4 Nisan 1933 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 4

Cumhuriyet EM SULTAN Yazan: M. TVRHAN Dil işi Eski Türk yazılarından Günlük düşünceler Eski Türk yazılarını dil isi dolayısile birer birer gözden geçirmek faydalı olsa gerek. Çünkü sıra ile vereceğimiz örnekler, Türk dilinin geçirdiği değisiklikleri parlak su rette gösterecektir. llkin Orhon abidelerinden bir örnek alıyoruz: «Kisi oğlunda öze açum apan Bomin kagan, İstemi kagan olurmus. Türk budunun, elin türüsün frutabirmi». Itibirmif. Bilge kagan ermiş. AIp kagan ermiş. Anı uçun ilk ançe tutmuş. Annç ilk tutup tözük etmis.» Bu eski Türk yazısı bîzim lehce mize şöyle çevrilir: «tnsanlar üzerinde dedelerim Bomin Han ve tstemi Han hükmediyorlarmış. Genişliyen Türk yurdunu ve türelerini kuruyorlarmış. Onlar â lim ve yiğit han imiş. Onun içm o kadar yerler, ülkeler ele geçirilmiş. kanunlar düzültnüş.» En eski Türk yazısı olarak elde bulunan vesika 691 tarihlidir, bizim verdiğimiz örnek te o devrin dilirfir. Demek ki 1250 sene evvel böyle yazıhp böyle konuşuluyordu. Aramızda ne kadar ve ne kadar ayrılık var? Bu ayrılık, daha eski vesikalar bu lundukça, şüphe yok ki, büsbütün derinleşecektir. C 4 Nisan 1933 o İtalya ile ticaretimiz j KAI»VO Bu akşamki program Tercih ediniz: PRAG t 21,06 Tannhaenser (Wapıer) PARtS (Poate . Parisien) : 22,35 Ciboulette (R. Hohn). , ) İSTANBUL t 18 saz: (Makbule Hanım) 18,45 orkestra konseri 19,30 fransızca dere (üerlemi« olanlara) 20 saz: (Hikmet Rıza Hanrnı) 20.45 saz: (Hafız Ah met Bey) 21,30 Nimet Vahit Hanım tarafından sarkılar 22 gramofon plâk lan neşriyatı sonra: Ajans, borsa ha berleri, saat ayan. ANKARA : 12,30 Ankarapalastan 18 Riyâseticırmhur filarmonik orkestrası: 1 A. Hol mes Fantaisie: (La Montang noire), 2Louis Ganne Fantaisie: (Trepsichors), 3 Serrano (Segndillaa). 18,40 gramofon plâklan 19,30 viyolonsel konseri (Edip Bey) 20,10 ajans haberleri ve hava rpporu. BERLÎN : 20,10 sarkılar 20,35 gençlik saatl21,05 koro 22,05 konser 23,25 Haydn'in, Mozart'm, Beethoven'in, Schubert'in ve Liszt'm yanm kalmış eseTİerinden büyük orkestra konseri 24,10 havadisl« 24,35 Hamburg'tanı (orkestra). VÎYANA : 17,50 musahabe 18,25 konser 20,15 fransızca ders 20,40 musahabe21,20 havadisler 21,30 şehİT operası binasından nakil 24,1 5 dans musikiâ. BUDAPEŞTE : 19,05 keman solo 20,05 cazbant21,35 XavieT Lerouz'nun (Le Chemi neau) üç perdelik operası müteakıben: havadisler ve tsigan orkestrası. BÜKREŞ: 21,25 edebî musahabe 22,05 dogru saat ve sarkılar 22,25 radyo orke« trası 23.05" konferans 23.20 radyo orkestrası devam ediyor 24,05 fransızca bir konferans: (Romanya'da san'at hayatı). VARŞOVA 19,05 senfonik konseT 20,30 hafif musiki 22.05 halk konseri 23.50 edebî saat 24,05 sarkılar 24,35 dans havalan. PRAG: 21,05 millî riyatro binasından nakil: (T' • ) ü» pcıüclik operi. Wag•• ner'ın esen. ROMA : 19,35 radyo orkestrası 22,50 muhtelif solo konserleri. Her Türkün görme«i lâzım muazzam Türk opereti 84 Beyazıt, Cem'in Venediğ'e getirilmesine mukabil, Mora'yı terkedeceğini bildiriyor! Benim babam, ülkeler degil cihanlar yıktı. Tahtlar değil âletnler devirdi. Denizi atına çignetti, or manları topuzile döğdü, kale