2 Mayıs 1939 Tarihli Yeni Sabah Gazetesi Sayfa 5

y ö -87 — li Yazan'ı General NCPM ERZURUM. KURTULUZU A > Kâzım Karabekir İKTİBAS VE TERCÜME HAKKI MAHFUZDUR Rus Membalarına Göre Rus İnhilâlinden Sonra Ermeni Kuvvetleri Nasıl Teşekkül Etti? Rus Alayında Zaptı Rapt Kalmamıştı. Efrat Kaçıyor Ve Yağmacılık Yapıyordu Erzurumun kurtuluşu hakkında Rus topçu kumandanı Tvverdo Khlebof'un Rusca yazdığı tarihçe: Tikinci Erzurum kale topçu alayının, teşekkü- Tünden itibaren Osmanlı ordusunun Erzurumu istir- dadı tarihi olan 12 mart 1918 ze kadar ahvali hak- kında) başlıklıdır. Kale içinde olup biteni olduğu gibi maklettiğinden aynen yazıyorum: (Rusların tarihi Rumidir. Bunun için tarihlere 13 gün zammı icap eder.) 1917 kğnunuevveli ortalarında Rus Kafkas or Gusu gerek ordu ve gerek başkumandanlığının müsa- adesi olmaksızın kendi kendine cepheden çekildi. Or- du ile birlikte Erzurum kale topçu alayı da Bitti. Erzurum Deveboyunu mevkii müstahkemi kıta- atile Erzurum topçu alayından yalnız 40 zabit kal u. Bu zabitan efrat tarafından metruk bir halde bi rakılan toplarının başında vazifeten kalmışlardı. Di- er zabitan da gittiler. Mevkli müstahkeme de (400) den fazla top kaldı. Topların sevki imkânı olmadığın. dan bilmecburiye mevzilerinde kaldılar. Zabitan ise rek vazifo ve gerek namus düşüncesile başkumandan. lığın ya kendilerine yeni nefer göndermesi veyahut topları terkeylemeleri emrine intizar ediyorlardı. Bi- rinci alayın gitmesile kalan zabitandan ikinci Erzu- fum kale topçu alayı teşkil edildi. Ordunun çekilmesile Erzurumda ihtilâl yolile — Ermeni ittihadı teşekkül etti. Kendilerine (Ermeni göker itihadı) ismini verdi. ler. İşte o tarihte ordu kumandanlığı tamamile ace- mi olarak (400) kadar Ermeniyi ikinci kale topçu alayına verdi. Bunların bir kısmı kaçıp dağıldı, ka- Janlar da ancak nöbet mahallerini ve mevzideki ba- taryaların muhafazasını deruhde edebiliyord Ordunun çekilmesinden bir müddet evvel şimali Kafkasyada muharebatı dahiliye başlayıp Maverayi Kafkasın Rusya ile irtibatı kesilince, Tifliste hükü- eti muvakkate teşekkül ve Maverayi Kafkas komi: serliği ismini takındı ve kendisinin müstakil bir hü kümet olmayıp işler düzelinceye kadar muvakkate hükümeti merkeziyeyi temsil ederek Rusyanın ay- rılmaz bir kısmı olduğunu ilân etti. Çekilen odunun 'yerine komiserlik 1917 senesi kânunuevvel 18 tarihli famimile yeniden ordu teşkil olunacağını ilân etti ve 'yeni ordu milis esası üzerine Rus, Gürcü, İslâm, Er- meni kolorduları ve Çerkes Asetin ve Aysur gibi di- ğer küçük milletlerden de ufak cüzütamlar teşkil edecekti. Topçu kıtaatı hangi milletten teşkil olunacağı elesi hallolununcaya kadar Erzurum Deveboynu mevkli müstahkem topçusu muhtelit bir halde kaldı. Kumanda heyeti kâmilen Rus olup efrad Erme- ni idi. Kumanda heyeti gibi esas kadrosu kâmilen İRus olan bu topçu kıtaatını hiç kimse Ermeni farze- demez. Bunların Ermeni olduğuna dair hiç kimse bir emir vermedi. işbu topçu kıtaatı daima Rus ismini taşıdı. Biz aima Rus ordusu topçusunda hizmet, Rus veznesin- den maaş aldık ve Rus kumandanlarının emri altın- da bulunduk. Alayda Rus papazının idaresi altında Rus kilisesi vardı, Ermeni