24 Eylül 1931 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 2

Siyast tefrika: 32 KARA BI R GÜN İstanbul nasıl işgal edildi? Aziz Hüdayi Emri bildikleri halde.. Harbiye nezareti beni kurtarmak için ufak bir müracaatta bile bulunmamıştı Hatıralarımı yazarken beni kurtaranları ve zafer alayları- nın Türkü Cenerale anlatmış olanları sön mez ve unutulmaz bir hürmet | duygusile burada o anmak be- nim için büyük bir sevinç oldu ğu kadar tarihi bir. vazifedir de, Harbiye Nazırı Yaver Paşa | idam edileceğimi duyunca ağ- lamış, fakat Harbiye nezareti ufak bir müracaatta bile bulun mamıştır. Müsteşar Paşa ise Fransız korku tahliyemden sonra bile beni evime gönder- memiş, Bekir ağa bölüğünde mahpus tutmuştur. Buna mu- kabil o zaman sansör müfetti- şi olan muhterem Hüsrev Bey- efendi ve birkaç arkadaşı der- hal muhtelit sansördeki vazife lerini terketmişler ve beni kur tarmak için vurmuşlardır. Hüsrev Beyefen dinin bu tarihi vazifesini ben değil, benim oğlum ve onun torunları da unutmıyacak ve ailemizin tercümei halinde ebe di bir şükran mevzuu kalacak tır. Kemalettin Sami Paşa haz iretlerinin hakkındaki oyüksek ve Türk ruhuna has fedakâr- lıklarını çok sonraları öğren- nebildiza; o zaman ellerini öp- medimse şu yazılarımın ve bü tün neslimin saklıyacağı şük- ran ve silinmez hatıra o borcu mun bir senedi olsun . Benim için ve hakikatte ye izzeti nefsimizi ve istik- lâlsiz yaşayamıyan o kuruluşu- muzu kurtarmak için çalışan- lar arasında sevimli edibimiz Ercüment Ekrem Beyin de çok büyük bir hizmet ve tesiri ol- muştur. Bu kıymetli arkada- şım bir mektubunda şöyle yordu: “..Benim yerimde kim ol saydı değerli bir Türk zab yok yere ii di. Bu işte bana hiç bir hissei şeref isabet etmiyor kanaa- tindeyim, Bana karşı ne min- nettar olmanızı, ne de benden bu vesile ile bahsetmenizi iste miyorum.,, Yarabbim! Bu yükseklikler ö nünde ben ne hakir | kalıyo- rum! Kır atile bulutları, yıldız | ları, dağları ve dalgaları eze- »ek geçmek istiyen Tutanka- monlarm ayakları altından be ni kurtarmak için atının nal. ları altına uzananların yüksek liğini nasıl ölçmeli ve nasıl ö- demeli? Aziz Ercüment, sen Aziz Hüdaiyi değil bir Türk kardeşini kurtarmak için Ce- Beralin kamçısı karşısında bir granit gibi dikildin, onlar se ni de tutar, seni de benim tür gömer ve seninle de bir terrör dersi verebilirlerdi. Bunları sen ve kıymetli ku- mandanlarımız elbette hesap ettiniz; zaten ecnebi kuvvvetle rini yıldıran da bu yılmamaz- iktisadi kronik — | yıldıramıyacağını | her çareye baş | Irk, bu herşeyi göze aldırış de ğilmidir? Benim yerimde kim olsay- “ böyle yapardı, diyorsun; ha- sevimli edip, senin yerin- dekiler değil, mes'ul ve mec- bur olanlar bile bunu yapmadı lar; hatâ düşmanlarımıza hoş mek için beni hapsetmek divanı harbe vermek ve İstan- buldan uzaklaştırmak gibi veli hizmetlerde e bulundular. Ben kurtulmasam da olurdu; İ fakat Türk şerefinin, Türk iz- zeti nefsinin ve boyunduruğa girmeyen Türk iradesinin kur- tulması lâzımdı; bunu siz kah- ramanlar yaptınız; bunun için sizlere karşı kendi vazifemi ya- parken tarihimize Oaitde bir borç ifa etmekle ( müsterih ve mağrurum. OArzuna