TESİ c konferansını verdi (Başı I. inci sayfada) vermek fırsatının kendisine verilmiş olmasından dolayı iki memleketin kül- türel yakınlaşmasına bir hizmette bu- Tunmaktan duyduğu memnuniyeti kayd ettikten sonra macar ve türk musiki folklorunu teşkil eden malzemenin pek çok müşterek vasıflara malik olması dolayısiyle buna ait meselelerin halli ancak müsterek ve mımtazam bir calış- mryva bağlr olduğu noktasını tebarüz et- / tirmistir. Kücük memleketlerin veva çok si- yast tazyik altında bulunmus olan memleketlerin kendi halk türkülerini * toplamıya ehemiyet verdiklerini kay- - deden konferansçı, lehlilerde, çeklerde, * glovaklarda, finlerde ve rutenlerde bu sahada tesadüf edilen kesif calışmala- rın bir eşine Macaristanda da tesadüf edileceğini söylemiş ve bu çalışmaların bilhassa 1906 ile 1918 arasındaki 12 se- nelik bir devre zarfında çok semereli neticeler verdiğini anlatmıştır. Bu çalısmalar o zamana kadar ma- lüm olmıyan birçok hakikatlerin kesfi- — ne yol açmıştır. Bu keşiflerin en göze batanı, dünyanın her tarafına çingene musikisi namı altında yayılmış olan bes telerin hakikatte halis macar milletinin mahsülleri olduğunu meydana çıkar- mak olmustur. Çingene'er sadece, calsıcı — sıfatiyle köylerde macar köy musikisi- nin ve şehirlerde münevver macar mü- sikisinin icra âleti olmuşlardır. Liszt'in macar rapsodileri ve buna benzer eser- leriyle bu macar halk musikisi dünya- ca tanınmış ve bu suretle macar halk musikisi denince çok defalar yanlış o- larak çingene musiki ismi verilen mu- siki anlaşılmıstır. Folklor sahasındaki tetkikler bu halk sanatı musikisinden kat kat üstün bir köylü musikisinin mevcudiyetini meydana çıkarmıştır. 'Tetkiklerin bir başka ve daha ehe- miyetli neticesi de en mümeyyiz vasfı beş sesli bir gam olan eski bir musiki üslübunun köylü musikisinde keşfedil- mesidir. Daha çalışmaların başlangıcın- da bu beş sesli gam sisteminin menşei şimali Asya türklerinde olacağı dü- şüncesi izhar edilmiştir. Filhakika a- raştırmalar bu zannı teyid ve takviye etmiştir. Volga kıyılarında macarların bugünkü Macaristana göçmeden önce yaşadıkları yerlerde yaşayan Çeremis halkının türkülerinde bu ayni hususi- yet görülmüştür. Bu türkülerden bir kaç yüzü az zaman önce neşredilmiştir. Bütün bu nevi musikilerin müşterek birtek membadan çıktığı bedihidir. Ve -her şey bu membarn şimali türk musi- kisinde bulunduğunu teyid edecek ma- hiyettedir. Gerek macarların ve gerek- se çeremişlerin dili Fino - Ugri men- “şeinden olduğu gösterilir. Fakat tâ bin sene evvelindenberi musikimiz ve lisa- nımız o kadar türkleşmiş, ve hiç şüp- hesiz bu hâdise ayni nisbette bir kan - karışmasiyle birlikte vukua gelmiş ol- duğu için mücadele türklerin yarı kar- deşleri haline gelmiştir. ve Fino - Ugri kavimlerinden fazla türklere yakınlaş- mıştır. Türk musikisine ait unsurların, her taraftan cermen kültüriyle çevrili olan Macaristanda bu kadar uzun zaman mu- hafaza edilmiş olması hayretle telakki Jedilecek bir hâdisedir. Bilhassa genç- lerin daha fazla rağbet ettikleri yeni bir tarz macar halk musikisinde bile -eski türk müsikisinin tesirleri barizdir. Macaristanda cidden güzel olan köy- |lü musikisi uzun zaman, çingeneler ta- rafından çalınan ve daha az kıymetli şe- hir