22 Şubat 1935 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 5

(Başı £. inci sayıfsda) mmqvıhirçokwbîua:- vo kanunları işhad etmiştir. Saat 12 ye 10 kala öğleden son- :;ıınınl:a.u,l.mı.khcnul- '© yet verilmiştir. Saat on dörtte ikinci cel - nııçünıınBıyındırHıBıhı- hukuk müşaviri bay Avni söz aşağıdaki müdafaatta bu- tur. Avni Beyin Müdafaası — Şirket, 1914 den evvelki noksan « Tarım, kendine ald olmadığını söylüyor Ve böylelikle ortada birtakım noksanla- Tm bulunduğunu itiraf etmiş - oluyor. sermayesinin milliyeti bizi a - etmez, Bizim karşımızda veci- .—W Wa etmiyen bir tramvay şirketi Vardır. Şirket genel savaş içinde değiyen Ö- k durum dolayısile teahhildle - Tini yerine getiremediğini söylüyor. Bir *N için bunu meşru bir mazeret etsek bile mütareke ile 1926 ara- "Undaki 8 yılda neden yapmamışlardır? Şirket lüzumundan dolayı birkaç ye- 1 memur kullandığını söylüyor. Şir- kette Çbirkaç) değil (47) yabancı me- Tnur vardır. Bunların şirkete ne lüzumu? Vardır? Bizim daha yüksek teknikle İş- İ gereken demiryollarımızda bir tök yabancı memur yoktur. Üsküdar Hamvayı ne yapılırken, ne de işlerken Yabancı memurlara iİhtiyaç bissedilme- Miştir, Şirket veki Baş Bi nlığının yalcız bir âkid gefatile hare- ket edebileceğini Iddla ediyor. Hakikat biç de öyle değildir. Bu işte bütün dev- let otoritesi harekete mecbur kalmıştır. Bir gün utusal Türk talebe birliği Ku- Tültaya müracaatla tramvay şirketinen Hikâyet etmiş ve bu şiküyeti brogür ha- Vnde bastırarak Kurultay üyelerine da- Bitmaştır. Bu süretle devletin en yük - Sek otoritesini haiz olan Kurultay tah- Tik edilmiş, hükümetten istizah vukuü bulmuştur. Bunan üzerine kanlığı işi tetkik etmiş ve böylelikle bugün mevzuubahs olan hakikatler mey- dana çıkarılmış; bir Çbeyeti bukukiye) Yeşekkül etmiştir. Mesele tetkik safhalarını geçirdik - len sonra Bakanlar beyetine intikal et- ki. Bakanlar heyeti şirket mümessille - Finin çağırılarak balktan vazsız para ölması dolayısile vaziyetin düzeltilme - Sini emretti. Şirketle konuşmalar «0 - hucunda anladşıldı ki bugünkü şartlar içinde 1926 tarihli mukavelenin başa- fılmıyacağını şirket kendisi de Kabul *tmoktedir. Halktan aldığı fazla para> latı iade etmeyi, İsviçre frangımın Ra- Nda ve tarifelerde âmil olaraıyacağını da kabul etmiştr. Bu suretle hazırlaran Ptoje mükaveleleri teati edildi ve yal TIZ sermaye meselesi kaldı. Bakanlık tarifelerin tanziminde hayat endeksi « Din kaim ormasını istedi. Şirket kabul ttmedi ve kambiyoların kaim olmasını İstedi ki bu da aynı şeydi. Ve netice ©- larak gene İsviçre frangınm issim öl « Masını temin etmek dolabından başka idi, Tabil Bakanlık bunu mziyeti ihtar etti. 1 tedbirlerin Bir şey deği Toddetti ve şirkete vi Bunlar yapılmazsa kanun almmacağı söylendi. Ayni zamanda n0 - ter vasıtasile de ihtar edildi. Bunun Ü- zerine şirket Başbakanlığa kadar müra- aat etti. Ve kendisine yapılan teklifle- Tin haksızlığından bahsetti. Bütün bü &eçen hâdiseler bize anlatıyor iki; Şir * mukaveleyi feshedebilmek için Yapılmadığını iddia ettiği ihtarlar ya * Pülmiş; verilmediğini söylediği müh - letler çok fazlasile verilmiştir. Yarım saat kadar devam eden bü mü- dafaalardan sonra Bayındırlık Bakan - liğı hukuk müşavirlerinden bay Namık Cemal söz alarak aşağıdaki müdafaada bulunmuştur: “— Tramvay şirketinin tarihi teceslislin den bugüne kadar yapmış olduğu mü * kavele hükümlerine rayetsizlik, yol - Suzluk, ve sairesi hakkında dün söyle - Miş olduğumuz şeylere şirket vekilinin itirazlarına karşt arkadaşım kısmen ce- ::ı verdi. Ben de bu mesele tkaç söz söyliyeceğim. Tramvay şirketi vekili aziz meslek- daşım Bay İsmail Hakkı vesikalara ve Tesmi kayıdlara müsteniden vaki be Yanlarımızı kısmen olsun kabul ctmek faziletini gösterdiği Için kendisine te- Yebbür ederim. oi Ka KA . Şirketin mukaveleye riayetsizlikle. rinden 1914 senesinden sonra içe vazıyed etmiş oldukları için kendilerinin mesul olmamaları icab edeceği hakkındaki fi- kirlerine maalesef iştirak edemiyoruz. Bayındırlık Bakanlığı, sermayedarları değişmiş olsdn, aynı olsun, kargısında efalin den mesul bir yirket görmekte- dir. Ve bu şirket şimdiye kadar veci- belerini yapmamıştır, bunu bilir ve alt tarafı kendisini alakadar etmez. Bundan başka tramvay şirketi vekili #ayın meslekdaşımızın cevablarında va. ki bası ufak tefek zühullerini tashih et- mekliğime müssadelerini rica ederim. Meslekdaşım dediler ki : Şirket ta- rifenin tezyidi için işgal kumandanlı- Hina müracaat etmiş değildir, keadileri bu tarifelerin resen tatbikini emretmiş. lerdir, Maslesef vaziyet — biraz başka türlü cereyan eylemiştir, size bu İşin zedeyim, 1919 senesi raporı diyor H-.:::Ih"k tarife üzerinde anlaşamadığımız için Işgal kumandan- lığına müracaat ettik ve onların kazari. le tarifeyi dört misle iblağa muvaffak olduk., Tramvay şirketi bir buçuk müle yon lira zararından bahisle o zamanaki İstanbul hükümetine müracaatla tari - felerinin tezyidini taleb ediyor, bu ta - leb tetkik edilirken bunu buzakıyor ve tepeden inme bir kararla bu işi düzelt- mek için işgal kuvveti kumandanlığına ve o tarihe kadar nimetile ya- gadığı millete, halka karşı büyük bir saygısızlık, hürmetsizlik ediyor, milli izzeti nefsini yaralıyot ve türk tabilye budur. 1926 mukavelesinin şirket taralın « gdan değil Şehremaneti tarafından iste. nildiği hakkındaki beyana gelince ma alesef bu da tashih edilmeğe muhtaç. bır. Yüksek heyetinize takdim ettiği- miz vesikalardan birinde şirketin 1341 senesi verdiği bir mektub yardır. Bu mektub şirketi vazifeyi ifa. ya daveti mutazacımın bakanlık _1. gatına karşılıktır. Bu mektubta vecibe beri ifa edemiyeceğini alehisul istimla- ki vesile ederek beyan etmekle beraber yangınlardan, makartı hükümetin An. karaya naklinden, mübadeleden, mahal- lat araşındaki tahavvülattan ve fiatlar harbtan evelkine nazaran o€n mdsli art- masmma mukabil tarifenin ancak Üç bu. çuk misli artırıldığından bahisle bu ve cibeleri yapmağa imkân olmadığını bil diriyor vy::enı Bazmutat bir sürü kuzt masalı okuyor. Halbuki bunlar readap- tasyon mukavelesinde nazarı dikkate a- anmış şeylerdi. yet 1926 mükavelelerinin akdine mün- cer olmuştur. İşte bu vesikalar labat zt :r'.