24 Eylül 1932 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 2

Dilimizde bol bol mevcut ır sayesinde bir osıldan bir çok kelimeler işti- © kak ettirmek mümkündür. Mü rekkep kelime tarzı da ayrı bir baznedir. Böylece bir çok-ke- İlme yaratmak ye bunları kör şılıksız. mi ifadede kullanmak mümkündür. Türk dilinin kelime yarat- ma kuvveti de, başka dillerin mn malümat; ilâm; istilâm, taallüm....ilh” tasriflerine ba- yılanlar, hiç merak etmesinler: Türkçenin de bünyesinde — tasrif yolile değil, fakat işti- kak yolile “bilmek, bilici, bili- nen; bilgi bildirmek; bildirt- bilişmek, biliştirmek, bil- giç, bilgiçlenmek.... ilh” tarzın- da kelimeden kelime çıkarmak pek âlâ mümkündür. Bir zamanlar “mantık ara- biye mahsustur” zannederek araptan başkalarının düşünce | ince kabiliyetini bile hiçe sayanlar sonra lisan yolurda bu davanın son bir yadigarı olarak,harf in kılâbından beri bir çok ağızlar- dan şu suali işitiyoruz: — Artık iştikak kalmıyacak mı? İştikaksız dil olur mu? Fa kat bir dilin kelimeleri hangi menşeden gelirse gelsin, işli- kakları, tasrifleri kendi öz yol- lermdan olmak lâzımdır. tün Avurpa dillerinde eski Yu- £an ve Lâtin asıllarından gel- me bir kelime vardır. Fakat yunanca kelime Yunan kaide- lerine, lâtince kelime Lâtin kai- delerine göre kullanılmaz. Cüm lesinin iştikak, tasrif, gramer. sentaks kaideleri hangi dil yi uyar, Dilimizin tarihindeki büyük ” tabire zaviyesini açan şey, li- sanımıza arap. âcem kelimele- rinin girişinden ziyade, bunla- beraber RNA beli bi yalnız iki arabi kelime ara- sında, farisi izafet ve sıfat ter- yince arap ve acem kelimeleri- ne Tan kelimelerinin haiz ol- e bir imtiyaz verilmiş o- © bayetine “i” getirilerek nisbet — yapılır.” Diye bir ka'de kondu- ğu halde bunu türkçe ve hati farisi kelimelere tatbik edemi- — yerek, yalnız arap kelimelerin- de kullanmak bir kapitülüsyon- 8 Şimdi türkçede kullanılıp "4 duran arap ve acem kelimeleri © arasında, halk diline kadar in- © miş olan, herkesin bildiği ke- limeler tabii gene duracaktır. © Diğerlerinin yerine o mümkün olduğu kadar Türk asılir “keli İ de bulunuyorsa o dilin usulle- | Kurultay kapısında Dilimizin Geçmişi ve Geleceği - Türk dilinin yaratma kuvveti gr. İ “Kezalik bir kelimenin ni- | “Sa, i İrekkep yapmağa da dalma im- bu birlikten ahenkçe yekpare yeni birer kelime doğar. Böylece bir asıldan bir çok kelime iştikak ve imkânı vardır. Meselâ Almanya Haklıdır M. Musolini bir defa daha fikrini söyledi PARIS, 23. A. A. — Volff Ajan- Radi 'denberi” sözünde Gi cezir sa- | Alman; dece “bil” dir. Şimdi buna ge- len lâhikalara bakınız: İş: fiillerde ortaklık ve kar- gi: rabrt siygasr lâhikası. miz; şahıs lâhikası; den: meful lâhikası; leri: rabıt siygası lâhikası, Görülüyor ki lâhikalar sa- yesinde biz bir asıldan pek çok kelime çıkarabiliyoruz. İşte türkçenin iştikak sis- tem budur ve bu sistem, başka lisanların iştikak ve tasrif sis temlerinden aşağı değildir. Türkçe Vâhikalar, tarihi men şeleri ne olursa olsun, çok zen- gindir, kimisi muttarit