1 Ağustos 1936 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 10

E “Korkuya mü Meclisin tarihi içtimaında İsmet İnönünün (Baş tarafı 1 inci sayfada) © ÖRüştü Aras kürsüye çıkarak sık sik alkış Janan şu nutku okudu: İki Beyaz Kitap Arkadaşlarım, Boğazlar işi hakkında Kamutaya evvel- &p takdim edilmiş olan Beyaz Kitap, alâ- kadar devletlerle aramızda teati edilen no- taları ihtiva ediyordu, Bu sabah takdim €- dilen 2 numaralı Beyaz Kitap, Montrö kon- © feransı aleni celselerinin zabıtnamelerinin tercümeleridir. Bu iki vesika Boğazlar da- Wamızda bütün yurddaşların istinat öte“ denberi gösterdikleri #lâka ve heyecanla müvazi olarak yüksek hey'etinizin çok ya- kından takip ettiği bu işin safhaları Üze- © rinde tafsilât arzetmekliğime lüzum bırak» mıyor. Gerek konferansta ilk müzakere &- — çsası kabul edilmiş olan teklif ettiğimiz pro- > İe suretleri ve gerek konferans meticesin- İe imza edilen ve bugün yüksek tasvibini- “ze arzolunan Boğazlar o mukavelenamesin- birer nüsha dündenberi yüksek Mec- izin çok saygı değer azasının ellerin. İde bulunmaktadır. Cumhuriyet Hükümetinin Şaşmaz Siyaseti m Cumhuriyet Hükümetinin şaşmaz bir a“ — zim ve kararla takip ettiği siyasetin ve bu © meselede ibraz ettiği faaliyetin vanlan bu © neticesi hakkında sarih fikir edinmiş Ove © smukeveleyi ayrı ayrı görmüş ve tetkik et- Wiz bulunuyorsunuz. Ayrıca mutad tsulü- © müz dairesinde tetkik için teşkil buyurdu- © Oğlunuz muhtelit büyük Encümenin raporu — (da şimdi okunacaktır. © Esbabı mucibe lâyihası Boğazlar mu- © Kavelesini iyi hulâsa etmiştir. Bu itibarla Wiukavelenamenin tafsilâtına ( girişmekten Miraz ederek belli başlı hususiyetleri üze- zinde durmakla iktifa edeceğim. Ancak da- ha evvel Boğazlar meselesi hakkında Mon- #rö konforansına varan son teşebbüsümü- İlin menşei hakkında kısa malümat arzet- #nek isterim. i Meselenin Kısa Bir Tarihçesi Büyük şefimiz Atatürk, Lozan Boğaz- lar mukavelenamesinin tadilinin ergeç bir Zaruret olduğunu her vakit ihtar ederdi. Memleketimizin müdafaası için hükümetle Yapılan askeri müzakerelerde Genel Kur- hay Başkanımız Mareşal Çakmak, Boğaz- a gayri askeri halin muhzurlarını dalma âleri sürmüştür. İngilterenin sabık Başveki- İli M. Mac « Donald tarafından tahdidi tes at komisyonunda teklif edilen Omalüm je hakkında hükümetimizin mütalenla- ifade için Cenevredeki murahhasımız rafından irad edilecek nutkun esaslarını burada arkadaşım Numan Menemencioğ- ile birlikte ihzar ederek şefim İsmet İn- Bnünün tasvibine arzettiğim esnada idi ki Büyük Başvekilim artık Boğazlar mesele- İlinin ortaya konması zamanı geldiğini ba- emretmiştir. Bu direktif üzerinedir. ki Şem bu işe de koyuldu, kıymetli İaşvekilimizin talimatını tam yerine getir. mek işin hiç bir fırsatı fevtetmedi. Ondan nraki safahat biraz evvel arzettiğim gibi amile malâmunuz olmuştur. Muksvelenamenin o Hususiyeti Şimdi Yüksek tetkikinize arzolunan bu Mmukavelenamenin esaslı bir hususiyeti mem İeketimizin yalnız ayrılmaz bir parçası di ğil, fakat ayrılmaz parçalarını birbirine