28 Ocak 1937 Tarihli Tan Gazetesi Sayfa 8

TAN 28.1.9037 — — Sandterin Konseyde kabul olunan raporu Konseyde bulunan dış bakanları birer AP nlaşmanın esaslarını tesbit eden bu raporun © ACemevre, 27 (A.A.) — Anadolu a- Jansının hususi muhabiri bildiriyor: Iskenderun Sancağı meselesi hak- “kında Isveç hariciye nazırı ve künsey raportörü Sandler tarafından bugün- kl konsey celsesinde okunan rapor aynen şudur: Kânunuevvel 1936 da Cenevrede 95 inci fevkalâde içtima esnasında kon- — sey, Türk hükümetinin 10 kânunuev- vel 1936 tarihli bir tebliğinde mev- zuu bahsedilen İskenderun meselesi- le meşgul olmuş idi. 16 kânunuevvel 1936 da, konsey, Türkiyenin İstinkâ- “fı ile, raportörünün teklifi üzerine ittihaz ettiği kararda Iskenderun — Antakya mıntakası hakkında tahağ- .düs eden meselenin esasının tetkikini, konseyin kânunusani mutat toplan- tısma talik etmek hususnda Türkiye ve Fransa hilkümetlerinin « mutabık kaldıklarını görerek, bua rada raportör ile sıkı temas ile konuş malarına devam etmelerini, mezkür — kararın 30 - 70 numaralarma tevfi- kan, konsey her iki hükümete tavsi- “ye etmiştir. Konsey reisi tarafından Uç mişahit tayin edilmiştir. Bu mü- gahitler Iskenderun Sancağına git migler ve 31 kânunuevvel 936 tari- hindenberi orada bulunmaktadırlar, Diğer taraftan konseyin yukarıda elman kararmın İ numarası mucibin- > ce Fransa ve Türkiye hükümetleri ra- ii bir mümessilinin huzuriyle © meseleyi halle iktiran ettirmek mak- sadiyle Pariste konuşmalarma de - vam etmişlerdir. Bu müzakerele, esnasında Türkiye heyeti murahha - sası meselenin halli için şu yolda bir teklifte bulundu: — İskenderün Sancağınm tamamen müstakil bir devlet haline konulma- #ı ve Suriye, Lübnan ve Sancaktan mürekkep bir konfederasyon teşkili, Bu konfederasyonun bilhassa atide- — ki meseleler hakkında salâhivettar — Olması: 1 — Harici münasebetler, 2 — Gümrük ittihadı, 3 — Meskükât birliği, Fransa hükümeti mandater devlet — sıfatının bu teklifleri münakaşa esa- “sı olmak Üzere kabulüne müsait ol- “ madığını ileri sürdü ve her iki tara- “fin hukukf noktal nazarlarını muvak- kater bertaraf ederek vâsıl oluna » cak sureti hal elemanlarını madde bemadde pratik bir şekilde tetkik et-! meyi teklif eyledi. Paris görüşmeleri akamete uğra- .. .. .. dıktan sonra... "Türkiye heyeti murahhasası bu metodu kabul etmediği cihetle Paris müzakereleri bir neticeye iktiran et- edi ve ber.iki hükümet konseyin çtimama intizaren müzakerelerine diplomasi tarikiyle devam ettiler. — Bu aralık ve kânunusani iptidasm- da raportör, Meselenin totkikatına ş den başlamak üzere 15 kânunusa- itibaren Cenevrede hazır bulu- li leceğini Türk ve Fransız hükü- “ netlerine bildirdi. İki tarafın tale - “bi ve raportörün mutabakatı Üzerine evvelce 15 kânunusanide içtimaa da- et edilen konseyin toplantısı 21 kâ- Bunusaniye talik edildi. - Müzakereler Cenevrede 20 Kânunu “sanide tekrar başladı. Tetkikat bil. o hassa bir Fransız vesikası üzerinde| iğu, Bu vesika Türk heyeti murah- ası tarafmdan dermeyan olunan m reddetmekle beraber Sancağın (Vİ statüsü ile Suriyenin istiklâline b tatbik olunacak bir intikal reji | mi arasında bir fark gözetmek sure. | > tiyle bir uyuşma zemini arayordu. tilzam edecek