rağmen senden bahsettim, etmemek «- limde değildi. . .. Husrev Beyefendinin ve fır- ka kumandanlarımızın teşeb-. büsleri sırasında yeni matbuat müdürlüğüne geçen Ercüment Ekrem Beyin ilk işi matbuat meselesinden idama mahküm edilmiş bir zabiti (o kurtarmak için Franşe Despre'nin yalısına | koşmak olmuştur ki bunun taf silâtını yukarıda yazmıştım. Ceneral Franşe Despre ce- napları Ercüment'in ilk müra- caatlarını alaylı bir azametle anlaym « Aziz Hüdai için mi, demiş, onu affedemem,, daha sonra fırka o kumandan- larımızın şakaya benzemiyen tehditlerini ayarak güya | bir cemile ols diye Ercü- ment'e şöyle bir teklifte bulu. muyor: “Mütareke harbin devam e- den bir safhasıdır. Aziz Hüdai mdan kurtarmak | için “olanca kudretini sarfeder: | iindedir ve her devletin o kanununda bu İcürmün bir yeri vardır. Ben bu | İ yüzbaşıyı Türk © makamma teslim edersem müstahak oldu ğu cezayı göreceğine dair ba- | na temirat vermeğe salâhiyet- tar mısınız?,, Ercüment düşürüyor, Kim seye danışmadan © yaptığı bu mülâkatta fili hiç bir salâhiye. ti yoktu. Hangi makama güve nerek böyle bir teminatta bu- Wanabilirdi? o Hem ceneral ne bist lu? Harp halinde vazi- İ fesini yapmamış (bir zabitin İ ceza görmesini, yani Fransız ! tüfeklerile öldürülmiyen za- bitin Türk silâhlarile idamını. Buna Ercümnet peki diyebilir miydi? Fakat “teminat vere. mem,, demeğe de imkân var. mıydı? Salâhiyeti yoksa ne- diye cenerale müracaat etmiş- ti? Zavallı matbuat Oo müdürü örs ve çekiç arasında biraz titredikten sonra; , (Devamı var) Bankalar âleminde son hareketler Buhran durmuyor. İdari tedbirler buhranı odurduramı- yor. Daha sonraları gidip kre di tedbirine baş.vuralım lar. Dünya sathında aka: nin akış yatakları değişti mek istiyorlar. Çorak ovala dan geçen ırmaklar, çevrile- rek, verimli topraklara sevke. gibi; paranm mecrası da, getiren sahalara tevcih edilmek isteniyor. Nasıl ? Mevzuu üç ehemmiyetli ban ka ülkesinde ayrı ayrı iz. 1 — Almanyada, o buhranı arttıran sebep, bankaların mil- let-iktısadını hiçe sayarak hu- susi iktısatlara hizmet etmele- dir deniyor. Banka, kendini alâkadar eden bir dar diğer iktısat sahalarının zara- rına olarak beslemektedir. alâka bazan o kadar mübalâğa- lı oluyor ki; hem banka, hem müşteri ra görüyor. Son de fa iflis eden Danat ban- kası ve bu bankanın alâkadar | olduğu şimali Almanya (yün sanayii hatırlardadır. Üç ay ev başlangıcını, yalnış kredi poli- Bu | tetkik | velki Alman para sıkıntısının | bankalar m a RANYARD EZ HARİCİ HABERLER İngilterede siyasi va- ziyet çok kararsız! Hükümet yeni bazı kararlar verdi LONDRA, 2v A.A. — Dün büyük Britanya hazine (Lord komiserlerinin altın mikyası ka nununun 1931 de muaddel bi- rinci maddesinin tatbiki cümle sinden olarak, Büyük Britanya vatandaşlarile müttahit krali- yet memleketleri dahilinde mu kim bulunanların işarı ahire ka dar bilvasıta ecnebi (dövizleri satın almağa veyahut nakit mü maksadile para becayiş olmadıkları hakkında resmi bir tebliğ neş- retmiş oldukları işar edilmiştir. Atideki lüzumlara göre nai hareket edilecektir . 