duvarlarıni yumrukladı. Fakat güzellik onünde daima ve dakna titredi. tren'i, Ağriboz'lu Erico'nun kızım benim gibi, siz de tamrjınız. Çünkü onlar, fırtraalann kıpırdatmadığı gözleri ağlatan, yiğit babama yas döktüren güzellerdir. Büyük ün almışlardır! Marki, gene soze kansmak ister ken Cem, elinin çürütücü tazyikile ona bir kere daha diş nkhrttı ve sörflnii Mtirdi: Iste ben güzelliği böyle anlı yan, afkı böyle anlıyan, erkekliği böyle anlıyan bir adamım. Şimdi içimde Musa'mn Safure'yi mağlup eden ateşi yanıyor. Davud'un Orya'ya ölihn veren heyecam dolaşıyor. Şimdi, bilhassa simdi babatnm oğluyum. Çünkü seviyorum. Ve elile bir selâm işareti yaptı: Tenevvür etmek Utiyenlere söziimün ışığı kâfidlr. Aşkımdan ra hatsız olan beyler, beni her vakit arzularına boyun iğmis bulurlar. Yalnız hanunlara yalvarırım: Beni ma zu" görsünler, kabahk ettimse affet»inler. Yaralı bağırır, hasta inler, bulu* yaş döker!.. Marki, ne cevap vereceğini düsünürken Cem, zarif bir reveransla asll krdınlan bir daba selâmladı, salondpn çıktı. Bir seyler ve çok seyler söylemek Uriyen Marki' nin bu arzusu, kin kusan bir bakışa çevrilmisti, genç preruin izinde sürünüyordu. Kantuun gÖzlerinde parlıyan iki damla yaş ise Cem'in yüreğindeki aşk tacına konmak istiyen iki pırlanta gibi onun hayaline doğru akıyordu. *** Asılzadeler, Cem'in kadın yürek lerinde uyandırdığı sönmez istiha dan doğacak akıbetleci artık sezinsemislerdi ve ihtiyat tedbirleri ali yorlardı. Bilhassa Cem'in sevgilisi olan madamın kocası paçalan sıva mıştı. Paris'e, Rados'a, Roma'ya mektuplar ya^ırak Cemin Nis için bir tchlike, gönüllerde yaşıyan bir veba tohumu olduğunu anlatıyor, asil mu' hitin bu yepyeni Türk akınından kttrtarılması lâzıtn geleceğini iddia ediyordu. 0 , kendisi gibi düşünenlerle el ve dil birligi yapıp kadınlan, kızlan Cem'den uzak tutturmayı da temin etmişti. Hele kendi karısuu, komşuya bile göndermiyordu. Eski sövaliyelerin kıskanç rubu, sanki bu adamda yer almıstı. Elinden gelse, ismet kemeri bulup endişelerini onun kilidinde hapsetmeğe kalkısacakh. Cem, bütiin bu işlere karsı kayit sizdi. Kadmlann birdenbire görün roez olusuna ehetnmiyet bile vermi yordu. Çünkü sevgilisi daima yanında, yüreginde idi. Onu, fasılasız g'6rüyordu. Onun sesini, her saniye işitiyordu. «Fena filask» denilen nıhî menzileye ermiş gibiydi. Esya, eşbah ve bütün kâinat gözünden silinerek yalnız ve yalnız sevgilisile alâkadar oluyordu. Hatta kendini de ımutmustu, benliğini hissedemiyordu. Sevgi, run ve sevgili o ruhu taşıyan kahptı. Cem, artık yoktu! Halbuki siyasî enMkalar yürü yordu, talihsiz prem'ı mukadderah mubtelif ellerle çiziliyordu. Papa, onun Fransa'ya getirilisinden dolayı dö Büsson'a teşekkür ediyordu. Avrupa hükümdarlanm fırsattan Utifadey*» cağınyordu. Macar Krah, Matyas Korven, denizden Türk'lere hü cum edildiği halde kendisinin Cem'e bir ordu vereceğini ve karadan ta * arruza gececeğini yazıyordu. Ayni zamanda Beyazıt ta, kardesile sıkı surette mesgul idi. Hüseyin Bey atlı bir elçiyi, dö Büsson'un delâletile, Fransa'ya göndererek On Birinci Lüi'den Cem'in hapsedilmesini rîca ettiin gibi îskender Bey isminde diğer bir elciyi de Venediğ'e yollamıştı, Cem'in