17 Temmuz 1937 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

17 Temmuz 1937 Nasil devam ediyor? lspanyadaki dahilî harbin Franco orduları ilerliyor. Büyük devletler haricî müdahaleyi durdurmak ve umumî bir harbin önünü almak için çalışıyorlar linilinillllllllllllllininiillllllllllllllllllllllllltlllllllllllllllllllfllMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIinillllllllllllllllllllllllllllllllllllllll Senelik lllllllllllllllllllll CUMHURIYET lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllinilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll 1IMIIllllHIIIMIIlllllll1IMIIlllllllllMIIMIIIIIinilMIIIIIIIIMIIIMIIIIIIIIIIMIIMIIIirilMlllll1IIMIIIinillllllllllMIIIIHIIIIIINIII!llinilllllllllllllll|lllllll1lll||||||1||||||||llllllllllMIII1llllllllinil Tarîhçesî askerî cepheden tetkiki İspanyol harbinin bir hususiyeti de muhtelif yeni harb silâhlarınm tecrübe meydanı olmasıdır. Kullanılan yeni silâhlarm meziyetleri ve kusurları meydana çıkıyor Bu harb askerî talim ve terbiyenin yüksek kıymetini bir daha göstermiştir. Franco'nun kuvvetleri adeden az olmalarına rağmen iyi talim görmüş olduklarından muvaffakiyetle döğüşüyorlar îspanyada dahilî harb bir senedenbedevam ediyor. Ne vakit biteceğini de kestirmek mümkün değildir. Bir senelik mücadele, iki tarafa haricden yapılan ardımlarla kâh hükumetçiler, kâh da ranko lehine olarak devam edegelmiş:ır. İspanyol harbinin bir hususiyeti de, muhtelif yeni harb vasıtalarının tecrübe meydanı olmasıdır. Bu mücadelede alâ adar olan devletler, kendi ordulanndan yırdıklan gönüllülere tevdi ettıkleri siâhlanm karşılıklı tecrübe ettiler ve ediforlar. Bu silâhlarm kusurlarmı, mezi fetlerini görüyorlar. Bu arada birçok ropagandalar da yapıhyor. Propagan dacılar, şu veya bu devletin harb vasıtalannm diğer devletin silâhlarına faolduğunu iddia ediyorlar. Hususî maksadlarla yapılan neşriyattan hakikati bulup meydana çıkarmak kolay değilse de bazı mütehassıslar daha ciddî tetkiker yapmışlardır. Bunlara nazaran: «Geçen yıl zarfmda istimaline şahid Iduğumuz modern harb süâhlan öyle şartlar altmda ve o kadar mahdud bir saha dahilinde kullanıldılar ki daha büyük mikyasta istimalleri halinde ne gibi netieler elde edilmiş, olacağı hakkmda kat'î stidlâllerde bulunmak hatalı olur. Yeni silâhlarm sevkulceyş ve tabiye bakı mmdan müstakbel harbde ne gibi de işiklıkler vücude getirmek istidadında olduklan hakkmda yapılacak istidlâllerin de bu itibarla daha ziyade birer tahmin mahiyetinde telâkki edilmek mecburi yeti vardır. Hele bu silâhlarm eskilerini ne derecelere kadar istimalden kısmen veya tamamen sakıt bir hale getirecekleri, büsbütün tahminî bir mesele olmaktan çıkamamıştır. Habeşistanda vaziyet hava kuvvetleri için istisnaî bir şekilde müsaiddi. îtalyan tayyareleri, havada hiç mukabele gör memek ve sonra da yerden cüz'î muka bele görmekte bulunuyordu. Düşmanı havadan takib hususunda arazi kaçanlara saklanacak ve gizlenecek hiçbir melce temin etmiyordu. Keza mukabelesizlik yüzünden muntazam bir sistem dahilin de serpilen gazler de yalınayak Habeşler üzerine