bağlayan bu kıt'ası üzerinde tam hâkimi- İyetimizin sade muslihane değil, çok dos- tane olarak teyid edilmiş olması ve mem: İeketimizin müdafaasının istilzam ettiği pm hakkının mukavelenamenin imza- > sile beraber tanınmış bulunmasıdır. Limni Ve Samotre adaları P 1924 Lozan mukavelesile gayri askeri İhale ifrağ edilmiş olan komşumuz ve dos. #umuz Yunanistana ait Limni ve Samotre Şadalarına dair olan hüküm de Montrö mu- !kavelesile kalkmış oluyor demektir ki bun- (lan da aynca memnunuz. Bu münasebetle yeni Türkiye siyaseti hin bir vasfını da tekrar kaydetmek iste- rim: Kendimiz için iyi gördüğümüzü dost. anımız için de iyi görmek ve hakkımızda hareva telâkki ettiğimiz her şeyi yalnız Hostlarımız için değil, fakat hiç bir devlet hakkında temenni etmemek, Muahedenin 19 uncu Maddesi Montrö mükavelenamesinin — dünya Mmatbuatında bir çok mürekkep dökülmesi me vesile veren bir hüküm de mukavelena- gnenin 19 uncu maddesinin 2 inci fıkrası: dır. Huzurunuzda bunun da anladığımız gürül ve mahiyetini olduğu gibi arzetmek İsterim. “Bu fıkrada deniliyor kit «Madde 19, fıkra 2 — Bununla X a “ k. si ber muharip herhangi bir devletin harp se- finelerinin Boğazlardan geçmesi memnu © Tacaktır, şa kadar ki, işbu mukavelensme- nin 25 inci maddesinin tatbik: şümlüne giren haller ve keza Akvam Cemiyeti mi- sakı çerçevesi dahilinde aktedilip mezkür misakın 18 inci maddesi ahkâmı mucibin- ce tescil ve neşredilen ve Türkiyeyi bir mü- tekabil müzaheret muahedenamesi o muci- binee, tecavüze düçar olan bir devlete ya- pılacak müzaheret halleri bundan müstes- nadır.» Türkiyeye Karşı Emniyet Bu hükmün sarih manâsı Montrö mu- kavelenamesi âkidlerinin Türkiye sulh ei- yasetine ve Türkiyenin dürüst hareketine lemniyetleri demektir, Filhakika Montrö mukavelenamesinin istisnasız olarak (her yaaddenini yalnız âkitler için değil, bütün devletler hakkında aslâ fark gözetmeksi- zin dürüstane tatbik edeceğimize dünyada kimsenin şüphesi olmasa gerektir. Yeni Türkiyenin bütün mâzisi en âdil gahidim- dir. Matbuata Teşekkür Bu işin başından itibaren bizi iyi an ladıklarını gösteren âkid devletlere ve coğ- rafi vaziyetlerden ve yahut bize ve Boğaz lar mevzuuna taallök etmiyen © esbaptan dolayı konferansa iştirâk ötmedikleri bal- de matbuatlarile ve her hallerile davamızı tutan ve mneticesinden memnuniyet göste“ ren dost ve hayırhah bütün memleketlere bu kürsüden teşekkürü en memnuniyet ve- rici bir vazife olarak bu suretle şirndi hu- zurunuzda ifa ettikten sonra memleketimiz için çok hayırlı yeni bir ikbal mukarideme- si olarak telâkki ettiğim bu mukavelena- menin lâtfen ve müstaceliyetle tasvip edil- mesini Yüksek Hey'etinizden rica ederim. Hatiplerin Heyecanlı o Nutukları Dış İşleri Bakanının putkundan sonra (20) kadar batip kürsüye gelerek çok he- yecanlı nutuklar söylediler. Meb'uslardan ilk söz alan Mazhar Müfit olmuştur. Hatipler, Montröde elde edilen müvaf- fakiyetin her cepheden olan büyük ehem- İmiyetini tebarüz ettirerek, bütün diğer e- serler gibi bu güzel eseri de Türk ulusuna veren Atatürk