6 Ocak 1931 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 8

VAKIT 6 Kânunsani eş — Valilerin hangi salâ- hiyetleri arttırılmalı ? Eski mülkiye memurlarından M. Mümtaz Beyin fikirleri 1931 Mehmet Ali Hint müslümanla- : .. .. rının lideri öldü Hindistanın son 20 sene zarfında en çok şöhret kazanan ve dünyanın her tarafında tanman ricalinden biri merhum Mevlâna Mehmet Alidir. 1931 yılına girerken... Ihtiyar senenin başında geçeni biliyormusunuz? Romanın iki müsteb di ile nir. Kanunların nazariyat itibarile iyi olmasından ziyade tatbik neticelerine göre hükmetmek icap eder. Mevcut Vilâyet kanunu valilere bir hayli salâhiyetler vermiştir. iyi vali bulup bunları tatbik etmelidir. Bunun için : 1 — Valilerin salâhiyetinin tevsiinden evel salâbiyetin tatbik İngilterede iyi ve parlak bir tahsil gördükten sonra Hindistanda adliye. 1931 YILINA GİRERKEN ye intisap eden Mevlâna bir müddet hâkimlik ettikten © sonra hâkimlikten| (Insan oğlu vahşet halinden kurtul çekilerek Komret gazetesini tesis e duğundanberi doğması ile ölmesi ara derek Hindistanm milli davasını mü-Jsında geçen zaman: muayyen bir mik- papanın yaptığı işler... taammüm ederken muhtelif şekiller dı. Meselâ garp takvimine €sas Roma takviminde sene evvelâ on olarak hesap ediliyordu. Bu ayların rincisi sulh ve müsalemet ilâhı olan ( edileceği sabayı tahdit etmelidir. 2 — Vilâyetlerin adedi 20 , 25 olmalıdır. İzaha muhtaç değildir ki: Bir kanu mun nazariyat ve ilim noktai nazarım- dan mükemmel olması kâfi değildir. Bir mahal için pek muvafık ve müfit olan bir kanun diğer bir mahalde ma- küs neticeler verebilir ve kanunlar biz zat âmil olmayıp memurlar elinde alet hükmünde olduğundan o aletleri hsünü istimal edecek memurlara ihtiyaç var- dır. Bizde vilâyetler için ilk defa yapı Jan kanun 1281 tarihli teşkili #övat ve idarei umumiyel vilâyat nizamname leridir. Bu nizamnamelerin bazı ahkâ- mı hiç tatbik edilmemiş ve bazı ahkâ- mı da ana muarız kanun ve nizamna- melerle zrmnen tadil edilmiş olmakla beraber diğer kısımları ilânı meşruti- yele kadar mer'i olmuştur. Bu zaman- larda valiler bütün mesalih üzerinde nafiz ve hatta şuabatı idare memurları| üzerindeki nüfuzları mensup oldukla- iler bulundukları vilâyetlerde haylice asarı mebrure vücude getirmeğe mu- vaffak oldular. Mithat ve Halil Rifat ve Ahmet Eyüp ve Ferit Paşa merhum! Tar ve daha bazı valiler bu cümleden. dir. Halbuki ayni usul ve kanuna tâbi ve ayni salâhiyeti haiz ekseri valiler buldukları halleri bile muhafazaya muktedir olamamışlardır . Meşrutiyetin ilânından sonra bir taraftan bazı nazırlar — bir kanun ta dil edilmedikçe mer'idir — hakkındaki kanunu esasi ahkimma (bakmaksızın keyfemayeşa emirler vermeye bir taraf tan da mevcut kavanin ve nizamat ile ne dereceye kadar kabili tatbik olduğu tetkik ve teemmül edilmksizin yeni ka nunlar yapılmağa başladı. Valiler de diğer memurlar da vazife ve mori lerini ihata edemeek mevkiine düştülr, Nihayet bir vilâyet kanunu lâyihası, ihzar olunarak birer nüshası vilâyetle.