23 Nisan 1935 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

<== 23 'Cumhvriyef İzmir ihracatçılan bir toplantı yaptı Bu içtimada satısın Fmngi para ile yaoılacağı konuşuldu Efsanevî ormanlar r/tahvedilirken... Afrikada kurulan vahşi hayvanlar cenneti! UÜnyanın en müüemmel yollarına malik memleket [Amerika mulıabiri mahsusumuz yazıyor] İzmir «Hususî» Kuru meyva ihracatçılar birliği idare heyeti bir toplanu yapmıştır. Konuşulan mevzu Ege iktısadiyatını alâkadar eder. Üzüm alivre satışı zamanı gelmistir. Tacirler, hangi para ile satış taahhüdü yap makhğm daha doğru olacağını ko nuşmuslardır. Buna sebeb, florinin son günlerde kararsızlığı ve kaydettiği mühim sukuttur. Bu vaziyet, her se ne florin üzerine alivre satış yapan tacirleri düşündürmüştür. Gerçi flo rin şimdıki halde yeni bir sukut gös termiyorsa da tacirler, en sağlam para olan Türk parasile muamele yapmak yolunu tercih etmişlerdir. Müzakere nin neticesi buna varmıştır. Toplan tıda hazır bulunan Türkofis müdürü Akıl Emrullah, frank üzerine de muameleyi tavsiye etmiştir. Tacirler, rekolte, kükürt işîerini ve Almanya ile yapılmakta olan Klering anlaşmasının yapacağı tesirleri de ko nuşmuslardır. Mmtakamızm kükürt ihtiyaa 70 80 bin torbadır. Bunu, Ziraat Ban kası temin edecekrir. Ihtiyacm yarısı, Keçıborlu kükürt madenlerinden, di ğer yansı da hariçten getirtilecektir. Almanya ile yapılan anlaşmadan iyi netıceler beklenmektedir. Bu meyanda, henüz sahlamıyan bazı par tilerin de saulacağı umulmaktadır. Amerikada mevcud 24,000,000 otomobiîüen alınan verşilerîe 3,065,254 rnil tutan yollardan büyük bır kısmı asfalt ve beton oîarak yapıidı lllinoîs, Nisan Dünyanm en mükemmel yollarına malik memleket hiç şüphesiz «Şimalî Amenka Birleşik Cuırhuriyetleri» dir. Amerikayı bir örümcek ağı şeklinde kaplıyan mun tazam, asrî şoseler çok az bir zaman içinde vücude getirilmişlerdir. Bu büyük eserin bugünkü halini tasvir et meden evvel tekâmülü hakkında ufak bir tanhçe yapmak istiyorum. Amerika yollannın tarihçesi (1900) senesine kadar Amerika da şoseler çok fena halde idi. (1830) da baslıyan demiryollar inşaah bi! hassa (1850) de büyük bir hız almış ve hümmalı bir faaliyetle (1900) e kadar devam ermişti. Bütün bu seneler zarfında ihmal edılen şoseler (1900) den sonra dikkati celbetmeğe başladı. (1903) te meşhur (Henry Ford). otomobilini herkesin satınalabileceği ucuz bir fiate maletmeğe muvaffak oldu. O sıralarda Amerikan petrol Hmerikamn asfalt yollarından bir sanayiinin inkişafı dolayısile benzin manzara de ucuzlamışü. Bu suretle herkes otarnobil sahn almağa başladı. Otomobilrân içindeki yollan o eynletin (Şo ler çoğalınca iyi yol ihtiyacı başgös seler Bürosu) yapar. Bütün vilâ terdi. Halkın istegile yol vergileri artyetleri birbirine bağhyan millî şoset. Yeni şoselerin inşasıru» k~sl"* l c " 1«; Jc morkcz inşa eder. Dİ, Rüzel vpllar çoğaldıkça müterna •Yolîara sarfedilen para öç dıyen ucuzlamakta olan otomobıllenn dan gelir: sat'sı da fa»Ialaşıyordu. , , , , 1( « 1 rr Yçlv e r ^ j . . y Mahallî idareler 10 sene yalnız ken2 Tabelâ parast di mıntakalannda yol yaphlar. lnşaat 3 Benzin vergisi. bir elden idare edilmediği için muhtelif Yol vergisi ya bilfiil çah'mak su