28 Aralık 1930 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 1

PAZAR 28 KÂNUNUEVVEL 1930 $ inci seni Mo 1754 NUSHASI 5 KURUŞTUR Falih RIFKI Arkadaşların bir var: —Eğer Mencmen vak'ası na, henüz Türkiyede geniş $€- riat hareketi mümkün olduğu nu gösterecek gibi imi Sİ verecek olursak Cumhuriyetin kuvvetsizli; temelsizliği hakkımdaki şüpheleri takviye et miş olmaz mıyız? Fakat bu sualin birde tersi var: — Eğer Cümhuriyetin kuv vetsizliği ve temelsizliği hâk- kında şüpheler olur diye, Mene- men vak'asını olduğu gibi gör- mez ve göstermezsek, her ta- rafta inkılâbı ayağını kaydı. racak tehlike tuzakları bırakmış olmaz mıyız? Tanzimattan beri doksan bir,Meşrutiyetten beri 22, Cüm Buriyetten beri 8 sene (geçti. Bunca tecrübelerden sonra, an- cik Kâbile yaraşır bir faciayı, en ileri Anadolu parçalarından birinde görmek nasıl tefsir olü- nabilir? Bakınız nasıl: Tanzimat ve meşrutiyet, şeriatçılıkla uğraş- mamiş, bilâkis şeriatçılığı çok yaygın, derin ve nufuzlu gördü ğü için ondan yardım istemiştir. Şeriatçıların ve Asyalıların bü- tün müesseseleri, maarifi, adli- yesi kazanç ve menfaat ocakları hepsi ayakta kalmıştır. Zaman zaman balifenin dini hükümeti padişahım sivil hükümetinin üs- tünde idi. Dini hükümet, içti maf inkişafları daha uzun nesil- ler müddet geciktirecek bir kuv vette idi, ne zaman bilirmisiniz? Daha on sene evvel! Kuvayı milliye meclisinin maarif veki- linin Anadoluda sivil mekteple- rin'bir kaç misli yeni medrese açmış, TE: yasak etmiştir. Medrese eliti Aandoluda; mek- tep elitinden çok fazla idi, Mek tep eliti bir iki büyük şehirde rahat iş ararken medrese eliti memleketin en uzak köşelerin- de çalışmıştır. Halk üzerinde a- sıl nüfuz, medrese elitinin nü- fuzu idi, Medrese adamları halkı 6 ka- dar bunaltmışlardır, ki memle- ketin kasaba ve köylerinde sivil münevverin fikri değil, manza- rası bile hazm edilmemiştir. 31 Mart yakalık ve kıravatları ko- parıp atmiş, il mektebin ka- nınını dökmüştür. Fakat bu u- zun seneler içinde sivil mektep- ten yetişen gençlerin adedi art- makta, asıl mühimmi bu genç- lerde kurtarıcı yeni fikirler sa- rih prensipler gibi tebellür et- mekte idi. kaygısı Gazi Mustafa Kemal,bir hamlede sivil mektebi o memle- ketin başına geçirdi; dini vic- danların malı bırakarak, dini hükümetin ve medresenin bü- tün nüfuzlarma, vazifelerine, menfaatlerine nihayet verdi, En can alıcı iş medrese ter- biyesinin kökti kazmmış olması dır. Artık memlekette bir türlü gençlik, yalnız garp gençliği ü- reyecekti. Şeriatçılığın ve | Asyalılığın yatağı ve kaynağı kalmamıştı. Asıl inkılâp da bu idi. Fikat idarede, adliyede, ma- arifte, her işte zeval bulan iki- lik, cemiyetin içinde kalmıştır. Şeriatçılığın menfaatleri kırıl- mış, sesleri boğulmirş adamları, ki adedini birçok binlere çıka- mak lâzım gelir ve Anadolunun