29 Mart 1935 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 6

Osmanlıcadan türkçeye | karşılıklar kılavuzu Listenin neşrine devam ediyoruz 1 — Öz türkçe köklerden gelen sözlerin karşısına (T: Kö.) beldeği (alâmeti) konmuştur. Bunların her biri hakkında sırası ile uzmanlarımı- zın (mütehassıs) yazıların: gazetelere vereceğiz. 2 — Yeni konan karşılıkların iyi ayırd edilmesi için, gereğine gö:”, İransızcaları yazılmış, ayrıca örnekler de konulmuştur. 3 — Kökü türkçe olan kelimelerin bugünkü işlenmi, ve kullanılan Me m aslı ügüm olan hüküm, türkçe şekilleri “çek” kökünden gelen şekil ir Yer — (Pr.) Terre, termin — Patırdı — (Fr.) Guerelle, anin disputte Ardiye bedeli — Yer kirası — (Fr) Droit d'entnepdt Arıza — Aksa — (Fr.) Entrave Arızaya uğramak — Alesaya w (Pr) S'entraver, &tre entrav& Örnek: İşimiz bir ya uğradı — İşimiz bir ârızaya uğradı Arza — Engebe — Gu terrain Örnek: Bu yol üzerinde arazi ârıra- arı pek çoktur — Bu yol üzerinde engebeler pek — Dalgalı — (Fr.) Accident Ornek: Dalgah arazi üzerinde yapılan tecrübeler — Dalgalı topraklar üze- rinde yapılan denemeler. Ariza, taledime “— sunu nek: Mukamatı âliyeye bir ariza verdim — Yüksek orunlara bir sunu verdim. 4 Ari —.... ÇT. KB.), yele - sz — (Pr) Exempt, sana, afiranchi Dane Şekilsiz — şekilden öri — Sm fotmme, Her türlü kötülükten â- — Her türlü mesaviden âridir. Eeee (harifane) — laşa — ÇPr. ) Par Gotisalion. (Er) Accident Arz — En, gen, genişlik — (Pr.) Lar. geur — Dünya (T. Kö.) — La terre Örnek: Dünya güneşin çevresinde dö- ner — La terre | töürne autour du soleil N Arzetmek (takdim anlamına ) — Sun- mak — (Er.) Ofirir Örnek: Hürmetlerimi erzederim — Saygılarımı sunarım. rzetmek — Sö; demek bildir. mek (söz veya yazı ie), yazmak (Fr) Soumetire, prösemter, prösenter par derit Örnek: 1 — Müsaade buyurursanız İzin verirseniz söyliye- Arzu — Arsu (yarsu'dan) — (Pr) Arsuhal (istida) — © Dilekçe — (Fr) Reguğte ari Asabileşme — Sinirlenme — (Fr) E- nervement — Sinirlenmek — S'önerver 5 ki ii Er) Baver — Öntükler — (Pr) An- m İstanbul öntükleri wa (emniyet anlamına) — Güven- — (Pr.) Söcurit& ek: Memleketin âsâyişi yerinde- Ülkenin güvenliği yerindedir. (e) — Güvensizlik — Asel — Bal — (Fr.) Mid Azay, en az, en küçük, en aşa» leyin — (Er) Rebelle, rövclte zmir Aa Ge) Reel, rebelien rnek: Yunanistan'daki son azı hare- keti emen — e son Asker — Asker (T. Kö.) — (Fr) Soldat Asi — Asal ye Kö.)—(Fr.) Fondement, e, Taci e be Sada — (e) Ja mais Drorigine Asli (mümtaz) — — (Pr.) Ori- ; Mesaili asliye — Özgül &0 - Gi Çenilimtaziyet) — Ozgülük — © Çr.) Originalite e uda — Rabat CT. Kö) Asiman — (Fe) Cil Asmmni — Gökl Gr) Çöleme. o k; Başlarına vr belâyi âsümani i hazil oldu — Başlarına göle BİL belâ gibi indi (Belâ - T. Kö) - — - içen ör Hunâşim — Kan içen Aşar — Ondalık — (Fr.) Dimes Aida —— Aşik ÇAşıkmak » eğmek an) — (Fr) Amourenx Aşikör — Açık, apaçık — ouyert, övident Örnek ; Bü işteki maksadımız öşikâr- dır — Bu işteki vargımız açıktır (apa- (Pr) Clair, — (Er) Con - Örnek; Tanıdıklarımdan biri — Âği- alarımdan biri Aşiret — Oymak — (Fr) Tribu Gr) Aiyan — Yuva, konaç — Nid, sgn — - karışımcı Atalet — Tenbe.Ek, üşenç, üşengenlik, içlemezlik — (Fr.) Inactivite Örmek: 1 — Dertlerinde tenbellik ediyor — Atalet gösteriyor. 