| re İrsal ve mütalenları istifsar olun duktan ve Hacı Âdil Beyfendinin neza rTeti zamanında ve riyasetinde tecrübe- kâr vali ve mutasarnflardan mürek- kep bir heyet tarafından tetkik edildik ten sonra mevkii tatbika konuldu. Bu kanun son fasıllarındaki mahalli tat- bikr olmıyan bazı haşviyatı ihtiva et. mekle baraber şimdiye kadar neşrolu- nan İdarf kanunlarımızm en iyisidir. Bu kanun mucibince valiler bütün mazırların (vekillerin) mümessili ve şusbatı idare memurlarmın merciidir. Kayanın ve nizamatın ve mukarreratı hükümetin neşir ve ilânı valilere ait. tir. Tayinleri merkeze ait ve muayyen memurlardan mandasını tuyin ve teb- dil ve tecziye etmeğe salâhiyettardır. Halkın şikâyetlerini dinler ve icabını icra eder. Yani bir derece daha tevsia muhtaç olmıyacak derecede valilere vâ si salâhiyet verilmiştir. Ve elyerm bu kanun mülga olmadığından mer'i ol mak lâzımgelir ise de bu da meşruti- yetten evvelki kâlunların uğradığı sa demattan kurtulamamıştır. Bazı nazır Jar ve vekiller en mühim messilde bile valileri tavsite lüzum görmiyerek kendi mevrlarile doğrudan doğruya muhabe- reye ve İrayı muameleye başlamışlar! ve önlta en mlihim kanunları kendi nh, iretlerine mensüp memurlar vas; tasile neşir ve ilân ettirmek derecsine, varmışlardır. Yeniden yeniye yapılan! kanımlar ve ittihaz olunan usuller de valilerin nüfuz ve salâhiyetlerini azalt mıştır. Meselâ her vilâyette mezkür kanun mucibince birinci derecede vali ye merbut olması lâzımgelen bir ma3- | dafaaya başlamıştı. Kuvvetli bir muharrir olduğu ka dar çok kuvvetli bir hatip olan Meh- met Ali kısa bir zaman zarfında ken- disini Hindistan efkârı o umumiyesine| tarıtmış ve Hindistan müslümanları nın liderlerinden biri tanınmıştı. Umumi harp başladığı zaman Hin. distandan en vasi mikyasta istifadeyi düşünen İngilizler büna mâni olması melhuz olan bütün ricali tevkif ederek sürmüşler. Mevlâna M. Ali bunlarm ilk saffında mevki almıştı, Bütün umumi harp esnasında mev- kuf kalmıştı. Harp bittikten sonra tahliye olunan Mevlâna milli harekete! daha büyük bir gayretle devam etmiş ve 1918 den itibaren Hindistanm muhtariyetini istemeğe başlamıştı. Bu sırada Gandi ile teşriki mesai eden M. Ali bütün Hindistana hökim Olmuş lardı. Yüz milyonlarca halk onların işaretile hareket ediyordu. Bu vazi- M. Mümtaz B. Ti nazırlardan daha müessir idi. İşteleminleri haizi salâhiyet ve merci ad-|yet seneleree devam etmiş v eİngilizler| tinı itmam eylediği bu zamanlarda muktedir ve gayur va|dedildiğine göre maarif eminlerini da-|çok tehlikeli bir vaziyete düşmüşlerdi.|etrafında tam bir devir yaptığı — irei memuriyetindeki müteaddit valile| (Uzun mücadelelerle bastırılan bu rin fevkinde tanımak lâzımgelir ki ne hareketler esnasında Mevlina M. Ali bakara doğru olduğu muhtacı| birkaç kere tevkif edilerek hapsedilmiş, teemmi » nihayet tahliye edilmişti. Balâda dahi işaret edildiği veçhile (o Mevlâna M. Ali evelki sene bir tet bir kanun ne kadar mükemmel olursa! ysk seyahatine çıkarak İstanbula ve olsun lâyıkile tatbik ve icra edilmez Ankaraya da gelmişti. O zaman ken- ise matlup olan semere iktitaf edile-| ,. mine Kİ La ti disi şeker hastalığından mustaripti. bazirsi mülkiyenin öyle bir kanunun) , Onun'en'son hizmeti; - yuyârlak'ma| tatbiki 5 sa kinferansmda, . Hindistan . müslü- ma müsait olup olmadığına atfı, manlarının : Sukukunu müdafaa etmiş! nazar edelim: Benim fikrimce değil.