24 Ekim 1929 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 19

No. 1732—47 UYANIŞ 73 Tetkik : Fransa haricinde «Fransızca Edebiyat» Belçika, İsviçre ve Kanadada konuşulan İransız- canın ilk edebi mahsulleri temamile fransız edebiya- tının tesiri altındaydı, sonraları milli duyguların taş- kınlığıyla milli şahsiyetler ve müstekil edebiyatlar teşekkül ett 1870 tarihine kadar Belçika edebiyatı fransız ede- biyatının bir kopyasından ibaret bulunuyordu. Bu taklidi devirde, V. Hugo ve Lamartine'in muakkip- lerinden . Hasselet (1805-1873), ahlâkçı Octave Pir- mez, gazeteci Verspeyen, mevw'izelerile meşhur hatip Cartuyoeles gibi üstatlar vardı. 1880 de genç Belçikalılar gurubu, hakiki bir in- kilâp yaptılar, genç mnharrirler taklit boyunduruğun- dan kurtulmak ve vatan toprağında, milli tarihte, milli bir san'atm canlı menbalarımı bulmak azminde idiler. Fransız senbolizim: ve realizminden müteessir ol- makla beraber orijinal eserler yaratacak derecede şahsiyet gösterdiler; bu hareket çok iyi neticeler verdi. Bu edebi uyanış büyük şairler yetiştirdi. arkaların- da İ, Giklin, A. Giraud, F. Severin gibi bugün yaşı- yanlar, Rodenbachgibi o ölmüş bulunanlar da vardır. Rodenbach (1855 - 1898), Sükünuün Saltanatı ünvanlı eserile lâyık olduğu kadar şöhret kazandı. Bu mek- tebin en büyük üstadı belçikalıların milli şairi E. Sabahleyin eyledi amade bulunan 8 hizmetçi kızı > gi leri giydiriyorlar ve gördüklerini bir et in karısına gelen ya e ge sahibi kendilerini vekilharç ve şölö ediy Ressam bir masal uyduruyor. Güya e Giyd ik ln | ei ailesinden okalan bir mirasa konmuş! Zavallı kızcağız evvelâ buna bir türlü inana- mıyor. Fakat tedricen prenses olduğuna kanaat getiriyor. ee gece Mariyet şatoda büyük bir ziyafet veriyor. Bir korido geçerken Mariyet şoförünü eği — kusursuz bir tirk giymiş olarak görüyor ve ““şöfö iştirak edebilmek için Mariyet'ten müsaade is Bilik, ira e sirile Mariyet biraz sonra salona girdiği zaman, şoförle nişanlandığını davetlilere ilân ediyor. Bunu işiden- tan bir oyun tertip edildi- ŞiniMariyete söyleyorlar kızcağızın bu ly gidi- . Hemen eski oköylü elbiselerini gi yerek şatoyu terk edip gi- diyor. Rober bir türlü kö- ylü kızı unut mağa ie olamıyor. Onu aramağa koyuluyor. Fakat Mariyet se kanan ende gilkizi bir bar m rast gelmiş, ve onun tara- ale, varyelec liğe kabul Ki uştu G2 ndan beri her g Holiamdağı bir gemici kıyafetinde ai Gin Herkesin sik hk gidiyor ve az zaman zarfında ütün Parisi oraya celbediyor. Rober ile dostu bir gece o bara ii deliği din tanıyorlar. Rober genç kıza yaklaşmak istiyor akat, o, barı terk ederek Sen Moris'e kaçıyor. Rober onu takip ediyor. Çü rik artık genç kızı eri e gil Mariyet yavaş yavaş inerse göstermekten vaz ge e nihayet yıl ba- şi gecesi, Sen moris'te iki sevgili nişanlarını ii bir buse ile takar- rür ettiriyorlar! «Kalbin cazbanttır» filminden bir sahne Verhaerendir. (1855-1916). Bu Romantik ve Sembolist Şair ilkönce müfit bik realistti, sonra ruhunda