her köşesinin saf hâlk yığmla- rile temastadırlar, bunlar ölün ceye kadar, kuvvet ve nüifuzdan | düşünceye kadar, her vakit ak- | sül'ameller beklemek tabii En büyük tehlike bu sınıf karşısında İnktlâp smıfmın iki- ye ayrılması, biribirine düşmesi idi. Biz sanki her şey olüp bit- miş gibi, nazariye sporları ya- (Devamı 4 üncn sahifede) Nömpannuzlinmırr iri: Sile“ RR Lİ Rolunmun VE AHEUE | Teikeverm? Dilim Gazi Hz.nin riyasetinde 16,5 a kadar süren BULUN muhakemesine başlandı 4 üncü sahitede 1— Felek Hikâye Roman 2'nci sahifede Sinam. Dün iz rek 5 ahifede — Halik ve Fenaf sahilesi bir içtima yapıldı! Gâzi Hz.nin Orduya taziyetleri.. İrtica vak'asına sebebiyet veren büyük fesat teşkilâtının ehemmiyeti ile mütenasip fevkalâde tedbirler alınmak üzeredir “Kutbül'aktap,,şeyh kürt Esat tevkif edildi; fesat teşkilâtı memleket dışındaki hiyanet ocaklarına bağlıdır Menemen hâdisesi basit bir vak'a mahiyetinde değil, umumi, mürettep bir irtica ibtilâlinin muvaffak olmamış başlangıcı olduğu anlaşılmıştır. Fesatçılar bütün Garbi Anadolüya şamil mahiyette kanlı bir irtica hareketi yapacaklardı. Dün Dolma bahçe sarayında! Gazi Hz. nih riyasetleri altında gok mühim bir içtima akdoluna rak gayet şümullü bir mahiyet arzeden Menemen irticar üzerin de tevekkuf edilmiştir. Bu içtimaa iştirak etmek üze- re Ankaradn davet olunan B, M. Meclisi Reisi Kâzrm, Büyük Erkâni Harbiye Reisi Fevzi ve ordu müfettişi Fahreddin şehrimize gelmişler ve Haydar paşada Reisicümhur Hz. namı- na ser yaverleri Rusubi B. ile Kütahya meb'usu Recep, vali, Seyrisefain müdürü ve polis mü dürü Beylerle diger bir çok - ze- vat tarafından karşılanmışlar- dır.. Kâzm, Fevzi ve Fahreddin Paşalar kendilerine tahsis o- lunan Sakarya motörü ile doğ- ağ ğ Valt Muhiddin Bey dün saraydan çıkarken ru Dolma bahçe sarayına gitmiş lerdir, SARAYDAKİ MÜHİM İÇTİMA Sarayda Gazi Hazretlerinin riyaseti altında aktedilen içti- imaa saat 10 da başlanmış ve bu Paşalar dün sabah saat dokuzda | Dün Gazi Hr.nin riyasetinde akdolunan Jevkalâde Içtimada hazır bulunmak üzre dün sabah İstanbula gelen B.M. M. Relsi Kâzım ve Erkânı Harbiye Relsi Fevzi Paşalar Haydarpaşada. Istanbulda tevkifat devam ediyor! Dahiliye Vekili Şükrü Kaya B. dün gece Menemen'e gitti; tetkikatı neticesini derhal bildirecek. Fevzi Pş. Hz. içtima müteakıp Ankaraya avdet etti. Başvekil bugün gidiyor. Memleketin her tarafında haklı bir rai ve edi var.. içtimas İs - met, (Kâzım Fevzi ve Fah- reddin Paşa- larla Dahiliye vekili Şükrü Kaya B. işti rak etmişler- dir. Akşam saat Jon sekiz bucu- ğa kadar de- vam eden bu fevkalâde içti mada, Mene - mende vuku - bulan o irtica hâdisesi ve bu nunla alâka- dar olduğu an naşılan muh - telif yerlerde- İki tertiplere olunmuş ve saatlerce müzake- ratta bulunulmuştu. İHTİLALİ VASİ MİKYAS. TA DÜŞÜNÜYOLRARDI . Daha ilk