Venediğ'e getirilebil' mesi halinde her türlü masraflan kabul edeceğini, hatta bSyle bir hizmete mukabil «Mora» yı biie Venediğ'e terkedeceğini bildirmîsti! Cem, bunlardan haberdar değildi. Zaten haber de alsa ehemmiyet ve remezdi. Çünkü, dediğimiz gibi, sevgillsine bağlt idi. Onun güzelliğini teneffüs, onun aşkile tegaddi e diyordu. Yoldaşlan, efendilerinin bu halinden sonderece elemleniyorlardıve kendisinin bir gün, baş açık, yalın ayak, dağlara düfmesinden korkuyorlardı. Zaten onda, bu çok duygulu genç sehzadede, dede»i Hrinc! Murad'ı andıran bazı haletler, işaretler vardı. Murat, genç bir yasta, tacinı tahtnu bırakmıs, Manisa'ya çekilmif ve sevdiği bir kadının ya " nında her seyi unutmustu. Cem'in de böyle bir çılgınhk göstermesi pek mümkündü. (Mdbadi var) Ticaret sahasmm daralması Italya'ya ihracatımızı 30 milyondan 16 milyona kadar düşürdü thracatta, Ceneve limanmm faaliyeti 660,000 tondan 740,000 tona yüksel miş; fakat Napoli'nin ihracah bilakis 272,000 tondan 1932 ilk on ayı zarfında 207,000 tona düşmiiştiir. Dünyanm her tarafında ticarî mübadelelerinin azalması ttalya'nm haricî ticaretini de mühim surette sarsnuşhr. ttalya'nm haricî ticareti Milyon Türk lirası hesabile 1931 1932 İthalâtı Ihracatı 1173 1017 823 682 zalnustır. Halbuki Italya'ya memleketi mizden vaki olan ithalâtm kum» mühimmi transit olarak merkezî Avrupa'ya sevkedildiği düsünülürse; son iki sene zarfmda ttalya'nm bizden mubayaata bi zim İtalya'dan mubayaatımıza nazaran daha ziyade azaldığı anlaşılmış olur. ttalya'nm ticarî harekâh son zamanlarda mühim durgunluklara maruz kal* mısür. Meselâ; 1932 senesinin ilk on ayı zarfında ttalyan takas odalarının ay lık muamelâh vasatî olarak 136 milyon Türk lirasına düsmüstür. 1931 senesinde ayni devrenin aylık vasatisi 154 milyon lira idi. Nakliyat isleri de çok azalmıstır. Tefrinievvele kadar 1931 de 517,372 vagona 4,576,000 ton esya yüklenildigi halde 1932 de ayni müddet zarfında 455,217 vagona 3,858,254 ton eşya tahmil edilmistir. Arayışlar üzerinde duruş: «Teenni» ye «ağır alma» diyenler, «sabır» ı cdayanmak> diye türkçe leştirenler var. Halbuki «teenni»nin de csabır» m da öz türkçe karşı lıkları ötedenberi kullanılmakta ve bilinmemektedir. Teenni, tyapça» demektir. «Yap yap yürüdü, yapça konuştu> denilirken teenni mefhumu kuvvetle sezilir. Sabnn karşıhğı ise «çıdam» dır. «Çıdamak», acıya ve acikh şeylere göğüs germek demektir. Yeni karşıhklar Dil anketine gelen yeni karşılıkları sıralanmış olarak basiyoruz: • •• Liman harekâtmda da ayni durgun luk göze çarpmaktadır. 1931 senesi ilk on ayı zarfmda Ceneve limanmm ithalât faaliyeti 4,855,500 ton iken, 1932 de ayni müddet zarfmda 4,122,000 tona . düsmüs; % 1 5 azalmıstır. Napoli lima nmın faaliyeti ayni devrede 1,731,000 tondan 1,280,000 tona inmis, yüzde 20 tenakus etmiştir. 