müthiş denilecek tarzda müessir ıluyordu. Kendini daha iyi muhafaza etmek cihazına malik bir cemiyet üzerinde gazin ne gibi tesirler vücude getire bileceğini öğrenmek bakunmdan bu tecrübenin hiçbir şey temin etmediğini de söylemek lâzımdır. Ayni zamanda piyade hücumlarına mukavemet için düşman, kabili müdafaa mevziler işgal ettiği zaman da topçu bombardımanı yerine hava bombardıma•ın n* derecelere kadar müessir olabi leceği hakkmda da birşey öğrenemedik. Çünkü hava kuvvetlerine karşı düşmanın mukabelesi sıfırdı. Şimendifer merkezleri, mühimmat depolan, sanayi merkezleri ve büyük mikyasta askerî tecemmüler ol madığından tayyarelerin bunlar üzerine ehemmiyetli zararlar ika edip edemiye cekleri de tecrübe edilemedi. Köylerin ve küçük birliklerin bombardımanı da maddî ve manevî baknndan çok az tesir gosterdi. Bu itibarla Habeşlerin mütekâsif asker kütleleri halinde canlı hedefler gösterdikleri fırsatlardan alınacak ders ler, sırf piyade ile hava kuvvetlerinin teş riki mesaisine inhisar etmiştir, demek yan lış olmaz. ¥** İspanyada şartlar büsbütün başkaydı Burada hava kuvvetleri için hedef nok sanı değil, bolluğuna şahid olduk. Bı hedeflerin piyade harekâtile alâkalan da çok azdı. Maamafih bu gibi hedeflerin bombardımanı kuvvei maneviye üzerine intizar olunduğundan çok daha az tesirli olmuştur. Buna mukabil azim maddî hasarlar ika olunmuştur. Diğer taraftan ga kullanılmadığı için bunun tesirleri hak kında birşeyler anlaşılamadı. Her iki tarafın da müracaat etmekt* olduğu usullerde bu derece amansız dav randıkları halde gaz istimal etmeyişler garibdir. Bunu, istimal edecek gaz bulamamalarına hamletmek doğru olmaz Umumiyet itibarile gerek Habeş gerekse İspanya harblennde tank, hava kuvvetleri ve gazlerin büyük mikyasta istimali halinde alınacak neticeler hakkmda kat'î birşey öğrenemediğimizi kabul etmek lâzımdır. Buna mukabil bunlann maneviyat üzerine ika edebilecekleri tesirlerin de fazla izam olunduğuna şüphe yoktur. x Hava harbile maddî ve manevî bakımdan kat'î neticeyi almağa bugün için imkân elvermediğini kabul edecek olursak askerlıkte piyade hâkimiyeti devrinih henüz geçmediğine inanmamız lâzımdır. Piyade, belki eskisi gibi harb meydanınm kraliçesi değilse bile bugün dahi bütün diğer silâhlann istinadgâhını ve temelini teşkil etmektedir. Nazarı itibara ahnması lâzım gelen mesele yalnız siperler yaparak müdafaa vaziyetine çekilmiş olan piyadenin ehemmiyeti değil; ayni zamanda ve daha mühim bir mesele olarak müdafaada olsun, taarruzda olsun ancak piyade sayesindedir ki düşmana kabili hücum hedefler ibrazı mecburiyetini tahmil edebilmekteyiz. Kullanılan silâhlar nekadar biâman olursa olsun piyadesiz taarruz şu sebeble imkân haricindedir ki müdafiler ya saklanmak, yahud da dağılmak suretile bu silâhlann ika edebileceği hasarların daima önüne geçmek imkânlarına malik olurlar. Piyadenin müessiriyeti hiç şüphesiz ki makineli vesaitle bir kat daha artınlabilır. Gerek bir yerden başka yere kolay nakil veya eldeki silâhlann ıslahı suretile bu müessiriyet birkaç misli daha artabilir. Bu usul ayni zamanda kullanılacak