yerlerde sürü ile kısa kısa, ayn ayn retıle veya nakten tedive edilir. Tabeşoseler meydana gelmışti. Bu insı lâ parasından temin edılen varidat bücamsızlığa, bu derbedvliğe nihayet yük bir yekun rutar. Amerikada vergi vermek artık vacib olmuştu. (1913) veren 24 milyon otomobil ve otobus te (Tice Law) kanunu yapıidı. Bu vard'r. Motörlerin beygir kuvveti e kanunla şoselerin idaresi muntazam bir sasına istinad eden (numara tabelâsı) şekil aldı. Eyaletler büyük program vergileri otomobiller için (8 ilâ 25) oçızdıler, ve azimle bu programlan tattobüs ve kamyonlar iç;n (50 ılâ 250) bıke başladılar. dolardır. (1933) te tabelâ vergisi vaOtomobillerin, kamyonların adedi ridat yekunu (320,694,065) dolardı. müthiş bir süratle artıyordu. Şoşeleri Daha mühim bir gelir membaı olan bendaha çabuk inşa etmek lâzımdı. Fakat zin vergisinden toplanan para da (519) senehk bütçelerdeki tahsisat ile görülen buçuk milyon doları bulmuştu. Ayni İş çok azdı. Mesele (1917) de (Band sene bütün Amerikada şoseler için sarîssue Act) kanununun kabulıle halle fedilen para yekunu (bir milyar) do dıldi. Bu kanun mucibince uzun vadeli lan biraz geçer... Bu inanılmayacak bonolar ihraç edıldi. Bonolar revaç derecede yüksek olan rakamlar resmî buldu ve bütün eyaletlerde büyük mıkbir yol mecmuası olan (Arp"rikan Higyasta inşaat başladı. Hükumet adamhmays) ın kânunusani 1935 tarıhli lan eski yol vergilerile bu bonolan ö nüshasından alınmıştır. diyemiyeceklerini anladılar, endişe etAmerikahlar: « Bugünkü yollan tiler... Nihayet ona da çare bulundu. (Ford) a medyunuz...» derler. Çun(1919) (benzin) e vergi koydular. kü (Ford) fiati ucuzlatmakla milyon Ve bu benzin vergisi hasılâtının hep larca insanm otomobil satm almasma sini yol işlerinde sarfetmeğe karar versebeb olmuştur. Ve Amerikanm şosediler... Benzin vergisi kendılerine beklen bu otomobillerin taşıdığı tabelâ lediklerinden çok daha fazla varidat temin etti... Bu suretle toplanan mühim para ile ve bonolann verdıği hızla bugün herkesin takdir etiği asrî, mü kemmel şose şebekesi kısa bir zaman içinde vücude geldi. Amerikahlar «yollanmızı Forda medyunuz» diyorlar Amerikada yollar Ziraat Vekâletine merbnt iT^umî bir müdürlükl*1 i dare edilir. H e r eyalette bir (Şoseler dairesi) vardır. Bu dairelerde çalı şan memurlar, mühen disler (Waşington) daki merkezden tayin edil mezler, o eyaletlerdeki halk tarafından intihab edilirler. Eyalet hudud dan, yaktığı (benzin) den alınan vergilerle inşa edilmiştir... Bugün Amerikada (3,065,254) mıl yol vardır. Bunun (335,108) mıli yani (529,000) kilometrosu mükem mel bir haldedır. Geri kalanı da top rak yollardan ibarettir. (529,000) kilometroluk yolun (161,000) i asfalt, (130.000) i beton, (4.980) i parke taş ve tuğla ve mütebakisi de (Ma kadam) ve çakıl yollardır. Parke taş, ve tugla buranm en pahalı yollandır. Pahalıhkta bunlardan sonra beton yollar gelir. Asfalt yollar (bazı tipleri müstesna) umumiyetle beton yollar dan daha ucuzdur. Asfalt • Çimento rekabeti Yol inşaab yüzünden asfalt sanayicilerile çimentocular arasındaki re kabet müthiştir. İki taraf ta neşriyatla, reklâmcıhkla veya başka vasıtalarla hükumetin yol prosramı üzerinde mü essir olmağa çalısırlar. Asfaltçılar