16 Kasım 1930 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 7

——. B. M. M. inde Dün Gece Sabaha Kadar Sür (Üst tarafı ikinci sayıfamızdadır) ya mensup olurlarsa olsun bütün cüm- huriyetçilerin — kalplerini doldurmak icap eder. Demokrasinin ca- ri olduğu memleketlerde bir vatanda- Şın sandık başıma gidip rey vermesi 0- nun İçin bir vatan borcu, bir medeni vazifedir. Bir memlekette intihap za- manında bu vazifeye karşı bigâne ka- lanlarım adedi ne kadar çok olursa, 0- rada demokrasinin halk tabakası ara- sında o kadar az anlaşıldığına hükmet- mek iktiza eder. Halk tabakaları umu- ma ait olan işleri kime tevdi etmek da- ha münasip olacağını düşünmezse umu- mi işlerde, umumi menfaatleri bir tara- fa bırakarak hususi ve şahsi menfaat leri ileri götürmek istiyenleri rey al maktan mahrum etmezlerse memleket işlerinin doğru görülmediğin de şikâye- te hakları kalmaz. Dedikten sonra, millet siyasi rüştün- den bahsetti, Serbest fırka mensupları- nin belediye intihabatında gösterdi; lâkayi bu rüşte misal olarak zikretti Türk milletinin irtican taraftar ola- mıyacağını anlattı. Ve hakiki cümhuri- Yetçiler cümhuriyet mefkâresinin tanı- Madığı emeller arkasında koşan men- faatperestlerden yüz çevirmelidir, de dikten sonra bazı vatandaşların beledi-| Ye İntihabatında haklarmı istimal ettik leri sırada asayişi ihlâl ettikleri zanni- le hapishaneye atıldıklarını, fakat adli. Ye memurlarının bunların tevkifine mü sâade etmediğini söyledi. Adliye mensuplarını methetti, Dahili ye meşlurlarınm vazifesini yapmadık- larınr"söyledi ve intihabata nasıl fesap karıştırıldığını anlattı. Bu beyanata gö re; 1 — Bazı yerlerde vatandaşların def. terde ismi yokmuş; 2 — Bazı kimseler çift rey atmış. 3 — Bazı yerlerde imzasız pusulalar Şılkmış; 4 — Bazı yerlerde nüfus kâğıtları ka-) bul edilmemiş; “sas İddialar bunlardır. Bunları hulâsa olarak zikrettikten| 1 Adana, İzmir, Aydın, Mani Sonya, Balıkesir intihabından bahset miştir, | Ö — Bazı yerlerde defterlere sühte İmzalar atılmış; ADANADA İNTIHABAT NASIL OLMUŞ Adanada intihabat defterlerinde 4653 İY sayılı iken sandıktan 78 rey fazla» Mile 4730 rey çıkmıştır. undan başka reylerin 23254 imza 13 ve adresiz bulunmuş. Bu halde or İ kanunsuz bir hakikat var demek *. Adana valisi ekalliyette kalan aza- İŞ başına getirmiştir. Vali devlet şu-| N Ait olan vazifeleri benimsemiş de Er, aye Bey bundan başka Adana inti. mA fesat karıştıldığını da iddia et- indirildikten im edilmiş ve en W defterde belediye mensupları ve © Yazılı imiş. Bu zevat bir defada| ml lerinde kaydedilmiştir, sonra def Dengi deki parmak izleri de biribirine tarigz orMuŞ! ve Serbest fırka taraf. Yer, Polis tarafından serbestçe Tey| ten mahrum olunmuş! MERSİN İNTİMARINDA NELER OLMUŞ a e Bey Mersin intihabında da teh- İkrg, (vkifler yapıldığını ilk zaman "ag, “SL Teye mukabil 1743 rey alma 9 ileri geldiğini söylemiş. ia t cümhuriyet fırkası taraftar. By any ürteci diye ittihamlar yapıldı. üyküy atmış C. H. Fırkası azasına hiç) t gösterilmediğini anlatmıştır.) Path KONYA İNTİHARI *dy vi Bey Konya intihabından bahs. e İdaha valinin polis Amirlerinin işe) ting, ale ve tehdit e a beled lemiygesleri ada, Se, nde günlerce! kullanamadıklarını mefharetle| Efendi