1 Mart 1939 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 7

İngiltere ve Fransa neden Amerikaya harb tayyaresi SON POST» sipariş ediyorlar? Siparişler Almanyada haklı bir merak uyandırdı, tetkikat yapıldı Yazan: Emekli General H. Emir Erkilet iliz uçak endüstri v iki memleketin hava eten az zamandı techiz edebilecek u siparişlerin sehebini, her en İngiltere ve Fransadaki armın hükümetlerinin ar - zularına göre kâfi bir süratle hasılat ve- semeleri hakikatine atfediyorlarsa da, a derin düşünerek ve İleriyi i büyük demokrasi devleti ya harb uçağı sipariş etmeleri: ebebini, bir harbde muhtemel bü- uçak zaylatının ali meselesinin Tadikal hallinde arıyorlar. Filvaki İngiliz hava kuvvetlerinin kur- May başkanı Lord Trenehardın sözlerine bakılırsa emüstakbel harblerde uçak zâ- bir ayda takriba yüzde yüz» ola - taktır. Pratikte bu şu demektir ki, hava kuvvetlerine malik ölan devletler, harb Uçağı mevcudlarmı harbde dalma ayni kuvvette tutabilmek için her ay uçak Malzemelerinin tamammı ve insan kad- #olarının da büyük kısmını yenilemiye Mecbur olacaklardır. Gerçi, uçak malzeme kayıbının bu de - tece şümullü olacağı şimdiden isbat olu Mamazsa da, Alman salâhivettar müte - hassıslarının da bunun ayda 9 50-89 ola- Tak tahmin etmelerine ve zaten Büyük Harbde bile tayyare zayiatının kismen se- Dede 56 600 e kadar çıktığına bakılırsa u- Çak malzeme kaybı, müstakbel harblerde © kadar büyük ve fevkalâde olacaktır ki zaylatı harbin devamınca ikmal key- Biyeti her muharib büyük devlet için fev- kalâde ağır olacaktır. Çünkü harbde, her Şeyden evvel uçak yapacık usta ve mü - İehassıs #melenin çoğu cephede buluna- Battı. Büyük sanayi devletlerinde ise bütün mütehassıs ameleyi cepheden ger! &lmak ta kabil olamaz; zira böyle yapi - arsa cephe zayıf kalır. Bundan başka salâhiyetli askeri mü - assıslar, hava kuvvetleri gibi zırhlı kıtaların da, müstakbel harblerde ağır tayiata namzed olduklarını kildiriyorlar. albuki uçak ve tank öyle harb öletleri- Gir ki, piyade tüfeği gibi çarçabuk yapı" lamazlar; bilâkis hem çok zaman, hem) de çok amele isterler, Stefan 'Th. Posa ktisadi cephesi adlı binde cephe: kette 12.5 ve tedafüt Total nda, bir taar- her muharib için Harbin İu “İdir, Bunun için, Amerikanın bir harbde “İ Fransızlarla İngilizlere çak Sanayiile Amerika deniz tayyare le harb uçağı sanayilerinin müstakbel bir barbin ihtiyaçlarına tekabül edememesi ihtimaline mebni endişeye düşmeleri ve bu sebeble, bir harbde güvenebtlecekleri yabancı dost memleketlere, daha barış zamanımda siparişler vererk bunların, evvelden, külliyetNi hasılat vermeğe ka- biliyetli bir uçak sanayli vücude getir- melerine yardım etmeleri sebebsiz değil dir. Bundan başka bu siparişlerle, birler şik Amerikanın, müstakbel bir harbde, hiç olmazsa hayırhahane | tarafsızlığını şimdiden garanti etmek siyasi maksadı. nın da takib edildiği reddedilemez. Bu hayırhahane tarafsızlık Fransa ile İngil- tereye, harbde, uçak mevcudlarını dal- ma muhafaza hususunda çok kıymetli bir! pun dışarıya satılmasına müsaade etme- mektedirler. yardım temin edebilecektir. Filvaki birleşik Amarika sanayiinin büyük ölçülerde inkişafı dahi haddi za- tında, bu devletin bir harbde İngiltere ve Fransaya karşı, en az, dostça bir ta- rafsızlık takib etmesine sebeb ve hattâ garanti teşkil etmektedir. Şöyle ki: Bir- leşik Amerika devletleri uçak sanayil- nin alışveriş (muamele) yekünü 1932 ve 1933 te 30 milyon sterlingi pek az aşıyor. ken 1937 