2 Aralık 1938 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 8

Atatürk vatanı kurtarmak üzere mücadeleye başlarken Said Molla Anadolu belediyelerine çektiği telgraflarda İngiliz mandasının istenmesi için teşviklerde bulunuyordu —-l5- Burada, zihinlerde mevcud olması ( timali bulunan ddüd düğür rinin, çözülmesini bir hakika- ti beraber müşahede etmeliyiz. Tezahür eden milli nrüc rici istilâya kar- Şi vatanın gâne hedef adde halde milli mücadelenin muvaffaki- iktiran etükçe safha safha huguıı-i n adei milliye idaresi- aA kabili ictinab bir di. Bu mukadder seyri tari- hiyi an'anevi latile, derhal ihtisas eden hanedanı hükümdarı, ilk andan iti- baren mil adelenin hasmı biamanı oldu. Bu mükadder seyri tarihiyi ilk an- da ben de müşahede ve ihtisas ettim. Fa- kat nihayete kadar samil olan bu ihtisa- satımızı ilk anda kâmilen izhar ve ifade etmedik. stakbel —ihtimalât üzerine giriştiğimiz hakikt — ve deleye, havalât mahiyetini ilirdi; harici tehlikenin yakın tesi- ratı. karşısında, eessir olanlar ara- sında, an'anelerine ve fikri kabili: rine ve 4 haletlerine mugay muhtemel — tahavvulâttan ürkeceklerin ilk anda mukavemetlerini tahrik edebi- Tirdi. Muvaffakiyet için amheli ve emin yol her safhayı vakti geldikçe, tatbik et- mekti. Mi n inkişaf ve itilâsı için se- lâmet yolu bu Idi. Ben de böyle hareket ettim. N ve emin muva olan Ancak bu a fakiyet yolu, yakın refiki mesaim olara tanınmış zevattan bazılarile — aramızda, zaman zaman içtihadatta, m feraatta esaslı ve © iğbirarlar ve hat ve izahı t mücadeleye be- raher başlıyan volculardan bazıları, milli hayatın bugünkü cümhuriyete ve ci hüriyet kamunlarına kadar gelen teki mülâtında, keadi fikriyat ve ruhiyatın: Ahatası hududu bittikçe bana mukavemet lefete geçmişlerdir. Bu noktal r etmeniz için, efkâmı umumil- yenin tenvirine medar olmak için, sırası geldikçe, birer birer işaret etmeğe çalı« şacağım. Bu son sözlerim a etmek lâzım m, k: ben, (milletin vic. danında ve istikbalinde ihtisas ettiğim bir takım büyük tekâmül istidadını, bir milli sır | s. Şimdi, efendiler; İlk iş olmak üzese ün or temasa gelmek lâzımdı Erzurumda >n beşin rdu kuma danıma 21 mayıs 335 te yazdığım bi | ali umurüyemizin almakta nl. duğu şekli vahimden pek müteessir ve müteellim olduğumu: millet ve memle - | kete medyun olduğumuz en son vazifei | vicdaniyeyi yakından, müşterek mesai ile, | en iyi ifa etmek mümkün olacağı kanaa-| tile bu son memuriyeti kabul ettiğ'mi; bir an evvel Erzuruma gitmek arzusun - da bulunduğumu ve fa amsun ve ha- valisinin v lik yüzünden fena bir aktbete düçar olmak mahiyet'n. ağundan buralarda bir kaç gün kalmak zarureti ğunu hi'ldirdikten sonra, beni gimdiden tenvire medar ola « cak hususat varsa iş'srıni» rica ettim. a Samsun ve havalisinde Rum İslâm ahaliye tecavüzü ve ten vasıtasız birakılmış olan hükümeti mahalliyenin ecnebi müdahalâtı yüzün- den hiç bir tedbir alamaması, vaziyeti müşkül kılmıştı. Tanıdığımız ve kendisinden büyük (e nerji) ümid ettiğimiz bir zatın Samsuna müutasarrıf tayinini temin için teşebbüs almakla beraber, cü kolordu ku -| mandanını müvakkaten Canik mutasar -| rıfı tayin ettim. Mümkün olan tedabiri mahalliye alınmağa ve bilhassa ahalinin vaziyeti hakikiye hakkında tenvirine ve erada bulunan ecnebi müfreze ve zabit - bü Jerinden içtinab ve *htiraza maha) olma- dığını vet verildi ve he - yren o havalide millt teşkilâta tevessül ©- | Tundu. | 23 mayıs 335 te Ankarada bulunan yir- | a ehemmi , |karay - |günkü ahval ve vaziyetimize nazaran, bu mvnci kolordu ku- |mandanına, «Samsu- na geldiğimi ve ken- ? daha - siki te- bulunmak is- ve İzmir ha- e dair daha ko- ylıkla — alabileceği malümattan — haber- dar olmak istedi; bildirdim.» Bu kolordunun va- tiyeti ile daha İstan. bulda iken alâkadar olmuştum. — Cenub- lan Ankara havalisi. ne sşimendiferle nake l mevzuubahs idi Bu nakliyata müma- naat edilmekte oldu. #unu anlamış - oldu- ğumdan İstanbuldan hareketim — günle . rinde Erkânıharbiyei o- Cevad Paşadan, golordunun — şimen- diferle nakli teahhür di karadan yü- Ankaraya rica etmiş- tim. Bundan — dola. yı bahsettiğim — şifre (grafnamemde «yir minci kolordu aksa- milen An- gelmeğe mu- vaffak olup olmıyacağını sordum. Canik Hvasmı hakkında malümat verdikten son- ğimi aamın halde Samsundan beni ti edecek lümata intizar eylediğimi yazı Umumi vaziyet hakkında| alınan tedbirler Yirminci kolordu kumandanından, ü gün sonra 26 mayıs 335 te aldığım ce- vabda <İzmirden muntazam malümat al: madıklarını, Man'sanın da işgal edildi - Emi telgraf memurlarının haber ver - lordunun Ereğlide bulunan ak-| , kâmilen şimendiferle nakline muvaffak olamadıklarından karadan yü- e başladıklarını, fakat uzaklığı sebebile Ani ve he evv .a | mesafenin deceğinin malüm bulunmadığını bildiriyordu.» Kolordu kumandanı ayni telgrafname- nde «Afyonkarahisarında bulunan 23 ün mevcudunun pek az ol - duğ orada ellerine geçen efradı bu fırkaya göndermekte klarından bal ve Kayse | r: hav hakkınd zikrediyor ve peyderpey ceğ 27 mayıs 13 minc lordu zam Kony yonkaral ordu müfettisliğ sarındaki — fırkanın takviyesi Jiçin h menabiden istifade edilmekte olduğunu ve tezyid kuvvetine imkânı maddi bulunup bulunamıyacağını ve bu- nasıl bir vazifenin tevcihi di ü sordum.. u kumandanı 28 mayı& 335 sorduğum hususata dair le nalümat — ve- T ve yirmi üçüncü fırka bir işgali vaziyeti karşısında mev - | terketmiyecek ve düçarı tecavüz o- a a) halliyeden alacakları tak- viye Yle mevkiini müdafaa edecektir: di- nın yordu. Ordu müfettişi de 30 mayıs 385 te ver- cevabda «23 üncü fırkanın Karahi - m di sardaki asayişi muhafaza ile beraber, her türlü işgal hâdisesine her türki vesaitle mukavemet edecektir. diyordu. Bu ve- saitin hazırlanmakta olduğunu ve Kon - aya ne vakit mu- | i|damının kim olduğun yâda orduya zahir olabilecek bir kuvvet ihzarına çalışıldığını ancâk bir isim ve Ebedi Şef şapka wmkılâbının uk günle rinde maiyeti ile birlikte Anadotu şehirlerinden birinde ünvana malik olmadığını bildiriyordu. lar gelinciye kadar Edirne — vilâyetinin hukukunun müdafii olmak —üzere beni “ tevkil ettiklerine da- ir !mzaları tahtında bir vesikayı imzanız- | şifreli telgrafla la bildiriniz.» «Gayel — istiklâlin istihsaline kadar ta- mamile milletle bir- likte, fedakârane ça-| Jışacağıma mukadde. Balım namına yemin ettim. Artık benim için Anadoludan hiç bir yere gitmemek kat'idir.» Trakya kuvvei ma- neviyesini — takvi maksadile bu tal mata şu malümatı da dercettim: — Anadolu ahalisi baştan aşağı yekvücud bir getirildi. — Kararlar, bılâistisna tekmil ku manda heyetleri ve arkadaşlark mızla müşterek - itti- haz ediliyor. Vali ve mutasarrıfların he- men küffesi bizimle beraberdir. — Anado- ludaki teşkilâti mib- | Pliye kaza ve nahiyelere kadar tevessü Ben, müfettişliğe yazdığım telgrafta, |etti. İngiliz himayesi