2 — Üşenc, vücudu da ruhu da ezen bir hastalıktır — Atalet bedeni de rus bu da ezen bir hastalıktır. 3 — Ataletten ictinab ediniz — Üşen- genlikten sakınınız. 4 — İşlemezlik kadar insanı yıpratan bir şey yoktur — Atalet kadar insanı yıpratan hir şey yoktur. Atıl — Tenbel, üşengen, o üşençeş — (Er.) Paressux, indolent, inaetif Atebe (bak: asitan) — Eşik — (Fr.) — Senli Ateh — Bunallık — (Fr.) — Dönence Ateh getirmek — Bunamak — ötre dö ment Ateş, hararet — Ateş (ot, otaştar) — (Er.) Feu, Fiğvre Örnek: Hastanın ateşi arti Ateşgede — Ateşgeb (2) — “r.) Tem ple du feu Me Ateşten — (Fr.) De fea gın mahalleyi ateşten bir Girme Mk L'incendic a en * #ourâ la guartier d'un cercle de fem. Ateşin — Ateşli — (Fr.) Ardent, plein #'ardeur, plcin de feu Örnek: Ateşli sözler — Paroles ar - dentes O, ateşli bir yanardır — il est un Geri- vain plein d'ardeur, O, ateşli bir aykaçtır — i) est ur ora- teur picin de feu, Ateşpare — Ateş parçası—(Pr.) Foudre de guerre, foudre d'öloguence, de feu et du flame Örnek: Şu teğmen savaşta bir ateş parçası kesildi — Ce licutenant devint un foudre de guerre dans la batmille. 9 e yard — İl est de few de flame, Ailetmek — Üstüne atmak, yastamak — (Fr,) Attribuer Örnek: 1 — Bunu ben yapmadım, be- nim üstüme attılar — Bunu ben yap- madım, bana atfettiler. 2 — Bana yastanan sözleri ben söy - lemedim — Bana atledilen sözleri ben söylemedim. Ati (bak: istikbal) — Gelecek, atı, ileri de u adam “ilerisini — (atısını) Meyil — İleride — (Pr) A Yavenir, las erd. oçhinti, berveçhizir — Aşağıda — GE) Öbek Atik — Eski — (Fr.) Anclen meki Tim İZ aş ime karşı büyük bir atşı — Bilime karşı büyük bir su - Yanşığı vardır, 2 ikindi Gipetemi mecruh — Susuzluk içinde çırpman Atşan — Susamış — (Pr) Assoiffö Avam — Karal — (Fr.) Plöbe, populace Örnek: Eski tarihler Avam ve Havam mücadeleleriyie doludur — Eski ta - rihler karalar ve ağaların çarpışma- lariyle doludur. Avampesend — Karalak — (Fr) Dima» gozue Örnek! O, avampesendüne hareket » Jerde bulunuyor — O, karalakça ha - reketlerde bulunuyor. Avanproje — (proje — tasar) Örnek: Bu binanın avanprojesi ya- pıldı — Bu yapının öntasarı yapıldı. Avare — Av'ave — Havlama — e Aboiement Avaz (savt, sada) — mek; © Sesi çıktığı ii kadar — Avaz çıktığı kadar Avaz avaz — Bar bangır Örnek; Bar bar bağırdı, bangır bangır bağırdı. Avdet — Dönme, dönüş, — (Pr.) Re tour Avdette — Dönüşün Örnek: Avdette size uğrarım — Dö- nüşün size uğrarım. Avene — Yardak, e — Gr) Aide, aux ilinire acolyte Örnek: © Bu âsiyi avenesile beraber derdest ettiler — Bu azıyan: yardak- lariyle (yardakçılariyle) birlikte ya » kaladılar. Avenk — Salkım, hevenk—(Pr.) Grappe - üver — getiren Örnek: Meliliver — Uasng getiren, usanç Ava — la — (Br.) Aide, secoura Avihte — Asılı, asılmış — (Fr.) Pen - MİLLİYET ŞUNA 2 MART 1935 Inkılâb kürsüsünde Miltetler ne zaman ihtilal hakkını kazanırlar? B. Mahmud Esad bu hakkın yerini dün vakıalarla izah etti Bey Mahmut Esat dün inkilâp ki süsündeki derslerine devam glmişü Bay Mahmut Esadım dünkü dersini ya- yoruz — “Bayanlar, Baylar “Türk devriminin medeni haklara ait kısmını ve esbabı mucibesini kısaca gözden geçirdik. Bütün bunlar bütün eshilikleri yıktı ve yerine