7 Kasım 1936 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 4

e y : ri) — Hi dar AĞT ai y SAYF:A 4 '7 SONTEŞRİN 1936 CUMARTESİ | DİL ARAŞTIRMALARI “Müzik,, terimi üzerinde bir üd tecrübesi (Başı I. inci sayfada) (4) üs ve ikinci şekildeki üz unsuru bir obje veya süje vasıtasiyle temsil e- dilen güzellik duygusunun genişçe ve- ya çok geniş sahalara yayılmasını an - latır; o halde buraya kadar olan: uğ * üm * uğ * us- (veya -üz-) — mous - veya müz - kısmından çıkan mana güzelliğin ses, veya hareketle sı- cak, ılık (1âtif) ifadesi'dir. Bu ifade: (5) -ik- unsurunun delâlet ettiği va- sıta ile tamamlanır ki, o da usul, metot, fen veya âlettir. Kelime,. burada bazı dillere göre tamam sayılabildiği halde gtekçeye ve daha bazı dillere göre ise: | (6) - iğ unsuriyle ancak isim şahsi- yeti tekemmül eder. Bu kelimede ana- kökün fonetik mümessili olarak başta- ki “m” sesi vardır; güzelliğin tezahürü- ne hizmet eden aydınlık, lâtif olarak duyulmasına hizmet eden sıcaklık, gü- zellik duygusunun ifadesine vasıtâ olan ses veya başka türlü hareket.... bütün bu güneşten alrınan anlamlar bir kül olarak anakök vasıtasiyle, onun yerine geç. miş olan “m” unsuruna intikal etmiştir. Türkçede “V, * m” kökünden bir- çok kelimeler vardır ki, her halde grek- çe math « ein “öğrenmek” veya germen- ce mendi “sevinç” sözleri kadar müzik- le semantik münasebet gösterirler; bun- Tarm bir kaçr şunlardır: 1 — Ömüt (Radlof lügati, T. cilt; Te- leüt lehçesi) — “ruhun teheyyücü; en- dişe; kaygı”; bunun fiili de vardır: ömüdet — tehyiç etmek. Buradaki di- namik (t) unsuru yerine geniş sahaya neşr unsuru olan -s/z getirilirse ömüs-, ömüz- olur ki, müziğin radikalini tem - sil eder. 2 — Umdu (Radlof Lügati, T. cilt; Şor lehçesi) — ihtiras “passion” ; arzu; ümut (Kır. Bar. Osm.)- — emel, arzu; düşünce, 3 — Omak (Çağ. Şor. v. s.) — canlı, çevik, çalâk; omot (Alt. Tel,) idem: omok pol — cesur ol; “M” yerine baş- ka bir dudak sesi olan köklerden geliş- miş kelimeler de vardır: 4 — Obdan (Radlof. I. Tar. Çağ.) — güzel, nefis; obdan bala — nefıs güzel kız; $ — Oflaz (Anadolü, Derleme fişle- güzel, nefis; levent; 6 — Epik (Tarama Dergisi, B.T.L. - “Uygur”) — hüner, sanat; (ep ve ap ise raison ve sihir ifade eder, apsun ve efsun bu köktendir). 7 — Ül-üfür-, üfle — nefh etmek ki, müziğin ilkel âletlerinde en mühim rolü oynıyan harekettir. Baş vokali düşmüş, dudak sesi üze- Tine kurulmuş köklerden gelişmiş keli- meler hakkında yürüttüğümüz araştır- ma ile ise daha ehemmiyetli tanıklar el- de ediyoruz: : 8 — Kırgızcadanefes manasmna ge - len “pıs” sözünün nefesle çalman mu- siki âletleri ile ilgisi aşikârdır; bizdeki fıs - fısıl - fısıltı - fisılda - ailesi aynı köktendir. 