kilisesi yoktu. Henüz Rus ordusunun çekilmesi iki ay kadar ol- muştu ki diğer milletlerden ikmal efradı gelmediği gibi Erzuruma diğer milli kıtaat ta gelmemişti. A- layda zaptırapt teessüs edemedi. Efrat kaçıyor ve yağma ile uğraşıyor ve zabitanı tehdit etmeğe ve Açıkça emirlerini dinlememeğe başladılar. Bulgar Er- menilerinden olduğunu. işittiğim miralay Torkom, Erzurum merkez kumandanı tayin olundu. Bu sene- nin kânunusanisi evasıtında Ermeni piyade kıtaatın. an bir kaç nefer Erzurum muteberan ve eşrafından birisini hanesinde katledip malını yağma etmişler. Maktulün ismini hatırlıyamıyorum. Başkumandan Odişelidze, bütün kıtaat kuman- Ganlarını yanına toplayıp, mutlaka üç gün zarfında katilin meydana çıkarılmasını talep etti. Bilhassa Ermeni kumandanlara katilin meyda- 'a çıkarılması Ermeni namusuna taallük eder mesele olduğunu söyledi. Ve Ermeni efradı tarafından şehir- İle ika olunan mezalim ve itaatsizliğe nihayet veril. Mmesini istedi. Yahut ki kendilerini müdafaa edebilme- leri için islâm ahaliye silâh tevzi etmek mecburiyetin. ge kalacağını ilâve etti. Miralay Torkom cevaben bir aç eşkiyanın zulüm ve yağma etmesile bütün bir billetin lekelenmesi doğru olmadığı gibi bütün Er- jpenilerin de eşkiya olmadığını darğın bir tavırla bildirdi. Kıtaat kumandanları divanıharp teşkilini Ye ceza kanununun tatbikini, idam ile tecziyeyi baş. Kumandandan istediler. Bunlar hakkında teşebbüste Bulunduğunu söyledi. Ancak katilin bulunup bulun. gaadığını bilmiyorum, Hatırımda kaldığına göre mle Erzurum: Yakutiy medresesini Ruslar sıhl malzeme deposu yapmıştı, içerisi dolu olduğul gibi dışarıda da içi dolu sandıklar elimize geçt ralay Torkom şubatın 25 inde Erzurum şehrindeki umum kıtaata bir resmigeçit yaptırıp yirmi bir pare top attırarak şehir sekenesine askerin kuvvetini gös- termek istedi. Resmigeçitte general Odişelidzeye, 'Torkom Er- meni lisanile yazılmış bir nutku okudu. Bittabi Erme- nice bilmediğimiz için hiç birimiz bir şey anlamadık. Sonra söylediklerine göre: Ermenistan teşekkül et- tiğini ve bizzat kendisinin de icrayi hükümet etmeğe başladığını ilân etmiş: Başkumandan bunu öğrendi. ği vakit Torkomu Erzurumdan defetti. Hükümetin her ne süretle olursa olsun Ermeni istiklâline mey- dan vermek istemediğini bundan anladık. Gerek Erzurum ve gerek civarındaki depolardan 've cephede Ermenilere verilmiş olan eşya, esliha ve malzeme Ermenilerin kendi malları olmayıp başka kıtaat mevcut bulunmamasından dolayı bu şeylerin Ermenilere muvakkaten muhafaza ve lüzumu ânın- da iade etmeleri şartile verilmiş olduğunun erkânı harbiyeden müteaddit defalar ” ihtar edildiğini işit. tim. Bu esnada Ermenilerin Erzincanda silâhsız muti Türkleri ber türlü vahşetle katlederek o civara Os- manlı kıtaatının takarrübü haberinden dolayı Erzu- Tuma doğru firar etmekte oldukları” haberi geldi. Başkumandanlığın istihbaratına ve mahalli vak'ada bulunup avdet eden Rus zabitanının ifadelerine göre Erzincanda Ermeniler tarafından sekiz yüz Türk katledildiği halde ancak müdafani nefis - sırasında yalnız bir tek Ermeni telef olmuğ. Ersurum civarın- daki Ilca köyünde de biçare Türklerin katledildiği