ve bu da meselâ Mil. er Cemiyeti tarafından Fransız t nde bir âlt komiser tayini su- etiyle ifade olunacaktı. İntikal rejimine gelince, bu rejim ve harsi mesailde, kıt'anm gay. Cenevrede Türk - Fransız dostlu- ğunun son anlaşma ile bir kat daha kuwvetlendiğini söyliyen Fransız Ha riciye Nazırı Delbos ve müsteşar » .. Viyene Türk taleplerini tatmin etmekle be- raber kat'i rejimi hazırlıyacak ve şimdiden Sancağa farklıbir varlık —entite distinetem— şekli verecekti. Franaa hükümeti konseyin ittiha. anı münasip göreceği karara berveç- hi peşin muvafakat edeceğini bu mü. oasebetle ve kat'iyyetle beyan etmiş- tir. Bir sureti tesviye bulunmasına matuf konuşmalar inkita etmeksizin iptidai bir tetkiza mevzu teşkil et. miştir. Maahaza işin hukuk! safhası, müs- bet hal ihtimsllerine mebni mahfuz bırakılmıştır. Müteakip konuşmalarda mukayeseli bir etüde girişilerek mu- tasavver iki hal şeklinin ihtiva etti- ği mübayenetleri azaltmıya gayretle çalışıldı, Tam anlaşma elde edilen prensipler İskenderun mıntakasmın müstak - bel statüsünü tanzime matuf olan 8- tideki esas prensipler üzerinde bir an laşma tahakkuk edebildi; 1 — Sancak farklı bir varlık teşkil- eder, —entite distincte— dahili işle. rinde tam bir istiklâle sahiptir Aşa- ıda 3 numarada yazılı ahkâm mah. fuz kalmak kaydile harici işleri Suri- ye devleti tarafından idare edilir. Sancak ve Suriye için ayni gümrük ve meskükât üsulü mevğuttur. 2 — Sancakta Türk lisanı resmi bir lisandır ve 10 uncu fıkrada der- piş edilen usule tevfikan diğer bir lisan istimalinin' şeraitini ve karakte rini konsey tayin edecektir, istiklâline ker hangi bir suretle halel ras edilecek mahiyette Süriye dev- İleti tarafmdan münakit beynelmilel hiçbir itilâf ve keza ayni tesirleri ha- iz hiçbir beynelmilel karar cemiyeti akvamın mukaddem ve kat'i bir mu— vafakati olmaksızın Sancakta tatbik edilemez. 4 — Hususi ajanlar Suriyenin sa- lâhiyetine bırakılmış İşler için her iki taraf icrai makamları arasındaki iü- zumlu irtibatı temin edeceklerdir. Bu ayni işler için Sancak ve Suriye teşrii meclisleri bir parlâmentolar a- rast İrtibat: tesis ve bunun şersitini tayin etmek ihtiyacını haiz olacak - lardır. 5 — Sancağın statü ve ana yasa- sına riayeti temine matuf aşağıdaki şartlar dahilinde icra edilen Cemi- yeti Akvam Konseyi kontrolü: ç — Fransız tabiiyetinde olmak 0 zere Cemiyeti Akvam Konseyi tara— fmdan tayin edilecek bir delegenin mahallinde bulunması, b — Stat veya anayasa ahkâmma muhalif icrai veya teşrii her kararı 'riaskeriliği ve İskenderun limanmm delegenin azami 4 ay müddetle talik etmek salâhiyeti, bu takdirde dele- 3 — Bu devletin hâkimiyetine ve| metnini neşrediyoruz | kararı verecek olan Cemiyeti Akvam ! Konseyine arzetmeğe mecburdur. C — Türk ve Fransiz hükümetleri konseyin ittihaz edeceği kararlara riayeti temin için Cemiyeti Akvam konseyinin kendilerin: yapacağı tav. siyelerin muktezasını ifa etmeğe & - made olduklarmı beyan ederler. * Konseyin kararı mefadına nazaran iki hükümet müştereken hareket et. mek vaziyetinde bulundukları takdir- de bu iki hükümet evvelemirde bu hareketin şeraitini istişare edecekler ir, Soncakta ordu ve askerlik Gayri askerllik hususunda konse- yin hal ve salâhiyetleri bilâhare ta- yin edilecektir. 