de 115 milyon ve 1938 de 150 milyona çıkmış ve bu suretle 1933 denbe- ri beş misli artmıştır. Uçak motör ve sa- nayfi de hemen aymi nisbette bir inkişaf takib etmektedir. Fakat bu derece seri ve büyük inkişafın muharriki yalnız A- merika hava nakliyat şirketleri ile dev. zam birleşik Amerika uçak sanaytini en çok dıştan gelen siparişler beslemekte- rinden üçü havada Montrealda büyük bir tayyare fabrikası kurmuştur. Harb uçağı yapmak için, bu- rada diğer bir fabrika daha, kurulmak üzeredir. Yapılacak uçakların plânları | Maden mühendisi Zonguldakta 23 vatandaşın hayatı » na, 2 kişinin de yarslanmasına mal olan bir maden ocağı faclası vukubul- du. Dün bütün tafsilâtile (Son Posta) da okuduğunuz bu yer altı hailesine grizu gazinin infilâki sebeb olmuştur. Madencilik tarihinde sayısız sabıkala- rı bulunan bu azılı gaz ne biçim şey - dir; kazalara nasıl sebebiyet verir; bu şakaya gelmiyen korkunç nesneden nasıl karunulur, ona ne gibi tuzaklar kurmak lizımdır?... Bunu öğrenmek, bir facianın ferda. sında daha şumullü tanıdığımız bu ga dadan ha'i değildi. Tecessüsümün, umumi malümatı aşan kısmını tatmin için çaldığım tavsiyeli kapı Dr. mühendis Ömer Abdürrah - man Denker oldu. Hâdiseyi o da gaze- temizden takib etmişti. Sorduğum su. allere cevab vererek, dedi ki: — Bilirsiniz, maden kömürü neba- ti bir terkib taşır. Bunlar milyonlarca sene toprak altında kalan büyük ağaç Kökleri ve sairedir. Maden kömi (CH4) formülle gö“ gazi yapar, İşte bu isücn ocakların - da en fazla infilâka sebeb olan grizu, denilen gazdir. Linyit kömürün» me birgaz yoktur. Zira linyi toprak altında çok derin mıntakalara inmez, Halbuki taş kömür tabakaları çok derin'erde ve binnetice ağır tazyik altında bulunur. 'Taş kömür fazla mik. -diğimiz metan | İngiliz ve Fransız hükümetlerine ârzedil- » Bunlar arasında 1000 er beyi orta sürati haiz bir bomba uçağı tipinden bahsedilmektedir. Bu malümat sirasında şunu da beyan edelim ki Kanadadan tayyare satın almak hususunda İngilizlerle Fransızların hu- susl bir menfaatleri daha olacaktır. Çün- kün birleşik Amerikanm alâkadar resmi makamları, yeni bir harb uçak tipi en 82 altı ay müddetle Amerika hava kuvvet- lerinin emrinde bulundurulmadıkça bu- tarda grizu gazi bu gazler kuvvetinde iki motörlü ve saatte 480 Km. | ir dır. Ba şunuzda h gazin infilâkı için kâfidir. yüzden bir İnfilâkımın sebeblerine gelelim: i hâmil olduğundan, şarı çıkamaz, kaçamaz, da- ma kömürün civarını istilâ eder. Bunun çok muhtelif sebebleri var - ıl olan şerare, ozla bir demir üzerine vuru - lerm bu Ameleler ocaklarda sigorta lâmba - Jarile dolaşırlar, Bu lâmbanın açılma- sı gene infilâka sebebiyet verebilir. Bu takım kazalar olmuştur. Şimdi maden ocaklarında kullanılan sigorta lâmbaları ancak manyato İle açılabilir bir şekle sokulmuştur. Ame- Bundan büşka Kanada, coğroti durumu dolayısile, hava taarruzlarına karşı ma- sun bulunduğu için binnefis kendini ko- rumak üzere hava kuvvetleri 'stemiye- cek ve bu sebeble bütün uçak endüsirisi- ni münhasıran İngiltere için çalıştırsbi- lecektir, İngiltere ve Fransa, birleşik Amerika ve ayni zamanda Kanada uçak sans yardımını temin etmekle asker de|ç, rit, bi nın i - infilâkta âml! olur. le kat'ivven açamaz. Ocaklarda kib - ra da kullanılırsa - yasaktır ta- Sonra kömür tabakası makabla açı. lırken içinde bulunan gaz, bi yik altında dişarı gelirken infilâk eder. Bir cereyan kontağı ile veya motör - den, elektromotörden, yahud sigorta - alış açılmasından gene ayni in. Bütün bunlardan k vukua gelir. ceye varırı merikaya kazanmış oluyorlar demektir. Gerçi bu yardım mühim altın fedakârlıklarile sa- ın alınıyorsa da, temin edeceği hayati menfaatler karşısında bu fedakârlıklar yerinde sayılır. Bahusus bütün altm mevcudunun büyük kısmı eri değildir ve bugünkü muaz.