13 Haziran 1929 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 14

444 UYANIŞ No. 1713—28 Bir fransız temaşa muharriri Henri Lenormand Koni namındaki temaşa melülifi bu gün Fransada bütün manasile bir sihne mü- ceddidi ve üstadı addolunmaktadır. Umumi har- ba kadar her türlü edebi istihaleleri görüp geçirmiş olan fransiz temaşası bilhassa harp esnasında pek tabii olarak bir tevakkuf devresine girmişti nazariyeler ve usullerle genç müellifler ortaya çıkmıştı. Bilhassa bir «Harp sonu edebiyatı» vücuda getirmeğe çalışan bu gençler, gerek romanda, gerek temaşada çok kuvvetli ve çok yeni eserler yazdılar. Lâkin bir gün geldi ki ve harbin hitamını müteakip yeni artık bu yeni şekiller bile — mevzularinın hep aynı harp çerçevesi içinde ve harbin vücuda getirdiği tiplerin ve haleti ruhiyelerin etrafında dönmesi yüzünden — okuyan ve seyredenlere bir nevi usanç vermeğe başlamıştı. Yalnız bu meyanda bazı müelliflerin eserleri sürekli mu- vatlakiyetlerini kaybetmiyordu. İşte bunlardan biri de Lenormand'dır. Bu müellitin hususiyet- leri meyanında en göze çırpaa nokta, mevzu- larını büsbütün başka bir menbadan almasıdır. Vakıâ harp sonu müelliflerinden idi, fakat en son piyeslerinden biri olan«Alçak»piesin- den maada diğer bütün eserlerinde ne harbe, ne de harbin kahramanları kadar cephe gerisinde, sâ kendisi | karanlıkta çalışan bir takım mütereddi ruhlarına tahlilleri ile temas etmedi. Bliâkis diğer bütün eserlerinin usaresini Viyanalı meşhur psikoanaliz âlimi Froyid'ın nazaiyelerinden çıkardı. «Froydizm”», tahtelşuurda kaynıyan ihtira- satı tetkik eden ve Avrupanın son devir ede- biyatında ne yeni tahlillere meydan açan bir âlimdir. Şuuraun tazyıkile uzun zaman idrakimiz haricinde kalan ve çok kere mezara kadar idrak edilemiyen ihtirasatın tahlili kadar müşkül ne vardır ? Siyah ve sonsuz bir uçurumdan güneşin ziyasına çıkarılacak olan duyguların en süfli ve en korkunç, fakat en kuvvetli canavarlar isi ve tet- Froid'in eserleri, olduğunu «Froid» otuz senelik: mes kikatı ile ortaya koymuştu. çok geçmeden edebiyat âleminde akisler uyan- ve eski ruhiyat: nazariyelerini esasından sarsan bu yeni ruhu tetkikatı pek çok müellif- Nitekim bu eser- lerin rlerine hâkim oldu. lerin en kuvvetli nümuneleri Fransada Lenor- mand'ın piyesleridir. Bu piyesler, mevzularının pek fazla ileriye giden manevi karanlığına ağmen, baştanbaşa muceddit bir dimağın ımah- sulleridir. Müellif, daha piyeslerinin ilk mmeclis- lerinde bizi yepyeni bir âlemin, bir ruh âleminin içine bırakıyor.İnsanların tahtetşuurunda gömülü duran en süfli veen hodgâm duygularının harıkül- âde birtemaşai kudretle sıhnede canlandığını hissediyoruz. İhtimal müellifin bu gayeye vusul için kullandığı usuller ve intihap ettiği mev- zular pek hususidir ve hususiyetleri nispetinde insanları ahlâkıyunun arzuları hilâfına en temiz duygularla mücehhez göstermemektedir. Fakat işte Lenormand'ın yapmak isteliği sın'at ta budur: «Froidizm» in esasatını sahneye tatbik etmektir. Bilhassa |Rüyaları yiyen| piyesinde «Lenor- mand» Froyid'in nazariyelerinden temaşayi ha- rakete müsait olan birkaçını olduğu gibi almış ve onları sahnede yaşatabilmiştir. Bu' eser, psikanaliz» i iz» in bir nevi diyaloğu addedilebilir. sunu mütaakip yazdığı | Erkek ve hayaletleri) piyesinde Froi'pin ilhamı doğrudan doğruya vaki olmadığından tesiri de daha az vazıhtır. Adeta müellif bu eserinde “«psikanaliz»i kendine malederek ona yeni bir hususiyet vermiştir. Yani Froid'in müşahedeleri Lenormand'ın di- mağına o kadar kuvvetle nufuz ediyorlardı ki çok geçmeden zihninde haşrüneşir olmaması imkânsızdı. Böylelikle Froid'in tesiri Lenorman- d'da zenginleşiyor, daha doğru bir tabirle manevi bir ilkah ve teksir haline geliyor. Lenormand'ın pek çok tablolara malik diğer eserlerinde İroidizmin en yeni şekilde temaşayi bir tekniğe malik muhtelif cephelerini görüyoruz. Bazılarını yukarıda zikrettiğimiz bu eserler meyanında bilhassa maruf olan diğerleri Şun- lardır: Simon — Kırmızı Diş — Zaman bir rüyadır — Sıcak topraklar — Düşgünler. |Sicak topraklar) ilk defa 1919 senesinde temsil olunmustur. 1924 te temsil edilen | Fena- Lığın gölgesinde) piyesi de işte bunun yeniden Müellif hu Afrika topraklarının, ateşten zulmetleri» içine sü- kaleme alınan ikinci nümüunesidir. yeni nümunesinde bizi kendi tabirince rüklemektedir. Müstemleke hayatının müzlim bir levhasını