10 Aralık 1943 Tarihli Büyük Doğu Dergisi Sayfa 14

Osmanlı imperatorluğu ml li den görmek, m Zil, bir tahlil ve SR madritet idir, Esrarı devlet, hattâ esrarı millet aile mahremiyet ve kudsiyeti gibi manevi bir varlık Ke hatımâk çözüntülere sebep o “Biihmmss a m asrın Osmanlı Türkleri ta. rihi eyi devlet esrarının faş olunması yü- zünden ne gibi milli belâlara maruz kaldı ğımızı gö termekle ibret dersi verebilecek müteaddit ve elim mk vsulağa sahiptir, n, bu, yazımla tek bir e ve, li Birim müteakip geçen on, on beş se zu m bir dersi ibret vazeylemek istiyordum. ##* İkinci. Sultan Mahmut Adli zamanında Mora isyânı müthiş bir taraka ile feveran edi nlı mülkünü bütünleme sardığmı hep biliriz. Ve, bu, isyânın kökleri Moskof dinin hazırlanıp maskelendiği, (Etni. ki etirya) cemiyeti hafiyesinin yi vâki e olduğu da malümumuzdı Sultan Mahmut . devrinin bu, al de. ğin Babiâli tercümanlarının Rumlardan ve sair reâyadan oldukları da tarihçe mastur- dur. Tercümanlar, sefirler ve 'devletler me. yanında vâki olan şifahi ve tahriri mahre- miyata vasıta olmakla kalmayıp elde edilen dahili evrakı muzurayı dahi bilmütalâa meallerine göre makamı vüzerata arzetmek vazifesile mükellef idiler. Osmanlı memalikini reâyasile kökünden ar yıkmağa ve (oparçalamağa tuf olan Mora ihtilâlinde dahili ve harici ratımız reaya tercii- mar elinde bulunuyo»du. Devlet zabıtası o tarıfından muzir evrak, Bablâli tercüme 6dasi di olunur, Muzir olunlar meydana Dan nagelirdi, re ona göre tedabir ittihaz olun: emrinde ve, millet. leri 1shinde oldukları cihetle yakalanan ev- rakı muzirreyi örtbas etmek, gayri tercü- > dermislen garda SATILAN DEVLET SIRLARI melerle mühimlerini ortadan ref'eylemekle devleti şâşirtıcı, başka yollara sevk ve i- male edici tertibat aldıkları, dost ve gayri dost devletler meyanında vâki şifahi mü. kâleme ve muhaberatı da ifşaya tevessül eyledikleri anlaşılmakla derhal teddbiri ih- tiyatiyeye tevessül ve bu RP; sui halleri görülenler idam edilmişti. İkinci Mahmut ve vükelâsı, Babiâli t ter- n O katiyetle karar altına ala- k o yolda teşkilâta girişmişti. Fakat, ec- nebi sanan vakıf, ehli ilim ve marifet müslüm: olmakla müşkülâta maruz almalar iğ Nihayet mühendishane hocalarından Yah. ya Efendiyi kürsüsünden çekerek Babrâli tercüman başılığına getirmeğe ve Babiâli- de lisan öğretmek için bir de mektep vücüde getirmeğe mecbur olmuşlardı. Yahya Efendi, muhtelif lisanlara vukufu olan âlim bir adamdı, Bakınız devrin vak- a nüvisi Şani zade Ataullah Efendi re di. yor: reümanların nice yüz seneler. denberu ee olan hezar fesatları bilmü- şahede meczumu olmaktan nâşi fimabâat tercümanların ehli islâmdan olmasına niyet ar hilâfı cins mahrem razı devlet et. lâzım gelen hıtır ve mazarrattan bsvalikiğiü himmet olundu.» Ve, devamla: e ketebei eklâm ve saireden tahsili lisana hordekiir olanlar için Babrâlide baş. a Ve alâ meratibihim mahiyeler tahsis kılındı.» GEÇMİŞ ZAMAN .'OLUR Kİ : Yangın bir zama Balat yangınından bir görünüş . man İstanbulun müzmin nezlesi idi. İşte meşrutiyetin ilini swalaringakt meşhur M. Sami KARAYEL . Ve her çent ebaanced bu hizmet pür sileiknte ehli ği Mel Er kimse tecessüs olun le maarife Kli Lİ heveskâr olmuşlar bazısı kibar indinde sakıt- ül iti bir müslüman EMİ biraz ey- yamdan sonrâ... Diye devlet esrarmın gayri Türkler dde muhataralı hallere düştüğünü uzun uzun anlatmaktadır. ##* Devlet esrarı evveldenberi mahremiyetini muhafaza edememiş. Bafo Sultanlar zama- nmdanberi Venedik elçilerine ve sâireye fâş olunup durmuştu. Babıâlide cereyan eden bilcümle hafi mü. zakereler Ve siyasi omahremiyetler ertesi gün Galatada, şuada burada dolaşır olurdu. Nihayet Mora isyânile İkinci Mahmut, devlet esrarını satanlarin ve tebaa ye tekevvün edegelen hâdiselerde kâfi lanların maskelerini * yırtarak en kileri cezalarla tedip ve esrarı devleti muhafaza- a memur olacakların hem cinslerden ol. ei vazeyledi. at edilecek olursa, görülür ki, reâyâ yi y Türk cinsinden olmayip şundan önme mühtedilerdi. Meselâ Yahya Efendi, müvellidünden olmakla beraber anasıl Rum cinsinden idi. Fakat her ne kadar devlet ve millet bünyesi çözüntülere uğramış olmakla beraber © vakitler müslümanlığın, ümmet. çiliğin müşterek maşeri bir vicdanı mevcut idi. *#* Çok geçmedi, Tanzimatı hayriye ilân o lundu. Hıristiyanlar, müsavat ve hürriyet hattı hümayunile bilcümle gk y devlet içine girer salâhiyete malik o Daha sonra Tanzimatı om malesef ümmetçilik ruhunu tezelzüle uğratıp milli- bastırılamaması Babrâlide, hi devlet esrarınmın mevcut olmadığının başlıca ema- relerindön biridir. Çünkü alınacak tedbirler konuşulan gayet”mahrem işler sefarethane- lerde, patrikhanelerde, 'ayâdii nâsta dolaşır olmuştu. Sultan Azizi i cehhez ordusu, ş olunmas yordu. Devletin karara rapteyled siyasiye, askeriye ve idariye hiçe düşüyor, aleyhine dönüyordu.