ile onun verdiği direktifleri saşmaz bir isabetle tatbik eden İsmet İnö- nüne karşı saygı ve minnetlerini ve Boğaz- lar mukavelesinin müzakerelerini o kadar güzel bir muvaffakiyetle neticelendirmiş olan Dış İşleri Bakanımız Tevfik Rüştü A- rasa karşı teşekkürlerini bildirmişler, yur- dun müdafaası için kanlarını akıtan büyük ölüleri saygı ile yadetmişlerdir. Dış İşleri Bakanının Teşekkürleri Hatipler torafından gösterilen bu sevgi ve takdir tezahürlerinden sonra tekrar küsüye gelen Dış İşleri Bakanı Tevfik Rüş- tü Aras, söz almış olan hatiplerin Büyük Şef ile kıymetli Başvekiline karşı yeni Bo- ğazlar mukavelesi münasebetiyle şükranla” rını ifade ederken şahsı hakkında da gös terilen sempatiye teşekkür ederek demiştir ki: © Beni lütfen yetiştiren ve gene lâtfen inanarak işe gönderen Büyük Şefim Ata- türk'e ve gene lütfen beni hariciye işlerin- de yanında bulunduran ve mes'uliyetine iştirâk ettiren Şefim İsmet İnönüne bu kür- süden ben de minnetlerimi atzederim. Ve gene bu münasebetle huzurunuzda kıymet- li mesâi ve meziyetlerini söylemeği vazife bildiğim murahhas arkadaşlarıma ve Mont- 1ö konferansına işörâk eden bütün hey'ete ve bu işde bize neşriyatıyla yardım eden Türk matbuatına da teşekkür etmeyi va. zife bilirim.» ” Yeni Mükavele İttifakla Kabul Edildi Tevfik Rüştü Arasın (o beyanatirdan sonra mukayelenin tasdikine ait kanun (lâ yihası okunmuş ve reye konularak 376 re- yin ittfakiyle alkışlarla kabul edilmiştir. Atatürke Minnet Ve Şükran Bunu müteakip Atatürke O Karnulayın minnet ve şükranlarını bildirilmesine ait tak rir okunmuş ve kabül edilerek bu yüksek vazifenin ifasına Tiyaset divanı memar edil- miştir, Bir Dakika Süküt Diğer bir takrirle de Çanakkale şehit- lerinin hatıralarını taziz için bir dakika sü- küt edilmiş ve Kamutaydan bir hey'etin Ankara şehitliğine, Sakarya ırmağına, İn- önü ve (Dumlupinar anıdlarına İstan- bul © şehitliğine O ve “ön “son “da: Ça- nakkâle (toprakları © üzerinde © kalan- lara ulusun birer ominnet o çelengini götürmesi, Cumhuriyet ordusuna Kamuta- yın sevgi ve saygılarının bildirilmesi hak- kında takrirler alkışlarla kabul edilmiştir. | kahramanların hatırasına karşı Boğaz-|ması için vergi koyacak ve yeniden İrimize gelmiştir. Bu neticeyi müteakip Başbakan İsmet İnönü şiddetli ve sürekli alkışlar arasında kürsüye gelerek yeni mukavelenin Türki- ye bakımından olduğu kadar Milletler A- rasi münasebetler bakımından da ifade et- mekte olduğu büyük manâyı canlandıran ve sik sık yaşa sesleri ve alkışlarla karşıla” nan nutkunu söylemiş ve Meclisin itimadı- ha müracant eylemiştir. İsmet İnönünün nutku Ankara, 31 (A.A.) — Başbakan İs- met İnönü Kamutayın bugünkü top- lantısında yeni Boğazlar mukavelesi - İe ruznamede bulunan diğer kanun lâ- yihalarınn müzakere ve kabülünden sonra kürsüye gelerek şu nutku söyle- miştir ; Sayın arkadaşlar , Bugün Türk tarihinde ve siyaset tâ- rihinde mühim bir eseri tamamladınız. B. M. Meclisi büyük Türk milletine karşı deruhte ettiği ağır vazifelerden bir mühimmini muvaffakıyetle bitir: miş olduğu için iftihar edebilir. lesi, Türkiyenin emniyetini ve hâki - miyetini milletler arasında teyit eden güzel bir vesikadır. Dr. Aras bu vesika ile yalnız Tür - iyenin emniyeti için güzel bir hizmet ifa etmekle kalmadı, beynelmilel sulh davasının yorulmaz bir yolcusu oldu- ğunu bir kere daha isbat etti. sesleri, alkışlar». Yeni bir devir Arkadaşlar, beynelmilel muahede - lerin her biri bir devrin ifadesidir. De- nilebilir ki yeni Boğazlar mukavelesi 923 tenberi yeni Türk devletinin siya- setini ve varlığını gösteren bir vesika- dır. «Bravo Kudret ifade eden varlık Bu varlık, herşeyden evvel kudret ifade eder. «Bravo sesleri, alkışları. Atatürk rejiminin Türk milletine bu kadar az bir zaman zarfında her saha- da temin ettiği kuvvet, kudret ve iti- bar, beynelmilel bir sahada tasdik & dilmiş oluyor. Dahili siyaset itibariyle bütün milletimizi yeniden itimat ve if- tihara garkedecek mühim bir hâdise karşısındayız. «Alkışlar.» Arkadaşlar ,yeni Boğazlar mukave- lesi ile memnun olduğumuz diğer bir cihet de Türkiyeye, Türkiye siyaseti- ne, milletler arasında gösterilen yük - sek itimattır. Kayıtsız ve şartsız hâkimiyet 150 senedenberi âciz ve zaif bir Os- manlı imparatorluğu zamanında tür - lü şekillerde mevzuu babsedilen Bo - Şazlar mukavelesinin 936 da Türkiye cumhuriyeti için bulunan şekli, | gazların Türk milletinin hâkimiyetine kayıtsız ve şartsız teslim edilmesidir. | «Şiddetli alkışları. e Beynelmilel sulh | için, Boğazlar üzerinde Türk milleti - nin hâkimiyeti en emin çare olduğunu anlamak, beşeriyetin sulh bayatında bir tekamül telâkki olunmalıdır. «Sü- rekli alkışlar.» Ayni zamanda Rusya da tasdik etti Boğazlar konferansından memnu - niyetle çıkışımızın bir mühim sebebi, alâkadarların. hepsinin de . memnun çıkmış, olmalarıdır. İştirak edenler kâmilen imza ettiler, Bu meyanda 923 mukavelesini kabul etmemiş olan dostumuz Sovyetler de bizimle, beraber imza ettiler. Bunu memnuniyetle * kaydetmeyi bir zevk telâkki ederim, Ve size gene mem- nuniyetle haber veririm ki bu anda Sovyet ittihadında dahi Boğazlar mu- kavelesi tasdik (edilmiş O bulunuyor. «Alkışlar, bravo sesleri.» Boğazlarda yatan ölülerin hatıraları Bu memleket, bir buçuk aydanberi, halecan içinde konferansı takip etti. Bu milletin hususiyetlerini yakından tanıyanlar ve bu milletin tarihini bi - lenler, bunu göyet tabi? bulacaklardır. Boğazlarda yatan ölülerden ber evde bir hatıra vardır. z Türk milleti bunca ( senedenberi Arkadaşlar, yeni Boğazlar lar üzerinde eksik kalmış bir vazifesi olduğu kanaatinde idi. Mukavelenin imzasını bütün memle- ket gece yarısı olduğu halde açık mey- danlarda sabırsızlıkla bekledi. Neticeyi öğrendikten sonra, günlerce bayram yaptı. Büyük Millet Meclisinde hatip - ler, Türk milletinin anlayışına ve his - lerine sadık tercüman olmuşlardır. Eminim ki bütün memleket bunları- öğrendiği zaman ayrıca gurur ve zevk hissedecektir. Yüreğinde duydukları - nın, Büyük Millet Meclisinde söylen- miş olmasından bahtiyarlık duyacaktır. Vazifelerimizin ağırlığı Arkadaşlar, Türk