anlaşıldı. Şubatın yedisinde öğleden sonra sokaklarda milisler ve askerler tarafından bir çok erkekler top- Janıp gayrimuayyen bir tarafa sevkedilmekte olduğu nazarı dikkatimi celbetti. Bunun sebebini sorduğum. da demiryolunda toplanan karların temizlenmesi 1- gin amele olarak sevkedileceklerini söylediler. Saat üçe doğru alayımın zabitanından mülâzımı ri Liplaki, bulunduğu kışladaki Ermeni efrattan birkaçı sokakta beş Türk'ü tutup kışlanın avlusunda bir kenara sıkıştırarak dövmekte oldukları ve belki nihayet bunları öldüreceklerini telefonla bana söy- ledi. Rus zabiti bunları kurtarmağa teşebbüs etmiş ise de silâhla mukabele görmüş ve orada bulunan bir Ermeni zabiti de bunların arılması teklifine mu- yafakat etmemiş, Yakında bulunan diğer üç Rus zabitini b alıp bu biçareleri kurtarmağa acele ettim. Bi lefonlar haber veren Rus zabiti ile Erzurum belediye relsi Stavroski bana karşı çıkıp yine Ermeniler tara; fından sokakta yakalanmış olan bunların ahbabi bi Junan bir Türk'ü aramakta olduklarını söylediler (Devamı var) aH Sovyet Rusyada Türkler İçin Rus Alfabesi Moskovada çıkan Reueça ve Sov- yet resmi gazetesi olan <İzvestiya» San 17441989 tarihli — nüshasında| «Lhtinleştirilen alfabeden Rus alfa- besine> başlıklı bir yazıda deniliyor Ki «Son İki yıl içinde Rusya Sosya Tet Müttehit Sovyet Cümhuriyetin- Ge bir yığın Cümhuriyet ve Ülkeler-| de oralarda yaşayan kavimler lâtin alfabesinden Rus alfabesine geçmek- tedirler. Sovyetler Birliği Umum A- kademisinin - dil ve yazı Enstitüsü bu münasebetle Rusya” Müttehit| Cümhuriyeti kavimlerinin lisanları| için Rus yazısı temelinde alfabe ve) İti kaldeleri yaratmak sahasında| büyük faaliyet gösterdi. Bu münasebetle anılan Bnstitü- zün müdürü V. A. Petroseyan yor ki: «Bu işle, alâkadar Cümhur yet ve ülkelerin fırka ve cemiyet| teşkilâtları mümessillerinin iştira) le, Moskova ve Leningrad - dilcileri) meşgul olmuşlardır. Rusya Mütte- hit Cümhuriyetinde yaşayan 38 k: vimin dilleri için yeni alfabeler hi zırlanmıştır. Komi (Zırian) muhta-, riyetli Cimhuriyetinde, Dağıstanda, Kalmuk Muhtariyetli Cümhuriyetin| de, Çeçen-İnguş Muhtariyetli Cüm-, huriyetinde, Kırımda, şimali Osetin| ülkesinde ve diğer cümhuriyet ve ül-| kelerde matbu neşriyat, ders kitap- ları, gazeteler artık yeni alfabe ile| çıkmaktadırlar.. Alfabe ve imlâ kaideleri tesbit e- ilirken her lisanın hususiyetleri göz önünde tutulmuştur. Şu veya bul Tisanın kendine has seslerini belirt- mek için mütemmim harfler tatbik edilmiştir. Diyelim, Kavmuk lisanı| için Rus alfabesinin 32 harfinden başka yeniden 3 işaret ilve edilmiş tir. Bu bakımdan pek çok miktarda geslere malik olan diller hususunda| fazla güçlükler başgöstermiştir. Me-| selâ, Adıgey dilinde 68 tane ses var- Gır. Bu dilin seslerini belirtmek 32 tane Rus harfinden başka, Rus İnlfabesinin iki ve hattâ üç harfini bir| araya getirmek suretile yeni harf- ler icad edilmiştir. Akraba olan dil- lerde yekdiğerine benziyen sesler ay ni harflerle ifade olunmuştur. Rus| harfleri ise Rus alfabesinde ne gibi. sesleri ifade etmişlerse öteki diller- de de ayni sesleri ifade etmek için| kullanılmışlardır. Bu hal, şüphesiz,| ana dilleri öğrenmeyi