kimisi simai olarak kullanılan bu hikalarla bir kelimenin büt ince nüans'larını ifadeye imkân bulunabilir. Yeter ki bu yolda çalışmaya karar verilsin. Meselâ “alım, satım... bi kelimelerde görülen “1m” “a hikasmı diğer fiillere de teş- mil ederek “gelim görüm, bi- lim...” gibi kelimeler yapabi- liriz. Fülden gelen ve Fiildeki hareketin adını ifade eden "sim- ler silsilesi böylece birden bire ne kadar artacağını bir düşü- nünüz. Bu tarzda bir iştikak. zoraki bir iş te olmaz. Çünkü halkın ün gün yapageldiği bir şey- dir. Halk her zaman yeni ke- imeler icat etmektetir. Vakıa bunu şuurlu bir surette yapmı- yor, belki nasıl yaptığımı da bilmiyor. amma tetkik edilince görülüyor ki kalkın zevki. di. lin en kuvvetli rehberidir. Bu yolda ilk yapılacak iş, dilde mevcut bütün lâhikaları toplamak, bunların delâletleri- ni misallerle tesbit etmek, son- ra bu lâhikaların istimalini im- kân müsait olduğu kadar teş- mile çalışmaktır. Eski dil en- cümeni de bir aralık bu yolda bir etüt hazırlamağa başlamış- | tu. Bu yokldaki faaliyeti yeni- den canlandırmak lâzımdır. i. bambaş. . gibi kuvvetlendiril. miş afatların başma gelen mü- tekâmülü, asıl lâhikalarla temin edilebile- ceği için. fkrimizce, ayrıca ön ikalar icadile uğraşmağa mahal ve lüzum yoktur. Lisan gibi içtimai müesseselere verile cek reform hareketlerinde, baş- ka dillerin varlığından ziyade o dilin kendi tabii istidatları göz önünde tutulmak icap eder. İştikak yolu çok geniş ve faydalı neticeler verebilmekle beraber, bizim için tek yol da değildir. Türkçenin bir de ter. | i | kip kabiliyeti vardır. Bizde mürekkep kelimeler az değliair. Hele yer isimlerin- i | de dilimizin gl kelime- ler yapmaktaki kuvveti kendi- ni pek iyi gösterir: Böğürde- len kalesi, Rumelihisarı iske- lesi, Devebağırtan yokuşu gibi kelimelere bakınız. Bunlar hep iki veya üç kelimeden yapılmış isimler değil midir? Türkçede birinci ismine lâhika kelime olmak kabi- ziyadedir. tiyeti Bunlar, . İmüşahhas bir şeye isim olur ol- maz, hemen mürekkep kelime haline gelirler. Bazı sıfat ter- kiplerinde de bu kabiliyet var- dır, Bundan başka, doğruya kelimeyi yanyana getirerek mü doğrudan kân bulabiliriz. Bir taraftan zengin bir keli duğunu söyledikten sonra, Almanya nın silâhtan teeridini o umumi terki teslihata mukaddeme addetmek li zim geldiği o kanaatinin Versailles | muahedesinde kökleşmiş bulunduğu na ilâve eylemiştir Konferansta müzakereler ' CENEVRE, 23. A. A. — Tahdidi teslihat konferansında M. Henderson M .Madariaganın teklifi üzerine ha va bombardımanları rseselesimin tet- kiki hususunu pazartesi gününe te hir etmiştir. M. Madaringa, manya hariç olduğu & kald müzakere olduğu mütaleasm- da bulunmuştur. Büro, ağır topçu kuvvetleri hü cm arabaları, kimyevi ve mikrop barpleri hakkında hususi raporlar ya pılmasını istemiştir. Mevcut askeri kuvvetler meselesi- Bi bizzat büro edecektir. M. Von Neurath'ın bir mahalesi CENEVRE, 23. A. A. — Alman iye nazırı M. Von Neurath m Cemiyetine yardım teşki- ” isimli gazeteye gönderdiği bir ken