17 Haziran 1936 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 6

/SON POSTA- Haziran 17 Boğazların siyasi ve askeri tarihi Osmanlı İmparatorluğu zamanında Boğazlar meselesi, Boğazların Büyük Harpte oynadığı rol ve bugünkü vaziyet ( Son Postanın ıskori muharriri yazıyor ) Osmanlı imparatorluğu ve Bo - ğazlar meselesi: Türkiye cumhuriyetinin ilânile — tarihe göçen Osmnanlı imparatorluğunun son de - wirlerinde siyaset sahasında aldığı beymal- milel isim uHasta adam» lâkabı olmuştu. Bu «Hasta adam» n binbir türlü hastalığı içinde müzmin olanı «Şark meselesi» idi. Bu şark meselesinin başlıca ârâzından bi- risini de «Boğazlar meselesin teşkil edi - yordu. * Boğazlar meselesinde Rusya ve İngiltere: 19 uncu asır, İngiliz ve Rus siyasi nü - fazunun Asya ve Avrupada — en şiddetle çarpıştığı devirleri kucağında — taşımıştır. Yirminedi asr başlangıcında Çarlık Rus - yasının Japonyaya — mağlüp — oluşudur ki Rusyayı bu mücadeleden — vaz geçmeğe mecbur etmiş ve onu, Avrupadaki emeli- ne, İngiliz - Rus - Fransız ittifakile varmak kararına sevketmiştir: Büyük harbe girmezden evvel, Çarlık Rusya, Boğazların bu harbin sonunda ken- disine verileceği vaadini müttefiklerinden koparmış bulunuyordu. Boğazlar meselesi hangi tarihten Başlar?: 19 uncü asrın başında ve İngiliz - Rus nüfuzunun çarpıştığı sıralarda Çarlık Rum- ya, bütün gayretini Osmanlı imparatorlu- ğunu ortadan kaldırmağa hasretmiş bu - kunuyordu. Çarlık Ruasyanın Avrapa kit'a- *« üzerindeki siyasetinin esas hadefi bu idi. © zamanki Çarlık Rusya siyasileri bu siya- sanın, Akdenize çıkmak lüzumundan doğ- muş iİktisadi bir zaruret neticesi olduğunu ileri sürüyorlardı. İlk tariht hülüm; Edirne muahe- denamesi: * İşte bu istilâcı siyasa ikinci Mah - mut devrinde Çarlık Rusya ile yeni bir har- bin açılmasına sebep oldu. Navarinde Os- manlı donanmasının yakılışı, Çarhk Rusya ordularımın Edirne ve Erzurum kapılarına dayanışları Osmanlı padişahıni Ürküttü ve 1829 yılının 4 eylülünde imzalanan E - dime muaheadenamesi Boğazlar hakkın - daki ağır tarihi hükümleri, ilk defa olarak, | göylece tesbit etti: | — Rus ticarat bayrağımı taşıyan ge- miler için Bğazlardano geçiş serbast ola- gaktı. 2 — Diğer devletlerin ticaret gemileri- nin Boğazlardan geçmesine de karşı — ko- mulmıyacaktı. Çanakkale Boğazından bir manzara Edirme muahedenamesi, ayni zamanda, Yunanlatanın istiklâlini de Osmanlı hükü- metine kabul ve tasdik ettirmiş bulunu - yordu. Hünkâr iskelesi muahedenamesi: Boğazlar meselesinin beynelmilel mua- hedelerde ikinci defa yer alışı (Hünkür is- kelesi muahedenamesi) — neticesidir. Bu muahedenin akt ve imzasının sebebi de ya idiz Miesir valisi iken Osmanlı hükümetine karşı isyan eden Kavalah Mehmet Alinin oğlu İbrahim Paşa Osmanlı ordularını ye- nerek Suriyeyi ve cenubi Anadoluyu işgal ediyor. Osmanlı imparatorluğunu — yıkmak için her fırsattan