17 Temmuz 1937 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 6

ıspanya ıllllılıMIIIIIıliilMllllllllllııııiıiıııııııınııııııııııııııııiMiıııııııııuit'iııımmıııııııııı*"*'"11'1"""*' • • ......... Dahilî MIHII CUMHURlYET İspanyol şehirlerinde birden isyan başladı ve kısa zamanda Dahilî harbe, zaten ihtilâl tiryakisi olan Ispanyol halkının ihtilâlciler hâkim vaziyete geçtiler faşist ve komünist diye ikiye ayrılması ve hükumetin sükuneti tesise muvaffak olamaması sebebiyet verdî Çetin ihtilâtlarla ikide bir Avrupa harbine yol açar gibi görünen ve bütün Avrupaya heyecanlar geçirten meselenin hukuku düvel ahkâmma göre halledilmesi ihtimalleri çoğalmaktadır Temmuzun on yedisi İspanyadaki kanlı dahilî harbin yıldönümüdür. Bir se. nedenberi devam eden ve safahatı iti barile Avrupayı, dünyayı da harb teh likesile karşılaştıran bu ihtilâl Amerika müttehid hükumetlerinin 1864 te şimal ve cenub grupları dıye iki cepheye aynlarak yaptıkları harb ile Sovyet inkılâ bının ilk senelerinde bütün Rusyada devam eden dahilî harbden sonra tarihin en kanlı ve en büyük dahilî harbi sayı ^abilir. Şu kadar var ki îspanyada ve Ispanyol .nsurunun yaşadığı diğer memleketlerde dahilî harbler ötedenberi bir âdet hük münü almıştır. İspanyollann bilhassa Afrika kıt'asında kurduklan devletler arasında dahilî harblerın hiçbir zaman eksik olmaması siyaset âleminde bir darbı mesel hükmünü almıştı. suikasda kurban olmuştur. Artık iki muhasım cephenin çarpışması için mühım bir hâdisenin çıkması lâzımdı. Faşist düşmanı zabıta memurlarından Castil lo'nun öldürülmüş olması ve buna mukabil Kraliyet partisi reisi eski nazır So telo'nun 13 temmuzda öldürülmesi beklenen hâdiseyi tacil etmiştir. Diinyaya harb korkuları ihtilâl nasıl geçirten hâdisenin içyiizii Geçen temmuzda bütün IIIIIIIIIIIIIIMIlnUllillIIIMIIllMMIItlUMIIliltllllll MlIIMIllllItllItllllIIIIIIIIIIMlllMIIUIIfllfllllllIIIIIIİ|||||||||||||JUIIIMIIIItllflllllMtllMlll1llltllMllllllllflllllMIIPIIIItlllIllirMMMIIMIItll1l|IIMIMIIIMIIIIIIIIIIMinil1 Harbinin 17 Temmuz 1937 patladı ? İhtilâl patlıyor Bu son cinayet İspanyadaki sağ ve mutedil fikirli bütün ehaliyi galeyan ve heyecana getirdiğinden Kanarya ada larına vali sıfatile gönderilen İspan ya ordusunun en genc ve faal kumandanlarından General Franco tayyare ile Burgos halkı General Franco'yu selâmlıyor (Arkasındaki gözlüklü zat geçenlerde ölen General Mola'dır) şimalî Fasa gelerek 17 temmuzda orduTemmuz 1936. İspanyada siyasî va yu isyan a teşvik etmiştir. zKret gittikçe büyüyen korkunc bir ger Ayni zamanda cenubî ispanyada Gegmlik alıyor. Son günlerde yapılan ve neral Llano ve şimalî İspanyada Genemücrimleri cezasız kalan bir takım sui ral Mola isyan eylemiştir. General Frankasdler ve artık tabiri mutad olan «te Yaralı ihtilâlci zabit tevkifhaneye co Fastan geçirdiği kuvvetlerle Llano'tspanyol milletinin kavgacı mizleme hareketleri» efkârı umumiye götürülüyor nun ordusunu takviye etmiş ve hükumetkarakteri ve harbler de büyük heyecanlar uyandırmaktadır. fons tac ve tahttan feragat eylemedigi çilerin elinde