muşikisi lehine olarak ihmal edil- mişti. Tıpkı Türkiyede türk - arap - musikisinin uzun müddet münevverleri folklordan uzaklaştırmış olması kabi- linden yabancı memleketlerde türk mu- sikisi diye de bu türk - arap musikisi - tanılır. Bereket versin ki öğrendiğime — göre şimdi vaziyet değişmiş ve türk halk musikisinin kıymeti anlaşılmıştır. Köylü musikisi modetn macar mu- izmit kâğıt ve karton Fabrikası Dün B. Celal Bayarım bir nutkiyle. Maliye Vekilimiz tarafından açıldı Güzide bir davetli kitlesinin hazır bulun duğu açılma töreni, İzmitte büyük tezahürlere vesile verdi (Başı I. inci sayfada) tren de biraz rötarla saat 11.30 da İzmit istasyonuna girmiş bulunuyordu. İstasyonda vali Hamid, amiral Şük- rü Okan, üssü bahri komutanı — Meh- med Ali, deniz ve kara kuvvetleri ileri gelenleri Celâl Bayarla diğer vekille- rimizi selâmlamışlar ve izciler resmi selâmı ifa etmişlerdir. Kısa bir tevakkuftan sonra Ankara- dan ve İstanbuldan gelen misafirlerin bulundukları vagonlardan teşkil edilen katar fabrikanın bulunduğu yere gel- miş ve burada trenden inilerek açılış merasiminin yapılacağı yere gelinmiş- " &e. Ekonomi Bakanımızla diğer vekil- lerimiz fabrika önünde trenden inerler- ken başta müzika olduğu halde bir bah- riye ve bir piyade kıtası tarafından se- lâmlanmış, İzmit ve Adapazarı mekteb- leri talebeleri tarafından da sürekli al- kışlarla karşılanmışlardır. Vali ve belediye reisinin nutukları Merasime başlanırken ilk nutku va- li Hamid söylemiş ve.onu takiben de belediye reisi söz almıştır. Her iki hatib büyük şef Atatürk'ün ve onun değerli mesai arkadaşı ve hü- kümet reisi İsmet İnönünün idareleri altında başarılmış olan büyük işler kar- şısında bütün bit milletin duyduğu min- net ve şükran hislerini ifade ederek ilk sanayi proğramına girmiş bulunan kâğıd sanayiinin İzmitte kürulmüuş ol- masının bu yurd parçasına getirdiği re- fah ve hareketin ehemiyetini kayd ve i- şaret eylemişlerdir. B. Celâl Bayarın nutku Hatiblerin, alkışlarla karşılanan bu sözlerinden sonra Ekonomi Bakanımız kürsüye gelerek şunları söyıemiştir j “— Sayın vatandaşlarım, Bugün açılma törenini yapacağımız kâğıd fabrikası endüstri programımız- da yer alan mühim mevzulardan biridir. Bugün bize sevinç veren hâdise bu törenin açılma merasimi itibariyle en- düstri programımıza dahil fabrikaların birincisini teşkil etmesidir. Kâğıd en- düstrisi, bütün dünya nazarında da kıy- metli ve ehemiyetli bir sanat şubesi o- larak kabul edilmiştir. Memleket çocuklarının eseri Fabrikalarımızın fikir itibariyle ortaya atanlar, plân ve programının hazırlan- masında çalışanlar ve bunların inşaatı- nı yakın bir dikkat ve liyakatla takib edenler memleketimizin çocuklarıdır. Bunu bu suretle bahsetmekteki ehemi- yeti ifade etmek için diyebilirim ki, het açılan fabrikanın inşa kudreti, teknik vaziyeti ve verimli olması ve binnetice teknik esaslar dahilinde hüsnü idaresi, bizim için bir kudrettir ve bunları bize gösterenler genç elemanlarımızdır. Bu genç elemanları takdirinize ar- zetmek suretiyle söze başlamak istiyo- rum, Senede 12 bin tonluk istihsal Bu fabrika 3 milyon 300 bin liraya mal olmuştur. Senevi istihsal kapasite- si 12 bin tondur, Çıkaracağı malın kıy- meti 2 milyon 800.000 liradır. Bizim mil. Ni