25 Mart 1935 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 1

25, MART 193 _s;nz.mrsı : Duyuklarımız iç sayfalarımızda Adımız, andımızdır. Her yerde 5 kuruş .e Türk Dili Araştırma Kurumunun Bildiriği Türk Dili Araştırma Kurumu $hanlığından : L — Türk Dili Araştırma Ku- Umu, bütün ulusal varlıklar gibi, türk dilinin kurtuluş hareketinin d. Yaratıcısı olan, eşsiz ve Ulu Ön- ler b ATATÜRK'e enmez saygılarını sunmağı ilk Te bilir, 2. — Türk Dili Araştırma Kuru- Mu, Tarama Dergisini bastırıp Yaydıktan sonra, bütün yurd- lardan şu üç soruda bulunmuş- .8) Yabancı kelimeler için Der- tide gösterilenlerden başka türk- $e karşılıklar hatırlıyor musunuz? ) Dergide gösterilen karşılık- larda yanlışlık görüyor musunaz? ta0) Dergide gösterilen karşılık- 'ardan hangisini en uygun Ve dile *n yatkın bulayorsunuz? Dil kurtuluş hareketine ulusu- Muzun ne kadar candan ilgilendi- İ gösteren en parlak tanıt, torular üzerine Türk Dili Araştır- a Kurumuna iki yüz bine yakın Sevab gelmiş olmasıdır. Bu cevablar ayrı ayrı, 2) Katma fişleri, b) Düzeltme fişleri, ©) Seçim fişleri, h"inde sıralanmıştır. Aynı zamanda Etimoloji kolu- Muz, yabancı dillere geçen türk kökleri hakkında araştırmalarına & devam etmiştir. 3. — Türk Dili Araştırma Ku- u, bundan sonra bir (KARŞILIKLAR KILAVUZU KOLU) D k""ml! ve elinde bulunan bütün d“"İeri ona vermiştir. Osman 23/12/1934 denberi devam e- den bu çalışmaların verimini yurd- daşlara sunuyoruz. 4.— Kılavuz kolu bu çalışmala- rında Tarama Dergisinde bulunan yabancı sözlere tek karşılık ko'y- ma yolunu tutmuştur. Yalnız bir- kaç anlama birden ayrılmış olan sözlerde her anlam için ayrı kar- şılık vardır. Dergide olmıyan’:ı. rabça ve farsça sözlerden (kş. musu Türki) de bulunanlar da Kı- lavuza alınmıştır. Osmanlıcada bulunan yabancı terimlerden, kullanma dilinde çok yaygın olmıyanlar, kılavuza alın - mıyarak, Terim Kamusunu yap- makta olan kolun bölüklerine bı- rakılmıştır. Çalışmalar arasında, Tır.ımı Dergisi başta olmak üzere birçak dil kaynakları göz önünde tutul- muştur. Bunlardan en belli başlı- ları şunlardır: 1. — Şemsettin Sami'nin Kamu- su Türki'si, 2. — Ahmed Vefik Paşa'nın ehçei Osmani'si, z ğç — Esad Efendinin Lehçet-ül- lügat'ı, ğ 4. — Muallim Naci'nin lügati, 5. — Salâhi'nin lügati, 6. — Asım'ın arabça kamus ter- cümesi, 7. — Asım'ın farsça Burhanı Katı tercümesi, 8. — Ferhengi Şuuri tercümesi, 9. — Kâşgarlı Mahmud'un Di- vanü lügat-it-türk'ü, 10. — Ebuhayyan'ın Elidrak li- lisansil-etrak'i, 11. — İbnümühenna lügati, t 12. — Şeyh Süleyman'ın Çağa- ügati, lay';l.lg'_ Hüseyin Kâzım'ın Büyük ürk Lügati, “ı'f Das a loff'un türk lehçele- ri lâgal 15. Wilhelm Thomson'un Or- hon âbideleri, 16. — Fransızca Larousse ve Littr& lâgatleri ile Fransız Akade- misi lügati, 17. — Redhaus lügati, 18. — Bianchi lügati, 19. — Pavet de Courteille'in Şark Türkçesi lügati, 20. — Oscar Bloche'un (Dicti- ornmnaire ötymologigue de la langue Française) i, 21. — Paul Rouaix'nin (Dic- tionngire des id&es suggörâss par les mots) su, ge B Baleyeur'A: Serdiii nun fransızca Sinonim lügatleri, 23. — Kluğge'nin alman iştikak lügati, 24. — Sachs Villatte'in İran- sızca - almanca lügati, 25. — Wadlde'nin lâtin dilinin iştikak lügatiyle İndo - Cermen dillerinin mukayeseli lügati, 26. — Feist'ın Got dilinin işti- kak lügati, 27. — Harn'un yeni Far& iştika- kının esası, 28. — Holder'in eshi Kelt söz haznesi, 29. — Yunan dilinin büyi tikak lügati ile başka lügatleri, 30. Verbitski'nin Altay - Aladağ türk