altında bir müsta - ra bir iki güne kadar Samsundan karar-| Konyada bir Vatan ordusu teşkil edil -|kil Kürdistan gâhımla, bir müddet için (Havza) ya gi | mekte olduğuna dair bazı havadisler şa- vidir. bunun mahiyet ve teşkilâtı nedir, ın. Böyle bir sual tevcihinden maksadım biraz da merarı teşvik ve tem- bih olmak idi. Müfettişliğin san malü - matı bunun üzerinedir. olordu kumanı n ordi erdar değ'lim» demi Yirminci kolordu ve Konyadaki ordu üfettişliği ile temasım neticesinde edin- diğim malümattan teyakkuz ve intibahı müucib noktaları | haziran 335 te Erzu- rumda on beşinci kolordu ve Samsunda teşkilinden üçüncü kolordu ve Diyarbakırda on ü -| çünecü kolordu kumandanlarına bildir - Trakyada bulunan kuvvet ve kuman - da vaziyetini bilmiyordum. O mıntaka ile irtibat tesisi lâzımdı. Bu maksa mbulda, Erki si Cevad Paşadan şifre ile - Cevad Paşa günü mahrem ve şahsi bir şifre kararlaş- tırmış İdik - Edirnede kolardu kuman - ve Cafer Tayyar lunduğunu & li kumandanı olarak E- dirnede bulunduğunu. öğrendim. Amasyadan 18 haziran 335 tarihinde, £. dirnede, birinci kölordu kumandamı Ca- fer Tayyar Beye şifre ile verdiğim (di - rektif) te esasif olarak şu hu dettim. el âli millimizi boğan ve in - kisamı vatan tehlikelerini ihzar eden Dü. hükümet; mer keziyenin esir ve âciz vaziyeti malümu - nuzdur.> «Milletin mukadderatını bu mahiyette bir hükümete teslim etmek, inkiraza münkad olmaktır.» «Tarkya ve Anadolu teşkilâtı milli - yesini tevhid ve sadayi milliyi gür sesle hana duyuracak emin bir mahal olan Sivasta müşterek ve kuvvetli bir heyet teşkili mukarrerdir.» «(Trakya - Paşaeli cemiyeti) haizi sa- ak üzere İstanbulda bir dan bazılar!le teatil efkâr etmiş - » Şimdi zamanı geldi. İcab edenlerle mahremane görüşerek derhal teşkilât ya- panız ve benim yanıma da murahhas ola. rak kıymettar bir, iki zat gönderiniz, On- satı kay -| teşkili hakkındaki pro - paganda ve taraftaranı bertaraf edildi, Kürdler Türklerle birleşti. İşgal cebhesi Bu tarihe kadar, Yunan — ordusunun Manisa ve Aydın civarlarını da işgal ey- nden haberdar oldum. Fakat İzmir- ında bulunduklarımı bildiğim *kuvvetlerin ne halde olduklarına dair hiç bir taraftan henüz sarih bir malü - mata desteres olamıyordum. Doğrudan doğruya bu kuvvetler kumandanlarına da bazı emirler yazmıştım. Nihayet 20 haziranda, fırka 50 kumandanı Bekir Sa- mi Beyin iki gün evvelki tarihli bir şifre telgrafırı aldım. 56 ncı fırkaya İzmirde Hurrem Bey namında bir zat kumanda ediyormuş. Bu t ve İzmirdeki ıki alayın bakiyyetüssü- fu zabitlerile beraber hemen kâlfesi e- olmuşlar. Yunanlılar bunları gemi « lerle Mudanyaya nakletmişler Bekir Sa- mi Bey bu bakiyetüssüyufun kumanda- 1 derühde etmek üzere gönderilmiş. Büyük Halâskâr, harekete geçiyor Bir hafta kadar, Samsunda ve 25 ma - y 12 hazirana kadar, Havzada kal - dıktan sonra Amasyaya gittim. Bu müd - det da bütün memlekette, milli teş- kilât vücude getirilmesi lüzumunu tami - men bilcümle kumandanlara ve rüesayi memurini mülkiyeye tebliğ ettim. Şayanı dikkattir ki. İzmirin ve bunu ef İtakiben Manisanın ve Aydının işgali hak- kında henüz millet tenevvür etmemiş ve mevcudiyeti milliy vurulan bu feci rbeye karşı alenen bir güna teessür ve şikâyet olunmamıştı. Milletin, bu haksız darbe karşısında sâkit ve hare- ketsiz kalması, elbette milletin lehinde tefsir olunamazdı. Onun için milleti ikaz edip harekete getirmek lâzımdı. Bu mak- sadla 