ü 1926 mukavelesinde bulunan hat. darın yeni batlar olduğuna dair şirket vekilinin beyanatı da biraz muhtacı tas hihtir. Çünkü bu hatlardan şirketin (h tiyarına — bırakılmış olan — dört tanesi müstesna olmak Üzere diğerleri tama- men şirketin caki mukavelelerle yapmak mecburiyetinde bulunduğu hatlardır ve Binaenaleyh 1923 — mukavelesinde mevcud olmryan hakları 1926 mukavele. namesinde aramaktansa 1923 den evel- VO değildir. Çünkü evvelâ türk lirasının 1926 senesindeki İsviçre frangına naza- rzan bir kıymeti vardı ki (2,5) frank bir türk lirası İdi. Bunu (23) frank Üzerin - den hesab etmek için evela irea zama - mındaki türk lirasını altın kıymete çıkar- mak ve ondan sonra (23) ile darbetmek âcabederdi. Demek ki ameliyenin biri türk Brasını altın lirasına tahvil ve on - dan sonra (23) ile darb. Bu iki ameliye- min birincisi kanun hükümlerine sara - baten münafidir. İşte bu memnulyetle doğrudan doğruya karşılaşınamak - için bu dolambaçlı yol takib edilerek bu ser- maye oyununu gşirket oynamıştır. Eğer bu esas kabul edilmek iktıza etse harb- ten evciki şirketlerin sermayesi kendi kendine altın para esası Üzerinden tahav- wülâta uğramak icabederdi ki bu böyle değildir. Şirketi finanse eden — Belçika bankasının İzmir'deki bir fiyalı olan Bu şirketi eski sermayesini irca tarihin - deki piyasa Üzerinden türk Hrasına tah- vil etmiştir ki imtiyazlı şirketler umum müdürü bu babta izahat verecektir. Türk Jirası sermayenin İsviçre fran- gına ircar mutlaka sermaye tezyidine mütevakkıf olmadığı hakkındaki lddia da tashihe muhtaçtır. Çünkü mukavelenin maddesi serma- yede iki cins paranım tevhidi için türk parası sermayenin İsviçre frangına ir - gamna mezuniyet vermiştir. Avans ve tahvilât ihracı sermaye tez- yidi demek değildir yeni hatlar yapılma- yınca sekiz milyon İsviçre frangı tez « yidi sermaye vaki olmamıştır. Nitekim şirket sermayesini bir frank bile teryid etmemiştir. Şu hale nazaran yalnır türk Hrası sermaye kalmıştır, başka cins pâ - ra ile sermaye yoktur ki tevhid mevzuu bahsolabilsin tevhid olamayınca türk pa ratı sermayenin İsviçre frangına — ircar da mevzuu bahsolamar. Tramvay Şirketi vekili sayın Üstat Abdurrahman Münib ticaret kanunun - dan, borelar kanunundan, daha bir çok mevzuattan bahsettiler ve fesh keyfiye- tinin kanunâ vsüle uygunsuzluğundan bahsedip durdular bunlara saygı değer Ptofesör Bozkurd cevab verecektir. Mü- saadenizle ben burada bir noktayı teba- rüz ettireceğim: Orta yerde bir mukavele vardır bu mukavelenin menfaatler — borclar diye iki tarafı vardır. Bu mukavelenin bu iki tarat “an yalnız biri işliyor menfaatler tarafı. Öteki tarafı durmuştur, işlemiyor menfaat tarafı halk aleyhine mütemadi » yen işliyor ve Tramvay Şirketinin kasa- #mı dolduruyor. Bu aksak işleyiş, halkı soyma pahasına İşleyiş imtiyaz mülddeti. nin nibayetine kadar böyle devam edip gidecek mi. Tramvay Şirketinin vekille- tine göre öyle olacak. Hükümet âmme menfaatlerini şiddet- le rabnedar eden bu bir tarafir İşleyişe seyirci kalabilir mi idi. Şüphesiz hayır. Eğer buna seyirci kalmış olsaydı ka - nünun kendisine tahmil ettiği eamme hu- kukunu koruma varifesini sulistima! et - miş olurdu. 'Hükümet vazifesini yaptı bu halk aleyhine ve girketin kasalarımı doldurma lebine işliyen müceseseyi söküp atmağa karar verdi. Amme hukuku prensipleri- ne görze karar verdi ve bu kararı Bayın- dırlık bakanlığı infaz etti hükümetin ve ona tebean Bayındırlık Bakanlığının ver- diği karar salâhiyeti dahilindedir ve bu kararı vermekte baklıdır biz buna ka - nils. Yüksek heyetinizin adaletine de iyma mımız vardır çıkacak kararı büyük bir ıtminan ve bururu kalb ile bekliyoruz.,, p_'ı—ılnk-üddı Belçikalıdır.. O da sermayesinde 