27 Mayıs 1938 Tarihli Akşam Gazetesi Sayfa 9

21 Mayıs 1938 HAFTANIN VAKALARI Atatürkün Mersinde ikametlerine ald Iki enstantane: Solda Atatürk Viran şehir harabelerinde tedkikten sonra istirahat ederken, sağda Viran şehirden gurubu temaşa ediyorlar Atatürk Mersin vali ve Kumandanı İzmirde spor ve gençlik bayramına ald dört enstantane * Eski zamanlar: Lord Defrin ve Mısırın işgali hakkındaki sözleri 5 senesinde Pa, elçiliği- ne tayin edilmiştim. O zamanlardaki tların değerlilerinden ve rinden Lord Defrin Pariste büyük elçis yordu. Paristen ev devletler nezdinde ve ezcümle bulda ayni âifatla hizmet elm ikle Mısırda, Hidivlikle Hin- a bulunup mühim roller oyna muş parlak, ulümatlı, tecrübeli hafı- zası kuvvetli, hoş sohbetli güzide bir »siyetti Lord Defrin'e İstanbulda sefirken paşa merhum takdim et- mişti, Pariste protokol ve teşrifat usulüne göre Lord Defrin'e ilk resmi vizitayı yaptım. Vefik paşa tarafından kendi sine vaktile takdim edilmiş olmakla ve şimdi de Kendisinin: refakati şere- fine nailiyetle İftihar eylediğimi söy- ledim. Lord Deftin Ahmed Vefik pa- $âyı hürmetle yüâdederek cevaban «Bizin için vaktile Ahmed Vefik paşa- nın kâtibi hususisi olmak siyasi ha- yatınızda pek büyük bir şereftir. Çün- kü malümunuz olmak gerektir ki Ah- med Vefik paşa hem misli nadir şark olarak bulunt | ulemasındandı. Hem de gayet değerli ye güzide bir «recülü devlet» idi. Bair garb memleketlerinde olduğu gibi İn- gilterede dahi maruftu, Fazıl ve irfa- nı, ilmi kemalâtı, ve politikaya ve ci- hanın ahvaline vukufu ile siyasi ve imi muhitler erkânına ve akademlle- re kendisini tanıtmış ve 8€ | Nitekim 1877 seferinizin hezimet dev rinde Ahmed Vefik paşayı başvekâle te getirmiştiniz. Dirayet ve meha reti ve nüfuzu ve İngilterenin müza- hereti sayesinde Moskofların İstanbu- Ju işgal etmelerine ve bir kaç zırhlı gemilerinizin tazminata bedel Rusya |. tarafından alınmasına mâni olmuş- tu. İşte o müşkül ve tehlikeli zamant- nızda hariciye nazırımız Lord Salzb parlâmentoda nutuk söyliyerek Al med Vefik paşanın İstanbulda başve- kâlet makamında bulunması İngilte- renin Türkiye hakkındaki dostane emellerinin cereyanını temine külü medar olacağını ilân etmiş ve ölçiniz vasıtasile de namını dostane ihtar ey- Jemiştiv dedi. Lord Defrin'in hakkımda hasıl etti- gi muhabbet ve teveccühten cüret alarak resmiyat haricinde sıkça ken- disile buluşup malümatindan ve soh- betinden istifade ederdim, Bir gün ba- na söz arasında münasebet düşürüp «ben Türkiyenin eskidenberi samimi halis dostuyum. Hayrınız ve selâmeti- niz için - Reşid paşa, Âli paşa, Fund paşa zamanlarında ij giltere ile elele vererek hoş geçinmi nizi arzu ederim, Halbuki sizin zama- nınızdaki paşalarınız, vükelânız, hü- kümetiniz, padişahınız bizimle itüâf yolunu tutmuyorlar, ters hateket edi- yorlar. Politika Âleminde muinsiz ka- Yıyorsunuz. Sonra da her fenalığı biz- den biliyorsunuz. Biz de sizden uzak- laşıyoruz. 'Teessüf ediyorum. Niçin bizimle anlaşmak istemiyorsunuz. Ni- çin bize daima düşman nazarile bakı yorsunuz» demişti. Ben de kendisine cevap olarak: «Pek iyi biliyorum ki bu dünyada İngiltereden icabında bu millete gelecek iyiliğin haddi hesabı olamıyacağı gibi fenalığın da haddi hesabı yostur. Bizde, bu hakikate, benim gibi, iman edenler de pek nadir değildir. Çünkü malümumuzdur ki asrımızda Mısır valisi Mehmed Alinin isyanı dolayısile ikiye bölünmek tehli- kesine düşmüştük. Bizi bu felâketten kurtaran İngilteredir. Ondan on sens kadâr sonra Fransızları sürükliyerek bizi: Moskoflara ezdirmiyen İngiltere- dir, Ondan sonra yolumuzu şaşırıp hem dahili ve hem harici fena bir siyaset takib ettiğimiz