9 — Bozuk (Kâmusu Türkt, Radlof IV. Osm.) — Telli bir halk çalğısı. _ Bizim lehçemizde mahfuz kalan bu dil tanığı, aşikâr bir surette, “müzik” kelimesinin tam kendisidir; aralarında b: m tebeddülünden ve ikinci vokalin birinciye göre armonize olmasından başka hiç bir fark yoktur. Her ikisinin etimolojik formülleri tam bir — identi arzeder; A) Müzik : üğ # üm * üz 4ik B) Bozuk * oğ * ob 4 oz H uk Semantik bakımından ise en büyük yakınlık vardır. Arştırmamız bize: 10 — Müzek (Radlof. cilt. IV. Lebedi Tehçesi) — boynuzdan barutluk” keli - mesini de vermektedir; burada fonetik yakınlık pek büyük olduğu halde se- mantikçe bir uzaklık hissolunuyor; hal- buki bu uzaklık tamamiyle zahiridir. Çürkü “boynuz”, başka tihetten yürü- tülen bir araştırma ile, ilkel müzik âletlerinin yapılmasına yarryan obje « dir. Genç musiki müuharrirlerimizden Bay Mahmut Ragıp'ın gördüğüm bir etüdünde izah olunduğu gibi Sumerler- de boynuzlu öküz başı müziğin timsali idi. Geyik boynuzları arasına çekilmiş teller de en ilkel bir çalgıyı, “lir* (i temsil eder. Bu sonuç üzerine “boynuz” un al « e VE ef ç T S C ksta el dığı fonetik şekilleri tesbit edelim; ön- ce “m” sesiyle olanlar: Müz (Radlof. IV. Koman Lehçesi) — müs (ibidem, Alt. Leb. v. s.) — mü- ğüz (Çağ. Kum. v. s.) — muos ve mo- uss (Yakutça, Pekarski). Bunlardan ge- rek grekçe mous -a gerek fransızca mus - e (müz) şekilleri görülüyor. O halde röyle düşünmek mecburiyetinde - yiz: Boynuzdan ilk müzik âletini yap- mağa muvaffak olan eski Orta Asya türkleri o ilâhi âlete umuğus gibi bir i- sim vermişlerdi; boynuzun da ismi ta- bif olarak buradan çıkmıştır; o isimden eskiden anlaşılan mana ise her halde şimdi anladığımız mana değildi; dü » dük, boru gibi kelimelerden anlaşziılan manaya benzer bir mana da (umuğuz, müğüz, mües.... — böynuz) sözünden anlaşılırdı. Boynuz müzik âleti olma - dan belki başka isimle anılırdı, başka dillerdeki muhtelif isimleri de buna de- lâlet eder. Fakat müzik âleti olarak isimlendiği ve ondan sonra bu isimle anıldığı şüphesidir. Boynuzun “b - p” ile başIryan şekil- leri vardır. En basiti Çağatayca “puğ” dur. Bir “buğuz” şeklinden bizim Ana- doludaki bozuk çalğısının tadıkali çık- mış görünüyor. Buna bir - uk unsuru - nun ilâve edilmesine yeni âletin düdük- lerden başka bir çalgı olması ve boy- nuzdan yapılı sebeb olmuştur. Fransızca “bois” klemiesinin hem boynuz (geyik boynuzu) hem flüt, dü- dük gibi nefesle çalınan çalğı manası- na gelmesi (Larouse universel 1., 261) bile tesadüf eseri olabilir mi? Fransızca lügatler “bois” kelimesi - ni haşep, orman manasiyle aşağı Lâtin- ce “boscum” dan getiriyorlarsa da bu- rada tashihi lâzım gelen bir hata görü- yoruz: “Bois” daki “oi” diftongunun basit bir “0” dan inkişaf etmesine im- kân yoktur; fakat eski bir “og” un hem “oy - oi” hem de “os” olması her za- man görülen bir ses değişimidir; “bois” nın kelt kanaliyle eski bir türkçe “bo- ğus” tan yani boynuzla aynı orijinden, düdük ve boynuz manasiyle inkişaf et- miş olması daha ilmi bir takdir olur. Öküz manasına olan Lâtince “bös” türk- çe buzuğ ve buğa ile identiktir; “bois” isminin öküz değil daha ziyade geyik boynuzuna verilmiş olması da bizim Güneş - Dil Teorisiyle yürüttüğümüz tahllillerden çıkan etimolojik neticenin lehinedir. Bununla beraber zamanın ya- ratamıyacağı hiç bir polisemi cilvesi yoktur; buğayı boi'ya ve bös'a bağlıyan teller kopmş değildir. Eski fransızca “muse” ve bugünkü fransızcada “musette — müzette” ismi gayda dediğimiz nefesle çalınan müzik âletine verilmektedir. Lâtinceye isnat edilemiyen bu isim Kelt - goluva ka « nalaliyle bu lisana gelmiş türkçe müz » müs — boynuz isminden başka bir