milletinin siyase- tinin beynelmilel bir emniyet kazanma- şı, üzerinde durulacak bir noktadır. Bu bize yalnız gurur ve bahtiyarlık ver- miyor, vazifelerimizin ağırlığını ve mes'uliyetleri de hatırlatıyor. Yeni Türkiyenin siyaseti Bizim, yeni Türkiyenin siyasetini anlamak için, onun zihniyetini de bil mek lâzımdır. Bizim zihniyetimiz, im- paratorluğun beynelmilel âleme malet- miş olduğu kanaatlardan o büsbütün başkadır. Biz, beynelmilel beraberlik ve sulh hayatında çalışırken, geçmiş hatıralardan asla kin tutmuyor ve asla intikam takip etmiyoruz. «Acıklı ve kudretli 10 Sayfâ SON POSTA — ğ Ağustos 1 stenit bir siyaset bilmiyoruz!, tarihi nutku külfetler teklif edecek değiliz. J Biz memleketin iyi bir iktisadi ve mali siyasetle elde edeceği tabii ink şafın diğer ihtiyaçlara olduğu gibi, or" dusunun ihtiyacına da kâfi geleceği kanaatını muhafaza ediyoruz. Mali siyasetimiz bu noktai nazardan bir iki defa misalini gösterdiğimiz gibi, mev cut vergilerden bazılarını indirmeye mütemayildir. Bugünkü siyasetimiZ budur. Beynelmilel vaziyet o fevkalâde bir mecburiyet göstermezse, bu takip et tiğimiz mali siyasete devam edeceğiZ Elde edilen neticeler Arkadaşlar, Türk milleti huzurum da konuşurken, ona hakikatleri oldu ğu gibi söylemek lâzımdır. Elde etti « imiz neticeler, şu kadar senelik ça $ hışmamız, ve icap ederse bütün varlı * ğımızı memleket için ortaya koyaca « ğımız zihniyetinin hastlasidır. Büyük neticeler, alındığı andan itk baren ilânihaye teminat altına alınmıf değildir. Milletler hayatında ilânihaye teminat veren nokta, milletin fasılası4 hayatiyet gösterecek olan iradesidir. Milletlerin hayatı, daha ziyade iler lemek, daha ziyade çalışmak ve daht kuvvetli olmak için mola bilmiyen, daimi bir ilerlemeden ibarettir. aŞid detli ve sürekli alkışlar.» Arkadaşlar, bunun kadar mühim o- lan bir şey daha vardır. Biz, korkuya müstenit bir siyaset bilmiyoruz. «Sürekli ve şiddetli alkışlar, bravo sc3- leri.» Biz zannediyoruz ki haysiyetli ve kudretli adamlar, birbiriyle iyi geçin « mek yolunu insani hislerle bulabilirler, Bunun gibi, milletler de haysiyetli ve kudretli olarak sulh davasında beraber yürümek çaresini bulabilirler, «Bravo sesleri, alkışlar » Hukukan, Boğazlara kayıtsız hâkim olduğumuz zaman, ya“ ni teslih etmiş olduğumuz bu zaman- da dahi söylüyorum ki, beynelmilel si- yaselte müstakim sulhçu bir yol takip etmekten ayrılmıyacağız. «Alkışlar». Bizim bu siyasetimizi hoş görenler bizimle beraber çalışmaktan istifade e- deceklerdir. Bizim bu siyasetimizden ayrı bir siyaset takip edeceğimizi u - manlar, elbette inkisara uğrayacaklar- dır, Arkadaşlar, Boğazların hukukan $i- lâhsız bulunduğu şu kadar sene zarfın- da yapılabilecek olan bir çok şeylerin ihmal edildiğini farzetmezsiniz. Şimdiye kadar ki şartlar dahilinde dahi eğer Türk vatanı tecavüze uğra” sa idi müdafaa için bir çok hazırlıklar yapılmıştır. o Bir çok tertipler alın - mıştı. Bunu şunun için söylüyorum ki, şimdiye kadar Boğazların hukukan si- lahsız kalmasından, hertürlü teslihi yapmakta