1 Nisan 1937 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 8
ğ ! . ! p :; Eski ve yeni Tahran evinin inşaatı - Atlı taksiler « - İ Za İstanbuldan Tahrana "î"/ L d » Hükümetin Kübizm ile mücadelesi - ahranın Be kelimelerden nasıl kurtarıldı ? - Ta İstanbuldan « Dükkân levhaları la tütüncü bolluğu - Tahrana giden esnaf (Baştarafı 1 inci sayfada) şaf inkilâbı ilk olarak Tahranda yeşer- | © di, filizlendi, büyüdü ve bütün şehir - lere dal budak saldı. Şapkayı ilk önce 'Tahrandaki zabitler, sonra da nazırlar heyeti giydi. Mollaların, ahundların kökü evvelâ burada kurutuldu. Sakim ve o nisbette zararlı olan muharrem &- yinleri ilk defa burada menedild.. Bir kelime ile, 20 inci asrın bütün icapla - yına uyması lâzım gelen İrana bayrak- tarlığı hep Tahran yapmakıadır. Tahrana ilk gelen bir yolcu, bu koz- mopolit şehrin manzarasile büyülenir, efsunlanır. Göz alabildiğine uzanan geniş, muntazam, asfalt veya parke «Hiyaban» caddeler, geniş ve yüksek duvarlar, yer yer kubbelenen cami, mescit siluetleri ve bütün bunların üz- tünde her zaman mavi gök, ziyaretçiye şark masallarımı hatırlatır ve ihtiyar - sız uzun sakallı, cübbeli dervişlerini; a- yağında Halhallar, sülün endamlı ka- dınları aratır. Tahran inişi, çıkışı olmıyan ve âdeta kırışıksız, dümdüz kâğıda benziyen bir şehirdir, Kuşbakışı seyrettiğiniz Tah- ran düz damları, beyaz binaları, birbi - rine kaynaşmış, müvazi caddeleri ve dışarlara doğru kayan yer yer yeşil - likleri ile şirindir. Onda ne Bağdadın fazla cami, huşu kokan havasını, ne de Parisin tefessüh etmiş «işinuş» âlem - lerinin sızıntılarını bulamazsınız. Tah- ran fazla - kozmopolitliğine, isyankâr harici şekillerine rağmen bütün karak- terlerini muhafaza eden ve bunu yer yer belirten tam bir İranlı şehirdir. * 'Tahranda günden güne artan bir yapı faaliyeti var. Hangi köşesine dönseniz, şehir hariçlerine doğru uzansanız, kum yüklü eşeklerin kendilerine hâs yü - Tüyüşle çatısı henüz çatılmış binalara doğru ilerlediklerini görürsünüz. Bun- dan ötürü de şehir çok tozludur. Bu - nunla beraber, Tahrana «Musul» gibi pis şehir damgasını vuramayız. Ve el- bette ki onda Berlinin, Stokholmün ideal temizliğini de bulamayız. Tahran artık caddeye çıkiyor. Bu sözle artık binaların yüksek duvarlar arkasında saklanmadığını, duvarlarır. alçak yapıldığını ve evlerin daha ziya- de apartıman şeklini aldığını söylemek istiyorum: Filhakika eski İran mima - risinde, yüksek duvarlar arkasına giz- lenmiş binalar inşa edilirdi. Cümle kapısından girilince, munta - zam tarhlı ve ortasında geniş havuzlu bir bahçeden geçer ve Enderun - Birun * (selâmlık - haremlik) kısımlarına ay - rılan, benim gibi kısa boyluları olduk. Ça üzen, yüksek basamaklı merditen - lerden çıkar, geniş methalli avluya ve- ya dehlize girer ve cinsiyetinize göre 'ya senderun» ve yahut ta «birun» & va- rırdınız. Bu sade, taş binaların içinde hakikaten ne hazineler saklı idi. En mutena, en güzel, eski, kadifeleşmiş İ Buhara, Keşan, İsfahan halılarını oda-| merkez noktasıdır. İkt taraftaki dük -| (frein), radyo âletleri ve karbüratörler lara serilmiş görür, binbir türlü nakış-| kânlara dikkât ediyor musunuz, Ekse- | Bibi ikinci derecedeki kısımlar da-hep larla işlenmiş tavanlarından sarkar.