1931 de 30,7 milyon olduğuna göre 1932 senesinde hariçten bühassa dattalya'nm memleketimizden ithalâh ha az miktarda zahire mubayaa edilmi» olması Ceneve ve Napoli limanlarmda 1932 senesinde % 4 7 nisbetinde azalticarî faaliyetlerin azahnasma sebep olmıshr. Memleketimizin ttalya'dan ithamuştur. Memleket dahilinde iptidaî melâtına gelince: 1931 senesinde 18,5 milvat sarfiyahndaki tenakusun da bu azayon lira iken geçen sene 11 milyon li raya düşmuş yani % 40 derecesinde a htta âmil olduğuna süphe yoktur. Açık 106 141 Filvaki ttalya'nm haricî ticaretindeki açık 1932 senesinde 141 milyon Türk lirasına düserek bir sene evvelkine na zaran 15 milyon lira azalmif ise de, ayni zamanda ticaret sahası da çok kiiçüldüğü için halihazırdaki bu açık daha büyük bir ehemmiyet almısbr. ttalya'nm 1932 de ithalâh 1931 e nazaran % 30, ihracatı da % 33 azalmıştB. 1932 senesinde 11 ay zarfmda 18,609 iflâs vuku bulraustur. Bu miktar 1931 senesine nazaran 2295 adet fazladır. ltalya'nın 1932 de Türkiye'den Hhalâtı 16,4 milyon Türk lirası tutmuştur. Dahilî istikraz tahvillerine rağbet Dahilî istikraz kayk muamelesine hararetle devam edilmektedir. Halk bu yeni ve emniyetli kazanç membaına rağbet göstermekte ve tahvil satın al maktadır. Basabaş yirmi senede itfa edilecek işbu istikraz tahvillerinin getireceği yüzde beş faizden maada senevî ceman 9 4 . 1 3 4 Krohk ÜMamJyeler Süngerciliğimiz için tasavvurlar tktısat Vekâlen' sünger dcaretimizin mkişafı için bir şirket kurmagı muvafık bulmuş, bu münasebetle alâkadarlarm mütalealarmı sormustu. tstanbul Tica • ret Odası bu tesekkülün, kooperatif şirket olmasmı muvafık bulmaktadır. baslanaeaktır. tkramivelerin kesideleri her aVh arda bir yani 16 nisanda ve 16 teşrinievvelde çekilecektir. tlk keside ise 16 tesrinievvel 1933 tedir. tstikraz tahvilleri bilumum resmî idarelerce yapılacak müzayede, münakasa ve mukavelelerde itibari kıymetleri üzerinden basabaş teminat olarak kabul edilir. Keza hazine tarafından sahlacak olan millî emlâk bedellerinm tediyesinde dahi basabaş kabul olunur. Liste: 19 ÖZÜR: Suç, engel, UFUK: Gök kenan, ÜKDE: Dü&um, ULVÎ: Yüksek, üstünlük, UMDE: Dayanacak, dayak, destek, V MUM: Hep, bütun, blrden, UNSTO: Temel, UNVAN: Ad, san, ÖRFÎ: Son yasa buyrugu, görenek, UZUV: Variıktan bir parça, ÜCRET: Klra, karşılık, ÖT^PET: Barışıklık, ÜSTAT: Öğreten, öğretici, UZLET: Köşeye çekilmek. Eyüp 36 ıncı mektep mualllml A Hakkı ÖZÜR: Eksiklik, TTFUK UFK: Krran, UHDE: Üste olma, UKDE: Dugün, ULVÎ: Yüksekllk, UMDE: Ana, aalı, UMUM: Hep, bütün, UNSUR: Asıl, parça, UNVAN: San, at, ÖRFÎ: Zorlu, UZUV: Parça, el, ayak, ÜCRET: Gündellk, ÜLFET: Tanışmak, ÜSTAT: Usta, öğreten, UZLET: Yanlışlık. Üsküdar: Hamdi tile tevzj edilecektir. Tahviller emre muharrer olup kıy meti itibarisi 2 0 liradır. Bunlar yüzde 95 fiat üzerinden ihraç edileceğinden dolayı 2 0 liralık tahvil 19 liraya verilmektedir. Her tahvile 20 tane kupon bitisik olacakbr. Her kupon bir lira kıymetmde olup her sene 16 nisanda tediye edilecektir. Bu tediyata 16 nisan 1934 te Her zaman bulunmaz bir fırsat! 1 BUSENEıSlANBUL BAYRAMDAD BAYRAMA 6İRİY0R! Hazım, Naşit Fahri, Asım gibi büyük ko medi sân'atkâriarımı zın yarattıği büyük Türk komedisi KARIM BENİ ALDATIRSA San'atkârlanmtzin sinemacıiıktaki mavaffakiyeılerini görtnek ve candan âlkişiamak için her halde M. Filo Adinolfi'ni n sakirtlerinin konseri ı Solo serilerine yannki çarşamba günü saat 18 de tneşhur Piyanist Matmazel Odil Dandonia başlıyacaktır. Nisanın 19 urcu çarşamba gü nünden itibaren ikinci Solo 11 yaştndaki