olduğumuz yeni devresine kadar, bu memleket parçasını bir gün olsun tedbirsiz bırakmış değiliz. «Al - kışlar.» Yeni vergi yok Yeni Boğazlar mukavelesinin bize verdiği vazifelerin orada bi çok mas İ ratlar icap ettireceğine şüphe yoktur. Türk milleti emniyet ve müdafaa meselelerinde çok hassastır. Daha mu- kavelenin imzası mevzuu bahsolur ol maz, her tarafta bunun masrafa lü - zum göstereceği idr#k olunmuştur. Hattâ, bu yüzden bir çok vergiler ko- nulması tabii görülmüştür.. Fakat ar- kadaşlar, dün de Maliye oVekilimizin söylediği gibi, size haber vermeliyim ki, biz, takip ettiğimiz mali siyaset da- hilinde, memleketin müdafaası için icap eden vamtaları bulabileceğimiz kanaatını muhafaza diyoruz. «Bravo sesleri.» Mali siyasetimizin kudreti Türk milletinin, icap ederse, yapa - cağı fedakârlıkların hududu olmadığı-| nı biliriz. Size haber verebilirim ki, bu- gün Boğazların yeniden techiz olun - On beş sene sonra Türkiye Göçmüş olan imparatorluktan sonrs kurulan yeni Türk devletinin zihniye" tinde hayatiyet, enerji, nefes alı kadar her gün lâzım olan bir unsurdur. Bunu Türk milletine söylemeliyiz. Bundan on beş sene sonra Türkiye yi, bugünkü gibi değil, bundan on kat daha yüksek, daha kudretli, daha ileri bir hale yardırmağı hepimiz bir vazife bilmeli ve bunu herkese anlatmalıyız «Bütün varlığımızla çalışacağız » Arkadaşlar, bütün millet bizi işiti < yor, kendisinin Atatürk devrinde, A- tatürk rejiminde, ona karşı gösterdi bağlılık ve onun siyasetini takip et * mek için gösterdiği dikkatle elde eriği, neticeden, ayni yollardan yürüyerek daha büyük neticeler elde etmek için bütün varlığımızla daima çalışacağımı" za söz veriyorüz. «Bravo sesleri, kışlar.» Millet hayatında kuvvetli birlik v€ bu memleket bir tehlikeye uğrarsa he imiz bir tek kişi gibi bütün varlığı * seen ortaya atılarak, memleketimizi! sınırlarında her suretle hazır buluna * cağımıza söz veriyoruz. «Sürekli al * kışlar.» Şimdi arkadaşlar, bu uğurlu toplar” tnızı bitirirken hükümete gösterdiği” niz teveccühü reylerinizle bildirmen” zi ve bu suretle hükümete, ağır mes'i liyetler içinde, yeniden taze neş'e vE hayat vermenizi isterim. «Alkışlar.» İsmet İnönü Hükümetine İtimad Bunun üzerine reye müracaat edilmi ve mevcut 352 reyin ittifakiyle Kamuta? İsmet İnönü hükümetine itimadını göste miştir Bunun üzerine Başbakan tekrar küf söye gelmiş ve gösterilmiş olan bu itim! eserine teşekkür etmiştir. Ruznamesinde mevcut kanun İâyihal#” rini müzakere ve kabul eden Kamutay iki” ci teşrinin birinci günü toplanmak bu tarihi celseye nihayet vermiştir. Mareşal Fevzi Çakmak Çanakkaleden döndü (Baştarafı 1 inci sayfada) lari geçit resminde hazır bulunmuştur. 6“) çit resmi ve Boğazır muhtelif yerleri fi alınmıştır. # Mareşal, Mehmetçik anıdinı, İmroz © | | Bozca adaları ziyaret ettikten sonra z yakaya ve Geliboluya geçmiş, oradaki e. j keri de teftiş ettikten sonra Tinaztepe © pidosu ile İstanbula hareket etmiştir. Mareşalı kesif bir halk kitlesi ve 1499” re filosu uğurlamıştır. gr Mazeşal Fevzi Çakmak dün sabah