bütün Almanyanım tahdidi teslihat hususunda mümkün olduğu kadar tahdidat yapılması hakkımda ittifakla istediği hukuk o müsavalins dair ehemmiyetli bir müdafanda bu- hunmuştur. M. Herriot'nun telmihi sından; Berlindeki siyasi mahafil Al | manyanın teslihatının tahdidi husu- sundaki teahhütlerinden süya dur. rafından geçenlerde ima tarikile bah sedilen gizli dosye hakkında vaki be yanatında hiçbir Fransız devlet ada- mının şimdiye kadar böyle bir gizli dosye mevcut mn Almanya nm yüzüne karşı böyan etmemiş ok duğunu, eğer mevcutsa bu dosyenin günün birinde neşvi hususunun AL manya tarafından tam bir sülün ile karşılanacağını kaydeylemektedir. Esasen daha müteveffa | Strese İni murahhas heyeti Cenevrede CENEVRE, 23. A A. — Cemiye & Akvam meclisi nezdindeki İtalyan murahhas beyeti buraya vasıl olmuş tur. Fransız meclisinde PARİS, 23 (A.A.) — Reisi cümher M. Lebreun, o cumartesi toplanan nazırlar meclisine riya” set edecektir. M. 'Herriot'nun Cenevrede Fransız murahhas heyeti tarafın dan ittihaz edilen hareket tarzı hakkında izahat vermesi muhte- abili PARIS, 23 (A.A.) — M. Her- riot bugün Başvekâlet dairesinde M. el Bonnet'yi (o Cemiyeti Akvamın Mancuri O tabkikat ko- misyonu del'i maliye Malvy'yi kabul etmistir . Alman borçları veya daha ziyade" | CHATTANOOGA, (A) A.) — Reisicümhur muavini M. Curtis burada söylediği bii mu tukta borçların ilgasma © muarız| olduğunu beyan etmiştir - Lloyd George söyleyor LONDRA. 23 A.A. — North Cadigan'da irat ettiği — bir nutukta Lloyd George hükümetin iktisadi ve bahusus zirai siyasetini tenkit #de- | rek bu siyasetin içsizlik meselesinde | büyük muvaffakiyetler elde etmiş 0- lan M, Mussolininin o bu husustaki | hattı hareketine taban tabana zıt ol dağni beyan eylemiştir. İtalyada yeni de- miryollar inşaatı ROMA, 23. A. A. — Salâhiyetter makam tarafından neşrolunan bir is- tatestil nazaran son 10 sene zarfm da inşa edilen yeni demiryollar için 11 milyar 447 milyon liret sarfedil. miştir, yastıası elde iken türkçenin kirliğinden bahsetme » dilimi zi tanımsmak ve kendi aczimi- yükletmek demek o- bu meselenin Al | BERLİN. 23, A. A, — Valf ajan | bil madığına dair olan ve MiHeriot ta- | günü saat 10 da Ramboulled'de HARİCİ HABERLER Gandi'nin | Orucu Vaz geçirmek için teşebbüs yapılıyor | PUNA, 23, A. A. — Gandiyi siya si orucundan vazgeçirmek üzre bu- gün öğleden sonra gerek taraftarin- Fi ve gerek aleyhtarları tarafından | kendi nezdinde bazı müracaatlerin vukuu hemen hemen muhakkak sa. yılmaktadır. Maamafih perhizini kesmezden ev İ vel Gandinin son günlerde ileri sür- İ düğü şartların M. Mac Donald tara- fından kabulünü © bekliyeceği umu- men zannolunmaktadır. Gandi ile bu | hususta bir itilafa vasıl olunabilece ği maktmında görünülmekte dir. Kendisi henüz Amerikan millet. lerine hitap ettiği bir beyannamede geven karar vermekle ancsk 50 sene | tabaklık ettirmekten başka bir ça- ye takip etmediğini bildirmektedir. Hapishanede ziyaret PUNA, 23.'A. A. — Mecusileri Jiderleri, muhtelif | cemaatlerin mü | messilleri