eczahanesinde cinayi bir ni Efendi Halk fırkası mensupları ta-| İrafından şehre davet edilmiş ve Kenan tear- İrüz yapılmıştır. | Fethi Bey bunu anladıktan sonra Es şehirde yeni belediye azasından 14 ki.! şinin türkçe okuyup yazmak bilmediği- ni söylemiştir. BALIKESİRDE Fethi Bey Balıkesir intihabından bahsederken 9560 kişinin yapılan inti- habın gayri kanuni olduğuna d ö derdikle tinde bulunduğunu söylemiş ve bir şey ilâveye lüzum gömemiştir. ÇATALCA VE SİLİYRİDE İ Fethin Beyin rivayetine göre Çatal-| cada Serbest fırka kahir bir ekseriyet almış Silivride de öyle olmuş, fakat defterler kaybolmuş, günlerce sonra a çılan sandıkta da Halk fırkasının. ka- zandığını söylemiş. Silivride Serbest fırka 800 rey almış. ndığın mührü bozulmuş, Kilitleri kı-| rılmış, Neticede Halk fırkası kazanmış! İZMİRDE On sekiz teşrinievvelde İzmir intiha bı esnasında fazla tazyik ve yolsuzluk yapılmıştır. | Defterler tekrar indirildikten sonra Halk fırkasına rey vereceklerin isimle ri tekrar yazılmıştır. Okumak bilmeyenlerin reylerinin Ser best fırka tarafından yazılması menne-| dilmiştir. İsmi henüz malâm olmıyan bir adam musevilere : “Ben museviyim, reylerinizi Serbest fırkaya veriniz, demiş; sonra aldığı rey| leri Halk fırkasın namı dağıtarak) atmış, Bu adam sivil polismiş. Beş tesrinlevvelden itibaren okumak| bilmiyen müntehitlere Serbest fırka| pusulası diye Halk fırkası listeleri ve.! rilmiş attırılmıştır. İmzalar taklit olunmuştur. Karantinada defter toplanıp kâtibin evine götürülmüştür. ANTALYA İNTİHABATI Fethi Bey Antalya intihabından bahs ederken intihap encümen fazla in gayri ka nuni teşekkül ettiğini bir çoklarının ©) Kumak bilmediklerini söyledi. Antalya valisinin Serbest fırkadan £| ki kişiyi evine davet ederek Halk fırka- sının kazanması lâzımgeldiğini kendile rinin Halk fırkasına dönmeleri | icap) ettiğini söyledi. Vali tehdide devam et-! ti; Serbest fırka erkânı 25 inci süngülerile tehdit edildi. İntihs didinden bir gün evvel bir gok lerini vermeksizin belediye önünde top- landı. Vali bunlara dipçik ve süngü ile hü. cum ettirdi. Az daha ateş açılacaktı. Nihayet Serbest fırka reisi halkı ikna ve dağıttı. Fethi Bey bunları anlatdiktan sonra son söz olarak şunları söyledi: Cümhuriyete ve milli hakimiyete kar- şı kalplerimizde taşıdığımız ve söyledi ğimiz iman ve muhabbet namma ve hü- kümet mefhumunda mündemiç fikri adalet namına ümit ederim ki milli ha- kimiyet esası ile bu kadar bariz surette| tearüz eden bu kanunsuzlukları tasvip! etmemekte ve bundan mes'ul olan dahi- liye vekilinin hareketini takbihte bütün alayın İmeclis müttefik kalacaktır. Belediye intihabatında yapılan yol- suzluklar hakkında söylediklerimin kö ffesi birer vakıadır. | Bunlar delillerile birer birer tetkik o| lunmuş, mahkemelere ve icap eden ma kamlara şikâyetler gönderilmiştir. Bu| vesikalar karşısında tevile ve hakikati tahrife imkân kalmamıştır. Muhterem başvekil geçenlerde diği var. izah takriri üzerine kürsüden şılıyor. O halde yapılacak tek bir şey kal | bağırdılar. Serbest intihabın te- İ insanlar olduğu muhakkaktı. Halk fırkasınında belediye intihabatın hap kazanmak için çalışmak meşru gey dan müşteki olduklarını sölemişlerdir.