istifadeye çalışan Çarlık Rus- yası bu sefer onu siyasi nüfuzu altı l - mağa teşebbüs ediyor. Ve Mehmet Ali or- dularını Anadoludan çıkarmak için kuv - vet yardımı dahi yapacağını — söyliyerek ikinci Mahmuda yardım teklif ediyor. Ne- ticede 15,000 askerle birlikte Rus donan- | ması Boğaziçine girerek Beykoz civarın - daki Hünkâr iskelesi önünde demirliyor. Fakat başta İngiltere olmak Üüzere Fransa ve Avusturya Rusların — şark meselesinde kendilerinden üstün bir nüfuz kazanmasını bittabi hoş görmüyorlar ve Babiâli — ile (Mehmet Ati arasında siyasi tavastuilara | gitişerek Osmanlı hükümetini ağır feda - kârlıklara katlanmağa ikna ediyorlar. | Neticede 5 mayıs 1833 tarihinde Mehmet Ali ile Osmanlı hükümeti arasında Kütah- )ıdı bir muahedename aktediliyor. Av - ıupı büyük devletlerinin bu ıeşebbuıl:n “GÖNÜL İŞLERİ sa çocuksuz mu kalmayı tercih eder? Nişanlınıza Şu 17 suali Sorunuz Evlenmeden evvel evliliğin sizin |- #in bir piyango olmamasını — İsterseniz, #evgilinize veya nişanlınıza şu 20 suali sorunuz: 1 — Hayat arkadaşınızda en çok a- radığınız şey hangisidir? Sadakat mi, İ- taat mi, şahsiyet mi, para kazanma ka- biliyeti mi? Güzellik mi? 2 — Evlilik sizce nedir? Arkadaşlık mu, ortaklık mı, efendi ve uşaklık mı? 3 — Evlilikten ne bekliyorsunuz? Emniyet mi, çocuk mu, sevgi mi? 4 — Erkekseniz, kadınlardan hangi- #ini tercih edersiniz? Size analık eden kadını mı, size tabi olan kadım mı? Gü- zel olanı mı? Sevimli olanı mı? 5 — Kadımsanız bu erkeklerden han- gisini beğenirsiniz? Karısının efendisi o- lan erkeği mi? Mutfak erkeği mi? Yok- aa ikisi ortası mı? 6 — Evlenir evlenmez mi, evlendik. len sonra mi çocuk yapmak ister, yok« bulur musunuz? mek zım geldiğine kanisiniz? rinizle münasebetiniz nasıldır? niz nasıldır? mağa ram mısınız? malı mıdır? daki fikirleriniz nedir? Ki midir? yene edilmeleri lüzumuna kani misiniz? dirler? yanır masınız ? altından alacağınız cevaplar size nişan- lınız hakkında bir fikir vermeğe yaraya- bilir. Ondan sonra vereceğiniz hüküm- de herhalde bir dereceye kadar — isabet etmiş olabilirsiniz, 7 — Çocuksuz aileyi kurmayı doğru 8 — Çocuklara nasıl bir terbiye ver. 9 — Ananızla, babanızla, kardeşle- 10 — Kayınlarınıza karşı münasebeti- 11 — Kaynananızla bir arada yaşa- 12 — Kadım evlendikten sonra çalış- 13 — Evin idaresi ve masraf bakkın- 14 — Kadın paraca eve yardım etme- 15 — Evleneceklerin doktorca mun- 16 — Nişanlılar beraber gezmeli mi- 17 — Boşanmanın doğru — olduğuna Bazen doğrudan doğruya, bazen el TEYZE maksatları Ros donanmasının İstanbul bo- azından uzaklaşmasıdır. Esasen Osmanlı hükümetini bir valisi karşısında, onunla çok ağır ve devlet hâ- kimiyeti ile telifi kabil olmuyan bir mua « hedename imzalamak gibi küçük vaziyete düşüren zahiri sebep te bu olduğu halde Ruslar buna yanaşinadılar. Son asırlarını uzun bir can çekişme ile geçiren Osmanlı