| . N dir. Mevcut vilâyetler nüfusu servet eğilme eek Perri piyale sa e Mevlâna Mehmet Ali islak pl Nüfusu üç dürt yüz binden fazla ve tamından evel hareketi mecbur ol memuriyet ve varidatı ve vesaiti nakli mu$ ve Hindistanın kapısı olan Bom- yesi binnispe müsait olan İzmir ve Ka-|baya vardığı zaman birdenbire vefat resi ve Bursa ve Manisa gibi vilâyet-letmiştir. Onun vefatile Hindistan müs) lerde bile varidatı hususiyelerle umuru|lümanları büyük bir ziyaa uğramışlar.! mahalliyenin lâyıkile idaresi temin e-jdır. dilmemekte iken nüfusları yüz bine bi'l Merhuma rahmet dileriz. Mehmet, le varmıyan Beyazıt ve Hakâri ve Burj Alinin ölümünü bildiren telgraf şu-) dür ve emsali fakir mahallerde maarif/dur: ve Nafia işlerini ifa şöyle dursun me- Bombay, 5 (A.A.) — Dün akşam bir) murların maaşlarını tesviyeye varidatı| denbire vefat etmiş olan Mehmet Ali- hususiyelerin kifayet edemiyeceği der-İ yi tebcilen elli pamuk iplikhanesi ka- kârdır. panmıştır. Mehmet Ali, yuvarlak ma- Zaten memleketin böyle küçük kü- çük ve nispetsiz vilâyet taktimindekş|"» konferansına “iştirak etmi olan müslüman murahhaslarından biri idi. mahzurlar hükümetçe de nazarı dikka te alınarak Cemil Beyfendinin dahiliye| AYnİ Zamanda Gandinin mahpusiye- vekâletinde bulunduğu sırada adedi) ÜNİ» 8 inci #yr münasebetile mumai. vilâyetlerin yirmi beşe kadar indirilme|!eyhin hatırası da tezkâr (edilmiştir, si tasavvur olunarak ona göre taksi Müslümanlar şehrin bazı yerlerinde) matı mülkiyenin tetkiki için on heş|tramvay ve otobüsleri taşa tutmuşlar heyet tayin ve izam kılınmış ve hunla.)servisler durmuştur. rı tanzim edecekleri lâyiha ve rapor: #msamasn: ları ikinci derecede tetkik ve yekdiğer|tevsii faideden ziyade zararı müeddi Irile tlif tmek üzere merkezi hükümet!olacağı şüphesizdir. Diğer taraftan — N blm Ar sn adam şimdiki vilâyetler adedince mevcut o- lan defterdar, mektupçu, maarif ve zi- musip ve muvafık idi. Fakat her ne dense netice Erzani ve Genç gibi'bir.|'aat ve sıhhiye müdürleri, mafia ser- kaç vilâyetin lâğvından ve bir kaç ka xa merclinin tahvilinden ibaret kaldı. Binaenaleyh tesvii salâhiyet meselesi mevzu olduğu şu sırada daha evvel sa lâhiyet sahasının tadil ve teşkil edilme; si düşünülmelidir. Elyevm mevcut olan yetmişi müteca rin adedine ve ihtiyaç derecesine göre tenzil edilerk masarifç de tasarrufat vukua geleceği tabiidir. Bir de güzete lerde umum! müfettişlikler ihdas olu- nacağına dair bahisler görülüyor, Eğer viz vilâyetler yirmi nihayet yirmi be-|bu müfettişler vilâiyata yüksekten ba- se İndirilirse vardatı hususiyeler daha karak ve tedviri umura filen irtirak EA 00 SE b es A mühendisi gibi memurlar da vilâyetle-! yas ile ölçerek tesbit etmek arzusunu v nüs) e üçüncüsü harp ve cidal ilâhi kendisinde duymuştur. Hayatı beşerde Ni feri a altrmersi (Jüpiter) İn her hangi bir hadisenin tecellisi ile di! eesi (Jünon : ) a tahsis edilmişti. Yi ğer bir hadisenin vukua gelmesi arasın ” İei aydan onuncu aya kadar olan dö dak geçen ve ilk mikyası gece ile SÜN- ay yedinci ilâ ahiri “diye sayılırd düzün tevalisinden elde edilen ZAMA (Jül Sezar) kayserlik mevkiini nın tayin ve tahdidi için ilk müracaat! ettikten sonra kendi namma bir ay edilen mikyasları tabiat bahşetmiştir.! 