bir ihtilâl oldu, meslekini değiştirerek garip olmakla beraber çok güzel ve kudretli şiirler yazdı. Onun asıl muvaffakiyeti ve mesleki budur, bu yüksek şair fran- sız sembolistleri tarzında nazımlar ateşin bir Hugo idi. Orijinal olmak titibarile serbest yazan Camille Lemonier (1844- -1913) H. Davignon gibi romancıları zikretmek lâ- zımdır. Lemonnier Emile Zola kadar, cıplak bir reg- lizim yapmış ve ondan daha yüksek bir sanat yar: itmiş çok kiymetli bir romancıdır. İsviçrede, Z, Z, Ronsean, Madam Stael gibi bazı büyük fransız ediplerinin doğ- duğu bu güzel memlekette Fransız lisanile milli bir edebiyat vardır.Bu edebiyat XVII inci asırdan itiba ren, protestan rnhunun ifadesile başlamış ve hemen hemen daima kozmopotit mahiyette kalmıştır, XVIIL inci asırda, Rouseaunun terbiye vi fikirlerini tatbik ve neşretmeğe çalışan terbiyeci Pestalozzi (1746-1827) en mühim şahsiyettir, XIX üncü asırda edebi faali- yet en şayanı dikkat şeklini aldı, bu asırda İsv nin çok büyük muharrirleri, müellifleri yetişti: Tas rihçi Sismondi filosof Sonsteten, şair Richard, nafiz görüşlerle temayüz eden ahlâkı H. Amiel (121-188) münekkit A, Vinet ve mizahçı Rudolf Töpfel gibi kıymetli muharrirler hep bu asırda yetişmişlerdir, Fransızlar tarafından tesis (edilerek on sekizinci asırda terk olunan ve unutulan Kanada ana vatanı ve ana dilini unutmamıştı, fakat Kanada edebiyat cereyanları geç başladı. Çünkü her şeyden evvel bu memleketin şahsiyetine sekil vermesi, sini temin etmesi lâzım geliyordu. Kanada edebiyatı çok büyük muvaffakiyetler vad- eden bir mahiyettedir. Tiyatro, roman ve tenkidin milli serbesti- mutavssıt derecede bulunmasına rağmen Wilferd Lan- rier, H. Baurassa yibi kıymetli hatipler şayanı dikkattır. Kanada edebiyatı cazip ve canlıdır. Burada iki edebi mektep görüyoruz. Birincisi klâsik diyebilece- gimiz (epik — dasitani) şairler (1850 — 1900) İkincisi daha ziyade romantik olan lirik şairler. Dasitan şairi otave Cremazie'nin açtığı birinci devirde ha- kikaten büyük bir şair olan ve Kanadanın milli şairi addolunan Louis Trechte vardır. «Bir kavmın men- kabesi» isminde kieseri Kanadanın şairana yazılmış bir tarihidir ve yüksek hayaller çok güzel şairlerle doludur. İkinci gti fransız romantik' ve sembolistlerinin bilhassa A, du Musset nin tesiri altında doğmuştur. Bu devirde cidden çok ince bir zevk ve kuvvetli bir istidat üç Şâir vardır: Güzel soneler yazan A. Garne- au (Münzevi ruh)(Günlerin aynası) isimli eserlerinde kalbinin en derin duygularını zarif ve nefis üslüpla anlatan mariz şâir A, Loizeau ve bir de genç Kana da şairlerinin ilâhi olarak anılan E. Nelligan bu gün- kü Kanada edebiyatının mümessilleridir. E. Nelligan bazı gayrı tabii ve marazi ilhamla» rna ragmen kuvvetli bir muhayyeleye maliktir. Kanada ruhunu ifade eden bu şairler fransız san- atının cazibesinden kurtulmuş değillerdir. Ancak bu tesirden tamamile kurtulduktan sonra hakiki muvaf- fakıyet ve edebi istiklâle kavuşmak mümkün olacaktır, Muslh Serit