yeni yollann asfalt olarak yapılmasını te mine uğraşır, çimento sanayıi patronlan da en doğru hareketın beton yol yap mak olduğunu iddia ederler. Netirede memleketın bazı yerlerinde beton, bazı yerlerinde de asfalt yol insa edilir. Bu suretle hem çîmentoculaT hem xle as faltçılar para kazanmış, olurtar... • • ' Amerikada yollann mükemmeleş mesi, otomobil, otobüs, kamyon sanayiinin ilerüemesi demiryol kumpanya lan için büyük bir felâket olmuştur. Çünkü kamyonlar artık daha ucuza esya nakledıyor, otobüsler insanı istediği yere daha ucuza götürüyor. Bugün koca memlekerjn her tarafında gayet muntazam otobüs servısleri var. Bu servisleri tren kumpanyalan kadar büyük şirketler idare ediyor. Bunlann en meşhuru olan (Greyhomel Lines) şir keti (Pasifık Okvanusu) sahillerinde yataklı otobüsler bile i'letiyor... Otobüs hatlan Nevyorktan Vaşingtona ve oradan da Şikagoya (Greyhomel) otobüslerile gittim. Ayni seyahati trenle yap mış olsaydım tam ikimisli para ve recektim. Yollar gayet düz ve otobüs gayet rahat yapılı olduğu icin insan pek yorulmuyor. Sonra şoseler daha güzel yerlerden geçiyor, otobüsler yol üzerindeki köylere, küçük şehirlere uğruyor. Münasib yerlerde mola verili yor. Bazan küçücük bir köyün en güzel lokantası önünde duruluyor. Bütün yolcular inip sandüviçle, süt veya kahve ile veyahud mükellef bir yemekle kannlannı doyuruyorlar. Otobüs ni hayet 25 kişi aldığı için herkes çabucak birbinle ahbab oluyor, ve bu molalar, yemekler çok neş'eli geçiyor. Yolda ufak tefek hâdiseler uzun münakaşalara, kahkahalara vesile te^kü ediyor. Amerikahlar bu türlü seya hati böyle eğlenceli ve bılhassa ucuz olduğu için trene tercih ediyorlar... Amerika şoselerinde işaretlerin had di hesabı yoktur. Bu isaretlenn bazı Iarı kazaların azalmasma yardım eder, bazıları da seyahat eden milyonlarca otomobillerin yolla rını kavbetmemelerini temin eyler. Amerikada ana şoselere birer numa ra verilmiştir. Muayven fasılalarla yol kenarla I i < Kruker parkında bir timsah Zavallı arslanîar koca Afrikada bir parka ilticaya mecbur kaldılar Avrupalı ve Amerikah devletlerin müstemleke faaliyeti balta girmemış ormanlan açık ve mümbit bir arazi haline getiriyor. Fakat bütün bu çalışmada memleketın onjmal hususiyeti kayboluyor ve eğer bu hal devam ederse şüphesiz ki koskoca Afnka kıt'ası bir gün tanınmaz bir çehre alacak, insanları emniyeti için öldürülen hayvanlardan, araziyi ekmek için kesilen ve yahud yakılan ağaclardan hiçbir şey kalmıyacaktır. Fakat îngilizler bunun da çaresini bulmuşlar, tabiatın o kıt'aya bahşettiği hayvan ve nebatann nümune olarak kalması için bir miktar saha ayırmışlardır. Böyle yerlenn en ziyade bulunduklan mmtakalar Belçıka Kongosu, Şarkî Afrika îngıliz müs temlekesi ve cenubî Afrıkadır. Bunlardan en büyüğü en cenubî Afrikadaki Kruger parkıdır. Kruker parkında bir aslanın otomobilden alınan restni (solda kuleye i benziyen şey, otomobil radyatörünün kapağıdır erkek aslan da tekrar kendisine bir arkadaş aramaktadır. Bazı mahsuller için saüf kooperatifAslan emin yaşamağa o kadar aleri yapılacağı hakkmdaki yeni bir hahşmıştır ki insanm mevcudiyetinckn ber, burada iyi bir tesir yapmışnr. Geve hatta otomobilden bile