bulunan Portekiz hududunMemleket kısım kısım mahallî anarşi haİspanyolca konuşanlar, ingilizce ko takdirde ihtilâl çıkaracagmı beyan etmiş daki Bodajoz'u alarak iki orduyu birleşreketleri içinde bulunuyor. Yağma edi nuşanlardan sonra dünyanın en büyük ve bu tehdid karşısında Kral kaçmış ve tirmiştir. Daha sonra şimalî İspanyamn bir unsurdur. Şu kadar var ki ingilizce demir madenlerile meşhur şimal sevahili en evlerin, çiftliklerin, öldüriilen insan Zamora Cumhurreisi olmuştur. konuşanlar İngıliz İmparatorluğu ve ASontander müstesna olarak kâmilen lann günden güne çoğalması daha ziyamerika müttehid hükumetleri diye yal Kralın kaçması üzerine Katalonya, Franco'nun eline düşmüştür. Akdeniz de daima muhafazakâr olan İspanyol nız iki camiaya aynlmış olduklan halde Bask eyaletleri, Galicia îspanyadan ay sevahilinde dahi Malaga Franco tarafın halkının büyük bir kısmını endişeye, ve ispanyolca konuşanlar birçok devletlere rıldıklarını ilân etmişlerdir. Anarşistler, dan zaptedilmiştir. Yalnız Madrid zap hiddete sevkediyor. Nihayet temmuzun komünistler ve sendıkaüstler ayrı ayrı ayrılmışlardır. 13 üncü günü meşhur Primo de Rive harekete geçmişlerdir. Halk kiliseleri tedilememiştir. Fakat hükumet burada ra'nın Maliye Nazırlığını yapmış bulu Amerıkanın cenub ve orta kıt'aların duramayıp Akdeniz sahilindeki Valen tahrib ve araziyi zapta başlamrçt». daki büyük ve küçük devletler Brezilya cia'ya nakleylemiştir. İspanyamn beşte nân Kraliyet'fırkası reisi M. Calvo Sölelo 1931 senesi haziranmda yapılan ilk müstesna hep İspanyol ırkma mensubüçü ve yirmi iki milyon nüfusundan ofr bazı meçhul eşhas tarafından kaçırıldı ve umumî intihabda sol müfrit partiler ek dur. îspanyanm büyük müstemleke im beş milyonu şimdi Franco'nun elindedir. cidden pek vahşi bir şekilde katledildi. Komünist bir grup tarafından tertib ediparatorluklarının kendisinden ayrılması, seriyeti kazanmışlardır. Radikallerin liSiyasi cephe deri Azana iş başına getirilmiştir. len bu cinayet bütün bir serinin sonuydu kendi aralannda dahi birçok parçalara ispanyada dahilî harb yukanda söy Müfrit sol partilerin hâkim olduğu ve bugün hâlâ devam eden milliyetper ayrılmış olmalan asıl îspanyada yaşıyan St. Sebastiende ihtilâlciler yıkılan bir köprüden geçiyorlar lediğimiz veçhile bütün milletin müfrit ahalisinin dırlik ve birlikten uzak olan müessesan meclisi Sovyetlerin teşkilâtına ver isyanının hareket noktasını teşkil etti. sağ ve müfrit sol ve daha açıkçası faşist ve esaslanna benzer bir kanunu esasi tabiatlerinden ileri gelmiştir. Kral taraftarlan liderinin katli, belki za vekâletteki yerini Quiroga işgal etmişti. tır. Kelimenin tam manasile iki munta • ve komünist diye iki cepheye ayrılma yapmıştır. Hatta devlete (İspanya işçiten mukadder olan isyan hareketini, ya Hareketin ilk günlerinde bu kabine de zam ordu biri cenubdan, dığeri şimalden İspanyollar yedi yüz sene süren Arab sindan neş'et etmişti. Bütün Avrupa da düştü ve yerine M. Girol geçti. Bu şe devlet merkezine doğru yürüyorlar. Celer cumhuriyeti) adını vermiştir. Yeni hakimiyetinden