ekonomi hayatımızda çok şayanı dik- kat safhalar vardır. Bunlardan birisi de işe başladığımız andaki ölçünün her an ki sanatini tasavvur etmek mümkün de. gildir. Pek fazla alkışlanmış olan kısaca hulâsa ettiğimiz bu konferans esnasın- da değerli misafirimiz muhtelif macar ve Çeremis köy musiki parçalarını pi- yano ve plâkla çalarak misaller vermiş ve bir macar bir de türk halk türküsü- nün benzerliğini her ikisini de piyano- da çalmak suretiyle kıyaslamıştır. artmakta olmasıdı Programlarımızı fikir ve proje halinde ortaya attığımız anla, onların tatbikine geçildiği kısa zaman arasında, görüyo- ruz ki milli ihtiyaç ilerlemiş ve hesab- larımız bu ihtiyacın karşısında küçül- müştür. Memlekette refah seviyesi artıyor Bu milletimizin dinamik hayatının bir ifadesi ve memlekette refah seviyesinin gittikçe artmakta olmasının bir işare- tidir. Bugün açmak üzere bulunduğu- muz büu fabrikayı ihtiyaç nisbetinde kur- mak istedik. Fakat inşaat bitinceye ka- dar geçen zaman içinde ihtiyacın art- mış olduğunu gördük. ve büyütmek mecburiyetinde kaldık. Fabrikanın tevsii işi Bugünkü açılma resmiyle - birlikte bu fabrikanın tevsiine aid vazı esası da yapacağız. Bu tevsiat için bir milyon yediyüz yetmiş bin lira sarfedilecektir. Bu tevsiat ile fabrikanın istihsal ka- pasitesi ön iki bin ton ve senelik istih- .sal kıymeti de iki milyon sekiz yüz bin lira ziyadeleşecektir. Sanayi hareketleri ilerledikçe ölçülerimiz de mütezayid bir surette genişlemektedir ve başarılan sa- nayi manzümesi birbirini ikmal eylemek- tedir, Sellüloz fabrikası Programımıza dahil esaslardan biri de Sellüloz fabrikasıdır. Sellüloz kâğıdın ve Gemlikteki suni fabrikasının mayasını teşkil etmekle beraber aynı zamanda bir harb madde- sidir. Gerek askeri ihtiyaç ve gerek milli ekonomi bakımından büyük ehemiyeti olan bu fabrika 2 milyon liraya kurula- cak, senelik istihsali 1 milyon 200.000 lira kıymetinde 12 bin ton olacaktır. Sümer Bankın muvaffakiyetli eseri Bütün bu işleri kendisine emniyet ettiğimiz Sümer Bank, teknik esaslara dayanarak size muvaffakiyetli bir eser verdiğinden dolayı bu büyük milli mü- esseseyi sevgi ve takdirinize arzederim. Endüstri plânımızda hisse ve pay alan diğer milli müesseseler de aynı mu- vaffakiyeti göstermişlerdir. Gerek işci, gerek mühendis ve gerek iktisatçı olan bütün elemanlar türk milletinin müm- taz istidadını isbat eden büyük liyakat- lar göstermişlerdir. Bir sual... Bize daima teveccüh eyliyen bir sual vardı. Deniliyordu ki, türkler ekonomik cihazlarını kurmak için belki para bu- labilirler. Fakat bunları kurabilecek e- lemanları nereden bulacaklar.? Fabrika kurmak kolay, fakat kurul- müş bir fabrikayı teknik esaslar dahi- linde nasıl işleteceklerdir? *... Ve cevabı Arkadaşlar, biz bütün bu nazari olarak cevab vermiyoruz. Bilfiil kurduğumuz fabrikalarımızın mümtaz ve verimli vaziyeti buna bizzat cevab teşkil etmektedir. Bu fabrikaların ma- mulâtının nefaseti, metaneti ve ucuzlu- ğu piyasaya ve memlekete şimdiden ken- disini sevdirmiş bulunmaktadır. Sanayi hareketinin memleket hayatın ida uyandırdığı değişikliğin yanı başında mali vaziyetimizi görmek ve mütalea ,et- mek bizim için çok faydalı bir iştir. Birbirlerini tamamlayan iki politika İnönü hükümetinin iktisadi ve mali suallere / politikası birbirini tamamlamaktadır. Bu iki kuvvetin birleşmiş olması programla- Tımızın tahakkukunda en mühim âmil lmuştur. Bu betle yükstk liya- katli arkadaşım maliye vekili Ağralı- nın hatırasını huzurunuzda şükranla ya- üçüncü, dördüncü ve beşinci sanayi prog- ramlarımızın tahakkukunu hep beraber tesid edeceğiz. 