korkmarnakçen ve evvelki senelerin tecrübeleri, bu tadır. Meselâ yolun üzerinde uyuduğu zarureti işaret etmektedir. esnada bir kamyon veya bir otomobU tarafından rahatsız edildiği zaman Piyasa vaziyeti îngilizlerin millî park namını ver • tembel bir hareketle yennden kallu Mart içinde piyasamız durgun git dikleri bu arazi Transvalin şımali şaryor vc biraz öteye çekilerek tekrar miş, bazı düşüklükler görülmüştür. Fakisinde ve şarkî Portekiz müstemle uykusuna dalıyor.» kesi hududu yakmında, şimalen Limkat marün ikinci on beş gününde bazı Doktor Dekking otomobilile ög popo nehri ve cenuben Rodesya ile dış pazarlanmızdaki Türk mahsulü Ie uykusu yapan aslanlann 2 3 çevrilidir. Mesahai sathiyesi 20,000 muamelesi artmıştır. Marttaki üzüm metro yakmından gectıği halde hiçmetro murabbaı yani hemen hemen sabş miktan bir buçuk milyon kılo bırırı rahatlarını bozan bu yaban • Türkiyenin 35 te biri kadardır. İçinya yakındır. Geçen sene, bunun iki cıya bakmağı hatırlanna geu'r • misli idi. Fiat 9.75 18,50, elde epey ,,de bulunan tepecikler, boğazlaı, mü. * memiiler ve uyum'a'ğâ devam etmisjertene\vi ağaclar ve Drakensberg dağ ce stok vardır. Fiati düşkün, alacak dir. Genc aslanlar büvuk bır merakla lan yahji hayvanabn ya^ıyabileceği en h iştihasızdır. Fakat geçen yıla göre otomobillere yaklasarâk koklamakta fakat kendilerini daha iyi tetkik etmek fiat % 30 yüksektir. Şimdiye kadar için arabadan inen insanlan görünce borsada 41,884 ton satış tescil edıl • dörtnala kaçmaktadırlar. miştir. 23 mart aksamına kadar liman sevkiyatı 35 bin küsur tondur. Geçen yıl 41 bin tondu. Stok miktan 10 bin küsur ton tahmin ediliyor. İncir; mart ayında durgun gitmiş tir. Fakat stok azdır. Şimdiye kadar muhtehf cinste 19,080,200 kılo sa Uş yapılmışür. 12,070,000 kilosu hurdadır. Ihracat muhtelif cinste 820 tondur. Hurda ihracan ise 1,064 tonu bulmuştur. Martta 1788 balya pamuk sanlmışbr. Fiat 36 47 kuruştur ve | iç piyasada düşkünlük vardır. Dış piyasada ise yüksektir. Fakat Alman yadaki prim zorluğu, ihracatımızı aksatmaktadır. Bu şerait karşısmda daha sukut beklenebilir. Mart sukutu, şubata nazaran % 11 dir. rına dikilen işaretler her yolun kaç numaralı §ose olduğunu tesbit e der. Şoşeleri numaralarile gösteren haritalar benzin depolanndan parasız tedarik edilebilir. Bu haritalar la ve yollardaki işaretlerin yardı mile koca memleketi şaşırmadan bastan aşağı gezmek basit bir mese ledir... Stra küçük yollara çeldi Hükumetin şimdiye kadar takib etettiği şoseler siyaseti «bütün memle keti kaplıyan mühim ana hatlan asrileşrirmek, mükemmel bir hale koy mak!» idi. Bugün bu iş büyük bir muvaffakiyetle başarılmış bulunuyar. Amerikanın yollannı idare edenler son j zamanlarda söyledıkleri nutuklarda şimdiden sonra artık köylerden, çıft liklerden geçen, ana yollan besliyen ikinci derece şoseîeri yenilıyecekleri ilân ediyorlar... Amerikada şose inşaatı büvük bir faaliyetle devam ediyor ve bu faahyet daha epey bir zaman (buhran adam akıllı hafifleyinciye kadar) hararetıni kaybetmiyecektir. Çünkü yol inşaatı, hükumetin durgun ticareti canlandır mak, salgın işsizliği azaltmak için ciz diği ve tatbık etmekte olduğu büyük \e şümullü nafıa programının en mühim kısunlanndan