28 Ocak 1937 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 11

K S Kh op & Konsey Sanc S ON COS N A ak itilâfını tasi etti eh'Bîl'ımiyetini anlaşmanın da takviye stluğun çok 1921 de Bü yve ü ŞS hükün"ıeti ara âü:;îebaım teessüs ; Binı le söylemiş — Pütkünü bitirmiş- Söz ıEden' Antonesko n aîlş elde editlen P ök Tüniyet izhar et . ı%î:unmuŞîardır. Te ), Sle N Yaporunu ay- KM Y dağılmıştır. Mühahi ; — Anadolu Ajan ihcap, | diriyor: İYe Na, VSelesi hakkın Oölar &T tarha ”© konsey ra , Ühde op ldan bugünkü 1 S BZ rapor ay- Yenin Ülevvel 1936 Üze ıStUîqkıîıîı ile, ra P ittihaz etti- Ö taha dd._Aütakya man- ” » '%mus eden mese- fi -%thpla » könseyin kâ- Ank G Türk ha talik et- ada VAbik k b tana * Taporta aldıklarını gö- İ Sanidü deyani © Siki temas " N 349 yalm etmelerini, üi Y he humaralarına .' ' ?ın Edil:melts-ı tarafından W n Tün MA ş_ll'. Bu müşa- ze Stna gitmişler huıu:“'”el n B tümş, den be- Tti koım e » Yin yukarıda alı "al'ası mMmucibince %üm?kumetleri rapor | | Hüzüriyle 3 ş nı:::nıı*mek r;ıaks;!ğîei. Tele 3 devam etmiş *Shasında Tür ı. Meselenin hal , Mifte bu]quu: Nn teklifi | ıv' !t bi ağin ha M tamamen e evleş Wr Sancaktan mü- 'KN 1 v bu;:î;" teşkili. Bu p âtıdeki me- M eh ğ ün:ıükît" devlet sı- i Naşsa esası öİ- di > Yt her KSait olmadı - ,1 4 ol Muvakkaten hi i"lııı—.h ÜN %l"f“* Pariş mü- » | lq. f“ i'i?tiıııam-ıa —% - dıp,ı(’maıı tam Yt Fi birakıldı bu me- 8a &vvelç, #Portörün 15 kânu - M 'ğ'%—î;î““ konseyin € tâlik edil- h %L;Teıı;?,t bil- ol- Fransa hü! du. Bu vesika Türk heyeti murahhasa- sı tarafından dermeyan olunan huku- ki tezlerin doğruluğunu sarahaten ret etmekle beraber Sancağın kat'i statü- sü ile Suriyenin istiklâline değin tatbik olunacak bir intikal rejimi bir fark gözetmek suretiyle bir uyuşma zemini arıyordu. Bu telâkkiye göre 1921 itilâfının tatbikini temin için kat'i statü Sancak- ta mandarnın nevama devamını istil- zam edecek ve bu da meselâ Milletler Cemiyeti tarafından Fransız tabiiye - tinde bir âlt komiser tâyini süretiyle i- fade olunacaktı. İntikal rejimi İntikal rejimine gelince, bu rejim idari ve harsf mesailde, kıt'anın gayri askeriliği ve İskenderun limanının is- timali hususlarına tallük eden Türk taleblerini tatmin etmekle beraber kat'i rejimi hazırlıyacak ve şimdiden Sancağa farklı bir varlık - entite disti- note - şekli verecekti. Fransa hükümeti konseyin ittihazı- ni münasib göreceği karara bervechi peşin muvafakat edeceğini bu müna- sebetle ve kat'iyetle beyan etmiştir. Bir sureti tesviye bulunmasına mâ - tüf konuşmalar inkita etmeksizin ipti- dat bir tetkika mevzu teşkil etmiştir. Anlaşma... Mâhaza işin hukuki safhası, müsbet Kal ihtimallerine mebni mahfuz bırakıl- | mıştır. Müteâkib konuşmalarda muka- yeseli bir etüde girişilerek mutasavver iki hal şeklinin ihtiva ettiği mübaye - netleri azaltmağa gayretle çalışıldı. Anlaşmanın esasları İskenderun müuntakasının müstak - bel statüsünü tanzime mâtüf olan âti- deki esas prensipler üzerinde bir anlaş- ma tahakkuk