şey değildir. Görülüyor ki türkçede doğrudan boynuzun her hangi bir şekli nefesle çalınan çalgı manasiyle kalmamış oldu- ğu halde fransızcada Kelt kanaliyle bu dile geçmiş olduğuna şüphemiz kalmı- yan boynuzun bois (boğis) ve muse (müs) şekillerini çalgı, hem de nefesle çalınan çalgı manasiyle buluyoruz. (1). A. C. EMRE (1) Bu etüdün son kısmı yarınki sa- yımızdadır. ——ep— Çocuk Esirgeme Kurumu- nun yardımları Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Merkezi tarafından 16.10.1936 tarihinden L11L.1936 tarihine kadar 1448 çocuğa yardım etmiştir. Bunlardan 205 hasta çocuk ve anne genel merkezin polikliniklerinde bakıl- mış ve tedavi edilmiştir. Ayrıca diş ba- kım evinde de 203 çocuğun dişleri ba- kılmış ve tedavi edilmiştir. 940 çocuk ve anne genel merkezin banyolarından istifade etmiştir. Süt damlasından her gün 88 çocuğa süt verilmiş ve-15 günde yekün olarak 685 kilo bedava süt dağıtılmıştır. Yardım için genel merkeze baş vuran 12 yoksul yavruya para yardımı yapıl- mıştır. Lik maçları Bu yılın mıntaka birin- cilikleri bugün başlıyor Futbol ajanlığının aşağıya koyduğu- muz tebliğinden anlaşıldığına göre, A ve B. takımları arasında lik maçları bugün başlryor. Bundan sonra cumartesi gün- leri muntazam surette B. takımları maç. ları ve pazar günleri de A takımları maçları yapılacaktır. Lik maçlarına iştirak eden takımla- rın çokluğu dolayısiyle geçen yıl oldu- ğu gibi bu yıl da birincilikler muhafız ve ankaragücü sahalarında yapılacaktır. Bu hafta yapılacak maçların en en- teresanı Ankaragücü - Çankaya arasın- da yapılacak olandır. Her iki takım da geçen hafta Fener- bahçeye karşı, Ankara futbolculuğunun yüzünü ağartan maçlar çıkarmışlardır. Enerjileri, teknik kabiliyetleri alana geln bütün seyirciler tarafından kabul ve tak- tir edilmiştir. Umarız ki kendi aralarında yapılan bu maçta da ayni gayretle çalı- şırlar ve meraklıları güzel oyunlariyle tatmin etmiş olurlar. Ankara futbol âjanlığından: Cumartesi maçları Ankaragücü sahasında: Gençlerbirliği - Güyenç spor B.T. saat 13.45 hakem: Servet Ankaragücü - Çankaya:-B, T. saat 15. 10 hakem; Servet Muhafız gücü sahasında; Muahafız gücü - Demir spor B.T. sa at 13.45 hakem: Asim Kırıkkale - Altınordu B. T, saat 15. 10 hakem Asım Pazar maçları Ankara gücü sahasında: Gençler birliği - Güevenç spor A.T. saat 13 hakem: Hakkı Ankara gücü - Çankaya A, T saat 4.45 hakem: Hakkı Muhafız züdü Gkmsldü; Muhafız gücü - Demir spor A T. sa. at 13 hakem: Ömer Kırıkkale - Altın ordu A. T. saat 14.45 hakem; Ömer Ankara Gücü bisikletcileri Ankara Gücü genç bisikletçileri ku- lubça tertib edilen ve üç hafta devam edecek olan 40 kilömetrelik yarışlara pazar günü saat 9 da Taşhandan başlı- yacaklardır. Bu müsabakalara kulübün 20 üyesi iştirak edeceği haber alınmış- tır. Gençlere muvaffakiyet diler ve bu yolda kulübün mesaisini takdirle kar- şılarız, POLİSTE; Otoray bir adamr ezdi Devlet demiryollarına ait otorayı i- dare eden Cevdet istasyon depoları ö. nünden gelmekte iken ayni istikamete gelen maliye memuürü Ali Rızayı altına alarak hemen ölümüne sebep olmuştur. Cumhuriyet müddei umumisi işe el koymuştur, Kamyon bir ameleye çarptı Şoför Mustafanın kullandığı