15 Haziran 1937 Tarihli Tan Gazetesi Sayfa 5

—— 16.6. TAN Gündelik Gazete BAŞMUHARRIRI Ta met Emin YAMAN | ANN hedefi: Haberde, ği e, her şeyde temiz, dü | » samimi olmak, kariin Sazetesi olmıya çalmak) GÜNÜN MESELELERİ Atatürkün 15 52 Hediyesindeki Mâna aye büyük bir zirai kalkınma ir. Toprağın verim kudre- i e köylünün istihsal kabi. çoğaltmak için hükümet se, | ig lenberi tetkikat yaptırıyor, Şim vay etkikata dayanarak geniş mik. mi faaliyete geçmek üzere hazırla” tag Bu maksatla memleketin muh. Sahalarında büyük ziraf kombi. *alar kurulması düşünülüyor. kaya büsarada Atatürk, zirai kal. e birer muvaffakıyetli tecri. gi, hası teşkil eden çittliklerini he- Ye etmiş bulun vx <iftlikler mük verimsiz zannedilen toprak ve. hale getirilmiş, çalışma tarzın- Modera metotlar tatbik edilmiş, EA ve hayvan yetiştirmede mu. akiyetli semereler veren tecrübe. * Yapılmış ve sonra çiftliklerde ko- çerratir teşkilâtı vücude getirilmiş , #ftliklerin doğrudan doğruya sa- ” pazartarile irtibatı temin olun. ur, Atatürk bu çiftlikleri hediye et- “kle, zirai kalkınmada hilkümete ör. £ vermiş oluyor, Hükümet ilk) tbilkatı bu çiftlikler üzerinde yapa. 1, ç faha geniş bir mikyasta faaliye. Beçebilir, Bu sebeple biz bu kıymetli hedi Zirai inlalâbm tohumlarını görü. el Bu tohumlar inkişaf edip dal Sek Saldıkça, memleketin siri ha W yetişecek, köylü refaha erecek, irkiye en büytk davasını hallet. | YE mivaffak olacaktır. Sovyet Rusyada Neler Oluyor? mı Ede Rusyada ordu kumapaanla- > birkaçı idam edildi. Diğer bir) hâlâ mevkuf bulunuyor. ui Troçkistlerin | muhakeme ve yap unutulmamışken, Sovyet Rus, MİR yeni bir ihanet şebekesinin mey, tef Sisarılması. hertarafta garip irlere yol açıyor ve bu biyük mu- nın düğümünü kimse çözemi- ka et Rüsyada ne oluyor? Bu iha. kadar hıyanet teşebbüsleri ne vakte kü devam edecektir? Sovyet hü, Meti, en kuvvetli unsurlarını neden | Ya mecbur kalıyor? tek Suallerin cevaplarmı verebilir. “ bu büyük muammann düğüml- bip“ € kismen çözmiye muvaffak ola. iliriz, Sovyet Rusya Stalin konstitiisyonu Mi! verilen yeni bir anayasa kabul et, tir. Bu yasa ile Sovyet İlinde s0s- e bir demokrasi kuruluyor. Hak )» hertürlü hürriyetleri tanımıştır. #mokrat memleketlerde bile kabul Şilmiyen büyük bir demokrasi ku. lmasma teşebbüs edilmiştir. oy,» büyük teşebbüsün muvaffak yas, sosyalizmin muvaffak olması Seaktır. Bu muvaffukıyetin önüne d, <ek engelleri kaldırmak zarureti *yulmuştur, ie Bellerden biri politiknet Troçklet, MİL. Bunlar memleket içinde fena h layortardı, Bu bulanık *Yayı temizlemek lazımdı. Zaten ya- Plan tetkikut bu adamların hıyanet 4, “sine varan teşebbüslerini mey- ANA çıkarmıştı. Bunlar cezalarını Bördüler, Birinci engel kalkmış oldu, ,Fakat bunlar memleket dahilinde ilen gizliye biiyük bir teşkilât vü. getirmişlerdi. Ba teşkilâtı araş. en akıl ve hayale gelmiyen sır bir hş vi Aşağı Abbas Relsi Miço Ağa 6300 Kilometre Murabbalık Bir YurtParçası Dersi rsim, memleketin, 6300 kilometre O murabba: iğinde bir parçasıdır. De- rinliği 70, genişliği 90 kile- metredir. e Etrafını çeviren memleket kısımları şunlardır: Şimali Şarkide: Erzurum — Ter. can — Mamahatun, Şimalde: Er- dncan, Kemah. Garpte: Kemaliye ve Arapkir. Cenupta; Elâziz, Keban maden, kısmen Palo. Şarkta: Kıs. men Palo, Erzincan, Kigi, Yedi milyon arazisi yalnız bir buçuk milyonunda #irsat imkânr vardır. Yarım milyon mera ve or - manlıktır. Beş milyon da kayalık- tır. Fakat ziraate ait araziden de iy Nüfusu 65 bin ile 75 bin ararında tahmin ediliyor. b iveli ersimin ilk sakinleri tama. mile Türktür. Bunu dere, tepe isimlerinden anlamak müm - kündür, Sonradan gelenlerden gar- bi Dersimliler, Horasandan gelmiş olmak iddiasındadır. Zazalar Orta Asyadan gelmişlerdir. Kafatasınm teşekkülüne ve seciyeye bakılırsa İ hepsi Türktür, Hakat ilk zaman larda Iran ve Şiiliğin tesiri altın. | da kalmışlardır. Sonra aralarmda yaşayıp giden iptidat dinler, kın - men Şafilik ve kızılbaşlık kılığına girmiştir. Çok gariptir ki, Tanzimat za - manmdanberi buraları memlekete yaklaşacak yerde ayina olarak u- zaklaşmıstır. Dersim dağları yeni medeni tesirlere kurşı geriliğin muhkem bir kalesi olmuştur. De: “Tebey'iğin en iptidat şekli buralar- da devlet nüfuzuna set olmuştur. Bilhassa saltanat devrinde çok yan: are edilen mücadele vaziyeti, Türk bir muhitin Kürtleşmesine 80 bep olmuştur. Hamidiye alayı teğ- kilâtile Kürtlere verilen imtiyaz - jar, Kürtlük hareketini bir kat da- ha kuvvet miştir. Türk Dersim, bugün dil itibarile yüzde 70, his itibarile yüzde 20 Kürtleşmistir. Paket Türk dili hiç bir taraftan kaybolmamıştır. Ya - pılncak esaslı ıslahat bu kuvvetli dağ insanlarını az zamanda Türk- lüğe kazantırabilir. Dersimin dertleri ersimde normal bir durum D olsa iki milyon dönümlük tarla ve mera 60, 70 bin insanı ko- layen geçindirebilir. Fakat ağalar, yol yapılmasına ve emniyet ve me- deniyetin kendi aralarına yerleşme nanlar, cemiyet için tehlikeli ve YA. rarlı bir kuvvet olmtya dı. Bunların mevcudiyetleri demekta- başlamışlar. b eşfettiler, Eski nesilden kalma | si kurmuya mâni idi. Stalin bütün fır. * Züman ile kuyvet ve kudret sahibi | ka teşkilâtını baştan başa vstah etti. olmuş insanların Troçki ile elele ver' | Başta bulunanları kenara attı ve bal. Tİ meydana çıkarıldı. Bunlar ara. | kın itimadına mazhar kimseler seçildi. Suda kumandunlar, çeka mensupları, 4 büyük makamlar isgal eden sabo. “lar vardı, İkinci parti olarak bun- m temizlenmesine lüzum yardı. Ayni slahat tredünyonlarda ya, pıldı. Ve bu suretle Sovyet ilinde demok- Tasi kurmıya mâni bütün exgeller bi Fakat bunlar ortadan kaldırılmak | rer birer ayıklandı. ny bertaraf edilmiş olmuyor. Komünist fırkasının memleket da. | tün hâdiseler bu temizleme Müindeki teşekkülleri basmda Pulu İ sinin muhtelif safhalarıdır. İşte Sovyet ilinde gördüğümüz bü, smeliye, j Cümhuriyet idaresinin feyizli mlahat hareketi sayesinde terakkiye kavuşan Dersimde vaktiyle aşiyret hı Bahtiyar Aşiyreti Reisi Süleyman ağa Bine yüz senedenberi muvaffakıyet- le kârşı durdukları için maişet kay- akları gok dar kalmıştır. En ipti. dai devirlerde bile nskjiyata hizmet eden tekerlek henüz Dersim haya. tma girmemiştir. Ekser kısımlarda tekerlek geçecek patikalar bile yok gibidir. Nakliyat yalnız hayvanla Yapılıyor ki, tabii çok pabalıya ge- liyor. Keçi