edebildi: Dahili işlerde istiklâl 1 — Sancak farklı bir varlık teşkil eder. - Entite Distinote. - Dahili işle - rinde tam bir istiklâle sahiptir. Aşağı- da 3 numarada yazılı ahkâm mahfuz kalmak kaydile harict işleri Süriye devleti tarafından idare edilir. Sancak ve Suriye için ayni gümrük ve mes - kükât usulü mevcuttur. Türkçe resmi lisan 9 — Sancakta Türk lisanı resmt bir lisandır ve 10 uncu fıkrada derpiş edi- len usule tevfikan diğer bir lisan isti- malinin şeraitini ve karakterini konsey tâyin edecektir. Beynelmilel itilâflar e Bi devletin hâkimiyetine ve ietiklâline her hangi bir suretle halel iras edilecek mahiyette Suriye devleti tarafından münakit beynelmilel hiç |bir itilâf ve keza ayni tesirleri hâiz hiç bir beynelmilel karar Cemiyeti Akva- mın mukaddem ve kat'i bir muvafa - kati olmaksızın Sancakta tatbik edile- mez. Sancak ve Suriye Parlâmentosu - 4 — Hususi ajanlar Suriyenin sa - lâhiyetine bırakılmış işler için her iki taraf icrat makamları arasındaki lü - zumlu irtibatı temin edeceklerdir. Bu ayni işler için Sancak ve Suriye teşrit meclisleri bir parlâmentolar arası irti- batı tesis ve bunun şeraitini tâyin et - mek ihtiyarını hâiz olacaklardır. Sancağın ana yasası 5 — Sancağın statü ve ana yasasına riayeti temine mâtüf aşağıdaki şartlar dahilinde icra edilen Cemiyeti Akvam konseyi kontrolü: Ç — Fransız tabiiyetinde olmak ü - zere Cemiyeti Akvam konseyi tarafın- dan tâyin edilecek bir delegenin ma - hallinde bulunması, Delegenin salâhiyeti B — Statü veya anayasa ahkâmına muhalif icrai veya teşrit kararı delege- nin azami 4 ay müddetle tâlik etmek salâhiyeti. Bu takdirde delege derhal meseleyi, bu hususta nihat kararı ve - tecek olan Cemiyeti Akvam konseyine arzetmeğe mecburdur. ” C — Türk ve Fransız hükümetleri konseyin ittihaz edeceği kararlara ria yeti temin için Cemiyeti Akvam kon- seyinin kendilerine yapacağı tavsiyele rin muktezasını ifa etmeğe âmade ol arasında | duklarını beyan ederler. Konseyin kararı müfadına nazaran iki hükümet müştereken hareket et - mek vaziyetinde bulundukları takdir - de bu iki hükümet evvelemirde bu ha reketin şeraitini istişare edeceklerdir. Gayri askerilik hususunda konseyin hak ve salâhiyetleri bilâhara tayin edi- lecektir. 6 — Sancağın ordusu yoktur. Hiç bir mecburi askeri hizmet orada ihdas olu namaz, Orada hiç bir askeri tahkimat yapılamaz. Mahalli polis kuvvetleri Yalnız mevcudu yecek olan mahallf polis kuvvetleri teş kil olunabilir ve işbu polis kuvvetine lâzım olan silâhtan gayri hiç bir esliha Sancağa sokulamaz ve orada bulundu- rulamaz. Teknik hususat bilâhara ya - pılacak bir anlaşma ile tayin edilecek tir. Türk - Fransiz muahedesi 7 — Bir Türk - Fransız muahedesi akdolunacaktır. Bu muahede Türkiye ve Fransanın Sancağın tamamiyeti mülkiyesini ne şekillerde temin ettik- lerini tesbite matuf ahkâmı ihtiva ede cektir. İşbu teminat tarafeyn arasında yapılacak istişare sonunda tatbik edile- cektir. Türkiye - Suriye - Fransa Türkiye, Suriye ve Fransa arasında