yenileri kon- du, Eskiüklerin yerlerini yeniler birer ih- tilâl darbesi ile aldılar, Bu yer alış esa- | sen bidayeten bir ihtilâi darbe: Bugün dünyaya hâlim — rejimlerle Komünizm, Faşizm gibi rejimlerle Türk demokrasisini mukayese etmeden evvel, ihtilidin bir milleü için hak olup olma- dığma tetisik etmek istiyorum » Bunu anlayacak olursak Türk ihti- İâlinin mesnedinin de bir hak olduğu- nu tebarüz ettirmiş olacağız. Türk ibtlâli bir çok şeyler basar - dı. Asırları bir avuç yıllar içine topla- dı. ————— eni Ayâ (bak: acaba) — Acaba (Fr) Estee güc, terait - ce? Ayan — Açık, apaçık, belli, besbelli — (Fr.) Ciair, apparent, övident Örnek: Bu işteki maksad pek ayan - dır — Bö işteki vargı apaçıktır (bes- bellidir) Ayân — Bayarlar — (Fr.) Notsbleş Ayân ve eşraf — İlerigelenler — (Pr.) Les notables, les notabilitös Örnek: Memleketin öyânı — Ülkenin bayarları Ayar — Ayar (ayırmaktan) (Fr.) Rig- ie iyar — Aymaç Örnek: Hüsn ve kubhun miyarı — İ- yilikle kötülüğün ayıracı. Gelen, gelici Örnek: Hoş âyende — Hoş gelen Ayin Çi da “oyun,, âyin anlamın- darlır, Halk atasında «ayın oyun» sözü vardır.) — Ayım — (Er) Cörâmenie Aynen — Ayniyle (yakutça aynı'dan) — (Fr.) Identişuement) Ayniyet — Aysılık (T. Kö), (T. Kö.) — (Fr) İdentitöe Ayni — Aynı, identik — (Fr.) İden- tügue idemtite Agar Deli — GE) Fourbe rnek: O: pek ayyar bir adamdır — O pek dekçi bir adamdır. Ayyaş — İçken — (Fr) İvrogrie, grand buveur, soulard ÂAzü (Meclis âzâs anlamına) — Uye — Gr) Membre * Türk Dili Tetkik Cemiyeti Umumi Merkez Heyeti Azâsın: Türk Dili Araştırma kurumu Genel Öreği Üyelerinden. Az (uzuv anlamına) — Örge — (Er.) mek: Âzâyi vücuttan her birinin bir Or vazifesi vardır — Beden örgelerinden her birinin bir işi vardır. Âzüd — Azat — (Lehçetüllügat'ta ve Radlof ügatinde türkçe olarak gösteri!- miştir.) — Fr.) Congâ, libâratlen Azamet — Ululuk — (Pr.) Grandeur Örnek: â mebelenin aza - meti zâhirdir — Önümüzdeki soru - mun ululuğu bellidir. Azametli — Ulu — (Fr.) Grandicse, Majestu— Azamet — çalım, kurum — (Fr.) Osten tatlon, Orgueil üruş — Çalım salam, kurum salam > (Fr.) Poscur Ornek: O, azametfüruşluktan — bir türlü vazgeçemez — O, kurum satıcı- lıktan bir türlü vazgeçemez. Azsmetli — Kurumlu — (Fr.) Poseur Azamet satmak — Çalım satmak, bö- burlermek Azami — Çoğay, olanca, en obüyük — (Pr.) Maxmtm Örnek: Azami gayretini sarfetti — Olanca çalışmasını kullandı. Azap — Ezinç — (Fr.) Peine, tourment Oranki Azab içinde geçen bir ge Ezinç içinde geçen bir gece. mir Azar ÇT, Kö.) — (Fr.) Grone iprimande (Fr.) Aller retour Örnek: Ankaradan — Istanbula azi- met ve avdet için yatak tuttum — Ankaradan İstanbula gidip (gelme yatak tuttum. Aziz (eizze anlamma) — Eren Saint Örnek; Hiristiyan erenlerinden (a- zizlerinden) her biri için bir yortu özgülenmiştir. wnunzzez — Sevgili (Fr) Cher, — işinden çıkarmak — (Fr) Destiti z er, Azm > Dölen Ürnek: Yunanistandaki son âzı ha reketi sırasında baştakiler büyük bir dölen ve soğuk kanlılık (azm ve iti dali der) gösterdiler. zmelinek — Dölenmek Örnek: Başarmağı o dölenmek (ar metmek) yarı başarmak demektir. Azvetmek (Bak: atfetmek) -— Ustüne İncinmiş — (Fr.) Froissâ, Ai (1) Kamum'ta “asr, ter, Usr, usur,, pes kölerinde gösterilen bu söz “zaman