1 — Hali hazırdaki ticari ih tiyaçlar için; 2— 21 eylül 1931 den evvel yapılmış mukaveleler için; 3 — Makul hudut dahilinde- ki şahsi ihtiyaçlar ve seyahat masrafları için; Bundan başka hükümet ma hafilinde, kabinenin, vaziyet- ten istifade eylemek (| suretile zarar vermek istiyenlere karşı şiddetli tedbirlere müracaate karar vermiş olduğu da söylen mektedir. Gümüş nakit usalü ihya edilecek mi? NEVYORK, 22 A.A — Nev York Times gazetesinin oVa- şington muhabiri, Amerika'nın Londra ticaret ataşesi İngi liz lirasımın kıymetten düşürül mesinin muvakkat bir müddet için büyük Britanya'nın ticaret muvazenesini ıslaha yardım €- deceği mutalcasında bulundu- ğunu kaydetmektedir. Mumai- leyh muhabire göre, M. Mac Donald, geçen cuma günü vu- kuu malhuz hâdisattan M, Ho- ver'i haberdar eylemiş ve 50 milyonluk Fransız Amerika kredisinin tamamen istimal e- dilmiş olduğunu ve 400 milyon luk muntazam kredinin de he- men hemen bitmek üzere bulun duğunu da ilâve etmiştir. Bu suretle ve mahremane bir tarzda malümattar edilmiş olmalarına rağmen, Amerikalı alâkadarlar İngiltere'nin bu ka dar seri bir şekilde hareket ede ceklerine ihtimal vermemekte idiler. Mumaileyh İngiliz buhranı nın Alman tamiri ini tekrar tetkikine mü: ğına ve tesviyeleri tanya'nın kredi vaziyetile alâ - kadar bulunan beynelmilel di- ğer borçlara dair Amerika me- murlarına bir kanaat vermiş ol duğunu ilâve eylemektedir. İn giliz lirasmın kıymetinin sukut etmiş olmasının biri olarak ta İngiliz lirası üzerinden nın gayrimümkün gi olması zikredilmektedir. ok âyan azaları, iki ta- bu birkaç ay zarfında bir ş konferansının içtimaa davetini derpiş eylemektedir. ler. İngiliz iirasile çekler AMDRİT,22 A.A.—M. icap eder. Buhranı uzatan bu zıt ve anarşik kredi — politikaların önüne geçmek için, Alman dev leti müdahaleye lüzum zörü- yor. Devlet, her bankanın kre- İdi istikametini, yani, kredinin İ hangi iş sahalarına verildiğini İ kontrol edecetkir. Daha vâzıh olarak, devlet, (her bankaya sahayı, | kredisini şu istikamete akıt- mak veya akıtmamak hususun da, umumi millet iktisadi nok tasından direktif verecektir. Almanyada hâkim olan fik- re göre, Almanyada kredi akış ları, hususi iktısatlarn lehine, millet iktısadının aleyhinedir. bunu değiştirmeli Fakat bunu yapamazlar. Devlet yapabilir. Eğer banka tikalarının infilâkında aramak | lar, yüksekten bakan devletin, Prieto gümrük müdiriyetine bir emir vererek İngiliz lirasi- ilen çeklerin kabul edilme bildirmiştir. Federal Reser bir tebliğ NEVYORK, 22 A.A. — Fe- deral Reserve Bankası ecnebi memleketler hesabma olarak dünden beri bir tarafa ayrılmış olan 109 milyon Yüz bin altın doların henüz ihraç edilmemiş olduğunu bildirmiştir. Bu altı- 3 Bankasının nın nereye gönderileceğine da. | ir malümat alınamamış ise de Fransa ve Felemenk hesabma olarak ayrılmış olduğu zanne- dilmektedir. Bu (o münssebetle Avrupa merkez o bankalarınm İngiliz buhranı dolayısile ihti- yat paralarmı çoğaltmak arzu- sunda bulunmaları muhtemel olduğu beyan edilmektedir. Siyasi vaziyet kararsız LONDRA, 23 A.A. — Altın mikyasmın terki, dün muhafa . | zakâr fırkası reislerile | İiberal fırkanın şimdiki lideri arasmda hali hazırda intihabata tev: sül etmemek hususunda iti