kolaylaştıra- cağı gibi, mekteplerde, kurslarda #airede Rus dilini öğrenmeyi de tes- hil edecektir. Yeni alfabeler tasdik edilmeden. önce işçilerin, çiftçilerin, münevver- lerin, ve hele pedagogların kalabalık toplantılarında müzakere edilmiştir. * Bir müddet önce anılan Enstitü, Yakut, Buriyat - Mogolo ve Tatar (Kazan) Cümhuriyetleri için alfabe| ve imlâ meselelerini tesbit ve hallet- miştir. Bu Cümhuriyetlerde yaşıyan kavimlerin dilleri için Rus affabesl harflerinden başka 3 den 6 ya ka- dar yeni mütemmim işaretler ilâve edilmiştir. Bu işaretler bir parça şe- killeri değiştirilmiş Rus harfleridir. ler, Meselâ (O) harfile bir arada or- tasındaki ufki çizgili bir (0) ilâve edilmiştir, ki anılan her üç dilde bul| seslü ince şeklini ifade etmektedir. Uzun müzakerelerden sonra Rus| alfabesi esasında yeni Tatar alfa-, besi Rusya Müttehit Cümhuriyeti Maarif Halk Komiserliği tarafından tandik edilmiştir. lik mekteplerde ve orta mekteplerin ilk dört sınıfında bu senenin 1 Eylülünden itibaren lâ- tinleştirilen alfabenin yeni Rus al: fabesine geçmeyi temin eylemesi Tataristan Cümhuriyeti Halk Ko- Miserliğince teklif edilmiştir. Yeni ders kitapları ve usulü ta-. lime dalr edebiyat yeni alfabe ile neşredilecektir. Tatar Cümhuriyeti öğretmenlerini mekteplerde yeni al- fabe ile talime hazırlamak için ayrı. ca kuralar açılacaktır. Bununla be raber bu Cümhuriyetin (Yani Yata. Galatasaray Feneri 4-1 Mağlup Etti Eskırim Müsabakalarında, Flore ve Epede Ankara, Kılıçta İstanbul Kazandı Dür Galatasaray - Fener rekabetinin ye- niden doğmasına vesile olacak maça 5000 Saat $ te oynanması Tâzimgelen maça cak beşi çeyrek geçe zorla bulunan Nuri Bosutun idaresinde -:24> baş- | ma beynelmilel atlı müsabakala- Tanabildi. Hakem nedense - soyun- | rını. sikinci günü yalnız kadın bi- mamış ve sahaya sivil kıyafetle çık- | nicilcer mahsus Diane ve erkek mışti. binicilere mahsus İmpero müklla Fenerliler dün sakatlanan oyun- | tı yarışları yapıldı. Süvarilerimiz| cuları yarak şu kadro ile sahaya çıktılar: Nüj Angel Naci, VAi Jî):âjâ wınihıl*ıy t Fener - Galatas: çından heyecanlı bir in havanın güzel olması ve eski ikinci günü seyirci toplanmıştı. hakem bulunmadığından an. Roma, 1 (Husu inın yerine genç oyuncular ko- iri; Muzaffer, Saim; - Haldun, | dır, lidis, M. Reşat; Semih, Basri, Bsat, Fikret. fasaraylılar da en iyi oyuncu- attinden mahrum olarak Roma müsabakalarının İmpero ve Diane mükâ-; fatı yarışları yapı i) — M üncü Ro- cumaya yapılacak Musolini kupa- müsabakasına — hazırlanmakta-| İstanbul - Ankara Eskrim Müsabakaları şu kadro ile oynuyorlardı Osman; Faruk, Adnan; Müsa, Yu-| — Ankara - İstanbul eskrim müsa- suf, Celâl; Necdet, Buduri, Nino,| bakaları Hariciye Vekili Şükrü Sa- Murat, Sarafim. racoğlu, Dahiliye Vekili Faik Öz. Oyunun ilk dakikaları mütevazin| trak, Beden Terbiyesi Umum Mü- feçiyor. Her iki takım biribirini de-| dürü General Cemil Taner, mebus- 'nemekle vakit geçiriyor. lar, kalabalık bir seyirci kütlesi o Oyunun ilk ciddi akını Fenerliler| nünde Siyasal Bilgiler okulu salo- 5 nci dakikada Taci vasıtasile yap- 'nunda yapıldı. fılar, Tacinin çektiği şütü Osman| — Maçları, Eskrim Federasyonu rel- güzel kesti. si Rıdvan Kora idare etti. .men bir dakika sonra Sarafim| — Birinci müsabaka (Flore): yış yaptı. Murat, va- | — Florede Ankara takımı- İstanbul kitsiz bir düşüşle Galatasarayı bir| eskrimcilerini 7-9 yendi. gölden etit. Oyun karşılıklı hücum- | — İkinci müsabaka (Efe): harla geçerken. Fikretin Tüzumsuz| — Epe müsabakasını — Ankaralılar bir hareketine şahit oluyoruz. Do zel bi ge yaputığı bu hareketi bakımından doğru bulmadık. 