Popme Panayotidts tarafından icra edilecektir . Ş | K SİNEMAS1NA eıdiniz ve bn filroi görünüz. (1540) Heyecanli ve pek müessir tema şalan sevenler, korkunç sahneleri ha vi bir şaheser seyretmek istiyenler: Davetiyelfer: M. Adinolfi'den tedarik ed lir. Şikago'da Buckingham çeşmesi, arkada, Türkiye'den gidecek gnıpun ikamet edeceği dünyanın en büyük oteli gelen yerleri ayırırken Türkiye için Şikago sergisine yapılacak se yerleri pek mahdut tutmuştu. Halyahat 10 temmuzda baslıyacaktır. 10 temmuza daha üç buçuk ay var, buki uyanık halk ve tüccarlanmızin bu yeni memleketi tanımak için göso vakte kadar Allah kerimdir, de terdiği alâka tahminlerin çok fev mek ileride bu seyahate istirak etkinde olmuştur. Natta Millî Türk mek isteseniz bile bu fırsatı kaçır Seyahat acentalığına Türkiye'nin mak, demektir. Vaşington vapurunher tarafından mütemadiyen mürada, Atlantiğ'in bu en yeni ve en sirin caat edilmektedir. Türk mallanmn gemisinde yerler sür'atle tutuluyor. en büyük alıcısı ile doğrudan doğ Avrupa'lılar dünyanın geçirdiği büruya temasa girmek için tüccarlarıyük buhrana rağmen bu sergi ile mızın gösterdiği alâka çok haklıdır. çok alâkadar olmakta ve simdiye kadar esi yapılmamı? olan bu sergi Seyahat hakkında fazla tafsilât için vapurlarda yerlerini tutmak için Natta Millî Türk Seyahat acentadırlar. tasının Galatasaray'daki merkezine müracaat ediniz. United States Lines'in Avrupa merkezi her memleketten bu seyaYerlerinizi şimdiden tutmak için bate iftirak etmek istiyenlere lâzım 20 Türk lirası kâfidir. DU6UN GECESİ Bfltfln filim birden ve aynca: OPERA MALEK MiLYONER Büyük bayram haftası programına başlıyor. Sinemasına giderek Kahkaha Kahkaha 6ene kahkaha Bu derece homik bir filim henüz görölmemiştir. U a k Ş a m ELHAMRA S.NEMftSI Yarın akşamdan itibaren Yarın Alemdarda başlıyor Bayram matineler. 12 2 4 6 Gece: 8,! 5 10 (1539) ARTiST KANI KARAGöZ ÇiFTE CADILAR Türhçe sSzlD, sazfı, şarhılı. Filme ilâve olarak Ipekfilm stüdyosunda yeni yapılan VAMPiRİ Famamen fransızca özlii filmi DUSELOORF gormelidirler. (1526) 0SMANU BANKASI Oynatan; HAZIM (1523 N VVAUACE Fransizca söziü Arkadaşlık SadakatAşk ve heyecan filmi. Yann matine" lerden itibaren BEERYlarkCABLE Yarın matinelerden itibaren laKsım'de KVRŞUNA DiZiLEN KRALiÇE Sabık (Hlajik) Bötön istanbul halkı tarafından aylardanberi beklenen: Senenin en mua?7am şaheserin' takdim der. SiNEMASlNDA ''***; vc f MELEK POLA Mümessilesi: sinema âleminin kraliçesi NEGRİ K (1527) Davet; Araerika sinemacılık sanaviinin en yüksek eseri o'an S E M A r r DRVL Rt filmi buu ün saat 11 de şehrimiz matbuat erkânına gösterileceğinden sineraa ve filim müesseseleri müdürlerile sinemaTuzın davetiyesini ha z zevatın teşrifleri rica olunur. (1524) % 5 faizli, 1334/1918 tarihK dahilî istikraz tahvilâtına ait olup 1 mayıs 1928 tarihinde tediyesine başlanan 1/5/1923 ve 1/5/1928 vadeli ve 11 ve 21 nu maralı kuponlardan ibraz edilmiyen lerin 1 mayıs 1933 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti hükumeti lehine müruru zamana uğrıyacağı, mezkur tahvilât hâmillerinin malumu olmak üzere ilân olunur. Üsküdar Ha!e sinemasında DANS CiNNET i Jan Kraofort. Üâveten Dünya hava • disleri.