an- lamma,, gösteriliyor. Türkçede “zaman, demek olan «uz» köklne «3 eki getiri a) Gikarak ola 3 kler Dergisi, de | Milletlerin ihtilâl hakkı İwüâl millet yaptı, bunda da şüphe yok. Fakav bir mület müesses olorile ye, hülkümete ve bunların şeflerine kar- $« ihtilâl çıkarabilir mi? O Hakları var mı? Bu bahiste evvelâ mubielif millet âlimlerinin sözlerini tetkik edelim: Yabancı milletlerin bu hususta söz öş âlmlerinin fikirlermi tetkik e- başlıyan çiz filezofundan Başta İngilisrenin hukuk bakımın - dan (Lok) u tetkik edeceğiz. Buna göre ihülâi: Mazlüm enillet- lerin zulümden kurtulmaları için oto - ritelere karşı kullanacakları en son ve en keskin selâhtmr. ihtilâl Loln göre münakaşa götür - mez en doğru haktır. Bu ne zaman? Lok: (icabında) diyor. Lok icabatı birer birer tesbit edi - yor. 1 — Tera heyet ve şefleri milletlerin kanununu tananaz keyfi icaata başlar- Marsa, 3 — İcra vekilleri vatanı düşmana toslüm ederlerse, 3 — Icra vekilleri inlihap kanununu nüzasa uimnüzlar ve intinabi keyitlerine göre yaparlarsa, 4 — icra velileri kendi vaziyetle - rini teşri kuvvet yerine korarsa... Bundan başka bu hakkı icra heyet- lerine veya şetlerine icap elürmez. Mil İlet mecimierine karşı da ostamni eder, Yani bir millet zaruret halinde bazı şarilarm tahakkukunda kendi millet mecasne dahi ihtilal haklı vardır. bak şu suretle olur: Müllet, meclisini dağrtır, onun ye- rine diğerini gekirir. (Lok) a göre meselâ İngiliere millet meclisi, üyanı miketin haklarını tanı - maz, esas haklarına tecavüz ederse, İn giliz halkın ihtilâl © çıkarmak haklı vardır. Lok zulmün nereden geldiğini tet- kik etmiyor. Nereden gelirse gelsin, zu- İümden ve zulme karşı yapılacak ihti. ilden bahsediyor. Lokun bu fikrine ben de iştirâk edi- yorum. Unutmıyalım ki Türk milleti kar duluşunu saltanata karşı yaptığı ihtlâle medyundur. Fransız milleti de kurtuluşunu Bur. bon hanedanına ihtilâl hakkına borçlu- dur. 1789 Fransız ibtilâli yalnız Fransa- ya değil, bütün insanlığa hizmet ede - cektir. Bu hukuk flosofunun fikirlerini tahlil edelim: (Lok) Fikirlerini neşredince herkes tarafından iyice karşılanmadı. Bir çok sasarızlar buldu. Tıpkı önletlere hak istiyen her fi- kir adamının bücumlara - Lok “a maruz kaldı, Fakat o demirden ö- rülmüş bir mantıkla hasımlarmı mağ « çekinmedi Büyük bir samimiyet içinde mühlet- lerin haldaım istedi. Onun muarızları şu ilirss: ileriye sürdüler: Böyle bir lar. Zira mevculla geşinmeği yenisine tercih ederler. h evvelki F: kulüpten ransa arge âhtilâlin verimlerile isbat edeceğim. Lok misal vermiyor. Fakat görüşü © kadar kuvvetlidir ki... Şimdi size Piyer Brizonun (İş ve iş” çiler) eserinden bazı vakalar zikredece- ğim. Bu vakaların 13 üncü asra kar dar köylüler ve işçilerdir. o Bu kasım (Ağlayan toprak) tr. Ibtilâlden evvel köylünün vaziyetir alıştığı bir hükümete sabırlı davran - ra kadar devam etti. rramız O milleti Seksi idarumne kargı dayan etmeği dü - şünmedi. İşte gene ihtilâlden evvel bir facia: Bir pazar sabahı çocuklarınm açlı- ğmdan bizar ana tavan arasından çalım rak sokağa gidiyor. Fırın önü onun gibi analaria dolu... Fırın kepekleri in- miş, analar birbirini kırıyor. Çocuklar rına birer parça ekmek kapışmak için uğraşıyor. Bağrışmalar, didişmeler