İrisi müslüman ismi değil mi?. Aldan-| âXTı âyrı ihtisas fabrikalarında yapı! - billür avizelerin üzerinde parlıyan re- | mayınız okuyucularım. Bu hiyabandaki maktadır. « simler, duvarlarında asılı minyatürler gözlerinizi okşar, şöminenin ve -yahut het bir tarafında dörtaysk üstü düşen | elenin çalışma ve ustalık kabiliy piyano, «tar» m üzerine şöyle kayıtsız- ' €a atılmış gibi duran Lâhur galları, Res! işlemeleri size haz verir, gene en nadi- de seccadelerle örtülü sedirler, divar- lar hemen oraya uzanıverdirecek ka -| dar sizleri çekerdi. Şimdiki evleri ise frengin kötü zevk- “ Ni mobilyeleri istilâ etmiş. Hâlıs İsfa - han işi işlemeli gümüş tensiler içinde getirtilen gene gümüş işlemeli zarflarla içtiğiniz nefis çayınızın tabağımı sözde kübik, yamrı, yumru bir masanın üze-| rine koyuyor, içiniz şöyle pufla bir se- dire uzanmak istediği halde gene sö- züm ona kübik adı verilen ne tarafına Oturacağınızı şaşırdığınız ve âdeta Hit- lerin gamalı haçının bir bacağınş ben- ziyen koltuğa vücudunuzun küçücük bir parçasını iliştirebiliyorsunuz. l HL Ca ” Tei e ö e x A - İveya diğer bir dil ile yazı yok.. Nasıl Y Tahrandan 75 kilemetre ötede bulunan mdphur Demanend. dağı bil alışkanlığı ve kabiliyeti ile alelâde, iptidaf bir âletle o kadar güzel şeyler vücuda getirir ki bunun nasıl olup ta meydana geldiğine şaşarsınız. Lâkin parası bol, zevki kıt patronlar, sırf a- la frangalık olsun diye frengin o kaba mimari tarzına kapılarak İran ustası - nin ö ince san'alını, Franko, Greko, Rönesans methaller yaptırmakla kör letmeğe çalışmışlardır. Bu tehlikeyi| vaktinde sezen hükümet, Tahranın yaz- | ığı sayılan Şimran civarında en iyi ve tabii İran stilinde ev yaptıranlara mü - küfat vâdetti. Ve hükümetin yaptırdı- ği © muazzam harbiye nezareti, maarli mMüzesi, polis müdüriyeti, subaylar klü- bü binaları da tamamile İran stilinde- dir ve hepsi de bir mmtakaya toplan - mıştır. Resmini gördüğünüz ve dev - letin resmi bankası sayılabilecek olan, «Bank Milli İran» ile inşası devam e - den opera binası da hâlis muhlis yer - lidir, * * Otelinizin kapısından çıkarken önü- nüzde fazim-dolu bir esa ile eğilen sır- ma üniformalı kapıcının cağırdığı Do- roşkeye binelim. Doroşke de ne midir?, Taksi makinesi olmıyan, atlı takgi fay- tonları, burada ve bütün İran şehirle- rinde, şehir haricine çıkmadığınız tak- tirde bu faytonlardan birine bindiniz mi, gideceğiniz yeri söylersiniz ve a - rTabacı da 2 Rial (16 kuruş) mukabilin- de sizi Oöraya göl Binaenaleyh peazarlık yoktur. Bu'faytonlara Doroş- ke diyorlar.. Bakıniz bu geçtiğimiz caddenin ismi Lâlezardır. On sene evvel bürası - bir çamur mezbelesi idi. Şimdi ise mun - tazam asfalt döşelidir. ve şehrin en meşhur hiyabanıdır. İstanbulun «Bey.