imparatorluğu nihayet Ruslarla da bir mu- |" ahedename imzalamağa mecbur kaldı. İs- mine (Hünkür iskelesi denilen bu siyasi vesika boğazlar hakkında şu hükümleri taşıyordu: | — Osmanlı hükümeti Çanakkaleden muahedenamesi) | hiç Bir bahane ile ve hiç bir ecnebi harp gemisinin geçmesine müsaade etmiyecek - ti 2 — Çarlık Rusya bayrağını harp gemileri ve hattâ Rus — müttefik (1) Osmanlı imparatorluğuna yardım kasdiyle — Boğazlardan serbestçe goçebileceklerdi. Her ne kadar birinci mad- de lehte görünürse de hakikatte bu kayıt taşıyan askerleri ise |Çarlık Rusyasını Garp devletlerinin müta- cavizlerine karşı temin maksadını güdüyor ve güya Rusya ile ittifak etmiş vas ziyette — olarak bu hükümleri — kebul eden Osmanlı imparatorluğu mağlüp bir devletin bile kabul edemiyeceği ikinci mad- de ile tarih nazarında, bu defa da Rusyaya kargı, küçük bir vaziyete düşmüş bulunu- yordu. Londra Protokolu: (15/Temmuz/1840) Hünkâr iskelesi muahedesinin Boğazlar hakkındaki hükümleri gerek İngilerenin gerekse Fıansanın küç işine gelmiyordu. Bunları ilga ve tadil için vesile ararlarken Mehmet Alinin Osmanlı hükümetile yeni- den harbe girişip Osmanlı ordularını bir kere dahn mağlüp etmesi bu fırsatı hazır - lamış bulundu ve bu defa bir taraftan İn - giltere, ve Fransa ve bunlarla birlikte A. vusturya; diğer taraftan Rusya işe müda- hale ettiler. Londra ktedilen konferans neticesinde İngiltere ile onun tarafını tu - tan Avrupa devletleri daha ağır bastılar ve boğazların bütün devletlerin harp ge - milerine kapalı bulunacağı kaydımı kabul ettirdikleri gibi Mehmet Ali — ordusunun mağlübiyeti üzerine (Hünkâr iskelesi mua- hedenamesi )nin bükümsüz bulunduğu kaydını da ilâve ettirdiler (1840-1841). Bu süretle Avrupa devletlerile -Rusyanın çarpışan siyasi menfaatleri Osmanlı hükü- metine, (Edirne muahedenamesi) nden evvelki vaziyeti kazandırmış oldu. Yani Osmanlı devletinin Boğazlar — üzerindeki mutlak hâkimiyeti kabul ve tasdik olundu. Fakat bir de «Osmanlı devleti arzu — etse bile, ecnebi devletlerin harp gemilerinin Boğazlardan geçmelerine inüsaade edemi- yeceğine» dair bir kayıt konulması unutul- madı. Paris muahedenamesi: Kırım müharebesinde Çarlık Rusyaya kargı hep birlikte muharebe etmiş olan İn- giltere - Fransa - Sardunya (İtalya) ve Osmanlı devletleri ile mağlüp şekilde bir muahedename imzasına muztar — kalan © “.Son Posta,nın müsabakası: 40 Tarihi Vak'a ve 40TarihiTablo 6 - Jan Grey'in idamı İngilterede Anglikan mezhebi, kudret ve nüfuz sehibi bir hükümdar olan seki- zinci Hanrinin çok garip bir hâdisesi yü- zünden yerleşmiştir: On altıncı «sr başlarında Avrupada büyük bir rol oynayan sekizinci Hanri zalim, muhteris, mağrur ve kukanç bir a- damdı. 