piyade efrad mevcudunda da iktısad yapılmasını imkân dahılıne koyar. Buna rağmen gerek esas harb kuvvetini teşkil, gerekse umumî harb kabiliyeti itibarile piyade adedinin çokluğu orduların daima ehemmiyet verecekleri bir nokta olarak kalacaktır. Piyadeye müzaheret bakımından gerek müdafaada, gerekse taarruzda bugüne kadar yapılan tecrübeler göstenniştir ki topçu atcşinin isabet, kifayet, kesafet ve devamlı olmak itibarile hava bombardımanile mukayese edilemiyecek derecede fazla müessirdir. Maamafih topçu ateşine bir mütemmim ve değişik bir tabiye olarak istimali halinde de tayyare bombardımanı herhalde faydasız değildir. Madrid civanndaki meşhur Escorial saıayı bombardıman edildi devam etmeğe başladı. Eğer başladığı süratle inkişaf edebilseydi İspanyada dahılî harb şimdıye kadar çoktan bitmiş olurdu. Bununla beraber daha ilk günlerden itibaren faikiyet General Franco'nun kuvvetlerindedır. Şimal ve cenub cep helerinde ağır ağır da olsa komünist ve bir takım anarşistlerden mürekkeb bu lunan hükumet kuvvetleri mütemadiyen geri püskürtülmektedir. Ispanya dahilî harbinin, başladığı günden bugüne kadar umumî bir bilânçosu çıkanlmak istenirse derhal görülür ki bir senedir harekâtın en büyük kısmı filân LöyÜB bir gün asiler tarafmdan zaptı, ertesi gün de hükumetçi kuvvetlerin ayni köyü yeniden elde etmeleri gibi umumî haritada yeri nihayet ikinci plânda ka lacak hâdiselerle geçmiştir. Esasen her iki tarafın da sansürden geçirdiğine şüphe olmıyan ve bu şekılde harice yalan yanlış akseden haberler vaziyeti doğru tarihlerle adım adun takib etmemize imkân bırakmamıştır. Ancak şu cedvelde harekâtın başladığındanberi asilerin hangi §ehirleri zaptettiğini ve isyanm hangi şehirIerde baslayıp tutunduğunu göreceksiniz: isyanm başladığı gundenberi ihtilâlcllerln ellnde kalan şehirler Badajoz Burgos St. Sebastien Salamanga Irun Seville Malaga Centa Bılbao Melıla Tetuvan Kadiks Valladolit Not: Vasat ve kuçük kasabalar bu listeye konulmamıştır Bilâhare asiler tarafındanz aptedilen şehirler Bundan da kolayca anlaşılacağı veç hile bir senelik bilânço Franco'nun lehine kuvvetli bir temayül göstermektedir. Burada İspanya hükumetinin dahi asileri yendiği yerlere işaret etmek isterdık. Fakat evvelâ isyan halindeki yerleri geri almağa çalışan ve böylece bir anî hücum vaziyetinde bulunan hükumet kuvvetleri ihtilâlin ikinci haftasından itibaren daha ziyade tedafüî bir vaziyet almıştır. Binaenaleyh yürüyen kuvvetler Franco'nun kuvvetleridir. Ve Franco'nun altı büyük muvaffakiyeti herşeyden evvel hükumeti müdafaa vaziyetine sokmak olmuştur. İhtilâlciler bir aralık Madridin kenar mahallelerine kadar bile girmişlerse de devlet merkezini hakikaten tabir caizse ca 1 1 ı kaçış Madrid bombardımanlanndan birinde çocuklannı kaçırmağa çalışan kadınlar nını dişine takmışçasına müdafaa eden kuvvetler tarafından durdurulmuşlardır. Fakat bu durduruşun muvakkat bir hâ dıse olduğuna hükumet de inanmış olmalıdır ki derhal Madridden Valansiya'ya geçti. Bununla beraber Madrid hâlâ düşmemiştir. Değerli bir asker olan Ge neral Franco'nun plânı iktızası