ev\el de müttehid de böyle iki cepheye ayrılmış olduğundan, ratmarmşsa da herhalde tesri etmiştir. kilde daha başladığı gün muazzam bir nub ordusu Tetouan'dan General Frankanunu esasinin cezrî prensipler üzerine ğildıler. Ancak 1469 tarihinde Aragon Avrupa devletleri ve bahusus Almanya, Calvo Sotelo'nun öldürülmesini takib hareket halini alan ihtilâl evvelâ iktidar co, Seville'den General de Llano idarekurulması ve müfrit sollann hadden a "V Kralı Ferdınand ile Castile hükümdan İtalya, Sovyet Rusya ve Fransa İspanmevkiinde bulunan Girol kabinesini ve sindedir. Bu ordu yavaş yavaş ilerliyor; şın hareketleri efkân umumiye üzerinde Kraliçe İsabella'nın izdivacından sonra yadaki muharib taraflardan teveccüh sonra bütün dünyayı endişeli bir hayret General Mola tarafından idare edilen v< aksi tesir yapmışrı. İspanyollar birleşmişlerdir. Fakat bu besledıklerine silâh, mühimmat ve gö te bırakmıştı. Seville radyosu ihtilâlciler Zamora efkân umumiyenin hüküm nüllü olarak yardımda bulunmuşlardır. birliği temin eden saik ve bağlar Arab tarafından ve Madrid radyosu hükumet düşmanlığı, Yahudi nefreti, katolik ta ve kararını öğrenmek üzere 1933 senesi Bu suretle İspanya adeta beynelmi ağzmdan ayni zamanda vaziyete hâkim assubu ve hükümdarların istibdadı gibi teşrinisanisinde yeni bir intihab yaptır lel bir harb sahnesi haline gelmiştir. Bu olduklarını bildiren neşriyatta bulunma mıştır. Bu intihabda hiç beklenilmediği muvakkat ve temelsiz şeylerdi. halin devamı bir Avrupa harbi doğuracağa başlamışlardı. Bu arada Madridde halde sağ partilerle merkez partileri ek ğından ingiltere ve bunun izinıi takib eİspanyollar İkinci Filip ve Beşinci bir yandan hazırlanan kadınlı erkekli Şarl zamanında Avrupanm yansına hâ seriyeti kazanmışlardır. Bu netice karşı den Fransa İspanya işlerine müdahale mukavemet kuvvetleri diğer taraftan cepkim olmuşlardı. Müstemleke imparator sında müfrit sollar taraf taraf isyan et edilmemesi politikasını tutmuşlardı. İn helere sevkolunuyordu. Ve Franco Fasgilterenin teklifi üzerine Avrupa sulhuJuğu ise kürei arzm her tarafına yayıl mişlerdir. taki askerlerine Cebelüttarık boğazım Mevkii iktidarı sollar kazanıyor nun selâmeti için 27 devletin iştirakile mıştı. geçirtmekle meşguldü. İlk çarpışmaların Parlâmentoda iki sene ekseriyet sağ Londrada ademi müdahale komitesi ku Fakat camia arasmdaki birlik bağları kanlı şiddeti 20 bin veya 25 bin kişinin gevşek olduğundan 1588 tarihinde bü larla rrjerkez partilerinde olduğu halde rulmuştur. ölümile neticelendi. İspanya hükumeti yük Armadanın mağlubiyeti İspanyolla bunlar kendi aralanndaki fikir ihtilâf Ademi müdahaleyi teyid etmek üzere esir alabildiği bütün genc zabitleri takım nn inhilâl eylemeleri için ilk darbe teşki! larından dolayı bir kudret göstereme de dört büyük devletin donanmalan yatakım kurşuna dizdiriyordu. Hususile mişlerdir. Memleket daha ziyade örfî ni Alman, îngiliz, Fransız ve İtalyan etmiştir. Madridde 15 yaşında faşistlerin ( ! ) ölidare ve sansürle teskin edilmiştir. 