içir İngiltere bize da- rılmış olduğu halde bile Berlin kon- gresinde bir dereceye kadar bizi sıya- net ve sahabet etmiştir. Fakat kendi- sinden memul ettiğimiz muavenetleri görememekliğimiz ve hele Mısırı işgal etmeniz bize pek fena tesir ettiğinden aramiz açıldı. Hasılı size düşmanlık isnad edenler hep Mısırı işgal eyleme nizi delil addediyorlar, Ondanbe ki İngiltereden bize iyilik gelmiyeceği kanaati hasıl oldu» demiştim. Bu sözlerimi dikkatle dinledikten sonra Lord.Defrin cevap olarak bana; Bizim ve herhangi bir devl işgal e yerden gi Bu hareke Mısırı gücenmekli niz vardır çhile dost- tiraf et- in Mısırı işgal etmesine sebeb siniz. Çünkü Mısırda padişi ların vekili'elan Midiv “Tevfik pe vurdurup Mısır Mısırlılarındır diyerek | Üze- re miralay Ârabi ile a ş rdu- yu kendilerine k bir kıyam hareketi hâzirlamakta idiler. O vakit Hidivin de'arzusu veçhile bir kaç ta- bur göndermekle bu hareketin önünü almanız ve bu serserilere uymıyan ahaliyi ve #cnebileri ve Mısırda statü- konun muhafaza “edilmesi bizim gibi menfaatlerine muvafık olan devletle- ri temin etmek'mümkün ve kolay iken asker yollamadinız. Mülkiye ve aske- riye ricdlinizden iki zatı Ârabiyi ve ona tebaiyet ile âsilik eden askeri takı mını kuru 'nasihatle zorbalıktan vaz- geçirmek üzere komiserlikle Kahireye gönderdiniz. Komiserlerinizin teftiş için kışlaları gezenleri, Ârabi ve ave- nesini bir kat daha şımartlı; Âsiya- ne nümayişlere sebe yet verdi. vr ta» a top- hüküşme- ıda hü- Bu âsiler Hidivden v tinden başka eenebilere göstermeğe ve ç nümâ- ş e daha yerlerde istihkâmlar yapıyorlar . Ahaliyi ve asi ecnebiler ne tahrik e izizl eylediler. Vaziyet son derecede vehamet kesbetti, Niha- yet İskenderiyede bir Fellâh ile bir Maltızlı arasında vukubulan münazaa a tasai- i maktul ve un üzerine Ârabi nesinin tahakkümüne nihayet vermek ve Mısırda sükün ve asayişi temin etmek çarelerini bulmak üzere İstanbulda alâkadar devletlerin akdet- tikleri konferansa girmeb” müç hal ile razı oldunuz. Mısıra ördu göndermenizi ve Mısırdaki hüzünlü vaziyete nihayet vermenizi konfe namına teklif ettim. Bu teklifimizi hemen kabul ve icra etmediniğiniz halde istihkâm in- şasile İskenderiyedeki zırhlılarımızı tehdid ettiğinden amiral bombardı- man yapmağa mecbur olmuştu, Âra- binin askeri dağıldı ise de Bedeviler şehre girip mahalleleri yağma ettiler. Bir çok kimsenin kanına girdiler. Ni- hayet sükün ve asayişi te lerimizden asker ç rine v lâhız asker sev lediler tse de şeraitinin tayini resini - hakikat halde mek istemediklerinden Çünkü nüfuzlu bazı gidecek âskeriniz Ârabiye imize kıy iâh kullanmağa mecbr tün müslümanlar halifenin Mi- arı İngilizlere esir etmek için kırdırdığını iddia ederler, diye padişa- hı korkuttular, Barı söz sahibleriniz de gönderece- ğiniz askerin islâmlık garyeti ile Âra- biye uymaları ve halifeye bile kurşun atmaları muhtemeldir diyerek Abdül- hamidin evhamını kabarttılar. Hattâ İngilterenin . Ârabi ile başa çıkması kolay bir iş olmadığını iddin ettiler, İngilizlerin müşkülâta uğrayınca her teklifinizi kabul edecekleri zannı ile asker sevki mukavelesinin müzakere- sini sürüncemeye düşürmüştüler, Hal- buki İngiltere tuttuğunuz yanlış yol- dan dönmiyeceğinizi anladı ve mesele kapatılmazsa ve âsilerin gelinmezse Fransızların, Mı kalkışacaklarını bildiğinden devleti yalnız başına bir ordu sevkile Asileri perişan etti ve Ârabi ile arka daşlarını esir ederek Kahirey ti. Onun üzerine Londradan aldığım emre göre Türkiye tara sevkine hacet kalmadığını ve askeri- mizi azar azar geri çekmek runda olduğumuzu tebliğ ile müb müzakereye nihayet verdim» müzak Salih Münir Çorlu 'Mütekalid büyük elçi