İlerdir, Fakat, dağa çıkmak, asayişi kuv Bundan da dahiliye vekilinin Halk'yeği olan polise hücum etmek doğru bir klerini bazı ya. (fırkası bile memnun edemediği anla hareket olmaz. Seferihisar kaymakamı 5. F, heyeti idaresinin yaptığı bir hare- mıştır: o da bütün belediye inhabatm a fesat karıştırıldığını itiraf ve ona gö- İre yeniden cümhuriyet mefhumuna y gikışacak surette yeniden intihabat icra- wna karar vermektir Ancak bu suretle vatandaşların sar- ılmış olan itimadı yerine geti Mir, | IKINCI CELSEDE KON ONYA VALISI KİMLERİ mi A XHDİT ETMİŞ * göre vali teşrinievvelin ie m Konyadaki otuz kadar ma taz terkay çağırmış “reyleriniz kataz MA vermezseniz icraata ge- i Be yararım” demiş. uy, ESKİŞEHİRD! ini Yin iddiasma tır, müşahedelerine istinaden kuv- | vetli müdafaatta bulunmuşlardır. Yirmiye yakın meb'us söz al- mıştır. Gece saat 23,30 da mü- zakere devam ediyordu. VASIF BEYIN HİTABESİ Vasıf Bey “İzmir,, belediye in- tibabaltı sıralarında İzmirde bu- landuğunu, buradaki müşabede- Fethi Beyin ifadatına muhalif olduğunu diğer yerlere ait söyledikleri de Izmir için söy- ledikleri gibi ise maalesef mu- halif liderin çok yanıldığını ve arkadaşları tarafından aldatıldı- ğını beyan ederek demiştir ki: İzmire gittiğim gün, her san- dığım etrafında yaygara kobaran bir grup gördüm. Mahiyetini tet- kik ettim, Isimleri ile ıspata ha- zinm ki serbest fırka namma gürültü yapmak ve erbabı ha siyeti korkutarak rey temin et- mek için tazyik edilmiş kimseler dir. Ve sandık başlarında böyle bir zencir varken serbest bir in- tihaba imkân yoktur. Bu esnada tanıdığım bir arkadaşın refikası rey atmağa geldi. Halk fırkâsma rey vereceğini anladılar, araba- cıya hücum ettiler, yuba diye lerinin zahürü bumudur. Fethi Bey, kor! tuğu anarşi bundan çıkar. İnti- hap yerinden ayrılmak üzere çı- karken, üzerinde yakalık, kravat bulunmıyan bir grup tarafından ihata edildim. Maksatları beni idtteh etmek ve yumşatmak idi. Oradaki serbest fırka ocağı re- isi Ekrem Hayri Beye tesadüf | eltim, “Gördüğüm manzara beni tethiş ediyor, sandık başlarında yaygara yapanların intihap hak- kim istimal 'için' oraya toplanisn- lar değil, talimat ile yürütülmüş Bunları ifa! edenler fırkacılar- dır, teşkilâtı idare edenlerdir. Izmir halkının rey vermesine ma- ni oluyorsunuz,, dedim. Buna karşı “ balkın hareke- tidir, mani olamayız,, cevabını verdi, Izmirde bir çok ailelere neden reylerinizi kullanmıyorsunuz de- dim. Saatlerce, bekleyip rey ata- mayız, yuhalarla © karşılanma- ğa niyetimiz yok dediler. Bu hareketler yalnız intihap sandık- ları başımda tecelli etseydi, ber- taraf edilmesi kolay olacağına göre o kadar baizi ehemmiyet değildi. O sırada Ödemişte 4 şakinin harekete geçtiğini haber aldim. Uzun müddettenberi bu havalide şakavetten eser yoktu. Yakalandıkları vakıt üstlerinde Fethi beyin resmi çıktı. Olabilir gıyaben Fethi beye hürmet bes- leyebilirler. Ödemiş Serbest fır- kasına resmen kaydedildiklerine dair vesika çıktı. Ve üstündeki elbisenin bir bafta evvel Öde- miş serbest fırka heyeti idare âzasından biri tarafından veril- diği sabit oldu. Arkadaslar, muhalefet yapmak, inti-| ket üzerine ağır bir surette yaralanmış Dikkat ettim, Fethi B. Cümhuriyet; in dahiliyesine hücum ederken adliye; yi ayırmağı ihmâl etmedi. Hepsi