1936 harb gemileri kontrol yapacaklardı. Kara İspanya zengin müstemlekelere sahib dürülmesi isyanlar tarihinde yer tutacak olup bunlardan bol vergi ve ticarî te senesi 16 şubatında Zamora hükumet ba hududlannda da bitaraf devletlere menhâdiselerdendir. îhtilâlin bu ilk haftasınHükumetçilerin siperlerinde muhtelif da General Franco'nun karargâhı T e mettu geldiği zaman daJhildeki iktısadî şmda bulunan mutedillerin. yerine sağ sub müşahidler bulunacaktı. milletten milisler ve içtimaî ve siyasî noksanlarm tahribatî lann gelmek teşebbüslerine müsaade etLâkin Akdenizde kontrol yapan Altouan'da kurulmuştu. 19 temmuzdan iti l memiş ve efkân umumiyenin bir daha man ve îtalyan harb gemileri Valen eden 3 gün İspanyada vaziyeti değiştirMadrid sokaklarında bir kadm asker o kadar hissolunmıyordu. Fakat 1820 ile baren ihtilâlci askerler Fastan Cadix'e ve temayülünü anlamak için yeni bir inti cia hükumetine aid tayyarelerin ve tah medi. Gene yer yer katiller, yağmalar 1830 senesi arasında başlıca müstemle Seville'e geçmeğe başladılar. Seville'deki Sarogosse'dan, Pamplune'den, Burgos • kelerini, 1898 de de Amerikada kalan hab yaptırmıştır. telbahirlerin hücumlarına uğradıkların devam etti. Son şubat intıhabatmda mec kuvvetleri General Queipo de Llano ida dan ilâh... gelen kollardan mürekkeb buyerlerini ve şarkî Asyadaki müstemlekeBir Reisicumur ancak iki defa par dan Alman ve italyan donanmalan kon liste ekseriyeti kazanan «Frente Popu resi altma aldı. Fakat İspanyaya he lunan şimal ordusM ise gene Madrid üzesini kaybettikten sonra çok sıkmtıya uğ lâmentoyu feshetmek hakkını haiz oldu trol vazifesinden çekilmişlerdir. Portekiz lan>, Halk cephesinin âciz hükumeti is nüz umumî bir manzara vermek mümkün rine süratle iomektedir. ğu halde Zamora'nın bu hakkı üç defa ve nihayet Fransa hududlanndan kon yan hareketinin hazırlanmakta olduğun değildir. Zira birçok yerlerden hiçbir haramıştır. Fakat bu kadar çabuk başlıyan ve yadan müphem bir şekilde haberdar edil ber ahnamamaktadır. Bununla beraber Afrikanm şimalindeki müstemlekeleri kullanması kendisinin sukutuna sebeb trolu kaldırmışlardır. yılan isyan hareketi ilk haftayı müteakıb îse kuvvet ve irad membaı olacak yerde olmuştur. Bu üçüncü intihabda rey İngiltere ile Fransa denizdeki bütün diyse de bunu lâyık oldugu ehemmiyetle Madridin etrafmda büyük bir çember kimsenin ümid etmedıği bir atalete düştü. sayısı itibarile sağlar kazanmışlardır. Çün kontrolun kendilerine bırakılmasını iste karşılamadı. Zaten isyan bu vaziyetler leme hareketinin hazırlandığı muhakkakzâf ve harabî sebebi olmuştur. Rif Emiri Harekât hayret uyandıran bir ağırlıklr Abdülkerimle yapılan harbler İspanya kü ablan reylerin yüzde kırk dokuzunu mişlerdi. Almanya ile İtalya is« İspan den, yani halkın büyük bir kısmındaki hazinesine 800,000,000 altın dolara (Millî mukabil inkilâb cephesi) namı al yada boğuşan iki tarafın hukuku düvel ademi memnuniyetten ve hükumetteki ye millete yüz bin zayiata mal olmuştu. tında birleşen sağ partiler ve yüzde kırk ahkâmı mucibince muharib sayılmalannı lâkaydiden, doğan müsaid havayı ka İktısadî ve malî müzayakalann art yedisini (Halk cephesi) bayrağı altuıda ve diğer devletlerin bitaraflıklarmı ilân çırmak istemiyen bir acele ile geçen temması ayrılmak temayüllerini, sendikalist, toplanan sol partiler kazanmışlardır. etmelerini istemişlerdi. Ademi müdahale muzun 17 nci günü başlayıverdi. Başlaanarşist ve komünist cereyanlarını bir Merkez partileri kalan yüzde dört reyi komitesi bu iki teklifi de kabul etme yıverdi, tabiri yçrindedir; çünkü Kanarya adalarının askerî âmiri bulunan ve isyanı kat daha kuvvetlendirdi. 1923 ten 1930 almiflardır. Bu netice İspanyol milletinin miştir. senesine kadar devam eden Primo de müfrit sağ ve müfrit sol diye iki muha Komite her iki teklifi telif edecek ye hazırhyanların başında gelen General Rivera'nın askerî diktatörlüğü bir müd sım cepheye ayrıldığını isbat ediyordu. ni bir tesviye suretinin bulunması işini İn Franco, Centa ve Melilla'da başlıyan det müfrit cereyanların önüne geçmişti. Lâkin bu neticeden sağlar istifade ede giltereye bırakmıştı. İngiltere şimdi gö hareketi idare için derhal tayyare ile FaCumhuriyetin ilânı memişlerdir. Çünkü evvelce sollar tara nüllülerin geri alınması şartile iki tarafın sa geçti. İspanyamn en büyük ve en iyi hazırlanmış askerî kuvvetleri Fastadır. Fakat 1931 de bu diktatör de isrifaya fından yapılan yeni intihab sisteminin muharib tanmmasını teklif etmektedir. mecbur olmuştur. Yerine gelenler eski bazı hususiyetlerinden dolayı sağlar an Son zamanlarda İspanya meselesinin General Franco evvelâ bu mühim kuvkanunu esasiyi yeniden ilân ederek müf cak 165 ve merkez partileri 52 meb'us hukuku düvel ahkâmı üzere halledilmesi vetleri elde etmek istiyordu. Ve ayni zarit cereyanların önüne geçmek istemişler çıkarmışlardır. Halbuki sollar 256 meb ihtimali çok kuvvet bulmuştur. Gönül manda ihtilâl hareketi memleketin he se de muvaffak olamamışlardır. Nihayet us çıkararak parlâmentoda ekseriyeti lülerin geri alınması işi halledildiği tak men her tarafında birden canlandı: Ce yeni bir kanunu esasi yapmak üzere mü mutlakayı bile temin etmişlerdir. dirde İspanya işleri Avrupa ve hatta nubda Seville, şimalde Pampelune ve Cinayetler essesan meclisinin kurulması için intihab dünya sulhunu tehdid eden korkunç ma Burgos, şarkta Barselon ve Valânsiya yapılması kararlaştırılmıştır. 1931 senesi Zamora'nın yerine Başvekil Azana hiyetini kaybedecektir. Meğer ki haric hep ayaklandılar. Cenubdaki kuvvetler 13 nisanmda yapılan nahiye intihabla Cumhurreisi olmuştur. Daha parlâmen deki alâkadar devletler iki muharib ta çabucak limanları ele geçirerek Fastan rmda cumhuriyetçiler ekseriyet kazan to toplanmazdan evvel ortalığı bir anarşi rafa bariz bir surette ve tekrar yardım gelecek askerlerin kolayca karaya çık malannı temin ettiler. Reisicumhur inti mışlardır. Bu netice karşısında inkılâbçı istilâ etmiş, üç ayda 113 umumî ve 222 etmesinler. Alkazar müdafilerinin ana vc kardeşleri harabeleri geziyorlar ların îideri Zamora Kral Onüçüncü Al mahallî grev yapılmıştır. Binlerce insan Muharrem Feyzi TOGAY hab edilmesi üzerine M. Azana'nın Baş