8 — Sancağın ordusu yoktur. Hiç bir mecbuzi askeri hizmet orada ih- İdas olunamaz. orada hiç bir askeri İtabkimat yapılamaz, yalnız mevcudu ; kişiyi geçmiyecek olan me halli polis kuvvetleri teşkil olunabi- lir, ve işbu polis kuvvetine lâzım olan silâhtan gayri hiç bir esliha Sancağa sokulamaz ve orada bulundurulamaz. İ Teknik hususat bilâhare yapılacak İbir anlaşma ile tayin edilecektir. 7 — Dir Türk — Fransız mu. ahedesi aktolunacaktır. Bu mu- ahede Türkiye ve Fransanın San cağın tamamiyeti mülkiyesini ne şekillerde temin ettiklerini tes- bite matuf ahkâmı ihtiva ede- cektir. İşbu teminat tarafeyn arasmda yapılacak İstişare 80- nunda tatbik edilecektir. Türkiye — Suriye ve Fransa arasında bir anlaşma yapılacak- tır ve bunun mevzuu Türkiye — Suriye hududunum masumiyetini temin etmek ve Türkiye — Suri- ye ülkeleri üzerinde diğer mem- leket rejim ve emniyeti aleyhine müteveccih her türlü teşkilât ve faaliyeti menetmek olacaktr. B — Sancak statüsü (İskenderun | limanında Türkiyenin bu limanı tran sit ihtiyacı için en geniş mikyasta kullanmasına müsgade etmek maksa- diyle kendisine tanılacak hukuk ve menafii tasrih edecek olan bir mad- “| deyi ihtiva eyiiyecektir. 9 — Statü ve ana yasa, konsey bu hususta yarar verir vermez meriyete gireceklerdir. 10 — Konseyin Karar ve tavsiyele- ri sülüsan ekseriyetle ittihaz edileek tir. Tarafeynin reyleri bu ekseriyet hesabına dahil değildir. İşbu metin Fransa ve Türkiye mü. messillerinin tasvibine iktiran etmiş. tir. Bunda munsifane ve pakta uygun bir tarzı hal esasları olabileceği hak- kmdaki işbu mümessillerin kanaatle- rine ben de iştirak ediyorum ve bun- İları konseyin tasvip edeceğine de şüp- he etmiyorum. Tesbit edilen metinden bazı elemanların daha şimdiden istih sal edilmiş olduğu anlaşılıyor. Diğer İtaraftan bazı nokat tasrihat ve hat. İtâ mitemmim ahkâmı istilzam et İ mektedir. Ve nihayet diğer bazı hu- susata dair teknik bir etüt yapmak gerektir. Bu mülâhaza iledir ki tah - didi bir mahiyeti haiz olmaksızm zir- deki cetvel tesbit edilmiştir: ç A. Statü 1 — Sancağım tarifi: Balâda ma- ruz esas prensiplerin 1 numaralısı, 2 — Hali hazır hudutlarının tas. diki ve 12 Eylül 1921 tarihli karar - name ile Sancakta ayrılmış olan Üç nahiye meselesinin tetkiki, 3 — Statüye, esas prensiplehin 3 humaralısmm derci, 4 — Statüye, esas prensiplerin 4 numaralısının derci, 5 — Konseyin kontrolu, konsey de legesinin salâhiyetleri ve saire esas prensiglerin 5 numaralısma miraca at, 8 — Askerlikten tecrit statüsü: Statüye, esas prensiplerin 6 numara. ısının derci, Konseyin bü husustaki hukuk ve salâhiyetlerinin tetkiki —e sas prensiplerin 5 numaralısının son bendine müracast—, bususlarma taallik oden| ge derhal meseleyi, bu hususta nihat 7 — kalliyetlerin hukuk ve hima- saka gamdilnin nie 5 (Başı 1 incide) öz — Sancakta resmi dil türkçe 3 — Sancağın hakimiyet ve İstik- iâlini Suriye devleti ihlâl edemez. 4 — Suriye ile Sancağın icrai ma- kamlar arasındaki irtibatını hususi ajanlar temin eder. 5 — Sancak Cemiyeti o Akvam Konseyinin kontrolü altındadır. 6 — Sancağm orılusu yoktur. O- rada mecburi askeri hizmet tatbik olunamaz. 