birinı teşkıl etmektedir. Sırtlan, geyik, zürafa, fil, maymun gibi hayvanlar aslanlar kadar kendilerinden emin görünmüyorlar. NehİTÎerde timsah ve suaygırlan da sürüler halinde yaşıyorlar. Hayvanlann, in sanlara ve icad ettıkleri makinelere çabuk alşımalarına rağmen bu vahşi hayvanlar diyarında dolaşmak hiç te tehlikesiz değildır, çünkü bu arazi da • hilinde gez »Dİlmek müsaadesini almak için insan üzerinde sılâh namına ne varsa hepsini terketmeğe mecburdur. Gergedan bu dıyarın en yırtıcı hayvanıdır, denilebihr. Bu hayvanm yaşadığı yerlerin civannda yere kakılı kazıklara: «Gergedana dıkkat edi niz!» gibi levhalar konarak otomobille geçenlere t&Mıke mevcud olduğu ha ber verılmektedır. Çünkü bu hayvanlar ziyaretçileri hiç te aslanlar gibi lâkaydane karşılamazlar. Meselâ bir gün yavrusile beraber dolaşan dişi bir gergedan birdenbıre bir ziyaretçi otomobilinin karşısına çıkmca şaşırmış ve yavTusunu korumak için bütün hızile arabaya hücum etmiştir. Bereket versin yalnız ön tarafa bağlanmış olan yedek tekerlek lâstiği darbeyi azçok tahfif etmiş ve yalnız makine ciddî surette zedelenerek tehlıke geçiştinlmijtir. fark misafirlerinden gergedan mükemmel yerlerdır. Bu sahaya da hıl Papuri, Olıfants gibi büyük nelıirler yağmurlu mevsimlerde taşmakta \e çamurlu sulannda hayvanlan, ağac kütükîerini ve hatta ufak kulübeleri sürüklemektedir. Bu hayvanlar gi'ui medeniyetten alâkalarını kesmiş bazı tektük yerli kabileler şurada burada sefilâne yaşıyorlar. Bu mmtakadan geçen yollar müstesna, insanlann mev cudiyetine işaret olarak kayahkh dağlarda bulunan birkaç mağarada du vara yapılmış resimler ve Trans\alin şarkında ılk msan sayılan Albassininın kulübesi görülmektedir. Kroker parkında aslanlar oldukça İşte İngilizler bazı vahşi ve yırnci çoktur, 750 tane kadar erkek aslan bulunduğu tahmin olunuyor. Bu ma hayvanlann nesillennm dünya üzerinden kalkmasına mânı olmak için boyle lumatın mühim bir kısmını kendisine bır «vahşi hayvanlar cenneti» yapmak borclu olduğumuz doktor G. W . Dekmecburıyetınde kalmışlardır. Hiç te king, bu hayvanlann bazı âdetleri, fena bir fikır değıl! huylan hakkında divor ki: Amerikanın asfalt ve beton yollartnda işliyen yataktt otobüılerle seyahatm aid inttbalar FERHAD RASİD ERCÜN « Aslanlar, di^er hayvanlann Konyada hamiyetli bir tüccar aksine olarak yan göçebe bir hayat Konya (Hususî muhabirimiz • yasamaktadırlar. 4 ile 12 arasında uden) Konyalı kösele tüccarı fak gru^lar te<=kil ederek dola«ıvorlar. Faruk oslu Halıl tarafından Kon Bazı erk<*k aslanlar bu gruplardan hiç ' ya Memleket hastanesine 19 batbirine dahil olmamakta ve kendısine tanıve, 20 yatak, 20 yorgan, 20 e^kek bir arkadaş bulmaktadır. Çıft yatak çarşafı, 20 yasdık yüzü ar • leşme zamanlan geldiği zaman ikı<inmaean edılmis ve gene armağan, den en kuvvetlısi arkadasını koğmakta ! edilmek üzere Ha'U Faruk tarafın» ve herhanoti bir gruptan kaçmış disı bir t dan pinomotöraks cihazı ısmar • aslanla beraber yaşamaktadır. Yavru lanmıştır. Gösterdiği bu alâkadan doğduktan ve tekbaşına yaşıyabilecek dolayı hastane basdoktorluğu ra • bir yasa geldikten sonra disı aslan tekrafından kendisine te&ekkür edilrar gruoa dönmektedir. Yalnız kalnn miştir. . • T