ara- sında ekmek ülamıyanlar var Sesler yükscüyor. Yağınır sepeli - yör, aç analar birbirleri ile konuşuyor. ise. — Biz neden bu işin mesulünü a ramıyalmı? bu aralık biri çıkıyor: — Frantız analar kralm sidiyor. Bayrak açılıyor, sövmeler arasın 'da külile üürüyür. Üstleri başları çip - lak, mızraklar, sopalı bir alay katın - lar, ölkeden deli gibi olmuş erkekler korkunç bır halde yürüyorlar, Saray önünde süngülü mubafızlarla sarayına karşılaşıyorlar. Her kabarışıla bağırıyor. dar: — Önümüzden çekiliniz. Asker mi- siniz, bize ekmek veriniz. Müsademe hemca başlıyacak. Nere de ise kan dökülecek . Bu esnada 16 ıncı Lüi görünüyor. Azgm kafile bağırıyor: wüyoruz. — Zülümden, fsizcilerden, derebeylerden kurtulmak istiyoruz, Sen yapmnazsan, biz yapa - vız. Esir değiliz kral erendi . Aç analar yağmur altında hâlâ ba- Barışiyorlar: — Açın, açız... Karal başını sallıyor, çekiliyor. Mu « rahhasları istiyorlar. Giderierken kütle or. Hep beraber girmek isti- Toplar halka çevriliyor. Halk bağırıyor — Atın atm, Bizi Hakkımız yok. Biz açız.. aç, Anlaşıldı mı? Kütle yürüyemiyor, toplar mağ... Nerede ise ateş başlıyacak. Muha- fızları ıslık ile tahkir ediyorlar. Idare- ye sövüyorlar. Orada bestelenmiş müs- tehcen sözler söyleniyor. Şarlular söy- leniyor. Kralı, kraliçeyi, velinhti azgın tali) üre: ayari Kimleri baltalı, topuzlu kadınlar çeviriyor. gerril- dik, iş artık düzeliyor, diyorlar, Kral arabasmın yanma giriyor ve diyorlar ki: — Bizim başımızda kalın. Bize yar- Demek oluyor ki Fransız iktülâlinin vakaları bakımından milletlerin ibtilâ- inden kurtulacak bir şey yoktur. Mölleiler baklarını icabında zaruret halinde kullanıyorlar. Haklarını sulistimal eden milletler değil, milletlerin başındaki idarelerdir. SPOR. - z Bisiklet teşvik yarışlari Istanbul. Bisiklet Heyetinden. > e 124-1935 Cuma daya 1 — Yarış iki sınıf üzerine 1 caktır. 2 — Ikinci sınf koşucular Mi köyünden hareket ederek dip geleceklerdir. 2 3 — Birinci smıf ko; lar yi elliye hüzünden karık el İİ rabya tepesine kadar gidecekler ayni yoldan döneceklerdir. 4 — Yarışlara gidecek olan kopuz lar 10-4.935 tarihine kadı Halkev inde İstan... . yıt Pazartesi ve çarşamba günleri at e 30 dan 7 ye kadardır. Koşucular kayıt esnasında k# dilerine verilecek kartlarla yarış he” yetine müracaatla numaralarını caklardır. Kartı olmıyanlar yarışa remezler. . 6 — Yarışa Federe klüb azaları 8” rebilirler. Müttefik kulub azası yanlar yarışa giremezler, 7 — Yapı'an program mucibince © şağıda yazılı tarihlerde teşvik J ları yapılacaktır; İZ Nisan 1935 Cuma, 26 Nisan 1935 Cuma 10 Mayıs 1935 Cuma 24 Mayıs Cuma ğ 7 Haziran 1935 Cuma v 21 Haziran 1935 Cuma. Z 5 Temim saz 1936 Cuma Mesafe ve koşu yerleri de bildirilecektir. © 7” zi Franunda krallar v Alabtan başi v seye hesap vermezlerdi. i Şeriaterlarımız. halifeye Allahın gö" zem dediler. Hattâ (Halife zalim ol” bile, ona itast etmek lâzımdır) dedi” Rus çarı Allahın hömüsi oldu. Fakat ihtilâl olunca ne oldu?. aa itü Frans kralların 1 rinde yelier esiyor. Rus çarnan leri bile kalmadı. Bunlar birer ibret halarıdır. Bu İcra heyetleri bu haklardan. tenebbih oldular nı? olmadılar, i gelir di; larına sürdüler. Bundan ibrot al lider Hayır... Törk ihtilâline bir bahış