mezba- haya ait 2111 sayılr kamyon demirli bah- çeden geçerken sokakta çalışmakta olan amele Ahmed oğlu sefere çaptırmıştır. Zavallı işçi derhal hastahaneye kaldırıl- mıştır. Suçlu yakalanmış ve adliyeye ve- rilmiştir. Kumar oynarlarken yakalandılar Akköprüde, Muammer ile Satılmış ya- zıtura atmak suretiyle kumar oynadık- ları görülmüş ve anf bir basıkın neticesin- de hepsi suç üstü yakalanarak Cumhuri- yet müddei umumiliğine teslim edilmiş. lerdir. Sarhoşluk yüzünden Salih ile Mümin adındaki adamlar sarhoş olmuşlardır. kuyulu kahvede sar- hoşluk yüzünden aralarında em nihayet kavga çıkmış ve Salih eline geçirdiği su bardağı ile arkadaşını başından yarala- mıştır. Suçlu yakalanmıştır. Buyuk bayramımız ve yabancı devlet reisleri Cümhuriyetin on üçüncü yıldönümü dolayısiyle büyük öndere gelen telgrafları neşre devam ediyoruz Cumhuriyet bayramı münasebetiyle devlet reislerinden Cumhur Reisimiz Kemal Atatürk'e gelen tebrik telgraf- Tarını verilen cevablariyle birlikte a- şağıda neşrediyoruz : Dost ve müttefik türk milletinin bay- ramı münasebetiyle şahsi saadetiniz ve Türkiye'nin refahı için olan en iyi te- mennilerimin kabulünü ekselansınızdan rica ederim, - Yugoslavya Naibi Prens PAUL Cumhüriyet ilânının yıldönümü mü- nasebetiyle altesiniz tarafından çekilen telgraf beni fazlasiyle mütehassis etti. En derin teşekkürlerimin kabulünü ve gerek altesiniz ve gerek dost ve mütte- fik Yugoslavyanın refahı için olan sa- mimi temennilerimin kabülünü rica e- derim, K. ATATÜRK Kokok 'Türkiye milli bayramı münasebetiy- le gerek şahsi saadetiniz, gerek Türki- yenin mütemadi saadeti için olan en sa- mimi tebrik ve temennilerimizi takdim etmekle büyük bir zevk duymaktayız. Miısır Naibi Mehmed Ali ve Miısır Niyabet Meclisi aza- ları: Abdülaziz, İşzet, Şerif. Cumhuriyet ilânının yıl dönümü mü- nasebetiyle Mısır Niyabet Meclisi tara- fından çekilen telgraftan dolayı ziya- desiyle mütehassis oldum. Gerek alte- " sinize, gerek muhterem niyabet meclisi azalarına samimi teşekkürlerimi bildiri- rim, K. ATATÜRK —4 Türkiye milli bayramı dolayısiyle ekselansınızın şahsi saadeti ve milleti- nin refahı için en samimi temennileri- mi arzederim , Çin Cumhur Reisi LİN SEN Cumhuriyet ilânının yıldönümü mü- nasebetiyle ekselansınızın — yollamak lütfunda bulunduğu nazik telgraftan dolayı teşekkürlerimi takdim ederken, şahsi saadeti ve milletinin refahı için olan temennilerimin kabulünü ekse- lTansınızdan dilerim. K. ATATÜRK B* Cumhuriyet ilânının yıldönümü ve- silesiyle ekselanslarına hararetli teb- riklerimi ve şahsi saadetleri ile cumhu- riyetin refahı için olan samimi temen- nilerimi arzederim. ; Macar Kırallığı Naibi NİCOLAS DE HORTY Cüumhuriyet ilânının yıldönümü mü- nasebetiyle izhar edilen temennilerden dolayı pek mütehassisim. Ve alteslerin- den şahsi saadetleri ve Macaristanın refahı için olan.en iyi temennilerimin kabulünü rica ederim. K. ATATÜRK 44 : Cumhuriyet ilânının yıldönümü ve ekselansınızın ilk devlet reisliğine se- çilmesi münasebetiyle, şahsi saadetini ve Türkiyenin saadeti için Litvanya milleti ile birlikte izhar ettiğim temen- nilerin kabulünü rica ederim . Litvanya Cumhur Reisi ANTANAS SMENTONA Cumhuriyet