| oğlu» sudür. Bu caddenin bir ucu tâ| pazar ekapalı çârşı» ya kadar dayanır.. Öbür ucuna da muhtelif hiyabanların ekser mağazcdarın sahibi, dünyanın Beni İsrail ahfadındandır, Ve isimleri» ü de iktisat siyaseti mucibince fars - laştırmış, — islâmlaştırmışlardır. — Dik- kat edilecök bir nokta daha... Dükkân Tevhalarının alişlericcle kiç fransızca mı olur, diveceksiniz?.. Belediyenin bir kararı, bütün o frenkçe süslü lev - Tarı bir günde sade farsça yapıver - Cidden takdir edilecek bir karar.. Meselâ Almanyada, almancadan başka afişler görülür mü ve lüzum da var mı sanki?.. Lâlezar caddesi sabahın saat doku - zundan öğleye kadar, süsüne düşkün (hele çarşaflar kalktıktan sonra bu düşkünlüğü bir kat daha artan) İran kadınımın uğrağıdır. En pahalı kumaş- lar, agyakkabılar, şapkalar burada satı- ee L n inleki «|sayi Şarktadır, vazifesi Japonyaya kar- Rus tayyareciliği Avrupayı niçin bu kadar korkutuyor? Sovyet fabrikaları senede şimdilik 12000 tayyare gövdesi ile 4000 motörlü tayyare yapmaktadırlar ve Sovyet Rusya tayyare hücumlarından hemen tamamile masun olan yegâne Avrupa memleketidir - -38- () Rusların, hariçten hiç tayyare al - maksızın, böyle Avrupa devletlerinin hepsinden, hattâ Amerikadan da fazla tayyareye sahip olması, ancak Rusya « da tayyarecilik sanayiinin bir hamlede fevkalâde kuvvetli olarak tesis edil » miş olması sayesindedir. Tayyarecilik sanayiinin tesisi ilk beş senelik plâna dahildi. Bu plânın tayyarecilik pragramı tamamen tatbik edilmiş ve ikinci plân devresinde, yan! 1933-1937 devresinde bu tatbikat aza- mi tekemmül derecesine vardırılmış - tır. Rus tayyarecilik inşaatı (Guap) tes- miye edilen umumi bir merkerze tâbi dir. Bu merkezin umumi müdürü (Kaganoviç) tir, ki bugünkü Rus nak- liyat nazırının biraderidir. Bu zatın bir de müşaviri fennisi vardır. İsmi profe- sör (Toupolev)dir. Profesör (Toupa - lev) çok muktedir ve meşhur bir mü - hendis olup Rus tayyareciliğinin âdeta müessisi ve mucidi addedilmekte ve iktidarı fennisi bütün dünya tayyare- cilik muhitlerinde maruf bulunmak - tadır. (Guap) müdiriyetinin idaresi altında bugün 10 adet tayyare gövdesi fabri - kası vardır, bu 10 fabrikanm üçü Ak- Hava mukavemeti tecrübe müesse - sesi tâ 1918 de tesis edilmiş olup başi- na çok muktedir fen adamları geçtiği cihetle, Amerika, Almanya ve ilte- redeki tecrübe müesseseleri derecesin- de şöhreti haizdir, (Tslam) isminde motör tecrübe mü- essesesi de fevkalâde mükemmel alât ve vesait ile mücehhez olup (Viam) müessesesi de henüz yeni kurulmuş - tur. Bundan başka Rusların (hava kuv - vetleri harp akademisi), (hava kuv - vetleri tecrübe merkezi), (Rybinsk), (Leningrad) ve (Moscou) hava mühen dis meektepleri vardır, ki bütün bu miüesseselerde techizat ve tedrisat iti- barile en son tekemmülâta mazhardır. lar, Rusların bugün tayyare inşasında, yeni tayyare sistemi bulmakta şöhret kazanmış üç