1527 de, on sekiz yıldanberi evli bulunduğu karısı Katerin d' Aragon'u bo- şayarak kraliçenin — hizmetçilerinden An Boleyn'i almak istedi. Papa krahın bu ar- rusuna mani olmak istedi. Bunun üzerine Hanri İngiltere kilisesinin Roma ile olan alkkasını kesti, Cantorbery piskoposu bo- şanmayı tesdik ve An Boleyn'i kraliçe ilân etti. Papa kral Hanriyi aforoz etti, bu se- fer de Hanri parlâmentoyu topladı, parlâ- mento, İngiliz kilisasinin Romada oturan Papaya değil, İngiltere kralına tabi oldu- gunu ilân etti: Yani kral, kendi memleke- tinin bir Papası olmuş idi. Katolik akaidi kralın arzularına göre tadil edildi. Sekizin- «& Hanri — Katolikleri — bir hain olarak cellâda veriyor; protestanları da dinsizlik- le itham ederek ateşte yaktırıyordu. Hanri ikinci karısını sadakatsizlikle it- ham ederek idam ettirdi. Jan Seymur is- minde bir kızla evlendi. Bu kız. Edvard Kral An dö Klev adında bir Alman pron An Boleyn'in cürmüyle itham ederek idam zamanki Rusya, Paris — muahedenamesile (30 mart 1856) Boğazlar hakkındaki şu hükümleri kabule mecbur olmuştur. 1 — Boğazlar bütün harp gemilerine kapalı bulunacak. 2 — Karadeniz bitaraf bir deniz olacak ve burada ne Rusya, ne de Türkiye tersa- ne bulunduramıyacaklar. (Krum) a asker nükletmek üzere İngi- liz. Fransız devletlerinin gemilerile bunlara relakat eden donamaları da Boğazlardan geçmişlerdi. Buna dair ahküm da 12İ mart/ 1854 tarihli ittifak muahedesiyle tesbit ©- lanmuş bulunuyordu. 15/mart/1855 de Sardunyanın da ittifaka dahil olmasile o da ayni haklardan istifade etmişti. Londra Mukavelenamesi: 1870 harbi sona erince Rusya, Pa- ris müahedesini imzalamış olan — Avrupâ devletlerine müracast ederek — «Karadeni- zin bitaraflığını tamımayacağını ve orada donanma yapacağının bildirdi. Buna sebep olarak ta Osmanlı hükümetinin 180 parça- dan mürekkep bir donanmaya sahip ve Avrupada ikinci dereceye yükselmiş, bina- enaleyh Rusyanın tecavüize maruz bir va- ziyette kalmış bulunduğunu ileri sürdü. Bunun üzerine Londrada toplanan kon- ferans Rusyanın bu talebini kabul etmek- le beraber Boğazların kapah kalmasına da- ir olan Paris muahedenamesi hükümleri teyit etti. Bundan maada da #Osmanlı devleti arzu ettiği takdirde ve sulh zama- nında Boğazları düveli eenebiye ve mütte- Akasına açmak hak ve salâhiyetini muha- faza edern şeklinde bir kaydı da ilâveten (13/mart/1871). Berlin kongresi: 1877-1878 Osmanlı - Rus harbi sonun- da mağlüp olan Osmanlı — imparatorluğu Rusya ile başbaşa Ayastafanos muahede- namesini imzalamağa mecbur — kalmış idi (3 mart 1878). Fakat Rusyanın Osmanlı hükümetine kabul ettirdiği ağır şartların Avrupanın siyasi müvazenesini bozacağını ettirdikten sonta Katerin Parr adında bir dul kadınla evlendi ve bu kadın onun ak tıncı ve son karısı oldu. Hanri ölünce Jan Seymurun oğlu Ed- vard kral oldu. Edvard henüz 9 yaşında bir çocuktu. Küçük kralı elde eden protes tanlar İngiltereye hâkim oldular, Fakat kraj altı yal sonra henüz on beş yaşındayken e! lüverdi. Üvaği kız kardeşi Mari - Tudorf İngiltere