hâsıl olduğu sırada ümit edil. miş olan derecede siyasi vazi- yeti tenvir etmemiştir Evvelki gece meşru bir güm rük rejimini ihtiva eden tama- mile muhafazakâr bir progra- ma istinaden hemen intihabata girişilmesine hararetle taraftar olan bu itilâfa karşı şiddetle ta arruza geçmişlerdir. Hattâ muhafazakâr fırkanın merkez teşkilâtına mensup nü fuzlu bir zatın bu hareketi teş- vik ve teshil etmekte olduğu ve hali hazırdaki (o teşevvüşün kismen:muhafazakâr liderler a rasındaki noktai nazar ihtilâf. larından neş'et etmekte olduğu beyan edilmektedir. Bu mücadelenin liberal ma hafilin altm mikyasının terki | | hususunun dolayısile tarifeler ihdasına imuadil olduğunu bina enaleyh muhafazakârların ar- tık gaye ve mevzuu kalmamış olan bir takım islahat icrası ta | lebinde ısrar etmemeleri sure - tinde vuku bulan beyanatınm neticesi olduğu söylenmekte- dir. Liberallerin büyük bir ma- haretle gayet itilâfcuyane bir hattı hareket ittihaz etmiş ol. dukları ve kendi akide ve ni zariyelerinden bahsetmel n İ şimdiki hükümeti tutmağa 8z- metmiş bulundukları kaydedil- mektedir Maamafih, bir taraftan kabi ne ekseriyeti içinde i artmakta iken diğer kabineye amele fırka: rinden birkaçınm ithali sureti- le hakiki bir milli birlik hükâ - meti vücude getirmek maksa- dile mesai sarfedilmektedir. M. Mac Donald ile, M, Hen derson arasmda vuku bulduğu kısmen tekzip ve kısmen teyit edilmiş olan mülâkat şayi bu hareketin mevcudiyetine de lil addedilmektedi: M. Henderson'un samimi hissiyatının milli bir duyğuya | ri ia olduğu ve fakat ar. kredi taveih etme mürakabe- sinin altma ( alınmazlarsa, zıt sahalara kredi sı, millet o iktısadile eder. Tez budur. Tedbir de şu : tearuz Devlet, beş kişilik bir banka- | lar Kuratoriumu — teşkil eder. Başında resmi (Okomiser var. dır. Heye'tin ve komiserin va- zifesi banka kuyudatını bak- mak, banka kredilerinin (umu- mi millet adile tearuz et- memesi) ni temin etmektir. Tearuz varsa komiser lerde bulunr, icraya dahi giri- şir. Beşeriyetin şimdiye kadar görmediği çetinlikte tahmin edilen önümüzdeki kış dökerler; bu | keredilerin umumi muhassala- | | lünü bulmuş oluyor. olacağı | | Jtalyanın Teklifi Müzakerelere Türkiye murahhası da iştirake başladı CENEVRE, 23A.A.— | Hükümetler komisyonu dün akşam toplanmıştır. R. Grandi, M, Curtius, noktai na- zarlarını biribirine telife uğraş tıkları Çin'li ve Japonya'lı re- fiklerinin yanında bulunmaları hasebile bu müzakerelerde bu- lunamamışlardır. Komisyon tes lihata bir fasıla verilmesi hak- kında teklifte bulunan İtalyan hatiplerini dinlemiştir. Macaristan, Avusturya, Hin distan, Danimarka, Cenubi Af- a ve Almanya namma: kont erntsorff, bütün hükümetler tarafından teslihatın tenki: çin yapılmış olan vaitlerin zını beklemekte olduğunu 3öy- lemiş ve burdan dolayı Alman murahhas (heyeti tarafından memnuniyetle telâkki edilen İ- talyan teklifi kabilinden her bir teşebbüse müsait bulunacağını beyan ederek böyle bir fasıla- nın terki teslihat umumi muka- velesine takaddüm eden geçici ve ihtisari bir tedbir olacağını ve hiçbir zaman bu mukavele yerine kaim olamıyacağını söy- İemiştir. Müsakereler (o bugün de devam edecektir. Bu celseye ayni ozamanda Türkiye ve Kostarika mümes- silleri de iştirak etmekte idiler. Arjantin ve Sovyet cümhuriyet leri vuku bulan daveti reddet- mişlerdir. Maamafih Sovyet cümhuri- yetleri İtalyan teklifini hararet le tasvip eyilemiştir. Meksika bugün Cemiyeti Akvama giriyor CENEVRE, 22 A.A.