bu cephe fazla zorlanmış değildir. ğini kimse kestiremiyor; korkunc fakat bılhassa nasıl sona ereceği istifhamıdır. Zira bir tarafın veya dığerınin, Ispanyanm tamamiyetine hükmedebilmesi henüz ne bir ay hatta ne de bir sene meselesi olmaktan çok uzaktır. Bu harbin nasıl sona ereceği sualininse karanlığa sürükledıği umumî bir korku var: Dünya sulhu. İspanya öyle bir şekil aldı ki orada Belki her iki taraf da sivil halk arasın daki müzahirleri üzerinde gazin istimalinden hasıl olacak tesirlerin mahiyeti hakkında şüpheye düştüklerinden isti malden sarfınazar etmektedirler. Büyük Harbden sonra hava kuvvet lerine karşı müdafaa tertibatı muhakkak ki inkişaf etmiştir. Almanlann icad et tikleri tayyare toplarının da müessir olacağına şüphe yoktur. Umumiyet itibarile îspanyada her iki tarafm da hava harbinde kat'î bir netice alacak derecede birbirine faik olmadığı anlaşılıyor. Buna rağmen maddî zarar ikaı hususunda tayyareler büyük bir amil lmuştur. Bu şartlar altında Habeşistanda Mareşal Badoglio'nun takib etmiş olduğu usulü, yani hava kuvvetlerini daha ziyade piyade harekâtına yardımcı ve mütemmim olarak kullanmak sistemini îspanyada kasabaların ve sivil halkın bombardımanile kuvvei maneviye üzerinde tesirler husule getirmek usulü lehine terkedip etmemek meselesi düşünülecek bir noktadır. Otomatik silâhlarla siper erini müdafaa eden cüzütamlan istih kâmlanndan püskürtmenin müthiş topçu ateşine ve sonsuz mühimmat kaynaklanna ihtiyac hissettiren bir mesele olduğunu büyük bir harb bize ispat etmiştir. Hal buki İspanyada ne milliyetperverler, ne de hükumet kuvvetleri bu şekilde mücehhez değildirler. Ayni zamanda piyade hücumlannın hava bombardımanile takviye edildiğine de İspanya harbinde nadiren şahid olduk. Ancak son saldınşlarda piyade hücumlarının hava bombardımanile birlikte icrasının, ağır top noksa^ nını telâfi etmeğe matuf bir tabiye olduğu anlaşıldı. Topçu noksanmı tank harekâtile telâfi hususunda da muvaffakiyet elvermeyişi mucibi taaccübdür. İspanya harbinde tanklann bariz rolünü nadiren müşahede ettik. Bunun aksine olarak tanklann tanka karşı modern silâhlar veya gelişigüzel tertibatla kolayca altedildiğini gördük. Teslim olan milisler İspanya hâdiselermin beynelmilel â Iemde de akisler uyandıracağı tabiiydi. Bugün artık malum olduğu veçhile Almanya ile İtalya bir tarafta, îngıltere ile Fransa dığer tarafta mütemadiyen ihtilâflara düşmekte ve dünya sulhunu hakikaten endişeli bir havaya boğmaktadırlar. Bu bitmek tükenmek bilmez gibi gö rünen kanlı harbin ne zaman sona erece döğüşen kuvvetleri tasnif etmek, aralan na bir muhayyel sed çekmek imkânı git tikçe azahyor. Bütün döğüşen kuvvetle münferid sebeblerin karşı karşıya koydu ğu binlerce düellocunun bir araya toplan mış haline benzetilebilir: Komünistler, a narşistler, milliyetperverler, cumhuriyet çiler, kralcılar ilâh.. ilâh.. Haricden yal nız iki kuvvet gibi gördüğümüz bu kah ramanların içyüzleri tahmin olunduğun dan çok daha kanşıktır. Ve bundan dolayıdır ki İspanyanın tam hâkimi olmak bugün için gene İspanyada kurulmuş bi şatodur; yani tahakkuku