| büyük demokrasi devletlerinin elindedir. Bütün bunları hülâsa edersek şu neti-| Fransa ve İngilterenin A- yük ölçülerde harb uçağı si- pariş etmeleri"ve Kanadada yeni ve bü. dünya | bugün başka onlattığım, infilâka sebebiyet ve ren tehlikeleri karşılamak için hükü - metler maden ocakları için geniş bir İşekilde muhafaza nizamnameleri ha - İ zırlamışlardır; madencilik muhafaza kanunları ortaya koymuşlardır. Bu kanun açık alevle, kibritle çalışmağı şiddetle meneder. Sigorta lâmbalarının azami dirkâtle kontrolü emredilmiş- tir. Elektrik tesisatlarının sureti inşa- sı ve malzemesi, şartnameleri en İnce eri izah ediyorlar | Maden ocaklarında grizu nasıl patlar? Şimdiye kadar Avrupa maden ocaklarında vukua gelmiş olan faciaların en büyükleri zin ne olduğunu bilmek herhalde fay-| | İ Maden mühendisi Abdurrahman Denker zaman da maddi, manevi büyük hasa rata sebebiyet veriyor. Bir tarihte Belçikada gene grizu in « filâkı neticesinde bir maden ocağında yarım saatte tam 1000 amele ölmüştür. 1908 de Almanyada Radbod ocağında * İbir grizu infilâki 337 ameleyi öldür . müştü, 1905 te Almanyada Hamm şeh rinde bir maden ocağında grizu patla mış, öcik çökmüş, yüzlerce insan öl - müş, infilâk toprağın sathinda olan Jmakine dairesini, hava kompresörünü | temellerinden sökerek havaya fırlat mıştır. Burada da 17 amele ağır yara lanmıştır. Maden ocaklarında azami dikkat is « ter. En küçük bir ihmal çok büyük bü faciaya sebebiyet verir. * Bunları dinledikten #onra toprağı altında her an ölümle Karşı kaşşiya ça lışan en talihsiz işçi, maden amelesi gözümün önüne (geldi. Medeniyetin muhtaç olduğu malzemeyi vermek i gin tabiatin elinden varım yoğunu al mağa uğraşan insanlığın, insana yap tığı bu mecburi zulmü, en çetin kaza nılan ekmek parasının nümunesi say dım. Nu - Sa - Almanyaya Rizeden 40 bin sardık portakal gönderilecek Yaş mevya ve sebze tarım satış koope ratifi Almanyaya 80 bin sandık portakaj ihracı için Alman firmalarile mutabık kalmıştı. Bu portakallarm 50 bin sandığı Dört. yoldan ve 30 bin sandığı da Rizeden ih- râç edilecekti Şimdiye kadar 40 bin sandık ihraç e dilmiş ve Dörtyolda anlaşma esaslarına uygun evsâftasportakal kalmamıştır. Her ne kadar bazı firmaler mütekabi 10 bin sandığın Dörtyoldan temin edileceğini” iddia etmekte iseler de tarım satış kon. peratifi bunu muvafık görmemekte ve Vekâletçe de tesbit edilmiş olan evsaf ha. yük bir uçak sanayiinin inkişaf ettiril.| noktalarına kâder tesbit edilmiştir. ktarı ile Possony rsa, müstakbel harb tinin pek güç bir vazi le olacağı anlaşılır. un halli için, birleşik Amerika dev- asına rağmen, sadece u- şi imkânın en son hadleri- dar mülileştirmenin kâfi gelmiye- : geçen harbde tecrübe et Avrupa darül erine gönde tere ilk top ve mükin harbin ilânından ancak 8 ay sonra yebilmişlerdi. Bu sebeble, bu devletin İkinci harb müsteşarı Fredriek E. Payne bu bahse dair bir yazısında «Biz eskiden, harbe elverişli birçok insan tedarik et Menin ve yetiştirmenin onlara lâzım olan harb malzeme ve edevatını memleketin Yardımcı kaynaklarından tedarik etme- den daha kolay olacağını hiç bilmiyor. duk» dediğine şaşmamalıdır. O halde