— Mek sika, bugün Cemiyeti Akvamı teşkil eden milletler içine res- men girmiş olacaktır. Cevap bekliyorlar ROMA, 22 A.A. — Jiornale d,İtalia gazetesi Türkiye ile Sovyet Rusyanın teslihat müta rekesine müteallik İtalyan tek- Il kabul etmekte oldukları- nı pek yakında bildireceklerine şüphe olmadığı mütalcasında bulunmaktadır. —... Anadolu Ajansının Balkan mümessilliği Anadolu ajansmın Balkan mümessilliğire tayin edilen ga- İ zeteci arkadaşlarımızdan o Ali Naci Bey Ankaradan avdet et- miştir. Ali Naci Bey Anadolu ajansının Sofya #nümess teşkilâtın ikmalden sonra Bal- kan merkezlerini dolaşarak bu teşkilâtı temsil edecektir. Ana- dolu ajansı böyle bir müraessil- lik ihdas etmekle (obüyük bir noksanı telâfi ettiği kadar bu mümessiliğe Ali Naci Beyi ta- İ yin etmekle de ayni isabeti gös termiştir. Ali Naci Bey pek ya kında Sofyaya hareket edecek- tir. ————— kadaşl m bepsinin ayni fiki ri bakamymıl oldukları söy- lenmektedir, | — Umumiyetle siyasi vaziye- in son derece kararsız olduğu * söylenebilir. iktısadına karşı gelmek için, Almanya, en ehemmiyetli ted- birler olarak bu (bankalar üze- rinde devlet mürakabesi) usu- Devletin rakabe silsilesi de bu suret- e uzuyor. Bundan evvel husu- si sigortaların devlet müraka- besi ve kambiyonun devlet mü rakabesi tesis edilmişti. Şu hal de mürakabe mürakabe üstü- ne demektir, Fakat, son devlet tedbiri diğerlerine (o nazaran çok daha hayati bir © noktaya İ müdahale mahiyetinde bulun- maktadır. 2 — Amerikaya, bu dünya- nın en çok banka iflâsı göste- ren memleketine şöyle bir ba- kış atılacak olursa, burada ge- niş mikyasta bir bankalar con- centration'u göze çarpar. Buh- İlardır. Buhranm bu tesiri do- Teslihatın durdurul ması etrafında.. | Komisyonun verdiği kararla! CENEVRE, 22'A. A. — Anadolu Ajansının muhabiri bil yör: Teslihatın muvakkaten durdurulması hakkında cereyi dn müzakerede Ceneral Marnis, Şimal devletlerile İsviçre fından yapılan teklifin, terki teslihat konferansı neticesine dar teslihatı tezyit etmemeli «leri hususunda komisyonun devl nezdinde ısrar etmesi şeklinde, pek umumi bir mahiyeti hai duğunu beyan etmiştir. Mumaileyh esas itibarile M. Grand fikrini ihtiva eden bu teklifin ameli olabilmesi için komüsyi âtideki kararları Cemiyeti Akvama bldirmesini teklif etmişt 1 — Kara kuvvetleri için bu sene bütçesinde kabul edileni raflar tezyit edilmiyecek, 2 — Deniz kuvvetleri için, çıkarılan gemilerin yerini tut maksadile de olsa hiçbir inşaat yapılmıyacak, yalnız — inşat başlananlara devam edilecek, in, yeni hiçbir inşaat yapılmıyacak istimali mümkün olmıyacak surett8 3 — Hava kuvvetleri cak hava kuvvetleri zazede olanların yenileri yapılabilecek, 4 — Devletler bu taahhütleri bir sene için ve terki tesi konferansındaki taleplerinden hiç bir feragati tazammun et mek şartile kabul edecekler . 