kolayca müm kün olmıyan bir hayaldir. Bu dahilî har bin bütün dünyayı saran dehşeti; tariht emsaline nadir tesadüf olunan şümulli tehdidindedir. Filhakika îspanya pek sı kı bir münasebet olmadığı halde ortay faşizm ve komünizm diye iki ideologi atmış bulunuyor. Dünyanın zaten sinir leri gerilmiş bulunan siyasetinde îspany kavgasmın ortaya koyar gibi göründüğ bu iki fikrin çarpışması ihtimali bütü Avrupayı son hâdisatı endişe ile takib sevkediyor. Madridde yıkılan evlerden biri D. N. Topçu ateşinin menzili haricindeki hedefleri bombardıman etmek meselesinde tayyarenin rolü elbette mühimdir. İstikbalde ordu kumandanlarile hava kumandanlan arasında sıkı bir teşriki mesai, menzil haricindeki hedefleri seçmek ve hücumlan bu noktalara tevcih ve teksif etmek bakımmdan büyük ehemmiyeti olan bir meseledir. îstikbaldeki harbde muvaffakiyetin sırn belki de bu olacakArazinin güçlükleri, adeden az oluş tır.» lan ve talim ve terbiye noksanı İspanyol Bir Ingiliz mütehassısma göre, şimdiharbinde zırhlı arabalann gayrimüessir ye kadar ispanya harbinden alınan askeoluşunda muhakkak ki rol oynamıştır. Fakat bundan daha mühim olan mesele rî dersler, bunlardan ibarettir. Diğer taraftan îspanya dahilî harbi, hiç şüphesiz ki tanklann ilk istimal edildikleri zaman yenilıkleri ve mukabil si askerî talim ve terbiyenin yüksek kıymelâhların keşfolunmaması yüzünden mües tini bir defa daha göstermiştir. Franko'nun seriyetleri bugüne nazaran çok daha faz kuvvetleri adeden az olmalanna rağmen, laydı. Son derece gayrikâfı vesaitle mü iyi talim ve terbiye görmüş olduklan cehhez Habeşler bile Habeşistanda için, faik hükumet kuvvetlerine karşı mukullanılan hafif tanklann arazinin müsa vaffakiyetle harbediyorlar. adesizliği yüzünden serbest hareket edeİspanyol harbini denize hâkim olacak medikleri muhakkak olmakla beraber tarafın kazanması ihtimali çok kuvvetlitanktan zannedildiği kadar ürkmediler. dir. Çünkü, deniz hâkimiyetini elinde buTank mütehassıslanndan Mr. Steer lunduracak taraf, kendi ihtiyaclarını teHabeşistanda makineli kıtaatın harbin min edebilecektir. Deniz hâkimiyeti sabaşlangıcında istimali halinde Harrar'ın yesinde hava hâkimiyetini de tayyareler daha evvel sukut ederek Haile Selassie tedariki suretile ele geçirmek kabil olacaknin dış dünya ile olan münasebatını kes tır. Nitekim Frankp da, denize hâkim olmeğe yardım etmiş olacağmı ileri sür duktan sonra kuvvetlerini Fastan îspanmektedir. Acaba ayni fırsatlar İspanya yaya geçirmeğe muvaffak olmuştur. Neda da kaçmlmış mıdır? îspanyada büyük ticenin ne olacağı kat'iyetle kestirilemezmikyasta manevra harbi cereyan etmedi se de Franko'nun muvaffakiyetleri harğine göre tank mütehassıslarının bu hu bin ibresini onun tarafma eğmektedir. sustaki nazariyeleri henüz tecrübe devresi İspanya lıarbinin, mücadeleden daha yaşamamış demektir. Her iki harbde de evvel bıkacak ve dahilen infisah edecek iyi organize edilmiş bir şekilde makine tarafın mağlubiyetile neticeleneceği şüpleşmiş kuvvetler çarpısmadığı için bu na hesiz ve tabüdir. zariyenin leh ve aleyhinde de birşey söyA.D. lenemez.