7 — Sancağın mülki tamamiyeti - İni temin için Türkiye ile Fransa ara- smda bir muahede yapılacaktır. $ — Türkiye transit ihtiyacı için İ İskenderun limanmdan en geniş mik- yasta istifade edecektir. İ 9 —Statü ve anayasa, Konse- yin vereceği karar üzerine mer'iyete girecektir. 10 — Sancağın statüsü ve ana yasası Konseyin gelecek mutat içti- »* İmamda alacağı karara tevfikan en kısa zamanda mer'iyet mevkiine ko- nacaktır. 11 — Mandanm bhitamna kadar yeni rejimin tatbikinin temini Fran - saya aittir yesi, istida hakkının istimali, 8 — Iktisadi ahkâm. İskenderun — esas prensiplerin 8 numarasına mü- racaat — posta anlaşmaları, 9 — Meriyete vaz'ı ve ahkâmı mü- vakkate, ; B. Anayasa > 1 — Kuvvel umumiye: Teşrit, ic- TAJ, kazaf uzuvların ve bunların salâ- hiyetlerinin esas prensiplerin 1 nu- maralısının çerçevesi dahilinde tayi- ni, 2 — Usulü intihap, 3 — Lisan meselesi - esas prensip- lerin 2 numaralısına müracaat -, 4 — Anayasanın tadiline müteallik usul, 5 — Meriyete vaz ve ahkâmı mü- vakkate, Yukarıda işaret ödilen vazifenin İ- İfasina tevessül etmeyi konseye tekli- fe mecbur olduğumu » zannediyorum. Konsey mandater devletle mutabık olarak konseye arzedilmek üzere İşbu muhtelif mevzuları tetkik ve bilhas- sa Sancağın statü ve anayasasının tabriri için mütehassıs bir komiteyi tavsif edebilir, Raportörün, içinde kendi mümessilini bulundurabileceği bu komite raportörle mutabık olarak konsey reisi tarafından ihtisaslarına binaen intihap edilmiş azami altı şah- siyetten mürekkep olacaktır. Komite arzu ettiği takdirde Akvam Cemiyeti kâtibi umüumiliğinin salâhiyettar ser- visleriyle ve icabında daima manda- lar komisyonu ile istişare edebilir. .. Müşahitleri Cenevreye davet Konseyin 16 kânunuevvel tarihli kararma tevfikan tayin edilmiş olan müşahitlerin vekâletleri - mandat -, işbu karara göre 31 kânunusani 1937 tarihinde hitama ermelidir. Kendi- lerinden memul fayda nazarı itibara alınacak olursa bu müşahitlerin kon- seyden nihayet 15 mart 1937 tarihin- de hitam bulacak yeni salâhiyet al maları lâzım gelir gibi görünür.. Bu müşahitler raportöre, geri kalan va” zifenin ifası hususunda faydalı her nevi malümatı vermekle tavzif edile- ceklerğir. Bu müşshitlerin nisbeten kısa bir zamanda Sancağın statüsünü ve a- nayasasinı tanzim için ve bilhassa a- haliye verilecek teminat hususunda muktezi elemanları bildirecek vazi - yette bulunacaklarından şüphe et - miyorum. Raportör, mütehassıs - lar komitesini doğrudan doğruya teş- riki mesdilerinden istifade ettirebil- mek İçin müşahitleri Cenevreye da- vet edebilmelidir. Diğer taraftan derpiş olunan plân mucibince konsey Fransa ve Türkiye hükümetlerini karargir olan atılaşma ları tanzim etmiye davet etmelidir. Bu anlaşmalar nihai kararın ittiha- zından evvçl konseye tebliğ olunacak- tır, Şurası tekarrür etmiştir ki Sanca- ğm statüsü ve anayasası konseyin gelecek mutat içtimamda alacağı ka- rara tevfikan en kısa bir müddet zar- fında meriyet mevkiine o konacaktır. Mandanm hitamma kadar yeni reji- min tatbikinin temini, mandanın ic rasiyle kabili telif olduğu nisbette Fransaya sit olacaktır. Rüştü Aras Nutkunda Dedi ki: l Konsey toplantısında söz alan Rüş- İtü Aras, şu beyanatta bulunmuştur: “Raportörünüz ekselans Sandler, tarafından takdim