5 — Kabulün hukuken mer'i olması için parlamentoların dik merasimi yapılmıyacak ve fekat bütün devletlerin şeraiti lerine dair yapacakları resmi beyanatın parlâmento i mecburiyeti ve taahhüdü mutazammın olduğu kabi Tıp kongresinde düi görüşülen meseleler ANKARA, 23 A.A — Dördüncü milli Tıp kongresi buğ öğleden evvel aktettiği celsede raştizm meselesi raporları ei fında münakaşalarda bulunmuş ve saat 14 te aktettiği i sede de bazı mevzular üzerinde yapılan tebligatı dinlemiştir. Saat 16 da sıhhat ve içtimal muavenet vekâleti tarafınd Gazi orman çiftliğinde kongre murahhasları şerefine bir çay yaketi verilmiştir. Ziyafette Maarif vekili Beyle Seyfi Paşa höl bulunmuştur . Graf zeplinin Cenubi Ameri: yali ik ğ ka'ya üçüncü seyahati BERLİN, 23 A.A. — Zeplinin cenubi Amerikaya olan ü: cü söyahati 17 teşrinievvelde başlıyacak ve balon 20 teşrini de Pernamboue'ta bulunacaktır. Bursada ipekçilik buhran geçiriyd BURSA, ”” (Milliyet) — Bir müddetten beri ipek sana) ne arız olan bu..ran piyasamızı çok mütees: ir mevcut stok $: esbap ve avamilini ve izalesi çarelerini düşünmek üzere Sa umum müdürü Şerif Beyin riyasetinde Ticaret odasında akti len içtimalarda vaziyete bir çare aranmaktadır. Sofya hapisanesinde siyasi cinayf SOFYA, 22 (Milliyet) — Bu sabah Sofya Makedonyalı! rm fevkalâde siyasi bir intikamına şahit olmuştur. İvan Mihi loff Kızbine mensup ve cinayetten mahküm Makedonyalı Do: Zafirof Sofya merkez hapisanesinin avlusunda, İvan Mihayl& un muavini ve şahsi dostu, Yordan Gürkof'u öldürmekle mi küm birisi ile diğer bir mahküma ateş etmiş ve her ikisini de ğır surette yaralamıştır. Binicilerimiz Sofyaya vâsıl oldula SOFYA. 22 (Milliyet) — Bu akşam, kaymakam Cevdet in kumandasında Balkan oyunlarma iştirak edecek olan bir © Türk süvari zabitan ve efradı Sofyaya gelmişlerdir. Müfreze tasyonda Türk sefaret erkânı ile Bulgar Olimpiyat komitesi messilleri tarafından karşılanmışlardır. Bulgar başvekili avdet ediyor SOFYA, 22 (Milliyet) — | akşam Cenevreden muvasali Başvekil M. Malinoff'un yarm | na intizar edilmektedir. rağ Amiarikağaki 26.000) ban | gülmesi: Himü sünetlei kaya (mevduat yeküru 52 mil- | mak maksadile teşkil yar dolar) sanki orakla hücum | nav bir müössese, bir corf etmiştir. Şu rakamlara bakıl- | ration, zaaf içinde yuvar vi sallanan bankalarn hisse s€ 1930 da iflâs eden bankalar | lerini satın alıyor. Birleşti 1345 | ameliyesini idare ediyor. N 1931 beş ayda eden iktısatça bankalar 516 | vetli, yepyeni banka ( grupli dar. Ve mütekabil mevduat ye. | çıkıyor. Bü nevi yardımcı 5 künları 864 ve 255 milyon do. | esseselerin yardımile toplan bankaların adedine bakılı! taşılr. Bunlardan biri Nor top! iflâs layısiledir merika banka- ları bir araya geliyorlar, biri- birine sıkışıyorlar. Tıpkı büyük > karşısındaki sürüler gi Bu toplanma hareketi, yeni çıkan bir takım kanunlardan dolayı değildir. Sadece, Ameri ka iktısat hayatımın bir kolay- lığından dalavıdı.. O La west Banc corporation, bankayı birleşti, bankaların sermayeleri muu 450 milyon dolardır. leştirici müesseseler, Hold ler, Amerikada gittikçe j miyet kazanıyorlar. Ame nm iktisadi teamülleri, o doğmaları ve üyü