bir anlaşma yapılacaktır ve bunun mev zuu Türkiye - Suriye hududunun masu niyetini temin etmek ve Türkiye - Su- riye ülkeleri üzerinde diğer memleket rejim ve emniyeti aleyhine müteveccih her türlü teşkilât ve faaliyeti menet- mek olacaktır. / İskenderun limanından Türkiye istifade edecek 8 — Sancak statüsü İskenderun lima nımda Türkiyenin bu limanı transit ih- tiyacı için en geniş mikyasta kullanma sına müsaade etmek maksadiyle ken- disine tanılacak hukuk ve menafii tas- rih edecek olan bir maddeyi ihtiva ey- liyecektir. 9 — Statü ve anayasa, konsey bu hu susta karar verir vermez meriyete gİ receklerdir. Sülüsanı ekseriyet 10 — Konseyin karar ve tavsiyeleri sülüsan ekseriyetile ittihaz edilecektir. Tarafeynin reyleri bu ekseriyet hesabı na dahi) değildir. ğ E Türkiye ve Fransa tasvip ettiler İşbu metin Fransa ve Türkiye mü- messillerinin tasvibine iktiran etmiştir. Bunda munsifane ve ı_ıakta_ uygun bir tarzı hal esasları olabileceği hakkında ki işbu mümessillerin kanaatlerine ben de iştirak ediyorum Ve bunları konse- yin tasvip edeceğine de şüphe etmiyo- rum. Tespi: edilen metinden bazı ele- manların daha şimdiden istihsal edil - miş olduğu anlaşılıyor. Mütemmim ahkâm Diğer taraftan bazı nokta tasrihatı ve hattâ mü ahkâmı istilzam et- mektedir. Ve nihayet diğer bazı hu - susata dair teknik bir etüt yapmak ge- rektir. Bu mülâhaza iledir ki tahdidi bir mahiyeti haiz olmaksizın zirdeki cetvel tesbit edilmiştir: A —Statü: | — Sancağın tarifi: Balâda maruz esas prensiplerin | numaralısı, Üç nahiye meselesi 2 — Hali hazır hudutlarının tasdikı ve 12 Eylül (921 tarihli kararname ile Sancaktan ayrılmış olan üç nahiye meselesinin tetkiki, 3 — Statüye, esas prensiplerin 3 nu maralısının derci, 4 — Statüye, esas prensiplerin 4 nu- maralısının derci, 5 — Konseyin kontrolü, konsey dele gesinin salâhiyetleri ve saire - esas prensipler'm 5 numaralısına müracaat - 6 — Askerlikten tecrit statüsü: Sta- tüyve, esas prensiplerin 6& numaralısı - nın derci. Konseyin bu husustaki hu- kuk ve salâhiyetlerinin tetkiki - esas prensiplerin 5 numaralısının son ben- dine müracaat - Ekalliyetlerin hukuku 7 — Ekalliyetlerin hukuk ve hima- yesi, istida hakkının istimali, 8 — İktisadi ahkâm. İskenderun - esas prensiplerin 8 numaralısına mü- racaat « posta anlaşmaları, 9 — Mer'iyete vaz'ı ve ahkâmı mu- vakkate. B—Anayasa: l1 — Kuvâi umumiye: Teşrii, icrai, kazat uzuvların ve bunların salâhiyet- lerinin - esas prensiplerin 1 numaralısı- nın çerçevesi dahilinde tâyini, 2 — Usulü intihap, 3 — Lisan meselesi « esas prensip- lerin 2 numaralısına müracaat - , 4 — Anayasanın tadiline müteallik usul, 5 — Meriyete vaz'"ı ve ahkâmı mu- vakkate. Muhtelif mevzuları tetkik Yukarda işaret edilen vazifenin ifa- sına tevessül etmeyi konseye teklife mecbur olduğumu — zannediyorum. Konsey mandater devletle mutabık o- larak konseye arzedilmek üzere işbu muhtelif mevzüuları tetkik ve bilhassa Sancağın statü ve anayasasının tahriri için mütehassıs bir komiteyi tavzif