lehçeleri lügati, 31. — Poppe'nin Mongol dili. nin pratik dersli; 32. — Pekarski'nin şimdiye ka- dar taranmamış olup türk kelime | kökleri için en zengin bir kaynak olan (3000) den artık sayfalı Ya- kut lügati, 33. — B. Keresteciyan'ın (Dic- Tluamdra Elyömlağizçala (0 Gari gue targüe) ü. Bütün bu izerlerden başka Türk Dili Araştırma Kurumunun - şim- diye kadarki çalışmalarından söz karşılıkları ve türk söz kökleri üzerine elde edilmiş verimler de , LUS) gazetesinde çıkacak olan gözden kaçırılmamıştır. Türk Dili üzerine yaprlan araş- tırmaların bir büyük kolu da dili- mizin pek eski ve pek zengin bir ana kaynak olduğunu ortaya koy- muştu. Başka dillere geçmiş ve o dillerde değerli sözler kurmağa yaramış olan öz türkçe söz kökle- ri ayrı ayrı irdelenmiş, bunlardan gerekli olanları, bugün kullanıl- dıkları işlenmiş şekiller altında, dilimizin öz malı olarak alınmış- tır, Türk Dili Araştırma Kurumu, bunlar hakkında uzmanlarımızın irdellerini gazetelere verecektir. Doğrudan doğruya uygun ve kolay anlaşılır bir karşılığı bulun- mıyan sözler için, dilimizin bili- nen söz köklerinden türkçe önek- ler ve söneklerle sözler yapılmış- tır, Ötedenberi kullanılmıyan bu gi bi karşılıkları iyice belirtmek iç bunların fransızcaları da gösteril miştir. Herhangi harfin kelimeleri çık- tıktan sonra, gene bir takım eksik- likler kalmış olursa, bunlar, hep bir araya toplanarak, en sonra bir ulama İlistesiyle gazetelere verile- cektir. $. X— Bugünden başlıyarak (U- Kılavuz sözleri için daha uygun bir karşılık bulabilen yurddaşla- rın bir ay içinde kendi önergele- rini Türk Dili Araştırma Kurumu Genel Kâtipliğine göndermeleri- ni dileriz. Bu yazılar kısa ve açık olmalı- dır. Dil işine yardım edecek olan- lara kolaylık olmak üzere, bildiri- ğimizin altına, bir örnek konul - * — muştur. Başlıca şart yeni bir kar- şılık gösterilmektir. . Yeni karşılıklar gazetelerde çık- tıktan sonra, kitab şeklinde do basılacaktır. Türk Dili Araştırma Kurumu Başkanı Erzincan Saylavı SAFFET ARIKAN Kurum — Mücasese Bildiriğ * Beyanname Soru ” Sual ligileimek — Alükalanmak 'Tanıt — Burhan Anlam Mânâ Terim — Istılah İzer — Eser Uzman — Müutahasste İrdel — Tetebbu Önerge — Teklif Ulama — İlâve Kılavuz sözleri üzerine yazılacak önergelerin örneği şudurt Osmanlıca kelimesine Kılavuzda . . Pa L N karşılığını uygun (yahut: yeter) görmüyorum. K Önergem şudur: , . . (1) Burada bir önerge — gösterilmiyen yazrlar ! yapılamıyacaktır. Ş (kısaca) ... .eee vj eee e eu BAA a a aa () üzerine bir şey Alırcardıa'n Türkçeye Karşılıklar Kılavuğu ) beldeği Çalâmcti) konmuştur. Bunların her biri hakkında sırası ile uzmanlarımızın (mülehassıs) n sözlerin karşısına (T. Kö, 1 —Öz türkçe köklerden gelei Yazılarını gazetelere vereceğis. ——— 2 — Yeni konan karşılıkların iyi a 3 — Kökü türkçe olan keli Ten şekil gibi. Na z A ö hayat, âbı hayvan — Bengisu * Yüzakı, yüzağartan o.'“"“ Âbıruyu ulemayı szaman < Binlerinin yüzakı (yüzafartanı) aN dökmek — Yüz suyu dökmek (Bak: tezetlül *nek) — (Pr.) S'humilier “Sacrifier de Son & © propre.,, ” Babalar Örnek: Abâ ve ecdadımızdan müntal larımızdan ve dedelerimizden kalma.. : kâd, âbâdan — Bayındır (Bak: Mamur) S (7P issant ct prospöre i . Örnek: Ankara on yılda bayındır bir ;:hı:ıl_ı;" PS — Açkara est devenu en dix An um Torissatrte et prospere i, âbâdanlık — Bayındırlık “Gtat de ce gui est florişsant €t P' ğt gittikçe AT menmte contimu- > Zamanın bil. ki) < Baba- - (Fr.) Prot Pörita TORPÖNt 4 Örnek: Türkiyenin bayındırlı Maktadır — La prosperit6 BUg #İlement en Turgule tu nafıa — Bayındırlık işleti Publice - (Fr.) Travaux otmak — Bayındırmak Ahd id (Bak; zahit) — Tapkam Tüek; Güneş tapkanları soleii ço tap — Kul — (Fr.) Servitcur, esclavt <a Âdorateurs dü yuxl edilmesi ( imelerin bu günkü işlenmiş ve k Mübed — Tapınak — (Fr.) Temple Abdesthane — Ayşakyolu ÂAbgün — Mavi Abide — Anıt Örnek; Anadol! Türklerinden Ralmi İans plusicurs TEgfons de T Anatolie « moents appartenant gux Turcs Seldjoucides (Fr.) Monument aa birçok yerlerinde Selçuk anıtlar vardır. & H existe natolie des monu- Abidevi (muazzam) Anıtsal — (Fr.) Monu « mental, colossal, geandiose (Anttsal'deki son “h, ince okunacaktır) Abes — Boş, saçma © (Pr.) Absurde, vain - ş de ek: Boş yere uğraştık — Nous fimes Örüeki Pait e- Saçma sözler — Paroles ab surdes Abus — Somurtkan Abusülvecih — Suratı asık, asık suratlı Acaba — Acaba (T. Kö.) Acayip (Nida) — Çokşey! — (Fr.) C'est Gtonnant!, Tiens! ? cavap (T. Kö.) Örnek: Çokşey! Demek cavap ( Ğ - Tiens, alors il n'a pas veulu don. rmek istemedi. 'ner une 16ponse Acayip — Ayrıksın — (Fr.) Excentrigue Örnek: Ayrıksın bir adam — Un hamme eX- centrigire ş Acayip — Tansık — (Fr.) Merveille Örnek: Acayibi sebai âlem — Acunun yedi cân. siğı — Les sept mervcilles du monde Acayip ” Şaşılacak — (Fr.) Etonnant Örnek: Orada şaşılacak şeyler gördük — Nows y avons vu des choses #tonnantes AĞA A . ı Acele — Çabukluk, evedilik — (Fr.) Hâte Örnek: Bu ne çabuklak! — Çuelle hâte! - Bu iş evedilik götürmez — Cotte affaite ne söufire pas de hâte, Acele — Çabuk, evedi — (Pr.) Vite! Rapidement Acele etmek,istical etmek —Çabuk olmak,evemek (Fr.) Se hâter, s'empresser, se prester Aceleye gelmek — Evediye gelmek Aceleye getirmek — Evediye getirmek ” Müstacel — Evgin Örnek: Müktacel telgraf —Evgin telyazı Müstaceliyet — Gecikmezlik, evginlik Âcil » Gecikemez Acilen, müstacelen — Tezelden, gecikmeden — (Fr.) D'uzgence, sanı retard Acul — Evecen Acamı (T. Kö.) Acemi -« Acibei (ucubei) hilkat — Danak — (Fr.) Monstre Eksin — (Fr.) İncapable, impuissant n bir adam olduğua belli! — Bu 2- bu işi buşazmaktan eksindir Âciz kalmak — Eksinmek sissance de. Acz — Eksinlik Örnek: Onun eksinliği doğüştandır « (Er.) Demeurer dans Aceze — Kimsesizler Örnek: Darülâcese — Kimsesirler yurdu Acuze — Kocakarı Adâb (Bak: edeb) — Edevler Örnek: Bu sözleriniz. konuşma edevlerine in, gereğine göre, fransızcaları yazılmış, ayrıca örnekler de kon ulmuştur. ullanılan şekilleri ulımn mıştır? Aslı ak olan hak, aslı üğgüm olun hüküm, türkçe “çek., kökünden ge- (adabı münazara) aykırr düşüyor. Adabı muaşeret — Yaşama töreni (1) — (Fr.) Sa- volr.vivre Adâbı umumiye — Utsal törü «« mocurs Örnek; Kanın açık saçık yazıları utsal törüye uygunsuz sayar — La l0i considöre les Gcrite obscdnes comme contralres aux bönnes mosurs Adâbü erkân — Yol yöntem, sıra saygı -(Pr.) Eti- güctte, röğgles du savoir-vivre Örnek: Bu adam yol yöntem (sıra saygı) nedir bilmez -< Cet homme ne connsit pas les râg « (Pr.) Bönnes leş du sevoir-vivre Adale — Kası Adali Adüvet hostilite (Er.) Muscle — Kasıl — (Fr.) Musculaire Yağılık, düşmanlık — (Fr.) Animosit6, Adı, adalet — Tüze (2) « (Fr.) Justice Adli — Tüzel — (Fr.) Juridigue Adliye vükâleti de la justice Tüze bakanlığı — (Fr.) Ministöre Âdil — Tüzemen — (Fr.) Jüuste Adu — Yağı, düşman Addetmek — Saymak — (Fr.) Coasidörer camme.. Adem * Yokluk — (Fr.) Nöant () Tören, merasim karşılığıdı. (2) Orhun anıddarında (Tüz) Âdil, (Türsüz) gayri âdi! demektir.