ilânının yıldönümü mü- nasebetiyle ekselansınız tarafından iz- har edilen temennilerden dolayı çok mütehassis oldum, Ekselansınıza derin teşekkürlerimi bildirir ve gerek şahsi saadetiniz gerekse Litvanyanın saade- ti için en iyi temennilerimi takdim ede- rim, K. ATATÜRK —kk4 Türkiye milli bayramı vesilesiyle, gerek kendi saadetleri, gerekse necib milleti için beslediğim en samimi te- mennilerin kabulünü ekselansınızdan rica ederim . Çekoslovakya Cumhur Başkanı EDUARD BENES Cumhuriyetin yıldönümü münasebe« tiyle bana göndermek lütfunda bulun< duğunuz temennilerden dolayı ekselan- sınıza hararetli teşekkürlerimi bildirir ve gerek şahsi saadetiniz gerekse Çe« koslovakyanın refahı için olan en derin temennilerimin kabulünü ekselansızız- dan rica ederim , K. ATATÜRK —oakok Türkiye milli bayramı münasebetiy- le şahsi saadetiniz ve Türkiyenin refa« bı için olan en samimi temennilerimin kabulünü ekselansınızdan dilerim, Afganistan Kıralı MEHMED ZAHİR Majestenizin Türkiye milli bayramı münasebetiyle izhar etmek lütfunda bu- lunduğu temenniler beni mütehassis et« ti. Gerek kendi saadeti, gerekse Afga- nistanın refahı için olan samimi temene nilerimin kabulünü majestenizden di« lerim, K. ATATÜRK —okk “Türkiye milli bayramının yıldönü- mü vesilesiyle, şahsınızın saadeti, Tür- kiyenin refah ve şerefi için en samimi temennilerimin kabulünü ekselansınız- dan rica ederim, Misır Kıralı FARUK I. Majestenizin Türkiye millt bayramı münasebetiyle izhar etmek lütfunda bu- lunduğu temennilerini fazlasiyle mü- tehassis etti. Gerek kendi saadetleri, gerekse memleketinin refahı için olan samimi temennilerimin kabulünü ma- jestenizden dilerim, K. ATATÜRK okk Türkiyenin milli bayramı dolayısiy« le şahsi saadeti ve milletinin refahı için en hararetli temennilerimin kabulünü ekselansınızdan rica ederim. Avusturya Cumhur Başkanı MİKLAS Cüumhuriyet ilânının yıldönümü mü- nasebetiyle ekselansınızın izhar et« mek lütfunda bulunduğu temenniler- den çok mütehassis alarak, şahsi saadet« leri ve Avusturya cümhuriyetinin refahi için olan en samimi temennilerimin kabulünü ekselansınızdan rica ederim. K. ATATÜRK — okk Türkiye Cumhuriyetinin yıldönü« mü> dolayısiyle şahsi saadetleri ve ne« cib türk milletinin refahı için olan en hararetli temennilerimin kabulünü ek« selansınızdan rica ederim, Polonya Cumhur Reisi İGNACE MOSCİCKİ Cumhuriyetin yıldönümü vesilesiy- le ekselansınızın bana göndermek Jüt- funda bulunduğu samimi tebriklerden dolayı teşekkürlerimi takdim eder ve şahsi saadetleri ve necib Polonya mil- letinin refahı için olan en iyi temenni- lerimi kabul etmenizi rica ederim. a K. ATATÜRK —okk Bulgaristan kıralı HI, üncü Boris tarafından çekilen telgraf : Türkiye cumhuriyetinin yıldönümü dolayısiyle, en iyi dostluk hislerimi ye“ niden teyid eder ve gerek şahsi saade“ tiniz, gerek Türkiyenin refahı için et samimi tebriklerimi kabul etmenizi ek“ selansınızdan rica ederim. Bulgaristan Kıral! BORİS HI. Atatürk tarafından verilen cevab ? Majestenizin, - cumhuriyetin ilânt münasebetiyle izhar etmek lütfunda bu* lunduğu temenniler beni son derece mü* tehassis etti. En iyi dostluk hislerimit — ve şahsi saadetinizle memleketinizin T” ğ