'Törenimizi şereflediren hâdiselerden biri de milli iradenin tecelli ettiği büyük millet meclisi divanı ve âzalarının An- karadan buraya kadar gelerek aramızda bulunmalarıdır. Misafirlere ve izmitlilere teşekkür Bütün misafirlerimizi ve fabrikanın kuruluşundan beri sıcak bir"muhabbetle bize müzaheret gösteren sayın izmitlile- re teşekkürü vazife sayarım Dahi önderi- miz Atatürk milletin yükselmesi hu- susunda büyük azim ve iradelerini sana yi sahasına da tevcih ettikleri içindir ki muvaffakiytlerimiz bariz bir surette ken- disini gösteriyor ve dahiyane idare ve irşadları altında bu muvaffakiyetler teva- li edecektir. Milli ekonomimizi tam manasiyle memleket içinde cihazlandırdığımız za- mandır ki millet refaha kavuşacaktır. mil. lete karşı büyük mes'uliyet almış olanla- rın tek arzusu milletimizi mes'ud ve mü- reffah görmektir. Yaşasın sevgili milletimiz, yaşasın bü yük önderimiz. Fabrikanın açılışı Bundan sonra kürdelâ maliye vekili tarafından kesilerek fabrikanın açılışı ya- pilmıştır. Vekiller ve davetlilere fabrika nın her tarafı gezdirilerek kendilerine izahat verilmiştir. Ekonomi bakanımız öğleden sonra kâğıt fabrikasının tevsiine ait inşaatın ve sellüloz fabrikasının temellerini atmışlar ve müteakiben Ankaraya dönmek üzere İzmitten ayrılmışlardır. Fabrikanın hatıra defterine yazılan sözler Fabrikanın hatıra defterine Celâl Bayar şu sözleri yazmıştır : “İzmit kâğıd fabrikası verimli mü- k I bir eser olmuştur. Burada çalı- Ankara Öğle neşriyatı : 13.30 — 13.50 Plak: halk şarkıları 13.50 — 14.00 Dahili ve harici haberler 14.00 — 14.30 Plak: hafif musiki 15.30 — 17.30 Cumhur başkanlığı fi- larmonik orkestrası üyeleri tarafından konser: (Orkestra şefi Dr. Pratoryüs.), Akşam neşriyatı 19,00 — 20.00 'Türk musikisi ve halk şarkıları 20.00 — 2100 Studyo salon orkestrasış, 1 — Neue Blumen (Ukrainische wei« sen und tanze) B. Leopold: 2 — Oh, Çuand je Dors M&lodie Lalo: 3 — Morgenblater Walzer Johann St rauss op. 279 İ 4 — Dans Arabe, F. Volpatti: 5 — İ, er Mosaigue sur Weber 21.00 — 21.30 Plâk: Dans musikisi 21.30 — 21.55 Ajans haberleri 21.55 — 22.00 Yarınki program ve istik« lâl marşı Ed, şan arkadaşları ve bilhassa başlarında bulunan müdür Mehmed Ali Kâğıdcıyı tebrik ederim. Yalnız fabrika ile değil müdürlerinin, mühendislerinin, işcileris nin liyakat ve dikkatleriyle de iftihare etmekteyim.” İ Hatıra defterinin bir sayfasına da şu satırlar ilâve edilmiş ve altına da şu imzalar könmuştüur ; “İnsanlık tarihinde en yüksek ve en eski medeniyetin sahibi olan türkler: kâğıd kelimesinin türk olmasından da anlaşılacağı üzere, binlerce yıl önce de kâğıdçılık sanatı yapıyorlardı Avrupa:» da bu sanat onlardan alınarak yayılmış« tr. ğ Açılış gününde bulunduğumuz ha« kikaten yüksek kıymette olan İzmit kâ- ğıd fabrikasiyle türk milleti, dahi Atas türk devrinde büyük İsmet İnönü hü- kümetinin kurtarıcı ve kurucu program ları içinde