tahkik ve tetkik ne ticelerinden anlaşılıyor ki: Ser- best fırkanın teşekkü meydan alan anarşi, şimdiye ka dar hareket cesareti kırılmış o- Jan-irtica unsurunun ümide şürmüştür, Derviş Mehmet bir taraftan Nakşibendi, bir taraf- tan da Çerkes Etemin çetecile- “Aİzindendir. Maksat, bütün garbi Anadolu nun her tarafında birden irtica N #İiheilâli yapmak idi. Derviş Meh z ; “ww «İmet acele etmiş, Menemen vaka Lg j ön yi İsr geniş teşkilâtın hükümet tara "fından keşfedilip tevkifat yapı- larak umumi hareketin Önüne geçilmesine sebep olmuştur ki, bu hususta Derviş Mehmedin ve mensup olduğu İrtica ve fe- sat teşkilâtının ilk hazırlıklar safhasını omeskât geçiyoruz. Çünkü hükümet kuvvetleri bu- nun peşindedir. Vakitsiz ifşaat- tahkikata ancak zarar verecek- (Şeyh Salde çok benzeyen bir surat.) İtsanbulda tevkif edilen “Kutbâlaktap,, Kürt Esat Ef. Jait ilk tahkikat raporları tetkik !tir. Yalnız şu kadarını kaydede- lim ki, Derviş Mehmet ve arka- daşları Manisadan onüç,on dört gün evvel çıkıyorlar; evve- lâ bir köyde mehtiliğini ilân e- diyor. Ve köy iltihak ediyo, kinci köye gidiyor mehtiliğini lân ediyor; köylüyü kandırıyor. zerine | Bu köylerde sekiz on gün kalı. yorlar ve silâhlantyorlar oradan Menemene * geliyorlar, Mene- mende adamları vardı; Şeyhleri vardır, Hâzırlanmış muhit var- dır; Menemen camiindeki bay- rak eskiden peylenmiştir. Acele edilerek Menemende dığı, çeteye iltihak edenler'kor- kudan harekete geçemedikleri için teşkilât haber alınmış, bü- yük irtica kıyâmının önüne ge- gilmiştir. VALİ MÜDDEİ UMUMİ VE POLİS MÜDÜRÜ SARAYDA İçtima esnasında saat on be şe doğru vali Muhiddin, mid- dei umumi Kenan ve Polis mü- dürü Ali Rıza B. ler saraya gele sek şehrimizde yapılan tahkika-| (Devami 6-ci sahifede) Gazi'den en Orduya “Menemende ehaliden || bazılarının hataları bütün milleti mü- teellim etmiştir.,, İstanbul, 27 (A.A) — Reisi- cümbhur Hz. bügün Büyük Erkân: Harbiye Reisi Müşir Fevii Paşa Hazretlerine şu mektubu gönder mişlerdir: “ Menemende ahiren vukun ge“ len irtica teşebbüsü omasında 22- bit vekili Kublay Beyin vazife ifa ederken duçar olduğu akibetten Cümburiyet ordusunu taziyet ede rim. Kublay Beyin şehadetinde mür tecilerin gösterdiği vahşet karşı” smda Menemendeki ebaliden bazı larının alkışla tasvipkâr bulunma ları bütün Cümhuriyetçi ve vatan perverler için utanılacak bir bâ- disedir . Vatanı müdafaa için ye- Gştrilen, dahili her politika ve ihtilâf haricinde muhterem bir vaziyette bulunan Türk zabitinin mürteciler karşı- sındaki yüksek vazifesi vatandaş- lar tarafından yalnız hürmetle kar tılandığma şüphe yoktur. Mene- mende ebaliden bazalarnın hatala- rı bütün milleti müteellim etmiştir İstilânm acılığı tatmış bir muhitte genç ve kahraman za bit vekilinin uğradığı tecavüzü milletin bizat Cümhuriyete karşı bir sü rape Kredi