edilen karar sure- tini kabul edeceğimi beyan etmekle cümhuriyet hükümeti namına bahti- yarım. Ayni uzlaşma fikirleriyle meşbu olan Türk ve Fransız hükümetleri ek- seriya çok devamlı ve faa) mlizakere- lerden sonra mümtaz raportörünüzün lütufkâr yardımı İle, şimdi yilksek 0- toritenizle tasdik edeceğiniz anlaşmı- ya vasıl olmuşlardır. Ekselans Sandler size raporünde Sancak meselesinin doğru bir izahna- mesini arzetmektedir. Binaenaleyh bu mevzua avdet etmiyeceğim. Yalnız şunu söylememe müsaadenizi rica &- derim ki, bu mes'ut netice hususunda hiç bir menfaat gütmiyen yardımlar ibzal olunmuştur. Türkiye ve Fran- sanın müşterek dostları müzakerele- rimiz esnasmda çıkan ekseriya bü- yük müşkülâtı yatıştırmak için bü nüfuzlarını kullanmışlardir. Büyük Britanya mümessili Edenin şahsında bulduğumuz dostane ve müessir yar- dımı bilhassa kaydetmek İsterim. Gayretlerinin bu mes'ut neticesini . İgörmekle Majeste Büyük Britanya Kralmın mümtaz nazırmın her halde duyduğu memnuniyete, bir adalet ve nisfet çerçevesi İçinde tahakkuk eden beynelmilel bir anlaşma eserine hiz- met etmiş olduğunu beyan etmekle bir şeyler flâve etmiş olacağımı zan- nediyorum. Esaslı prensipler Esaslı prensipler üzerinde tahak - kuk eden anlaşmayı, kanseyinizin ge- iccek alelide toplantısına arzedilmek üzere müteaddit mühim vesikalar tan zimi e tamamlamak kalmıştır, Şuna katiyyen kaniim ki, bu işi esasen an- laşmamizın tanzimine hâkim “olan dostluk ve uzlaşma fikirleriyle Yap- mak suretiyle bu mıntakada istikrâ- rt tahakkuk, halkın saâdetini temin ve bu netice ile doğrudan doğruya »- likadar iki Akdeniz devleti arasında ulh ve anlaşma eserini tarsin edebi- leceğiz. Dostum Titvinof, dün akşam Nazır Delbosa ve bara, elde edilen netice- nin kıymeti ancak iki tarafça halisa- ne tatbikinde olduğunu söylüyordu. Bu görüşe ben tamamiyle iştirak edi- yorum ve hâstl olan anlaşmanın iyi çıkacağma, çünkü iyi tatbik olunma- smda menfaati bulunanlar tarafın- dan İyi tatbik edileceğine kat'i ümi- dim vardır, Bundan başka, ötedenberi büyük İbir kıymet verdiğimiz Türk—Fransiz dostluğunu da tarsin etmek ve Tür- kiye ile Suriye arasında İyi münase- betlerin inkişafı için müsait bir iti. mat havası yaratmak gibi bir fay- dası da olacaktır.” Tevfik Rüştü Aras, bundan sonra raportör Sandlerin mesaisine teşek- kür ederek sözlerini bitirmiştir. Rus İktısatçısmın Ölümü Paris, 27 (A A.) — Rus iktisatçı sı Navaşinin yapılan otopsisinde ta- banca ile değil hançerle öldürüldüğü anlaşılmıştır. İstintak hâkimi bu hâdise hakkın da açılan tahkikat neticesinde belki de 1930 da ortadan kaybolan General Kuteipof vakasına dair bir ipucu el- de edilir mülâhazasile icap eden ted- birleri görüşmek üzere generalin da- va vekillerini nezdine davet etmis- tir. Italya İle İngilitere Arasında Bir Anlaşma Roma, 27 (A.A) — Bu sabah Cigi sarayında, İtalyan somalisiyle şarki Afrikanın İtalyaya aid kısmı arasın- da kabile ve sürillerin geçişi ve şi- mali Afrika ile Zellah ve Cerbera İn giliz limanları arasmda transiti tan zim eden bir İngiliz - İtalyan itilâfı imza edilmiştir. Bu itilâf ayni zamanda İtalyanm Habeşistan imparatorluğunun İngil- tere hükümeti tarafından taninması- ni tevit etmektedir. nutukla