Ekonomi Bakanı Celâl Ba- yarın yakın alâkasiyle eski milli sana-< tına kavuşmuştur. Bu eseri yaratanlara ve Sümer Bank kadrosu içinde başaran- lara saygılar. Bugün temelleri atılan Sellüloz fabrikasiyle ikinci kâğıd fab- rikasına başarılar dileriz.,, Büyük Millet Meclisi Reis ve- killeriMaliye ve İnhisarlar vekilleri İSPANYA İHTİLÂLİ Cenuptaki ihtilâlci * kuvvetler üç kol üzerinden yürüyüşle rine devam ediyorlar Madridde hükümet tarafdarları ve aleyhtarları arasında çarpışmalar olduğu haber veriliyor Mostoles (Madrid önü) 6 (A.A.) — Cenup nasyonalist ordusunun Asencio, Barron ve Tella kumandalarındaki üç kolu, bu sabah Alcercon, Getafe ve Car- ro - de « les - Angelesden Madride doğ ru hareket etmişlerdir. Öğle üstü bu kolların öncüleri Cuatro - Vientos tay- yare karargâhına, Carabanchel talim meydanlarına ve Villaverde varuşuna girmiş bulunuyorlardı. İhtilâlciler Madrid'i bombardıman ettiler Mostoles (Madrid önü) 6 (A.A.) — Dnb. ajansının muhabirinin haber ver- diğine göre, nasyonalist topçu kıtala:ı dün Alkortondan Madrid merkezini ve ezcümle iç işleri bakanlığının bulun- duğu Puerta del Solu bombardıman et- miştir. Madrid'de nikbinlik »- Madrid, 6 (A.A.) — Hükümet kuv- vetleri tarafından yaptlan ve milislerin payitahttan altı kilometre mesafede kâ- in Karbansel Varoşundan nasyonalist- leri tşrdetmeleriı.ıi' intaç eden son mu- kabil taarruzları üzerine Madridde nik- * binlik yenden kurulmuştur, Şimdi top- sesleri ,hafif surette işitilmektedir. Bu İhtilâlciler Alikanteyi bombardıman ettiler Alikante, 6 (A.A.), — Nasyonalist- lerin iki tayyaresi, bu sabah şehri bom- bardıman etmiştir. Bir bankaya bir bomba düşmüş, bir gece bekçisini öldür- müş, diğer bir bomba da bir gemiye dü- şerek bir tayfayı öldürmüştür. İki bome ba da “25 de Mayo,, adındaki Arjantin kruvazörünün tam yanına düşmüştür. 'Tehlike işareti verilir verilmez bütün ştür. Yalnız li 1 » ışıklar söndürü bulunan italyan ve alman gemileri ışık- larını söndürmemişlerdir. Hükümet taraftarları ve aleyh- tarları arasında çarpışmalar Paris, 6 (A.A.) — Tenerifden gelen bir telgarfta Madridde hükümet taraf- 'tarları ile aleyhtarları arasında sokak muharebeleri yapılmakta olduğu bildi- rilmektedir. Dün hükümetin yedi tayyaresi dü- şürülmüştür. Karabanel varoşu, Yaguet kolu tarafından işgal edilmiştir. Oviddonun tathirine devam edilmek- tedir. Asturies maden amelesi, nasyona* listlere iltihak etmişlerdir. - Salamankdan gelen bir - telgraftâ Ç_ - / Biki sanatı üzerinde”o kadar müessir | — Bela Bartok yarın Musiki Muallim | dederim. Programlarımızın. tatbikinde | hal, Madridde itimadı arttirmıştır. Bü- /| Madridde vaziyetin gitgide- nazikleş. — bi olmuş, tekevvününde © kadar mühim | mektebinde bir konser. verecek, ayın 9 | maliyemizin müzaheretine her zaman | tün gece, birçok kamyonlar milisleri ve | mekte olduğu bildirilmektedir. x ç bir rol oynamıştır ki, bu köy musikisi “mevcud- olmadan bugünkü macar musi- ve 10 uncu günleri halkevinde seri kon- feranslarına devam edecektir. a eli dü eh n d ll& Ka YA geç L M lmaktayız. Bu mü et de- vam ettikçe birinci, ikinci de olduğu gibi mühimmatı hamil olduğu halde cephe- ye doğru hareket etmişlerdir. . Nasyonalistler Madridin şimalindt - Fresmedilla kasab p d işlerdin