ve i “dokunulamazlar” | rahhasları arasında — bugün yapılan müzakereden sonra müş yet Gandiyi mevkuf bulu: pishanede ziyaret etmişti: açlık grevine nihayet vermesi- vi müike ikek b tesviye süre | ti esası bulmaktan ibarettir Gandiyi ziyaret eden bu murahhas heyetinin özası, ii saatlık bir mülü kattan sonra, Gandinin nezdinden ayrıldıkları vakit, şu beyanatta bu- hunmuşlardır: ” Gandi ile uzun, samimi ve mem. nuniyeti mücip bir mülâkatta bulun | dak, Yarın sabah ati ve nihai bir | Bu itilâfm tamamlanmasına . sit | | müzakerelere yarın da devam oluna- caktır. Gandi ile bir anlaşma elde edile takdirde M, Mac Donald key eşi enlemi edilecek amdiyi ziyaret edenler arasında 60 snatten beri aç durmakta olan Gi vücutça biraz zaif düşmüş- | Kaka içn sinde br hale bul maktadır. Oğüa n benere- | İ nin sabık resi Vallahbai Patel Gen- dinin yanında bulunmaktadır ii olursa ei muhtelif rın İiderleri arasında bir laf husu- le geleceğini ümit ettirecek kuvvetli — mevcut olduğunu söylemiş “Bu taküirde Gandi açlık grevine nihayet verebilecektir. Paryaların intihap vaziyeti| İ BOMBAY,23.A.A — Punadaki hususi menbalardan gelen selef larda bildirildiğine göre, Paryalar s | İ nıfma mensup intihakne hususundaki vaziyetine dair bulu nan mecusi liderleri ile Paryaların | mümessilleri tarafından da tasvip © İ dile mitilf projesini Gandi de esas | itibarile kabul eteniştir. Keşmir'de vaziyet KEŞMİR, 23. A. A. — İzciler haf tasının tes'idi esnasında yapılan bir alây münasebetile muhtelif cemaat ler efradı arasında vuku bulan bir garpışma neticesinde 50 kadar kim- senin yaralandığı söylenmektedir. Birçok yağma edilmiş- tir. Şimdi sükün hüküm sürmekte. Egypt vapurundaki altınlar İ PLYMOUTH, 23. A, A — Harp esnasında Fransız sahilleri açıkların da batan Ezypt vapurundaki sil me Te kadar masruk gemiden in açil ngiliz kiras piki al. te er irem İ Fransada Manevralar MAİLLY LE CAMP, 23. A.A. ampan; muntakasında yapılan a4- kn alimlerin ik safhasının son gü le va işleri nazırı M. Painleve ze olduğu halde geçmiştir. M. Pain İ Jeve, mansyra sahası üzerinde yapı- hareketlerin zartesi günü başlayacaktır. Romada Macar seyyahları yahlarını taşıyan ilk tren buraya va | sil olmuştur. Seyyahlar. heyecanlı. den beri istihsale | çalıştığı idealini | Meni müzakerelerden maksat, Gan-, i iy fından 197 muhal Bali. e m ae he | ROMA, 23, A. A, — Macar sey: | Çarpışma i Devam ediyor Bir müsademede Bolivyalılar- dan 72 kişi öldü ASSOMPTTON, 23 A. A. — Pa- İ raze kuvvetleri Bolivya aakerlerinin vöcuda getirdikleri siperleri 300 yar dalık bir hat üzerinde yarmışlardır. Bolivyalılardan 72 kişi ölmüştür. ASSOMPTİON, 23 A A. — Pa rage kuvvetleri Bolivya askerlerinin vücuda getirdikleri siperleri 300 yar dalık bir hat üzerinde yarmışlardır. | Bolivyalılardan 72 kişi ölmüştür. Brezilyada vaziyet İ RİODE JANEİRO, 23.