siyasetimizi alkışladılar Litvinofun Mühim Nuktu Cenevre, 27 (A.A) — Anadolu A» Jansının hususi muhabiri bildiriyor: Sovyetler Birliği Dışişleri Komise. ri Litvinof, Sancak anlaşması hakkın da aşağıdaki nutku söylemiştir: “Fransa ile Türkiye arasmda zu- hur edip şimdi halledilmiş olen mese le, hükümetimin, mandalar hakkında aldığı hususi hattı hareket dolayısile, Milletler Cemiyetine girerken umumi bir kaydi ihtirazi dermeyan ettiği meseleler sınıfına dahil bulunmakta dır, Bununla beraber, bu İş daha bi. dayetenberi hükümetimde çok büyük bir alâka uyandırmıştır. Çünkü Sov- yetler Birliğinin en samimi milnase- betler idame ettiği iki memleketi alâ. kadar etmekte idi, Bu memleketler « | den biri, hemen hemen mevcudiyeti. nin başından beri memleketimle dos. tane ve samimi münasebetler idame etmiş olan Türkiye ve diğeri de Sov- yetler Birliğinin Avrupa barışının takviyesi hususunda bir çok müşte » rek menfaatlerle ve karşılıklı yardım. paktı ile bağlı bulunduğu Frinsadır, Dostlarımızın kendi aralaında bi - İ imle olan ayni dostane münasebatı İidame etmelerini arzu ediyoruz. Bu- na binaen bu iki memleket arasında hâdis olan ihtilâf bizde ancak endişe tevlit edebilirdi, Bununla beraber, Işin başlangıcında iki hükümetin me- seleyi Milletler Cemieytine tevdie ka... rar verdiklerini pek büyük bir mem- nuniyetle öğrendik. İki hükümet, bu suretle bu meselenin, dış siyasalarmı barışı ve kollektif emniyetin takvi- yesi prensipine istinat ettiren devlet lerin hattı hareketine uygun bir tarz da halli arzusunu gösteriyorlardı. Bu usulün iki taraf için makul ve memnuniyet verici bir tesviye tarzi. na müncer olacağına hiç şüphemiz yoktu. Bugün tahminlerimizin tahakkuk ettiklerini görmek e alâkadar iki taraf arasında sislik hâsıl e deceğini Umit ettiğim bu sureti halli Milletler Cemiyeti kesabıria kaydede- bilmekten mütevellit derin sevincimi İ bildirmek isterim, Fransa Dişbakanı Delbos ile Tür. kiye Dişbakanı Arasa bu müzakere lerdeki muvaffakıyetinden dolayı sa- mimi tebriklerimi arzederim, Keza bu neticeye erişmek için ken dilerine yardım edenlerin hepsine ve o kadar mühim bir rol oynamış »lan raportör Sandlere tebriklerimi arzet. mek isterim, İki Gazete Arasında Hakaret Davası Cümhuriyet gazetesi, kapatılan A- çık Söz gazetesi aleyhine bir dava açmıştır. Açık Söz gazetesi de dün müddelumumiliğe müracaat ederek | Cümhuriyet gazetesi aleyhine muka- | bil bir hakaret davası açmıştır. Marsilyada 20 Çocuk İsyan Etti Marsilya, 27 (A.A) — Himayel Etfal tarafından Sainte - Marguerite yurduna tevdi edilen ön beş yaşların. da kadar yirmi çocuk isyan etmiştir. Bunlar yatakhaneyi yağına (ederek yatakları tutuşturmağa teşebbüs et- tikten sonra kırlara kaçmışlardır. Polis kaçan çocukları oaramakta- dır. Uskumru © bollaşıyor Havaların biraz 10doslaması Üze - rine Marmara ile Karadeniz arasın - Gaki su cereyanlarını takiben uskum ru sürüleri dolaşmıya başlamıştır. Dün Beşiktaş ile Ortaköy önünde yöz lerce balıkçı sandalı sabahtan akşa- ma kadar bol bol uskumru tutmuş - lardır, Buna rağmen dün uskumru fiyatları 30 kuruştan aşağı düsme - miştir. Limanımızda torik bekliyen sekiz İtalyan ve bir Yunan vapuru çifti 45 . 55 kuruş fiyatlarla torik «J maktadırlar -|