e- debilir. Raportörün, içinde kendi mü- messilini bulundurabileceği bu komite raportörle mutabık olarak konsey re- isi tarafından ihtisaslarına binaen inîı- hap edilmiş âzâmi altı şahsiyetten mu- rekkep olacaktır. Komite arzu ettiği takdirde Akvam Cemiyeti kâtibi umu- miliğinin salâhiyettar servislerile ve icabırda daima mandalar komisyonile istişare edebilir. AA Müşahitlerin vazifesi Konseyin İ6 kânunuevvel tarihli kararına tevfikan tâyin edilmşi olan müşahitlerin vekâletleri - mandat - , işbu karara göre 31 kânunusani 1937 tarihinde hitama ermelidir. Kendilerin- cak olursa bu müşahitlerin konseyden nihayet 15 mart 1937 tarihinde hitam bulacak yeni selâhiyet almaları lâzım gelir gibi görünür. Bu müşahitler ra - portöre, geri kalan vazifelerinin ifası vermekle tavzif edileceklerdir. Müşahitlerin coğrafi faaliyet saha - ları derpiş edilen tetkikatı karşılamak için bundan böyle icabı nisbetinde tev- si edilecektir. - Cetvelin A 2 numarası- na müracaat -. Müşahitler Cenevreye davet ediliyor Bu müşahitlerin nisbeten kısa bir zamanda, Sancağın statüsünü ve ana - yasasını tanzim için ve bilhassa ahaliye verilecek teminat hususunda muktezi elemanları bildirecek vaziyette bulu - nacaklarından şüphe etmiyorum. Ra- portör, mütehassıslar komitesini doğ- rudan doğruya teşriki mesailerinden istifade ettirebilmek için —müşahitleri Cenevre'ye davet edebilmelidir. Diğer taraftan derpiş olunan plân mucibince konsey Fransa ve Türkiye hükümetlerini karargır olan anlaşmala- rı tanzim etmeğe davet etmelidir. Bu (âni nihaf kararın ittihazından evvel konseye tebliğ olunacaktır. Statü ve anayasa Şurası takarrür etmiştir ki Sancağın statüsü ve anayasası konseyin gelecek mütad içtimamnda alacağı karara tev- fikan en kısa bir müddet zarfında mer'iyet mevkiine konacaktır. Manda- nın hitamına kadar yeni rejimin tat - bikmin temini, mandanın icrasiyle ka- bili te'lif olduğu nisbette Fransaya aid olacaktır. _ gö Altı kişilik bir komisyon teşekkül etti Londra, 27 (Radyo) — Öğleden son- ra Cenevrede toplanan Milletler Cemi- leleri etrafında yapılan anlaşmaları tet kik ve kabul etmiştir. ; lini ve ana yasasını hazırlamak üzere, den memül fayda nazarı itibare alına« | hususunda faydalı her nevi malümatı | yeti konseyi, Sancak ve Danzig mese- Sancak itilâfnamesinin kanuni şek- altı kişiden ibaret bir komisyon teşeka kül etmiştir. Komisyon kısa bir zamanda, kendi- sine tevdi edilen vazifeyi başaracakk tır. ! Bir askeri ittifak yapılacakmış Belgrad, 27 (Radyo) — Cenevrede, Türkiye ile Fransa arasında Sancak me selesinin hallinden sonra, iki memleket arasında askeri bir anlaşmanın akdi burada çok muhtemel sayılmaktadır, Şarki Akdenize dair diğer bir anlaş « manın da yapılacağı söylenmektedir. Rüştü Arasın nutku Cenevre, 27 (A.A.) — Anadolu Ajan sının hüsüsi muhabiri bildiriyor: Konsey bugünkü toplantısında İs « kenderun meselesini müzakere etmiş ve raportör Sandlerin raporunu tasvip etmiştir. Bu münasebetle söz alan Rüştü Arasg aşağıdaki beyanatta