Türk! vatandaşı, ayni ayni camia ni İlar. Birini okşamak, diğerine hücum- larını teklif etmek manidar olur. Her İkinci celsede Cümhuriyet halk (hangi bir sebeple olursa olsun hükü-, e Eskişehir-) fırkasına mensup bir çok hatip- İmetin bir memuru da devletin memurları,! m ve asayişine çalışan- yediği zaman! “Hamazdan evvel Acem Avi ler kendi intihap dairelerindeki hükümetin bütün otoritesi muhtel ©-| ! muştur. Masum halk, tabakaları İ yecek esas maddelerinden birisi i kadar sarih bir hakikata rağmen lur. Herkkes derin bir azap ve endişe duyar. Onu tecziye edec dır. Bu hareket takbi makam var edilehez, tabii rülür, ceza görmez. rumudur ? Edilmiş ise şedit bir hareketi istilzam bi jeden bir vaziyet vardır. İzmit intihap İmmtakalarından birind Halk fıkası-| na mensup bir kasım azi fırkası diye bağ edilmişlerdir. Hükümet bitaraf olaca-| » diye kendisinin istinat ettiğifm azasını da tevkif Vak'a . diye zikrediyorum. o Bornovada bir polis vurulmuştur. 'Tahkik ettik, anladık ki bir Serbestçi Halk — fırkasından | inti. kam almak için onun mümessili diyel tanıdığı polisi vurmuş. ç Biz serbestçiler, halkçıları böy- | le yaparız diyerek zavallıyı vur» dıklarından ediyor, tahrik edilir ve bunda insaf gö- zetilmezse böyle apseler olur, Aynı yerde. serbest fırkanın def- terleri tetkik edilmiş, orada mu- kayyet âza arasında katiller, do- laneırıcılar, hapishaneden çıkmış olanlar vardır.. Muhalefet de- rubte ettiği vazifenin kıymet ve ulviyetini tekdir etmezse her iki tarafın arzu ettiği maksadın ta- hakkuku imkânsız olur, Mecliste (o murakabayı temin için teşekkül eden fırka millet kürsüsünda mevki sahibi olma- dan halk arasında taraftar bul- mağa çalıştı. Teşkilâtı tamam olmadığı balde belediye intıha- bını kazanmağa göz dikti. Tabi- idir ki, keyfiyetten ziyade kem- miyete kıymet verecekti. Fathi Bey, intihabata fesat karıştırıldı- ğını söylediler. Bir çok vak'alar zikrettiler. Sabık başvekil, halka ve memlekete hitap ederken ha: kikatı ifade etmelidir. Ben bu- lunduğum yerdeki müşahedele- rime istinaden Fethi Beyin yamıl- mış olduğunu ispat ederim. Fet- hi Bey, efkârı umumiye ve vic- danı amma karşısında çok müş- kül vaziyette kalacaktır. Vasıf Bey, Fethi Beyin nut- kunda yeni fırkanın büyük Ga- Zipin teşvik ve tasvibi ile teşek- kül ettiği cümlesine işaret ede- rek demiştir ki: — Bu sözlerin manasını, maksadını intihap si- ralarında bariz bir surette yapı- lan propagandalarda gördük ve anladık. Her tarafa dağıtılan serbest fırka beyannameleri bü- yük Gazinin emri ile teşekkül eden fırkamız diye başlıyor. Şe- ker ve petrolü O ucuzlatacağız, gibi vaitler ihtiva ediyor. Bü Gazi hiç şüphesiz, bir muhalif fırkanın teşekkülüne mümanaat buyurmadılar, Bunun yüksek manası vardı. Tarih hiç bir saf- hasında bu kadar büyük işleri yapan bir şahsiyetin reisi bulun- duğu fırkanın karşısına bir baş- ka fırka çık. r'tiğını kaydetmemiş tir. Yazdıkları mektupta, neşret- tikleri beyanatta halk fırkasının reisiyim, buyurdular. Cümhuriye- tin halk fırkası memleketi selâha isal eden müdafaai bukukun im- tidadıdır. Halk fırkasını yapan odur, eser onundur. Halk fırkası nizamnamesini hiç bir sebep ve suretle değiştirilmi sarahaten der ki, Gazi cümburi- yet halk fırkasının banisi ve