Â.A. — - | Rio Grande Do Sul 'da vuku bulan Arjantinde BUENOS AİRES, 23. A A. — mahafilinden Ecnebi harp gemilerinin bu topla. nışının Santos limanına konulan ab- lokatadır. Ecnebi harp gemilerinin bu topla- nışının Santos İidmanına (o ablokanın | alökadar ol- duğu temin ASOMPTİON, İş (A A.) — Har | ye ar ür e Falcon istibkâmı Parayuaylılar ilmi istirdat edilmiştir. *| o Prusya Diyet meclisinde İ BEERLİN,23 A. A. — Prus | ya hükümetinin sabık başvekili M. Braun'un t masüniyetinin ref'i | hakkımda mi i sosyalistler tara- ereye karşı 200 | reyle reddedilmiştir. Bu talept İ ül işsiz- | lere yardım BERLİN, 23. A.A. — Volifa j Alman milletini geçen kış bale in, zaruret içinde bu uğurda a atlatıl. e liyiek Mai yüz GN ei Almanları sar- Anan kahinesi Alman iltinediye- | ilke öle anama sin be u için silkip uyandırmak uyuşukluktan sillkiş Bi İ çin bu iktisadiyata yeniden dirilt- mek imkânmi vermek üzre bir ta- kım tedbirler almıştır. Kabine bu tedhirlerden daha gele- cek aylar zarfında selâmet verici se ticeler hasıl olacağımı kuvvetle zan- etmektedir. Londrada Otobüs grevi LONDRA, - DE A.) — Ras ini surette irildiğine göre, Londra'da — otobüs müs- tahdiminlerinin o murahhasların dan mürekkep olarak toplanan meclis patronlar tarafından ileri sürülen şartları 32 muhalif reye karşı 38 vey ile kabul etmiştir. Bu teklifler, © ücretlerde hor hangi bir tenzilât yapılması hak- kında bir maddeyi havi olmamak la beraber, servislerin sür'atle ya pılabilmesi için çalışan şartların- da bazı değişiklikler icrasını ta- | zammün etmektedir. Yarın yapılması kararlaştırı- lan grev, demek oluyor ki. artık vuku bulmayacaktır. Sıhhatı koruma Kongresi MARSİLYA, 3 Ereni — deniz memleketleri sıhhati ko mi kongresi maa- rif nazırı M. de Monzie'nin ri- tar Dr. Stephanopo Yu- nan prof i, Dr. Combiesco Eee Profesör o Hüsamettin Bey Türkiye, Dr. Tiomir Sminiteh Yugoslavya, Profesör © Rigardo | Jorge Portekiz hükümetleri name na beyanatta bulunmuşlardır . Stresa kararları Celâl B. salı günü geliyor ANKARA, 23 (Milliyet) — İktisat Vekili Celâl.Bey sali günü İstanbulda bulunacaktır.Celâl B.in İstanbulda bir hafta ka) dar kalacağı tahmin edilmektedir. Şükrü ve Nurullah Esat B. leri ANKARA, 23 (Milliyet) — Düyunu umumiye sikii son şekli hallini bir mukaveleye rapletmek üzere Parise gidecek olan Staçoğlu Şükrü B. yarın akşam, Nurullah Esat Bey de pa zartesi günü şehrimizden hareket edeceklerdir. i Adanada bir kız lisesi açılıyor. ANKARA, 23 (Milliyet) — Adanada kapanan Amerikan yerine. Maarif vekâleti bir kız lisesi açmağa karar ver* iştir. Lisenin masrafı mahallinde temin olunacaktır. Muallim ler vekâlet tarafından gönderilecektir. Rus mutahassıslarına ziyafet | ANKARA, 23 (Milliyet) — İktisat vekili Celâl Böy şehri mizdeki Rus mütehassısları şerefine yarın, köşkürde bir öğle ziyafeti verecek, bu ziyafette Rus sefiri de bulunacaktır. Üç elçinin daveti messlesi ANKARA, 23 (Milliyet) — Elçilerimizden karaya davet edildikleri hakkında yapılan bazı nesriyat etrafın da burada müsbet bir malümat yoktur. Italya kıralı Trablusa gidiyor ROMA, 23 (A.A.) — İtalya kralı Trablusta kâin Eritre müstemlekesini ziyaret için eylülün 25 inde bir zırhlıya raki” ben hareket