1924 senesi kambiyo ile oynamak istemiştir. Biz, bunu da bittabi kabul etmedik, Sonra bir Belçika frangı on kuruş türk parası besabile Germayesini — Belçika frangına irca etmek İstediği halde bu. nu da reddettik.,. Bundan sonra söa Bay Mahmud Esad Bozkurt'a geçti. Ve ber eüimlesi / gid- Getii bir alaka ile dinlenen güsel, mu- stanbul uâmvay şirketi Devlet VŞürasmda vaffak bir müdafaada bulundu ve de. di ki: *Şirket amme hukukunu susturmaya ve husust hukuku söyletmeye çalışıyor. Biz ise kanasatlerimizde ve iddialarımız da dört esasa istinad ediyoruz: 1 — Devlet Şürası kanunu, 2 — Nafıa teşkilat kanunu, 3 — Meden! milletler mevzuatı, #— Yahancı #limlerin mütales ve ketihadları. Eğer bütün bu esaslar bir tarafa bı- rakılabilirse mesele o zaman hususi hu kuk bakımından mütalea edilehilir. Fa- Kat bu esaslar dürürken büu kabil değil dir. — 1926 mukavelerini hükümetin feshe- debileceğine elimizde bir çok deliller Fransız — yürasının — kararına dayanan — ve evrensel — değeri idari ihtilaflar kitabr iddialarımızı is- bat cden belgelerle doludur. İmtiyaz sahibine karşı mukaveleler şedid kayıdları ihtiva ederler. Bunları idare; imtiyaz sahibleri hakkında tatbik edebilir: 1 — Varidata vazıyed edebilir, 2 — Şirketin mevcudiyetine vazıyed edebilir, 3 — İmtiyazı hâkime müracaat et- meden feshedebilir. Bu gibi kayıdlar mukavelelerde ol- masa dahi, devlet bunları tatbik edebi- Hir, Bunu fransız şürası 1005 ikincikânun ve 1910 mart ilâmlarile karar altına al- maştır. — Fransada bu şüran: kararı, artık bir prensip haline gelmiştir. Bü tün âlâmler de bunu ammenin hizmet- leri menfaatleri yolunda gitmemesi ha- linde mutlak olarak kabul etmişlerdir. Nihayet bunlar olmasa dahi, biz kendi kanunlarımız ve aklıselimimizle bumun böyle olacağın: kabul edebiliriz. Çünkü işe böyle bir mabiyet verilmemiş olsa amme işleri, şirketlerin elinde oyuncak olurdu. Türk ulusu besabına bu feda kârlığı kim göze alabilir? Türk hükü- meti buna nasıl göz yumabilir? Trem- vay şirketi Belçikada bulunsa ve bu id- dialarını orada Heri sürseydi acaba ka bul ettirebilir miydi? Fransız şürasının kazal kararlarına göre bu gibi davaları, münbasıran Dev- let Şürası görebilir. Feansız kanunu medenisi resen. icsh tanımadığı halde idari mukavelelerde fesh tanıyor. Halbuki bizim kanunla- Tımız meselâ borçlar — kanunu hususl mukavelelerde dahi resen feshi tanı- mıaştır. İdari mukavelelerde bunu ev- leviyetle tanır. Fesh için ihtar yapıl mamıştır, dediler, Tramvây şirketine feshten takriben bir ay evel resmen teb- Hğat yapılmıştır ve Hansos bu tebliğat tan sonta Başbakanlığa müracaat et - miştir, Hanses, Nafıa Bakanlığı muka- veleyi feshetmek istiyor, bu teklifler bakstadır, kabul etmiyorum, demiştir. Demek ki, tebliğat, resmen vakidir. Bu tebilğattan eoora mütemerrid hali ne giren şirkete kargı fesh kararı veril- miştir. (Bay Bozkurt burada vesika- ları heyete verdi. Bunlar; noter vasrta «ile şirkete yapılan tebliğat ve bunun Üzerine şirketin Başbakanlığa mümaca- #atnamcsidir) Bay Mahmud Esad Bozkurt devam vardır. olan mamıştır, diyor ama nihayet — esbabı mücbirede bile fesh hakkı olunca bu ye kilde evleviyetle olur. Belediye İztim » lak yapmıyor diye Nafıa Bakanlığı ne hakla amme haklarını ihmal edebilir? Neye istinadla belediyeleri kasır ve Nafıa