re- isidir. Fırkayı teşkil eden âza na-| sıl Gaziden ayrılmayacaksa, Ga- zi de ondan ayrılmıyacaktır. Bu Gazi ismi arkasında taşra teşki- lâtındla propagandalar yapıldığı- na bizzal şahidim. Teşvik, tasvip | | kalmağı 7 — VAKIT 16 Teşrinisani 1930 en Müzakere miyeyi idlâl etmeyiniz. Hakikatı örtmek çok müşkütdür. Cümbu- riyet gazetesinde Nadi Beyin sua- line cevaben ve efkârı umumiye- yi tenviren neşir buyurdukları a beyanaltan sonradır ki, memle- ket hakikatı anlamağa başladı. Muhalefetin ilk günlerde kas zandığı alkışları belediye intika: batında kaybetmesinde hakika- tin ve aklı selimin galebe etme- sinin büyük rolü vardır. Muha- lefet Lideri olmak güçtür. Çok sabır, çok sükünete ibtiyaç var- dır. Uzun müddet mürakabenin eyi akalliyette lan“ yapılması için göze nlmak tır. siy I im ıar masınlar. Ben Fethi bey/ca.iyi millet kürsüsünde daima haki- kati ifade eder görmek “isterim, Vasıf beyden sonra Hayrettin bey ( Balıkesir) — Söz alarak Balıkesirde intihap sıralarındaki müşahedelerini hikâye etmiş, Serbest fırka propagandacıları- nın tahrik ederek nüfuz kazan- mağa çalıştıklarını gösteren va- kalar zikretmiştir. Zamir bey ( Adana ) yalnız Adana hakkındaki tenkidattan bahsederek Serbestçilerin Ada- nadaki teşekkülü hiç bir kayıt ve şarta tabi olmadan herkese kapısını açmak şuretile bata et- tiğini ve serbesaçilerin belediye intihabatını kazanmak için eğer reyini serbest fırkaya vermez- seniz İsmet sizi sürecektir, ke- secektir. Tarzında propaganda lar yaptığını, bükümetin Adana- da tazyik ettiği tarzındaki iddi- aların temamen bilâfı hakikat olduğunu ve bütün erbabı hay- #iyetin veylerini verebilmeleri için intihabı idareden ibaret ols duğu hükümetin vazifesini yap- tığını söylemiştir. Rasih bey ( Antalya) intihap dairesindeki badiselerden bah- sederek karşı fırkanın memleke- tin dahili emniyetini iblâl ede- cek bir grup şeklinde çalıştığını Fethi beyin halâ vaziyeti görme“ diğini, karşı fırka faaliyetlerinin esası halkı nizamı içtimai aley- hine tahrik deye ifade edilebi- leceğini söylemiş ve demiştir: ,, memleketi ihtilâle vermek is- teyenlerin yaptıkları cürüm ol- miyor. Bunun mürettiplerini tev- kif edenler tahtiye olüyor. Ma- demki Fethi bey bu vaziyetleri müdafaa ediyor. Demekki bu vaziyeti teşvik ve takbil ediyor- lar. her Ali B. diyorki : Afyon Karahisar meb'usu Ali Bey, Antalya meb'usu Rasih beyden “sonra “Söz almak niyetinde değildim. Fet hi Bey bilerek, bilmiyerek bana tea vüz ve tezyifte bulunmuştur. Bu teca- vüz kabili müsamaha değildir. Nutku i- le propaganda yapmak istemiş, meclisin esine tecavüz etmiş- tir, Fethi Bey tarziye vermelidir. Fethi Bey yerinden şu cevabı verdi: “Her şeyi söyliyorsunuz dediniz. Her imi söylemek müsaadenize lüzum yoktur. n tarziye veremem. Hakkı Tarık Bey (Gireson) Fethi Be- ye ben hitap etmiştim. Ali Beyefendi ö- nümde oturuyordu. Fethi Bey bu hita- bın Ali Beyden geldiğini zannettiler, Mesele bundan ibarettir. AN Bey (Afyon). Söz söylemek met iinde kalıyorum. Fethi Bey bana şah- rduğu zaman ikinci bir fırkanın külünü faydalı addederim dedim. Dikkatle fırkanın inkişafma çalışmak vazifesinde bulunuyorsunuz, dedim.Hal liyeceğim. İstedi ve emir kelimelerile efkârı umu- (Lütfen sayıfayı çeviriniz ) Ün