kılı, yün, deri, pamuk, Peynir, kilim, fasulyo, mercimek, bal, balmumu, yağ, ceviz. odun, kö» mür gibi mahsuller çok az miktar. da olarak Elâziz ve diğer civar mer- kezlere iner. Tüccar, Dersime soku- lup bunları alamaz, Küçük ölçüde- ki ticaret te yakın vakitlere kadar birtakım tefecilerin elinde bulunu- Yordu, Yol yaptlıp, emniyet kurulsaydı ve mahbul geniş ölçlide pazara inse 1âi, Dersim şekevetinin saki olan maiset darlığı ortadan kalkabilirdi. Buralarda altın, gümüş, simli Sur sun, manganez, ve diğer kıymetli mağenler bulmak ihtimali vardır. Fakat şimdiye kadar ciddi araştır. ma Yapılmamıştır. Bu madenler de kolayca halka geçinme fırsatı ve - rirdi. Dersimi bilenler. vakm bir istikbalde bu gitzel dağlık srazinin dahilt bir turizm hareketi uyandı. racağını sllphesiz görlyorler İçtimai haayt M emleketin bütün toprağı ve mahsulleri ağaların elinde- dir. Emek sahiplerine ölmiyecek kadar yiyecek verirler. Buğday ek- meğini yalnız ağa yer. Halk, darı ekmeği ve fasulya ile geçinir. Fa- kat bü dağlık arazide hava ve su mükemmel olduğu için sağlık se- viyesi yüksektir, Şakavet tabit bir meslek halin - dedir. Ananeleri, âyinleri vardır. Civar kazalar Adet halindeki teca- vüzlerden bıkmışlar, usanmışlardır. Buralarda yüz elli bin vatandaş se- nelerdenberi emnivetsizlik icinde ya Şamışlar ve şakilerin tecavüzlerine maruz bulunmuşlardır. 1931 de Kemaliye Ticaret odası. nm hazırladığı bir muhtıraya göre, bir ay içinde yalnız burada #oygun- cüluk yüzünden 60 bin lira zarar görülmüştür, Dersim halkı küçük küçük aşiret. lere ayrılmıştır. Bunlar normal rette biribirlerile iyi geçinmez. A- ralarında sayısız kan davaları ve muallakta kalmış soygunculuk he- #apları vardır. Fakat dağların te - Pesindeki şaki inleri harici teca - Vvüze maruz kalmeca aşiretler der- hal elbirliği yaparlar, aralarmda hükümete sadakat rolü oynıyanlar olsa da bunlara hiçbir zaman iti. mat edilemez. Dersim ailelerini ovaya yerleg » tirmek için defalaria | tesebbiisler Yapılmıştır. Ova halkı, emvali met- rükenin elden gitmesi korkusile bu- Du hog görmemiştir. Bir taraftan hükümete, Dersimlilerin ova köylü. lerini Kürtleştirdiği hakkında şi - kâyetler yağdırılmıştır; bir taraf. tan da ovada yerleşen Dersimliler arasında hükümetin teşebbüsleri bak kmda fena propagandalar yapılmış. tır, Dersimlilerin hükümetle münasebetleri mama ersimliler, askerlik ve vergi D hususunda hükümete borç- larını hiçbir zaman tamamile öde- memişlerdir. Tanzimata kadar bu. rTadan asker ve vergi almak İçin zaten hiçbir teşebbüs yapılmamış. tır, 1875 te redif taburuna efrat ver. mek için yapılan ilk müracaati Der. simliler cevapsız bırakmışlardır. 1877 - 1878 muharebesinde Ga- zi Ahmet Muhtar Paşünm kendi. lerinden beklediği 10 bin milisi ver. memişler, bunun aksine olarak Rus. lara yarârm teklifinde bulunmuşlar ve harpten evvel kurulan ilk kış- tmm başında bulunanlar: Şeyhasanlar kolunun bası, Seyit Rıza rp esnasında yıkmışlardır. rutiyet devrinden sonra, hü- kümet, De in çenubuna #okul - muştur. Fakat Cihan Harbinde es- ki vaziyet dönmüştür. Askerliğini yapanların nisbeti Pertek ve Çemiş- kezekte yüzde 80, Malazkirtte yüz- de 60, Nazrmiyede yüzde 24, Dersi» min diğer taraflarında yüzde 10 dur, ği Vergiye gelince, 1903 te Dersim sancağı idare meclisinin bir mazba- tasında Dersimden 50 bin, ıslahat yapılırsa 80 bin altın lira vergi & Mnabileceği lmıştır. Fakat ta. hakkuk etti: ilerin — çoğu bakayağa kalmıştır. Bir aralık yol- ların yapılmasına karşılık olarak Dersimden on sene için vergi alm- maması teklif edilmiş, bundan da netice çıkmamıştır. Dersimli yoldan daima korkmuştur. 