28 mayıs 335 tarihinde, valilere ve müstakil mutasarrıflıklara, Erzurumda on beşinci kolordu, Ankarada yirminci kolordu ve Diyarbakırda on üçüncü kol- ordu kumandanlıklarına, Konyada ordu müfettişliğine tamimen tebliğatta bulun- düm. ç Verdiğim bu talimat üzerine her yerde mitingler yapılmağa başlandı. Yalnız mahdud yerlerde, bazı tevehhü- mat tesirile treddüd edildiği anlaşılmış - hale | Şetin bu tebligatının hütlSMfi at, hV şudür: ) 1 — Yalnız mitingler ve tezahür' bir zaman, büyük gayeleri kurtarâ! 2 — Bunlar, ancak mlletin sinesif bilfill doğan müşterek kudretlere İf ederse rehakâr olur. 3 — Zaten acı olan vaziyeti şekle koyan en mücssir âmil, İst ü v nlar.. ve, milli ki muhalif cereyan çeti Bur pek ri muzir bir şekilde infirada uğ yasi ve gayri milli propagandalardir. nun mücazatı, vâtanın aleyhinde: mebzul bir surette görülmektedir. 4 — Artık İstanbul Anadoluya HU | tâbi olmak mecburiyetindi f_'ı.“ zin yaptığı bu tebli derhal tesirini göstermişti. Fakât bulda da (Hristiyanlar katledilecek) ye, fena tefsirlere sebebiyet Wu Hattâ, Sivastaki — Ermenilerin Kât7 |ç tehdid edildiğine dair ŞiKâY Ü n yükselmişti. Büyük Halâskâr, Harbiyt zaretine şifreli r telgraf çekerek PÜi bu şayiaları reddetmiş.. Anadoludü Öit rülen tezahüratın (İstiklâ) ve m€v' * yeti milliyeyi imha) eden, hâdisatif sirinden ileri geldi; sonra, bu yüzden husule gelen h€ k için, (nefsimde ve hİÇ et ve fakat gör g gibi, bu yüzden tahaddüs edecek V ve hâdisatın karşısında da mes'uliyt bul edebilecek ne kumandan, Ve "î mülkiye memuru ve ne de hüküm€ savvur ederim), demişti. * 4 Bu sıralarda, (İngiliz Mruhibler GÖ miyeti) ni idare eden Said Molla tef plA dan Anadoludaki belediye reislerin? " ., yer telgraf çekilerek (İngiliz mandâfi) fenilmesi için teşviklerde — bulunulUlu, gibi. Yıldız sarayında toplanan saltanat) saltanatta da «heyeti ul*' yenin fikri, Türkiyenin Avrupa d€V rinden birinin müzaheretini temin . kezinde» olduğuna dair (Türkiy€ '”ı vas - Röyter) ajansı tarafından bİF " | vadis neşrediliyor. ö çti * Bunun üzerine, Büy rafa şifreli telgraflar çekiyor; rid Paşanın sulh konferansında 187 y deceği program malüm olmadıkçâ ? te kanaat ve emniyet gelemiyectP b bahsederek, Parise gidecek olan BO 4g (müdafsa esasatını millete resmtf |a alenen #blâği taleb olunmasını) ** ediyor. çef (Büyük Şef) imizin. milleti ık”wm_ bu hareketleri artık sarayın, BaPt gb ve Türk milletini imha ,:_v:seun-'w eyliyen İtilâf devletleri mümessil getik nazarı Gikkatlerini celbediyor hayat ve bi yük Ha vet ediliyor. skâr, i. şöyle izah ediy0f gp — Anadoluya dahil olalı bir 8X “ögüf tu... Bu müddet zarfında bütün ? ği * aksamile temas ve irtibat temif miş ve millet mümkün oıduğ"mğpn'l tenvir — edilerek teyakkuz Ve Ti getirilmiş, teşkilâtı milliye fikri .y.y* müme başlamıştı. Vaziyeti UNU artık bir kumandan sıfatile sevk raye devam imkân: kalmamıştı. VE öyi lan davet emrine ademi itaat V€ — gi icabet göstermiş olmukla bw"*’m.,.w' teşkilât ve harekâtın sevk Ve tülan & devam etmekte olduğuma göre Si Gdi si vaziyete geçmiş olduğuma ŞÜP' Jemezdi. Bundan başka ve bilbüS” / j bikine karar verdiğim ı.-snbbüs"uyın*’ rastın esaslı ve şedid olanğ'"',ay " güç değildi. Binaenaleyh teşebtt ahi icraatın bir n evvel şahsi ol" bi yetinden çıkarılması ve biî“"'_e :6"'“ vahdet ve tesanüidünü temin V ,,,rvf e edecek bir heyet namına olma$! Çar) (Arkatt vam eden İlisanile vazi K tat *