mühendisleri vardır. Bun- lâr ((Toupolev), (Grigorovitch) — ve (Poutilov) dur. Bu sonuncusu bilhassa baştan başa çelikten tayyare imali usulünü tatbik etmekle tearuf etmiştir. Bu üç mühendisin mütemadi mesai- si sayesinde Rusyada bilhâssa tayyare gövdesi imalâtı garbin her hangı bir büyük memleketinin imalâtı derece - sindedir, hattâ gövdelerin sağlam oldu- ğu kadar sade imali cihetine çok ehem- miyet verilmesi sayesinde, bu gövde - lerin (seri) halinde imzli çok Kolaylaş- miştir ve ondan dolayıdır, ki Rusyada şimdilik senede (12,000) tavyare göv- desi imali kabil olmaktadır. Başka - hiç bir memleket, hattâ ne Amerika, ne İngiltere, bir senede bu kadaz tayyare imal edebilecek fabrikalara malik de - ğildir, şı müdafas için teşkil edilen tayyare küvvetlerini yetişlirmektir, Moskova civarında olan (Fili) is - mindeki fabrika'en son sistem gövde - erden günde şimdilik bir tane ima! et- mektedir. Bundan başka gene Mosko - vadaki (1) numaralı fabrika ile (Gor - ki) fabrikasından her biri günde (5-6) tayyare imal etmektedirler, Aksayi Şarktaki üç fabrikanın ima - lâtı hariç olmak üzere, bugün dahil - deki yedi fabrika tek satıhlı, çift satıh- lı olmak üzere senede (4000) tayyare imal edebilmektedrler, Bü adetlere mektep, talim tayyareleri dahil değil - dir, Motör fabrikalarına gelince bunlar dört tanedir. Her bir fabrika bir sis - tem motör imal etmektedir. Bu fabri- kaların hemen hepsi mevaddı iptidaı- yesi bol olan yerlerde inşa ediimiştir, o cihetle imalât hususunda Avrupa dev- letlerinin biç birinin mazhar olamadı. ği büyük kolaylıklara maliktirler Bu fabrikalar şimdilik hariçten plân ve imtiyazları satın alınmış olan mo - törleri yapmaktadırlar. Bu motörler meşhur (Hizpano - Sui-. za), (Gnome Rhone) ve (Wright Gye- löne) markalarıdır. Fabrikalarır. bir senelik imalâtı şimdilik (10) ilâ (I2; bin arasındadır. İleride bu adedin iki misline iblâğı mümkün addedilmekte. ir. Tayyarelerin pervane, — köstekler Motör meselesi Motör meşelesine gelince, Ruslar bu husüsta gövde imali kadaâr lieriti temin edememişlerdir. Bu da tal Bu fabrikaların hepsinde henüz a- bir değildir, o cihetle ayrı ayrı fabri-| Nihayet motör bir tayyazenin canıdır kalardan çıkan tayyarelerin kıiymeti|ve imalâtındaki naziklik — itibarile de arasında fark vardır. Faka: (Stalin) in|ancak (teknik) kuvveti çök Jemiş demir idaresi, ameleyi çok şiddetli ve nefes aldırmıyan bir disiplin ile çalış- tırdığından az zaman içinde bu fab- rikaların imalâtı çok tekemmül etmiş olacaktır. Tetkik ve tecrübe enslitüleri Bu fabrikalardan başka (Guap) mer- kezi üç tane büyük tetkik ve tecrübe müessesesi vücuda getirm'ştir. Bun - ların biri (Tsagui) hava mukavemeti tecrübeleri müessesesidir, diğeri- ise (Tsiam) motör imal ve tecrübe mües - sesesidir, üçüncüsü (Viam) tayyare Je- vazimi tecrübe müessesesidir. (* İkinci yan 23 Mart tarihli memleketlerde hakkile yapılı e Rusların şimdilik bir çok tecrübeden sön kendi eseri icatları