5. edildi. Ve bu ay (Jünon) ayınd Filhakika baharın güzel günlerini ya sonraya getirilerek ismine “CYÜİ zin sıcak ve veyizli güllerinin takip et-İ denildi. (Oktav Avkgstos) ise impar# mesi, ve yazdan sinra meyvenin kemalitor olduktan sonra namma izafetef mevsiminin serin günlerin avdetile|(ağustos) ayını ilâve ettirerek senenif temayüz etmesi daha sonra tablatmiaylarını on ikiye iblâğ etti. Mas muayyen bir uykuya dalması ve bu hs-İsene başı henüz muayyen ve dej lin tekerriir edip gitmesi zamanın enibir güne isabet etmiyordu. Bugünü iyi mikyasının mevsimlerinden alınabi)ristiyanlığın intişarından sonra te: leceği kanaatini iptidai insanlarda bileletiler. İsanın, diğer bütün Musevi ç0 uyandırmıştır. cuklar gibi, tevellüdünün haftası Bunun içindir ki en eski zamanlarda|sünnet olarak ismi konmuştu. Fin Asurilerin, Fürslerin, Yunanilerin velyanlar İsanm sünnet olduğu günü Mısırlıların sene mefhumuna malik ol|ne bası ittihaz ettiler, duklarmı ve tabiatın bütün tahavvülâ| (Bu einen ii iş ui i oluyordu. t seneni EE i rak hesap edilmesi — güneşin « da arzın bir devri üçyüz altmış beş beş saat kırk sekiz dakika kırk saniyede vukua geldiğinden — sene İl | müddeti mikyas olarak kabul ettkleri- ni görürüz. Yıldızlarla fazla meşgul o lan Geldaniler ve Fürsler bu tahavvü ik lâtın mebdei olarak güneşin hamil bur e Havaş ersan cu mmtakasına girdiği anı kabul etmiş üG ler ve gu saretle ilkbaharın ilk günür| ahi için takimi vie mika 21 martı (Nevruz) yahut sene çi ve dört senede bir bir senenin deylemişlerdi. gün hesap edilmesini bugünün de Mısırlılarea sene başı Nilir taşmağa İz günü olan şubata ilâve edilme başladığı gün oluyordu. Böylece her iensip etti. Bu suretle vukua gelen beşer kütlesi kendi mukadderatına hâ'farkın telâfisi için de her asır başımı kim addettiği bir vak'ai tabilyeyi meb ki senenin yine 365 hesap edilmesi de ittihaz ederek ona göre tarihlerinil;ttihaz edildi böylece arzm deve! tanzim etmiştir. ile tevafuk eden sene elde edilmiş Sene başının şenlik günü ittihaz|lunuyordu. edilmesi de ancak o günü mebde itti: (Papa Greguvardan sonra sene Wi haz eden kavmin yeni başlıyan devrijlünü tadil etmeğe lüzum kalmamıştı | sürur ile karşılarsa devrin sonuna ka Yalnız ihtilâl kebirde konvansi; | dar mes'ut olacağı kanaatinde bulun- meclisi sene iyüdanız 21 eylüle naki masından idi. Senenin bü suretle tesbilderek yeni bir senetaksimatı yapıtı tinden sonra senenin taksimi bir senelik|tir. Bu taksimatta keki eke “ ! müddeti bir takım kısımlara ayırmak|luyor ve sene sonun 1 İcdp ediyordu. Bu taksimat en munta|be? Gün şenlik günleri oluyordu. Haf talar da on günlük idi, / zammı ilmi nücum mütehassısı olan Gel & enleri “a onvansiyon 4 danilerde buluyoruz. Geldaniisr arzm taammüm edemedi Ve Napoliyonun im” bir sene zarfında şems etrafında aldı yüzükler olmasından SenE&. yi il ğı vaziyetlere göre mıntakatilburüç da in terkedildi. ğ iresi üzerindeki on iki burcu esas ak), zamanlarda sene taksimatnd8 muşlar ve bu burçların herbirinin mM bir yenilik yapılmasına teşebbüs”edil | takasında ayni müddet kaldığını pazari) d. Amerikalılar tarafından © dikkate alarak seneyi yekdiğerine ga- & akvama teklif olunan yeni sene