21 Ocak 1933 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 7

| a Ankarada meb'us intihabı ve Recep Beyin nutuku (Baş tarafı 1 inci sayıfamızda) Evvelâ seçmek vatandaş için bir haktır. Çünkü yeni devlet, milletin reyi ile kurulur. Kanun milletin reyile toplanan meclisler tarafından yapılır. Emir ve nebilerine itaat edilecek olan hükümetin kuruluşunda ve işle - mesinde millet meclislerinin te « sirleri ve murakabeleri vardır. Bütün otoritelerin meşru olması için vatandaşın rey vermek hak- kı masun ve emniyet altında bu- lunmalıdır. Vatandaş, kendi iradesinin te- siri altında kullanacağı oreyini vermekten hiç bir sebep ve suret- le menolunamaz. Eğer intihatpa rey vermek hakkının herhangi bir sebep, herhangi bir cebir altında geriye kaldığı farzedilirse muasır manada devlet telâkkisi sukut e- der. Medeni devlet sözü hüküm- süz kalır ve vatandaşların bu şe - kilde seçmek hakkı olmaksızın kurulmuş olan hükümet meşru ol. maz. Böyle bir hükümetin de ken- di emirlerine itaat talep etmeğe hak ve salâhiyeti bulunmaz. Yal. nız dikkat edilmelidir ki intihap hakkı herkesin istediği şekilde de- Zil, kanunla tesbit edilen şekiller- de kullanılır. Diğer taraftan intihap bir va - | zifedir, bunun esas sebebi de şu- dur: Farz buyurun ki bir memle - kette şimdi bizde olduğu gibi va- tandaşın rey vermek hakkı ma - sundur. İntihap yolu açıktır. Dev- letin koyduğu usuller, kanunlar vatandaşı reye davet etmekte ve hattâ teşvik etmektedir. Fakat o- rada vatandaşlar bu hakkı kullan- muıyorlar, bu takdirde arzettiğim gibi muasır manada kuvvetli ve salâhiyetli bir hükümet kurmak gene akim kalır. Gerçi, nazari o- larak, biz hakkımız olan bir şe - yi yapmıyabiliriz. Hakkımızdır, fa kat yapmıyoruz diyebiliriz. Fa - kat mesele intihap hakkında böy- de değildir. İntihap etmek, rey vermek hususunda (vatandaşlar kanunun kendilerine verdiği hak- kı kullanmazlarsa bu şekilde yal - niz bir hak kullanılmamış olmak- la kalmaz. Ayni zamanda vatana karşı büyük bir vazife de ifa e - dilmemiş olur. Farz O buyurun ki seçme için rey sandığı başına davet edildiğimiz zamanda ekse- riyetimiz sandık başında bulun - muyoruz. Bu vazifeyi başkaları - nın yapacağını tasavvur ederek rey vermek vazifemizi ihmal edi- yoruz. Bu takdirde millet eli ve halk reyi ile devlet ve hükümet kurmak için açık olan kapıları kendi elimizle kapamış ve vatana kar- şı çok büyük bir mes'uliyet altına girmiş bulunuruz, Binaenaleyh vatandaşlar her hangi bir intihap münasebetile salâhiyetli heyet ve makamların çağırdığı zamanda ve yerde be - hemehal ispati vücut etmeğe ve reylerini kullanmıya mecburdur - lar. Bu mecburiyet kanuni olmasa bile vatana karşı vazife hissinin teyidi altındadır. Eski ve yeni Ankara meb'usları Bugün bizi bu intihap vazife - sine gelmeğe sevkeden hâdise ü - zerinde biraz durmak isterim. Arkadaşlar, biliyorsunuz ki, bi - zim ahlâkt krymetine ve şahsi va- sıflarma hürmetkâr olduğumuz “Ankara meb'usu Kütükçü oğlu Ali Bey arkadaşımız vefat etti. Onun manada | yerine bugün başka bir arkadaşı meb'us seçeceğiz. Ali Bey, şahsı itibarile fazilet İ timsali denilebilecek derecede yük sek bir insandı. Ali Bey meb'us ol- duğu ve olmadığı zamanlarda fır - kamızın aziz bildiği prensiplerine ! gönülden inanmış bunların tatbika tında filen çalışmış ve şahsi kıy - meti, ahlâkr, selâbeti ile temayüz etmiş bir arkadaşımızdı. Ali Bey, Milli mücadele başlan i gıçlarında yeni milli devletin An- karada kuruluşu günlerinde ilk ka rışıklık günlerinde Ankara beledi- ye reisi sıfatile bugün kendisinin yerine diğer bir arkadaşı seçmek için toplandığımız bu binadaki mevki ve makamında dürüst ve yılmıyan bir politikacı olarak çalı- şıyordu. O esnada hakikatleri anlamı - i