oları bir (M, 34) motörleri vardır. Bu motör sağlam ol. makla beraber ağırdır ve büyük ha - cimdedir. Bunu yeniden bir çok tec - rübelerle ıslah ellikten sonra kuvveti- ni son zamanlarda 1250 beygire çıkar- mak kabil olmuştur. Bundan başka motörler ise, hep plân ve imtiyazları hariçten alınan motör- lerdir ve Rus fabrikaları #ancak bu Fransız ve Amerika motörlerini imal edebilmektedirler. Maâmafih (Stalin) motör plânı çiz - mek hususunda da harice haraçgüza: y ASA PÜT Sovyet tayyarelerinden paraşütlerle düşman gerisine kuvvet indirmek için yapılan tecrübeler tayyare mühendis mekteplerinde mo e tör mühendisi yetiştirilmesi- için pell çok fedakârlıklar yapmaktadır. Rus tayyareciliğinin kıymetine umum? bir nazar Rus tayyareciliğinin başlıca kıyme- tini arttıran sebep, bir tek elden, ve fakat bilgili bir elden idare edilmesi » dir, Saniyen Rus #daresinin tamamile (otoriter).bir idare olması, tayyareclli. ğin terakkisinde âmil olmaktadır. Bu hususta yapılacak masraflar, edilecek fedakârlıklar hiç bir kanuna tâbi: de « ğildir, diğer memleketlerde bu işler bir bütçeye tâbidir, bütçe meclislerden geçer, bir çok münakaşalar olur, bu da tabii işin vahdetini bozduğu gibi uzak masına da şebebiyet verir, Rusyada bu mahzurlar Yoktur. (Stalin) emretti mi, bütçe dahilinde ve haricinde istenildiği kadar para sarfedilir, Sonra Rusyada” gene tayyareciliğin biy elden idaresi sayesinde halk vg gençlik arasında hakikaten büyük bir tayyare (iman Mystigue) ve hevesi u- yanmıştır. Böyle 170 milyon nüluslu bir memlekette bu iman bütün halk ta. bakasına telkin edilecek olursa ordu ve memleket için ne tükenmek bilmiyen bir tayyare efradı hazinesi elde edi« leceğini tahmin güç değildir. Hatlâ di. ğer milletler için Rus tayareciliğinin en korkunç tarafı budur. Rüs tayyateciliğinin inkişafını temin eden üçüncü bir âmil de memlekelin coğrafi vaziyetidir. Arazisi gayer vâsi olan Rusya düşman tayyare tecayüz « lerinden hemen-tamamile masun olan. yegâne Avrupa memleketidir. Tayyare fabrikaları, müesseseleri de bu toğral: ya vaziyetinden bilistfade düşmanın kolay kolay yetişemiyeceği yerlerde ve yekdiğerinden üzak olarak vücüuda ge- tirilmiştir. Şu halde Avrupada Rus tay- * yıreı:lliği, yegâne emniyet altında ça- ir, | Bşabilen tayyarecilik addolunabi!ir. Netice Yukarıdan beri hülâsaten verdiğ malümat ve izahatın, Rus tayyatecili « ğinin bugünkü vaziyeti ve küvveti hakkında okuyucularımızda kâfi — bir fikif husulüne medar olmuş buluna « cağını ümit ederiz, Görülüyor ki Rus tayyareciliği ha « kikaten çok inkişaf etmiştir ve önü - müzdeki senelerde de çok inkışöf e « decektir. Bu ilibarla bu tayyarecilik- ten bütün dünya şimdiden endişeye düşmekte haklıdır. Hattâ Almanları bile yalnız Rusların tavvareciliktek: bu terakkileri düşündürnüktedir. Çünkü bu terakki, şimdiye kadar takip ettiği seyirde bir kaç sene daha devami eder- se Rusyayı istilâ emellerinden hattâ Al man ördusünün bile vaz geçmesi (â «