manllim heyetinin kıymet» li uzvu Kublay Bey, temiz kanı ile Cümbhuriyetin hayatiyetini ta- zelemiş ve kuvvetlendirmiş olacak || bir. Reisicümhur GAZİ M. KEMAL Şehit Kublay'ı nasıl öldürdüler ? Korkunç bir sahne Menemen vak'ası hakkında ilk alı. nan haberler o kadar vuzuhlu değil di. Şimdi bu korkunç sahnenin iç yü- mü Ee mey sis İyem eş değ değil, temin kanlı çete- cilerinden biri idi. Onunla memleket ten kaçmış, fakat yüzellilik listede ol #aadığı için tekrar içeri girmiştir. Derviş Mehmet ve dört Menemene sabah namazı vakti yaklaş lar ve kasabanın dışında bir takım kimselerle buluşup konuştular. Kasar -İ banım içinde ele başı ve adamları da vardı; caminin içindeki bayrağı'da daha evvelden peylemişlerdir. Çete kendine iltihak etmiş olanlar. la camie girdi, ve oradan bayrakla birlikte çıkarak kasabayı dolaştı. Bir şeyhin evine gidip şeyb ilede görüş- tü. Sonra hükümet meydanına gele- Derviş Mehmet tekbir getirerek toplanmış olan İllar irtica hutbeleri söylemeğe başla Bir aralık jandarma kumandamı, nasihat etmek istedi. Fakat çete kan- labalık, Mehdi ve çetesine büsnü ka- bul gösterdiğinden jandarma kuman- danı hükümet konağma gitmiş ve te) lfonla alay kumandanlığına haber kesi vardı. Alay talime gitmek için hazırlamı- yordu, Vak'anın bütün ehemmiyeti (Devamı 6-cı sahifede) Şiddetli bir kanuna ihtiyaç var! l Mencmen havalisinde bir örfi idare tesisine lüzum görülmektedir ANKARA, 27 (Telefonla) “—- Meclis ve Hükümet mahafili Mene men hüdisesini ihmale gelmeyen meseleler derecesinde ehemmiyet ve asabiyetle takip etmektedi Bir taraftan Dahilye vekâleti, diğer taraftan makamatı askeriye Jandarma umum kumandanlığı ve Emniyeti umumiye tetkik ve tahkik lerine devam ediyorlar. Haber aldığımıza göre hâdisenin henüz tenevvür etmeyen bazı can- lı noktaları hakkında soruları suallere, hâdisenin cereyan ettiği mnta- kadaki selâbiyettar memurlar, cevap vermekte müşkilât çekmişler ve bazı sunllere ancak kaçamaklı cevaplar verebilmişlerdi hkikatın devamı ve Dahilye vekili ile ordu müfettişi tahkikata mahallinde nezaret etmeleri ile meydana ter. Hüdise üzerinde geniş bir tarzda tahkikatı idare eden "et lüzum gördüğü eşbası tevkif ettirmektedi İstanbulda yapılan ve gizlenmek istenen tevkifat ta bu meyanda dır. Bu işte Konyada da bazı kimselerin dahil bulunduğu söyleniyor. Balıkesirde kadınlar Şeyhi Halilin ani tegayyüpleri haberi de çok dikkate şayan görülmüştür. Hâdisenin vukuundan sonraki vaziyete dair tahkikatın henüz tenevvür etmeyen noktalarından bazıları şun- lardır: Madde 1 — Menemen jandarma kumandanı hâdise mahalline geli- yer. İşin mahiyetini anlayor. Telefonla askeri kuvvet istiyor ve birden ortadan gaip oluyor. Müfreze geldiği zaman merede imiş, nereye git miş? neden bâdise maballine gitmiyorlar? Ve alman tertibata bizzat nezaret etmiyorlar?.. Ortada