şeklin© ye ör Ne b paüleeşi her sene beheri yirmi sekizer günlük 00 le meydana Yy N *İüçaydan mürekkeptir. Ve açıkta kala Fürlerin kabul ettikleri bu sene gekli| ii ATüa” Mik e mizalemet b İl sakil olanı d abadur; Şu. halde müefttiş: tahsis edilmektedir. Bu proje tetkik © | fık olanı d abudur. e mi e & z dilmektedir. Kabulünün birçok faidi lik ve yahut umumi valilikleri hiç ol- kabil bircok ta mahzurlar tevliti mazsa yirmiye iblâğ etmek lâzımgelir. e > ; edeceği kanaatı mevcuttur. Bu cihet böyle takarrüir ettiği sw eğ rette tatbikatına geçmezden evvel ida- ıkkındaki malümat muh ri kanunlarımız içinde binnispe en iyi e ali ye Hakiindil si olduğu ve halen mer'i bulunduğu ba-| va ! söz söylemek lâzımgelir. A lâda besyn olunan ve fakat bir hayli da birkme, söz, Biz) zevait ve nevakısı cami ve hasbelhal bise bii meyi in m bir hayli tadilâta muhtaç olan vilâyet akl ik aile > ete kanunu tecrübedide valilerden ve mül on iki ay addettiklerinden arab kiye müfettişlerinden ve sair erbabı si asıl seneden on bir gün kadör vukuftan müteyekkel heyetlerce tetkik zuhur ediyor. (Çünkü kamer arzm ve yeniden tanzim olunarak kanumiyet topluca bir merkeze cem ve masariften| etmeyip valilere ihtarat ve vesaya ic de velev cüz'i olsun tasarruf edilerek; ehemmi mühimme takdim sruetile va- ridatı hususiyelerin şimdikine nispet- le daha müft surette sarfı temin edil- miş olur. Bundan kat'ınazar en mühim mesele rasile iktifa edecekler ve valiler yine doğrudan doğruya merkezi hükümete merbut kalacak ise neticesi kendimizi aldatmaktan ve bütçeye bir masraf da ha ilâve etmekten ibaret kalacaktır. rafında yirmi dokuz gün sekiz san kespettikten sonra mevkii tatbika ko- tr müddette devrini lera eder.) Araf” nulmalıdır. i aymın bu suretle kısa olması bu ay Gazetelerin bahsettiği rivayetlerden zerine hesap edilen dini günlerin biri de mülkiye müfettişlerinin valiler! söhenin muhtelif mevsjmlerin maiyetine verileceği merkezinddir. Bu) syjemesini icap ettiriyor. Bizde İslâ” rivayete umumi valilikler teşkilinden| ulemasının bu tahavvülden husule sonra yapılacak ise pek doğrudur, öyle len müşkülütı nazarı dikkate kavanini tatbik ve halkın ihtiyacatını Şayet bunlar umuru idareyi deruhte Tİf müdürü var iken memuriyeti müte takdir edecek valiler ve memurlar bul- olmayıp ta hali hazıra göre ise buna addit vilâyetleri şamil ve maarif mü- dirlerine amir maarif eminlikleri ih- das edilmiş ve fazla elssak maarif mü dürlerine vekâletle muhabere salâhiye © Ü verilmiştir. Umuru maarifte maarif edecekler ise isimlerine ister müfettişlihtimal verilemez. Çünkü her vilâyete ak meselesidir. Ben mem timizdi yetmiş vilâyeti bhakkin idare edebil st Vali urnuml denilsin ister İse sabir müfettiş tayin edilse mülkiye mik cek valiler ve diğer memurlar buluna.| dece vali denilerek şimdiki valilere baş) fettişlerini Jâakal yetmişe iblâğ etmek bileceğine kail değilim ehliyeti kâfiye-jka bir nam verilsin netice vilâyetleri|lâzımgelir. yi haiz olmıyan valilerin salâhiyetinin büyültmekten ibaret olur ki en muvâ- M.A. Arap senesini şems senesine tatbik rek yortuların ve dini günlerin 29! nımı tesbit eylemeleri pek münasip dine asla münafi olmıyan bir tekâmi hareketi olacaktır. M. Gayur