yan, görmiyen bir çok şahisların ve cereyanların ortasında ve karşısın da hakikaten bir çelik parçası gibi vazifesini yapıyordu. O gün o kadar bol olmıyan vasıtaların bizi | sevkettiği müşküllere ve yokluğa rağmen her ihtiyaca bir varlık bir çare buluyor ve gösteriyordu. Onun o zamanki halinderı hat- ta bugün yaşadığımız ileri devirde bedbinlik gösteren bir çok genç va tandaşlarma çalışma ve irade nü - munesi olacak bir kuvvet ve mahi- yet vardı. Ali Beyin hatırasına hürmet ifa- yerine seçmek üzere Cümhuriyet Halk Fırkası namzedi olarak Cüm buriyet Halk Fırkasının umu- mi reislik divanı tarafından mün- tehibi sanilere takdim edilen Aka Gündüz Beyin şahsı üzerinde de kısa bir duruş yapmayı faydalı bu- lurum., Arkadaşlar, Aka Gündüz Beyin memleketimizde yeni devletin ku- ruluşuna temel olan C, H. Fırkası hayatındaki mevcudiyetinden ev - velki mesaisi benim için bu topla- nış münasebetile mevzuu bahsedi - lebilecek bir şey olmıyabilir. Fa - kat o, Malta sürgününden döndük ten sonra Ankaranın o zamanki maddi ve manevi çok müşkülâtlı havası içinde imanlı bir mefküreci arkadaş olarak sözlerile, kalemile büyük davanın yaşamasına ve iler- lemesine inkıtasız bir gayretle ça - lışmış, C. H. Fırkasmın güzide ev- lâtlarından birisidir. Aka Gündüz Bey bir taraftan da adeta yarı Ankaralı olmuştur. Şu- nu da arzedeyi i, Ankaranın meb'usu olmak için insanın uzak - tan, yakından Ankaralı olması bir zaruret değildir. Bizim prensiple - rimize göre her vatandaş her yer - de meb'us olabilir. Ankaralı fırka arkadaşlarımızın da her zaman olduğu gibi fırkala- rının salâhiyetli makamının göste- receği her hangi bir namzete rey vereceklerine şüphe etmem. Fakat bundan fazla olarak ta Aka Gün - düz Bey Ankaralılarca sevilmiş ve Ankaralıların her günkü hayatına I kendi hayatını karıştırmak sureti - le Ankaralılar tarafından takdir e- i dilmiş tanınmış bir zattır. Aka Gündüz Bey hakında söy - lemek istediğim fikirleri bitirmek için şunu da ilâve edeyim ki, ben şahsen Aka Gündüz Beyin çalış - masında, yazı ve eserlerinde bizim fırkamızın ana fikrinden biri olan halkçılık ruhunun cezbeli bir kay- j payışımı görmekle onu takdir ede rim, Yeni namzedimiz başka tipte başka evsafta bir arkadaş olmakla beraber fırka noktai nazarından de eden bu sözlerden sonra onun | Ali Beyin yerine takdim edilecek vasıfların sahibidir. Milletçe ve fırkaca konuşmak Arkadaşlar, biz milletçe ve fır » kaca az konuşuyoruz. Lâzım oldu ğundan az Politika hayatında, ye - ni devlet hayatımda konuşma ve konuşuculuk, başlıca ehemmiyeti anlaşılması elzem olan bir şeydir. dalı gördüğüm şeyleri söylerken ayni zamanda bir itiyat yoluda açmak istiyorum. Memleketimizde her nevi intihaplar ve bir çok se - beplerle vâki olan toplanışlardan istifade ederek vatandaşlar, fırka arkadaşları mutlaka konuşmalı - dırlar. Fırka kongrelerimizde art- tırmağa çalıştığımız konuşma can- lılığı kâfi değildir. Her münasip vesilede fırsat bularak devlet ve millet işlerini sık sık konuşmak ya Recep Bey vaş yavaş esaslaşan bir usul ve ka- ide haline gelmelidir. Yalnız ya- zı kâfi değildir. C. H, Fırkası teş- kilâtı içinde bir halk hatipleri teş- kilâtı vücutlandırmak için ayrıca çalışıyorum. Bu teşkilâtı vücutlan dırdıktan sonra fırkanın doktrinle- ri ve ana fikirleri ile beraber fırka ve devlet işleri daha itinalı ve takipli bir surette o konuşulacak ve söylenecektir. Arkadaşlarım, sessizlik karan - lıktır. Konuşulmıyan muhitlerde söylenmiyen bir takım gizli taham mür etmiş fikirler olduğu vahime- si insanları rahatsız eder. Kendi- leri konuşmak fırsatını bulmıyan lar ve yahut konuşanları dinlemi - yenler, yaşadıkları hayatın hangi gün ve hangi noktasında bulunduk larını takdir ve