adi bir cinayet yok. İnkılâba uzanan kanlı eller varken Cümhuriyet Hükümetinin Menemendeki mümessilleri kendile- rine mevdu emaneti muhafazada bu kadar hitsis, kabiliyetsiz ve kud- retsiz mi davranacaklardı?. Madde 3 — Hhdisede inkılâbı ve Cümhuriyet gençliğini yalnız ba- eden aziz şehit Kublay Bey canavarcasma öldürülürken i günlerin manzarası neticesinde tebellür edecektir. Bu meyanda bir rivayet var: Sabık vali zamanında Manisada tekkeler himaye görmüş. Doğru mu?. Meclis mahafilinde hâkim bir kanaata göre inkılâbı korumak için alınacak tedbirler meyanmda İstiklâl mahkemeleri usulünü ihdas et- meğe lüzum görülmese bile tahkikatın selâmeti için mezkür havalide mevzii bir örfi idare ilânına ihtiyaç vardır. Hükümet, böyle bir karar verdiği takdirde bu karar, Teşkilâtı esasiye kanunu mucibince mecli- sin tastikine arzolunacaktır. Diğer tarftan inkılâp aleyhine işlenmiş cürümler için şedit bir ka- muna ihtiyaç gösterilmekte ve böyle bir lâyihanm, derhal tanzimi ve mecliste kanuniyet kesbetmesi elzem addedilmektedir. Menemen hâğisesinde ihmalleri görülen memurların şiddetle teczi- si lüzumu, meclis, mahafilinde yalnız bir arzu değil bir karar halinde- dir. FIKRA ls kararını vermiş olduğundan ve ka| » İsi/ ediyorsunuz, DEĞİŞMİYEN RUH Bizde muhalefetin hep koydu ğumuz yerde otladığını görü-| yoruz. Değişen yalnız adam ka- Jıbı ve kelime modası! Bugünkü muhalif gazetelere bakınız? Yarın gazetesi tam &- lemdardır; Hür Adam gazetesi tanzimattır; Son Posta Tevhidi Etkârın İslâm şeriatçılığı yeri- ne demokrasi şeriatçılığı yapı- Or, Muhalefet ağacının verdiği İmeyva da ya Derviş Vahdeti, ya Derviş Mehmet! Tabutunun üstünde ise ber vakit yeşil bayrak ve arkasında her vakit ayni marş fünebr: Tekbir! GENÇLİK VE HALK — Biz gençliği temsil ediyo- ki bir yzbaşıdır, yanlarına sokuldu; | UZ. — Biz halkın sesiyiz. Gençlik diyor ki... lattığına göre... Biraz daha sıkışsalar genç'ik denen zatın adresini ve balk de nen şahsın hüviyetini bildire- ha-| cekler, Siz menfaati ve hasedi tem- siz hırsın ve hıncm sesisiniz. Gençlik ve hal kı yüzünü göstermekten kork tuğumuz bu iğrenç mahlükların yüzüne maske gibi takıyorsu- nuz Halka bakılmamıştır; gençlik ihmal edilmiştir: Bu lâfın doğ rusu, biz birinizi anlamadık, bi- ze istediğimizi vermemeniz, dir. BİR DAVET Geçen gün Melek sinemasır- da bir davet sahnesinin nezaket Je hareket edilip edilmedi, göre tekrarlanışını görrrüştü Bu sahnenin en iyi yeri İstan- bul gazeteciliğidir. Şimdiye ka- dar düşünmediklerini yazma? ta olanlar, yalnız bir gün bunun aksini yapsalar. . Düşündüklerini yazsalar. Halk kelimesinin dişleri sında çiğnedikleri ne çeşi sakız, gençlik kelimesinin ri altında sakladıkları ne bir bakla olduğunu görürdük. Falih RIFKI Gelinin armağanı Ruşen Eşref Beyin ok nefis bir yazısı kinci sahifemizd okuyunuz şid aç