1860 senesinde Dersimde yol yapmak için ilk adım atılmış, o zamandanberi teşebbüs - ler devam etmiş, fakat daima hü - kümetin nezile neticelenmiştir, 1931 de beş kazadan 99.244 Hira vergi alınmıştır. Bunun 48,M5 W. rasi sayım vergisidir. Bunun da 20,515 lirası vergi vazifelerini nis- heten yapan Pertek kazasından, ge- ri kalan 37,530 lira diğer dört ka- zadandır. Bu varidata mukabil ay- ni senede Dersimin normal idare masrafı 185,650 Ira idi, Bakayada yüz binlerce Hira para vardır Dersimli memlekete olan para ve kan borcunu asırlardanberi öde- memiştir, Tedip hareketleri ve ıslahat teşebbüsleri 5b4 senesindenberi Dersimin ıslahı devletin başlıca dert- leri arasında bulunmuştur. O ta - rihte ilk idari teşkilât yapılmış, Ho- zat merkez hâline konulmuştur. Bu rası 40, 50 evli bir köy iken az za- manda 1600 evli bir kasaba olmuş- tur, Eskiden yapılan bir hükümet konağı vardır ki, altı hapisanedir. O zamandanberi ıslahat için sa- yısız teşebbüsler yapılmıştır. Bura- $ı kâh vilâyet, kâh sancak olmuş, kâh ta kazaları civar vilâyetlere bağlanmıştı Tik adım, aşiret reislerini kaza kaymakamı yapmaktan başlamış, fakat bunların eline zaten mevcut devlet nüfuzunu ilâveden başka ne- tice vermemiştir. < Mektebe de iptidadan beri ehem. miyet verilmiştir. 1891 de 750 ta - lebesi, 9 ilk mektep ve 170 tale- Deli 6 medrese vardı. Mektebe ço- cuk toplamak için her çocuğa sene- de bir entari, bir kuşak, bir fes, her gün yüz dirhem buğday ekmeği ve. riliyordu, Bir kısım uileler bu he- diyeleri Kabul ediyor, bir taraftan da mektebi akamete uğratmak için elden geleni yapıyordu. 1803 senesinde epeyce celâdet gösterilmiş. Dersimin o zamanki en büyük derebeyi olan Hüseyin Bey Vidine sürülmüştür. 1802 de epeyce kuvvetli bir tedip hareketi olmuştur. 18839 ile 1905 arasında zaman zaman karışıklık lar ve tedip hareketleri devam et » miştir, 1596 da Şakir Paşa ile Dördüncü or- | du kumandanı Zeki Paşa birleşerek esaslı bir tedip ve mlahat projesi hazırlamışlardır. Fakat Zeki Paşa- nm sonradan fizrini değiştirmesi Türkiyenin İsviçresi Yakın Bir Atide Der sim, Uludağa Rakip Olacak Yüz senedenberi Dersimde medeni- yetle gerilik arasmda devam eden çarpışmayı nihayet medeniyet tarafı kazanmıştır. Başvekilimizin mecliste | ki nutkundan anlıyoruz ki geriliği tasfiye hareketi esaslı surette kurul. muştur. Tanzimat devrindenberi iş başma geçen her hükümeti âciz bıra- kan Dersim âfeti, Cümhuriyet htkü- metinin hazırlıklı, plânlı tedbirleri sa, yesinde müsbet bir hal safhasına gir- mis bulunuyor. “Dersim,, In ne demek olduğunu he. | pimiz bildiğimizi zannederiz. Dersim İsyanları, tedip hareketleri, ıslahat te. sebbüsleri diye kulağımıza “çalınmış birşeyler vardır. Fakat Dersim keli- mesinde nekadur gerilik ve iptidallik mânaları bulunduğunu tamamile bi. İ tenlerimiz herhalde azdır, Memleketin hemen her kısmı elek- trik, radyo, otomobil ne demek oldu- gunu biliyor, Dersim, tekerlek denilen çok eski insan icadını henüz nakliyat- tn kullanmıyacak kadar iptidailik içindedir. Dersimde yol yoktur. Tekerlekli va. sıta yoktur. Mektebin, ticaretin ve zi- raatin adr var, kendi yoktur. Şaka, vet tıpkı çiftçilik, çobanlık gibi bir meslektir. Mevsimi gelince Dersimli sakiler 0- valara yayılırlar, Kışlık zahirelerini silâh kuvvetiyle toplarlar. Sonra kışı geçirmek üzere imlerine çekilirler, Şakavet ağalarm hesabına yapılır, Halk her haktan mahrum bir köledir. Karanlık, cehalet, korku içinde Insan- dan ziyade hayvana yakışır bir ömür geçirir. Cümhuriyet hükümeti, hastalığı e, sash bir surette tetkik etti ve tedavi çareleri aradı. General Abdullah bu civarın Genel Müfettişi olunca binlerce Dersimliye Sıvas — Erzurum hatının inşaatmda 45 buldu. Dersim içindeki yol faaliyet. leri, diğer bir kısım Dersimliye çalış- ma sahası hazırladı. Sonra Dersimli müstahsilin en büyük derdine el uzat. ta: Bu da Dersim köylüsü Ile şehir - rasında tefecilik eden bir sınıf tufey» linin feci faaliyetidir. Aşiret reisinin ve ağanm kölesi ol, mak yetişmiyormuş gibi Dersim köy- lüsü tefecinin esiri idi. Şehirde yetmiş kuruşa satabileceği yağı beş kuruşa bu mutavassıta sat yor, on kuruşluk istihlâk eşyasını on. dan 30, 40 kuruşa alıyordu. Tefecinin tabii menfaati, köylünün şehrin ye. Tanu öğrenmemesinde idi, Hükümet hakkında onu daimi bir korku İçinde bulunduruyordu. Böylece hem Der simli hükümete düşman kalıyor, hem de malının kıymetinden çok küçük bir kısmı eline geçiyordu. Umumi Mü, fettişlik tefecinin faaliyetini menetti ve kü ü başladı, hem de hilkümete karşı olan düşmanlık ortadan Kalktı, kurtulmasına ve medeniyet yoluna girmesine ağalar ve tefeciler hiç mem nun olmadılar. Son hâdiseler, işte bu çekişme hareketidi., | memleketin en asayişli yerlerindenbi. Fi haline gelecektir. Burasının Türki İ yenin İsviçresi olacağı günler uzak değildir. “Dersim; dağları, gölleri, orman, lariyle dahili turizmin en güzel mer kezlerinden biri olmak istidadımda- dır. Munzur gölünün alabalığını yi yenler bunun İünyanın en vefis bali- ğt olduğunu söylüyorlar, Buzüne kadar bu güzel yerler, geri | insanların şakavet ini halinde kalabil- miş, bu zavallılar medeniyete karşi durmak ihtirasiyle nesillerce kend kendilerini yemişlerdir. aşiretler arasında birliği Tunacak, muhalefet edenler Yemen ve Trablusa sürülecek, örfi idare ve | örfi mahkemeler kuracak, kayma- kamlık vazifesine askerler getirile cekti. , di Zeki Paşa, Ermeni meselesini dik. şünerek bu yola gitmemiş. bilâkis Hamidiye slaylarını kurmuştur. 1007 de 20 bin silâh isyan ey» lemiştir. O sırada bunlara karşı 20 tabur asker göndermek imkân: ol. madığı için vakit kazanmıya çalı. Üzerine iş muallakta kalmıştır, Bu Projeye göre, muktedir bir kuman- danın idaresi altmda 25 taburluk bir kuvvetle hareketler yapılacak, şılmış, teskin edlei tedbirler alın » mıştır. 1908 de isyan devam etmiş- tir. Bu aralık Meşrutiyet ilân edi. (Arkası 10 vneuda! hoşmutsuzluğun uyandırdığı bir can Pek yakm bir zamanda Dersim Halkın böylece kölelik vaziyetinden