Fransızlarla İngilizlerin, kendi “İ son senelerde işitilmemiş tarzda arttığı yazdım etmesi, bu sanayi Iktısadiyatı po- litikası sebebile de, bir zaruret haline girmektedir. Birleşik Amesika uçak endüstrisinin, rıdaki rakamlarla sabit olan, büyük istihsal kudreti Fransız ve İn, rişlerile o derece fazlalaşacaktır takbel bir harbde bu sanaylin iki büyük Avrupa demokrasi devletine yardımı ar- tık, geçen harbde olduğu gibi ilânı harb- den ancak aylarca sonra değil, derhal o-| yuka lacaktır. Birleşik Amerikanın yanında bir de Ki İnada uçak sanayi mevzuubahstir. İngiliz İve Amerikan basının verdikleri haber- lere göre İngiltere hükümeti Kanadayı muazzam bir hava üssü haline getirmek ve bunun için orada uçak alanları, hava mektebleri ve uçak fabrikaları tesis et. mek azmindedir. Bunlardan maksad şüp- İhesiz anavatanın hava teslihatına mühim bir yardımcı daha yaratmaktır, Zaten Miller -- Bellanaca Aireraft cor- poratiom şirketi göçen sene Kanadada, z dımımı da şimdiden garanti sdecektir. ve &im nizamnamesi Devlet Şüra - mesi, müstakbel bir harbde, yalnız iki devletin hava kuvvetlerini o malzemece daima ayni kuvvette bulundurmaya yara- mıyacak, fakat, ayni zamanda bitün Şı- mali Amerikan bu hususta müessir yar- H. E. Erkilet İş ihtilâftarını iş daireleri halledecek İş dairesi iş ihtilâflarının uzlaşması man letesi geçiri Grizu gazinin tehlikesi yüzlerce se- nedenberi tanınmaktadır. Eskiden si - gorta lâmbaları icad edilmeden, açık yağ lâmbaları kullanılırdı, Bunda alev açık olduğundan iştiale pek müsaiddi. Amele sabahleyin iş başına geldiği za- alarında kur'a ile o günkü fe - “İdaiyi seçer, başına bir muhafaza ? , Uzun bir baston üzerine lâmba konulur, bu fedai içeri salıveri- lirdi, Emekliye emekliye dört ayak gi- den bu zavallı az miktardaki grizu ga“ ae pmişti. Devlet Şüram umumi) zini patlatarak ilerler, arkadaşlarına yetinde yapılan toplantıda bu nizam nameler tetkik edilmiş ve Vekiller He yetine sevkine karar verilmiştir. Nizamname neşredildikten sonra neş ri tarihinden muteber olacaktır, Bu nizamnamenin neşrinden sohra iş verenlerle işçiler arasındaki ihtilâf.| tı. ları doğrudan doğruya İş Daireleri hal- ledebilecek ve bu gibi #htilâfların mah kemelerce halline lüzum kalmiyacak tır. Bu kabil hâdiselere pek ziyade çalışacak tehlikesiz mıntaka hazırlar - dı. Amele gazin kesif olduğu mıntaka- ya rastlarsa infilâk çok büyük bu takdirde bittabi yıkılan ocağın al - tmda kalırdı. Nihayet sigorta lâmba - ları keşfedildi. Bu tehlike ortadan kalk olur, tesa-); düf edilirdi. Şimdi birçok intilâk sebeb *İleri ortadan kalktığı için kazalar az! oluyor. Fakat ne çare ki vuku bulduğu| ricinde Almanyaya portakal gönderilme. isine muvafakat etmemektedir. Bu hususta Kooperatif Müdürü Nazif | Ender, Almanların istediği ve evvelce tes. bit edilen evsaf haricinde portakal gön- deremiyeceğimizi ve Dörtyolda da bu evsafta portakal kalmamış olduğunu söy. lemiştir. Almanyaya ihraç giilecek portakallar Rizeden gönderilecek ve bünlarm da ih raç tiplerine uygun ve ambalajlarının da tesbit edilen esaslarda olması temin eği. lecektir. Dış piyasalar için arpa salışları yepı'dı Dün piyasaya Anadoludan $ 1 buğ day gelmiştir. Toprak Mahsulleri Ofisi evvelki gün piyasaya aj ettiği 90 tonda; sonra buğday arzetmem ştir. Bugün dahi buğday #latlarında üç para bir di kaydedilmişti ç ştai tedirler. Gene dış piyasalar için ve 410 kuruştan Antalyadan 200 ve N Samsundan 400 ton P, O. B. arpa satışları olmuştur.