temyiz edemezler. İnsanlar hususi hayatımda bile, bu gün hangi hayatın noktasında - yım. Ne haldeyim. Efradı ailem sihattemidir, vaziyeti maliyem na- sıldır, şahsi vaziyetim yerinde mi- dir, borçlarımı nasıl vereceğim gi- bi. bir takım mülâhazalarla ken- disinin her günkü şahsi müvaze - nelerini düşünürler ve vaziyetin icaplarına göre tedbirler alırlar. Her vatandaş bir ailenin ferdi olduğu gibi en kıymetli ve kutsi bir aile olan cemiyetin de bir fer - didir. Binaenaleyh, mensup ol - duğu cemiyet içinde yaşadığı gün hangi hayat mecrasını takip et - miyor, hangi işler ileri gidiyor, hangileri geri kalıyor. Hangi nok- talarda ne tedbirler alınıyor bü - tün bunlarla da meşgul olmak mecburiyetindedir ve bu noktala- rı sık sık, zaman zaman devir devir kendi kendine mülâhaza et- mek ihtiyacındadır. İyi gören ve düşünen vatan - daşların, konuşması ve izahatı bü- yük vatandaş kütlesini bu mühim işleri yanlış düşünmekten yanlış hükümler vermekten korur milli ufukları aydınlatır. | Bir vatandaş ya konuşmalıdır. veya diğer vatandaşını kendi fır- ka arkadaşını dinlemelidir. Konuşmak, hareketli, sesli, anlayışlı, şuurlu bir politika ya - şayışmın temeli olmak noktai na- Ben bu kısa hasbühal ile bazı fay - | zarından hayati ehemmiyeti haiz- dir. Fırka inzıbatı Arkadaşlarım, fırka dissiplini diye bir mefhum vardır. Fırkanın bugünkü nizamname ve progra - mını yaptıktan sonra her fırkaya inanıp başını, mukadderatını ora- İ ya bağlamış olan vatandaşlar, o nizamname ve programında ve salâhiyetleri tesbit edilmiş olan otoritelerin gösterdikleri izleri ta- kip etmeğe mecburdurlar. Bu mecburiyeti ifade ederken bazılarında bunu vatandaşın en | esaslı hak ve vazifesi olan rey ver mek hususundaki istiklâline bir müdahale gibi telâkki etmek zih- niyeti vardır. Arkadaşlarım, fırka hayatında csas olan disiplini vatan - daşın kendisine göre her şeyi müs takil düşünmesi gibi bir nazariye yanında eksik sayanlar ya muasır ruhlu bir cemiyetin icaplarmı an- lıyamıyanlardır ve yahut bunu bildikleri halde kasıtlı bir propa- ganda ile vatandaşlara bunun ak- sini telkin ederek fırka birliği fik- rini kırmak emelini takip eden - İ lerdir. £ Bazılarınm nazariyesi, iddiası j şudur: Fırka mefhumu üstünde vatan mefhumu vardır. Fırkacılık fikri üstünde memleket, millet fikri vardır. İnsan bir taraflı olarak bu iddianın edebiyatına bakarsa eser vardır zanneder. Fakat bunu söy- liyen bir gaip şahıs kastediyorum muayyen bir kimseyi kastetmiyo - rum, Haksızdır bu fikir esasından yanlıştır. Medeni bir düşüncenin mahsulü değildir. Vatan ve mem- leket mukaddes mefhumlardır. Fakat bunun yanında fırkacılığın küçük mana altında anlaşılmış ol- ması mümkün olduğu kadar ça - buk düzeltilmesi lâzım gelen bir hususutur, Programının ve tutttu - ğu yolun isabetine inandığı bir siyasi fırkaya başını bağlamak her vatandaş için vatan ve mem- lekete en müessir surette hizmet etmenin kisa yoludur. Evvel vatan ve memlekete hiz- met etmenin yolu, ayni prensip - lere, ayni surette inanışı olan va - tandaşlara müşterek bir proğra - mın altına birlikte imza koymak ve sonra karşılıklı inanışların vü - cude getirileceği büyük siyasi küt- le ile memleket işlerini kurmak ve işletmektir. Yoksa beraber inanı - lan esaslara biribirine bağlanmış tek tek vatandaşlardan mürekkep muasır manada bir devlet tasav - vur olunamaz. Bunu izahetmek i- çin uzun misaller ve teferrüatlı fikirler zikrine ihtiyaç olmadığını zannediyorum. Fakat bugün için de bulunduğumuz vaziyete baka » lm. Bir fırka arkadaşları olma - sak ta intihapta herkes kendi aklın dan bir namzet ismi yazıp sandı - ğa atsa bu memleketin büyük işle- rini idare etmek mesuliyetini kul- lanacak kuvvetli bir meclis kurula bilir