Bakanlığına onun velisi yaptılar, Bâlâ anlayamadım! İndi iddialarından başka hiç bir kanunf müstenidat göste remiyorlar. Son kanun belediyelere 40 seneye kadar bile imtiyaz vermek hakkı vermiştir. Bu haklara malik olan be- lediyelere kasırdır, denilebilir el Bay Abdunrahman Münib acaba belediyele- vi birer astiştaki| bükümet mi yapalımı, SAYIFA 8 ietiyorlar Hasım vekili ticaret kanü- nundan bahsetti, ve bu kanunda tele- fon, su ve münakalât işlerinin münderiç olduğundan bahsederek tramvay şirkes ti davasının da bu kanuna atfen umu« mi muhakimde görülmesini İleri sürdü. Evet öyle ama orada ümtiyazdan bahis yoktur, bu işler memleketin her tara- fında imtiyazsır da yapılryor. İmtiyaa olunca iş değişir.., Bir çeyrek istirahati mütcakib Bayın» dırlık Bakanlığıhın müdafaalarını teyi - den verdiği Uç vesika okundu şirket ve- killeri yaptıkları şifahi müdafaalarını ibtiva eden bir istida verdiler ve söz müddeiumum! makamını işgal eden Ray Emin Ahmed'e verildi. Müddeiumuminin mütalcası rok vakı- fane ve pek tatminkâr idi. — Günlerce dovam eden muhakeme zabıtları evelre teati edilen lüyihalar, büyük bir — ekd teşkil edecek kadar büyüktü. Bütün bunları bir iki sayıfa içine sığ- dıran kısa, fakat rublu; ihatalı ve (l »i bu mütaleada müddeiumumi — vakısları, davayı ve tarafların iddia ve müdafaa'- rınr Özlü olarak hulâsa ettikten sonca kuvvetli esbabı mucibe ile şirketin da « wasını red ve cerh ediyordu, Tesisinden beri mukavelelerle üzerine aldığı veci - beleri ifa etmediği sabit olan Tramvay Şirketinin sön mukaveleler — de borc'a- rını yapmadığını ve fakat bunları mütemadiyen — halk zararıma olarak aldığını ve bu şekilde vir taraflı işliyen bu milessesenin —deva n amme menfaatını ihlâl ettiğini we Ba - yandırlık Bakanlığının bu mukavelen'n mütevari bir şekilde işlemesi için azzni hüsnüniyetini göstermesine rağmen bu- na muvaffak olamadığını ve binnetice Tcra vekilleri heyetine müracaatla bu- kuku âmme prensiplerine ve Bayındır- lık Bakanlığı teşkilâtı kanununa naxa- ran bu mükavelelerin feshine dair ka- Tar aklığını ve bu kararı infaz ettiğini ve gerek İcra Vekilleri heyetinin ge - rek Bayındırlık Bakanlığının böyle bir ktrar ittiharına salâhiyettar olduğunu ve halkım hukukuna pek barir bir şe « kilde aykırı olan bu mukavelelerin fes- hinde bu makamların haklı olduklarını ve bukuku âmmne bakımından hükümce « tin hâkimyetine mütcallik olarak itti « haz olunan bu karar mücibince bu ilkdi mukavelelerin feshi ve belediyelerin birer şahsiyeti hükmiye olduğunu, ve - vekâletlerin bunlara müdahale edemiye ceğini, Bakanlığın İstanbul şehrema- netini temsil ettiği lddiası da varid gö- rülemiyeceğini, 1923 mukavelesine 1ü- cu doğru ve mühik olduğunu ve 1926 mukaveleleri mucibince şirketla temin ettiği menfaatleri iadesi kezalık muhik bulunduğunu beyan ve hükümet tarafından müttehaz karar edil ve hek- kaniyete ve kanuna ve hukuk prensip « lerine uygun olduğundan şirketin bun- dan dolayı tazminat talebine hakkı 0l- madığını beyan etti ve buna muhalıf olarak dermeyan edilen iddiaların gayv- Di vearid olduğundan şirketin açtığı ip- tal devasının rteddi mütalcasında bu - kandu. v Bu mütaleayı mütecakib başkan Re- şad muhakemenin bittiğini ve kararın salı günü saat on beşte tefhim edilece- gin! bildirdi. olan menfnatleri