bulunmuştur: «Raportörünüz Ekselâns Sandler, tarafından takdim &dilen karar sureti nin kabul edileceğiniVr( cmfhy mfhy, ni kabul edeceğimi beyan etmekle Cum huriyet hükümeti namına bahtiyarım. Ayni uzlaşma fikirlerile meşbu olan Türk ve Fransız hükümetleri ekseriya çok devamlı ve faal müzakerelerden sonra, mümtaz raportörünüzün lütuf- kâr yardımı ile, şimdi yüksek otorite nizle tasdik edeceğiniz anlaşmaya vâsıl olmuşlardır. Dost devletlere teşekkür Ekselâns Sandler size Taporunda Sancak meselesinin doğru bir ;zahna « mesini arzetmektedir. Binaenaleyh bu mevzua avdet etmiyeceğim. Yalnız şu nu söylememe müsaadenizi rica ede « rim ki, bu mes'ut netice hususunda hiç bir menfaat gütmiyen yardımlar ib « zal olunmuştur. Türkiye ve Fransanın Müşterek dostları müzakerelerimiz e$ hasında çıkan ekseriya büyük müşkü- lâtı yatıştırmak için bütün nüfuzları- nı kullanmışlardır. Büyük Britanya mümessili Edenin şahsında bulduğu- muz doöstâne ve müessir yardımı bil- hassa kaydetmek isterim. Gayretleri * nin bu mes'ut neticesini görmekle Ma- jeste Büyük Britanya Kralının müm « taz nazırının her halde duyduğu mem nuniyete, bir adalet ve nisfet çerçevesi içinde tahakkuk eden beynelmilel bit anlaşma eserine hizmet etmiş olduğu nu beyan,etmekle bir şeyler ilâve etmiş olacağımı zannediyorum. Vesikaların tanzimi Esaslı prensipler üzerinde tahakkuki eden anlaşmayı, konseyinizin gelecek alğlâde toplantısına arzedilmek üzere müteaddit mühim vesikalar tanzimi ile tamîmiamak kalmıştır. Şuna kat'iyyen kaniim ki, bu işi esasen anlaşmamızın tanzimine hâkim olan dostluk ve UzZ- laşma fikriyle “yapmak suretiyle bü mmtakada istikrarı tahakkuk, hallın saadetini temin ve bu netice ile doğrü dan doğruya alâkadar iki Akdeniz dev leti arasında sulh ve anlaşma eserini tarsin edebileceğiz. Dostum Litvinof, dün akşam nazır Delbös'a ve bana, elde edilen netice« nin kıymeti ancak iki tarafça halisane tatbikında olduğunu söyliyordu. Bu gö- rüşe ben tamamiyle iştirak ediyorum ve hâsıl olan anlaşmanın iyi çıkacağı- na, çünkü iyi tatbik olunmasında meli faati bulunanlar tarafından iyi tatbilBi edileceğine kat'i ümidim vardır. Türk - Fransız dostluğu K Bundan başka, öteden beri büyük bir kıymet verdiğimiz Türk - Fransız dostü. luğunu da tarsin etmek ve Türkiye i1le Suriye arasında iyi münasebetlerin im« kişafı için müsait bir itimat havası y ratmak gibi bir faydası da olacaktır. || Sandlerin eseri el Ekselâns Sandler en yüksek takdia lere şayan bir faaliyet göstermiştir. Ve hiç mübalâğa etmeksizin diyebiliriz kâ hâsıl olan anlaşma bizden ziyade onum eseridir. Onun yüksek zekâsından ve nâzik ve dostâne otoritesinden, geleceli. içtima devresine kadar geriye kalan iş$ miz için de feyizli ve lütufkâr bir yar dım beklemekte haklıyız. gl Her vakit olduğu gibi Milletler Cemj yeti, daha bidayette gönül rızasiyle gi riştikleri uzlaşma yolunda azalarınş' gerek doğrudan doğruya, gerek bilveğ. sıta yardım etmiştir. Memleketim naı mına kendisine derin minnettarlığımı arzederim.» b