edecektir. Müşarünileyhin refakatinde kahriye na) zırı da bulunacaktır. Devrekte açılacak ilk panayır ZONGULDAK, 23 (ALA.) — Devrek kaza merkezinde ille defa olarak eylülün 24 ünde büyük bir panayir açılacakt guldaktan ve civar vilâyet ve kasabalardan bir çok tacirler p yira iştirak etmek için gelmeğe başlamışlardır. / Panayırı çok kalabalık olacağı tahmin edilmektedir. Macaristanda kabine buhranı BUDAPEŞTE, 23 (A.A.) — Hükümet matli, «'yaset adam lariyle istişarelerine ancak pazartesi günü beş aleyh kabine buhrenm halli için önümüzdeki hafta: b- lizumder, Balkan parlamentolar — | konferansı BÜKREŞ, 23 (A.A.) — Balkan parlamentolar konferansı 19 — 23 teşrinievvel tarihlerinde toplanacaktır, Romanya grupu ruznameyi tesbit etmiş ve beş Balkan devletinin milli gruplarına sene fazla | davetiyeleri göndermiştir. Böynelmilel petrol Sandıkları konferansı bitti BERLİN, 23 (A.A.) — Wolff PARİS, 23 (A.A) — Beynel- Ağanın | ee tasarruf san | milel petrol konferansı mesaisine dıklarma muameleleri | nihayet vermiştir. Matbuata veri mali buhran parldağr günden be bel in bir ri ilk defa olarak ağustos içinde tevdiat ile geri çekilen paralar a- Prusya tasarruf İ tebliğde temmuz til larını esas itibarile tasdik etmek. le beraber bazı izahat ve tedir. rasında tam bir tevazün mevcut olduğunu göstermiştir. Tasarruf sandıklarından geri alman para- lar mevduattan ancak altı mil e mark kadar fazla bulunmak İ Yunan-Yugoslavya ticaret itilâfı ATİNA, 23, A. A. — Yunan - gorlavya hükümetleri arasında b şılıklı mübadele esasına müstenit 0- larak yapılan itilâf imzalanmıştır. Berlinde bira İstihsalâtı BERLİN, 23. A. A. — Volff ajan Berlinde bira istihsal sından: 1931 senesinde, 1930 senesine naza- ran yüzde 25 nisbetinde azalmıştır. Eşkıya elinde MUKDEN, 23. A.A. — İstenilen han'ın 30 mil şarkımda, kendilerine Layipzig fotograf sergisi LAYIPZIG, 23 (AA) — Wolf€ Ajansından: Şimdiye ka- dar tertip edilen fotoğraf sergi- lerinin en büyüğü yarın açılacak- tar Bu sergiye, Avrupanm muhte lif memleketlerinden ve cenubi Amerikadan gelmiş 2500 motör Sotofrafçı iştirak edecektir . ek ip Or & bedi, lele lât talebinde bulunan Romen mu rahhas heyetinin 20 eylülde yeri niden reis olan M. Osicsanm'a ve beynelmilel gurup o mümessilleri: | . mülâki olduğu bildirilmekte. Yapılması istenilen tavzih icar şıhıklı bir uzlaşma dairesinde ba“ kikatleşmiştir. Romanya musnle has heyeti Romanya hükümetinin memleket dahilinde icap eden tedbirleri alır almaz mer'iyet mevkiine girecek olan bu itilâfna meyi kat'i surette tasdik etmis tir. Lut çölünde Otomobi! LAYİPZİG, 23 (A.A.) — Bu günlerde İranda bir seyahat yap” makta olan coğrafya âlimlerin den Suradil © Saner, Lut çölünü otomabille geçmeğe hazırlandığı" de ufak bir metör muhakkak bir 6 verdiği bu çölde eo ille yahat mahiyetini alacaktır. CENEVRE, 23 (A.A.) — nelmilel mesai bürosu idare k ti bir hafta zarfındeki müddetinin beynelmilel itilâfla akdi suretile azaltılması mesel: ni tetkik etmek üzere ca toplanacak messi koni ait hazırlıkları yapmak içi