18 önü karıştı. Top bir aralık kaleye gi- Tip çı Bisin medi. 20 fim'e bir a Budu giden top Nino'nun yerinde ve gü- zel bir gütile Fener kalesine ikinci defa ka sonra Osman Fikretin güzel bir şütünü yakalıyarak hakkı u cu değiştirmiye başladı. Fenerli Ha- lit çi Celâi Oy B alt baskı dükçi güçlül girdi. Nit avt çi T ristanın) Maarif Vekili yeni alfabe. yi ve imlâ kaidelerini Tatar mektep- leri bulunan bütün Muhtariyetii Cümhuriyetlere ve Ülkelere önder Şimdi Dil ve Yazı Enstitüsü Ka bardı - Çerkes ve Karaçay - Balkar (ki bunlar da Türklerdir: — Müter- | imlâyı tesbit etmekle meşgul 811 kazandılar. stluk havası içinde geçen gü sir maçta Fikret'in Musaya kar. | sporeuluk| kazandı. 'nel dakikada Fener kalesinin ıktığı halde hakem santra çiz- de durduğundan bu golü göre- yanlar 'nel dakikada Yusuf'tan Sara-) gelen top, Sarafimden güzel gırtma ile Murad'a, Muraddan| uriye ve Buduriden de Nino'ya verdi ve şunları söyledi: rile bize heyecanlı Birdi. Hemen bundan bir daki- takımını mü-| ak bir gölden kurtardı. üncü dakikada takımlar oyun- derim, dedi iktı, Fethi girdi. Galatasaraydan çıktı, Bedi girdi. un Galatasarayın bariz baskı: ında geçiyor. Arada sırada bu ıdan. kurtulan — Fenerliler, ol- tehlikeli akınlar / yapmakta ik çekmiyorlar. Haldun tekrar Bu sefer Fethi çıktı. lekim 36 neı dakikada Basrinin zgisl üzerinden çevirdiği topu, üzel bir kafa ile Galatasaray ına taktı. a) çıkmışlardı. yordu. M ünnü, Tei nda geçerek devrel-l taran kafa yladılar. ye: candan al 10 uncu sol açık, Fikreti 1 iç, Esadı. e almışlar Tayın Üçüncü golünü yaptı. saraylılar ise Bedil santr. Üçüncü müsabaka (Kılıç): Kılıç müsabakasını çok güzel bir. oyundan sonra İstanbul takımı 214 “Sonu 7 inol sayfadalI Bayanlar arasında gösteri: Esas müsabakalardan evvel ba. ırasında eskrim gösteri mü- sabakaları zevkle seyredildi. Maç. lardan sonra günün galiplerin Dahi- liye Vekilimiz Faik Öztrak- şildler «Çalışmalarınızı gördüm. Netice. yi galip ve mağlüp diye ifade etmeli İstemem, İki taraf da güzel oyunlar dakikalar yae şattılar ve istikbal için ümit verdie ler. Hepinizi tekrar tekrar tebrik & hafa, Yusul'u sol hafa, Süleymanı sağ içe, Buduriyi de sol içe koyarak Oyun başlar başlamaz Galatasaz raylıların hücuma geçtiğini yoruz ve daha ikinci devre başlıyala 40 saniye olmadan Nino Buduriye kafa ile aldığı pası güzel bir şütle Fener kalesien soktu. Daha bir das kika olmadan yapılan bu golün Fes lerlileri adamakıllı sarstığı görülüy görük 8 nci dakikada Fenerin güzel bi n görüyorum. Esadın çektiği güt kaleye girerken Fenerli Tacinliş Galatasaaryı muhakkak bir gölden ım - Galatasaraylilati dakikade Necdlet'in bi ına güzel bir çıkış yapanı Sün leyman, topu içeri atarak Galaati İ