mi? Böyle bir meclis mem - leket ve millet karşısında salâhi- yetle iş görecek bir hükümet ku - rabilir mi? Halbuki bugünkü devlet değil terkip eden millet fert lerinin tek tek olsun hep birlikte olsun en esaslı vazifeleri kuvvetli hükümet kurmaktır. Kuvvetli hü - kümet kuramamak yoluna götü - ren herhangi bir nazariye haki - kate uymıyan bir hayalden iba - rettir. Türkiyede her vatandaş, dü - şünüşünde teşkilâtı esasiye kanu- nunun ve bizim fırka programının âmme hakları esaslarma göre ser- besttir. Fakat vatancı ve memle - ketçi görünerek, fırkacı vatancı ve memleketçi olma! gibi göstermek fırka disiplini WX rini beslemek muasır a humlara uygun olan Tür devletinin hayatı için zaaf yapı zarar yapar. | | Br ve iki dereceli intibef Zaman zaman C. H. F, prof” | ramının iki dereceli intnhap 8 vip etmiş olmasına itirazlar işi İ yoruz. Bu mütaleada bulu: j İ bence iki sebepten hataya dü | yorlar, ya programımızdaki 1 kümleri okumadıklarından ve hut memleketimizin bugünkü W* ziyetini iyi mütalea edemedikl&" rinden... : Bir kere bütün esasları en y&f ve en ileri fikirlere dayanan H. F. programında prensip ol: iki dereceli değil bir dereceli in tihap iltizam olunmuştur. Fal yalnız memleketin bugünkü çil vaziyetine uygunluk noktasıni değil ayni zamanda bugünkü le göre demokratik fikirlere daha ziyade uyan bir şekil ol mak üzere ve muvakkat bir za man için iki dereceli intihaj kalmak zaruret olaark ifade ol muştur. İzah edeyim: i Arkadaşlar, memleketin halini toplu olarak göz önüne getiriniz Nakil vasıtaları muhabere vası * taları gibi vatandaşların biribirle” rini anlayıp bilmesine, tanımasınf yarıyacak bütün vasıtalar alelü * mum basılmış neşir (o vasıtalari,f | gazetelerimizin tabı adedi, gaze“| | te ve kitap okuyan Türk vatan * daşlarının miktarı hep birden mü” talea edilince bugünkü halimizin bir dereceli intihabın | istediği şartlara uygun olmadığı kabul 0 lunur. Bir takım kıymetli naza * riyelerin yanında kendilerini bize cebren kabul ettiren bir takım fili icapları da göz önünde bulundur * mak vazifedir, Bu vaziyet içinde rej verecek vatandaşların satıh mesahası 800.000 Km. “Murabbar na yakın olan memleketimizin on nas .8 j ların icabma rağmen hemen tatbik İ ettiğimiz takdirde pek çok vatan- dört milyon nüfusu içinden Tür“ kiye B. M. M. için doğrudan doğ ru bilerek ve anlıyarak aza 8€- çe..imeleri mümkün olamaz. Gerçi intihaplarda fırka rehber - liğinin verdiği kolaylık mevzuu bahistir. Fakat bu rehberliğe rağ“ men vatandaş kendisi fırkasının namzeti hakkında reyini kullanır ken dahi umumi bir biliş ve gö « rüşe istinat eden şuurunu kullan - | mak mevkiindedir. O halde tek dereceli intihabı bu gün içinde bulunduğumuz şart - daşlar ya hiç bilip tanımadıkları hatta ismini dahi işitmedikleri in - sanlara rey vermek mecburiyetin - de kalacaklar ve yahut ancak ken- di dar ufukları içinde tanıdıkları mahdut insanları tercih ederek rey lerini tamamen dağıtmış olacak - | lardır.Vatanımızın irfan ve umran yolunda çalışması her gün bizi bir dereceli intihaba başlıyacağımız devreye yaklaştırıyor. O devreye kavuşuncıya kadar vatandaşların millet meclisine aza seçmek işini hayatı ve siyaseti ve tebliğatı nis - beten iyi takip edebilen ikinci mün tehipler kademesine bırakması ve bu maddeyi bilerek anlıyarak biz“ zat intihap etmesi demokratik dü- şünceler noktasından dahi mürec- cah olmak lâzım gelir. Maruzatımı bitirdim. Şimdi in »« tihap teftiş heyetinin yapacağı da - vet üzerine reylerimizi kullanmağa hazır bulunuyoruz. Mümtaz Bey; — Efendim, fırkamızın muhte « rem kâtibi umumisinin tenvir ve irşatlarından dolayı müntehibi sa- ni sıfatile bütün müntehibi sani ar- kadaşlarım namına kendilerine teşekkür ederim,