kraliçesi oldu. Mari Katolik - ilg we mütaassıp bir Katolik olan İspanya kras h ikinci Fikp ile evlenmişti. Mari ile beraa ber İngiltere, bu sefer Katoliklerin — elint geçti. Mari Tudor o kadar zalimane harda ket etti ve kan döktü ki kendisine «Kam h Marin lâkabı verildi. Mariye karşı yet yer isyanlar başladı. İsyan eden Northunü Berland dükası İngiltere tahtına Jan Gref isminde bir prensesi oturttu. Jan Grey, see kizinci Hanrinin kız kardeşi Marinin torur nu idi. Kraliçe olmak istemiyordu ve z0? ile kraliçe yapılmıştı. Çok küçük, henülz 04 yaşında idi. Nitekim sonra Mari Tüdoörun eline düştü ve «Kanlı Maris bu küçüli güzel prensesin kafasını kestirtti. On yedi yaşında, hayatının baharında ölüme gidere ken Jan Grey: «Beni İngiltere tahtına Ge turttukları anda gözümün önünde cellâdı adında bir oğlan doğurduktan sonra öldü; | görmüştüm!» demişti. Ressam A. Rosell'in tablosu Jan Grey'in bu sözleri söylediği e İsesiyle evlendi, fakat bu dördüncü karım- |nı göstermektedir. Ressam P. Delaroche'in ni alır almaz boşayarak beşinci defa ola-|de eJan Grey'in ölümüs diye meşhur bi rak Katerin Hovard'ı aldı. Bu kadını da | tablosu vardır. Reşad Ekrem Koçu —— — Y n ileri süren (1) İngiltere, Fransa, Avus e turya gibi büyük Avrupa devletleri Ber « linde bir kongre aktederek (3 haziram 1878) yeni sulh şartları tesbit ve bunlari Rusyaya kabul ettirerek Osmanlı impara « torluğunu bir defa daha çok ağır şartlı bit muahbedenamenin hükümlerinden kurtar e dilar (2). Bu muahedenamehin boğazlağ hakkındaki hükümleri 1841 mukavelenaa mesinin ahkâmını teyit ediyor; yani (B e dirne muahedenamesi) nden evvelki va e ziyeti inde etmiş oluyordu. j * Büyük harpte Boğazların oynadia gı rol: Görülüyor ki (Boğazlar meselesi), Çaşe kk Rusyanın Akdenize çıkmak istemesin « den doğmuş ve evvelâ İngiltere ile Rusyas mın siyasi menfaatlerinin birbirlerile çatış e ması, daha sonra da Fransa, Avusturya vğ kısmen de İtalyanın müdahaleleri netice « sinde alevlenmiş; bir aralık Akdenizdekl İngiltere - Fransa siyasi nüfuzlarının çar « pışmaları neticesi bütün Avrupa devletlerii ni ve tabiatile de Osmanlı imparatorluğur nu alâkalandırmış bir meseledin. Büyükğ harpte İngiltere ve Franaa, boğazları cebı ren açarak Çarlık Rusyanın — milyonlarca insandan mürekkep, fakat silâhı, cephanes #i ve muharebe kudreti azalmış olan ordü. larına yardım etmek - istemişlerdi. Lâkin Türkün ebedi ve ezeli muharebe kudret! ve (Atatürk) ün dâhiyane sevk ve idaresi © zamanki düşmanlarımızın bu teşebbüs « lerini suya düşürdü. Türk ordusunun ateş kan içinde müdafan ettiği Çanakkale boğazı bu suretle Çarlık Rusyasının silâhe sızlık, cephanesizlik ve harp malzemesizliği (Devamı 8 inci sayfada) (1, 2) Görünürde Avrupanın — siyasli müvazenesini ileri süren bu devletler ha« kikatte, ileride bir gün kendilerinin alma « larını düşündükleri aslan payımı Rusyaya