30 Kasım 1930 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 2

amit. m Hatıra tı, Mİ (Tercüme ve iktibas Sultanğii Tahsin Paşanın. hakkı mahfuzdur.) ta Sait Paşada mı, hatıratında mı ? Şarkta nüfuz meselesi ve hünkârın ittihaz ettiği tavru hareket Doksan üç harbinden Rus-| faatine daha muvafık olduğunu Ho; H yanın galebe ile çıkması .şark- taki nüfuzunu arttırmıştı. Sa- bik Osmanlı imperatorluğuna karşı hâkim vaziyeti almış ve Balkanlarda kendi yetiştirdiği küçük hükümetlerin ve bütün hıristilanların hâmisi ve vasi- si sıfatını takınmış idi, Bu hale Berlin kongresinde karkşı gelmek istediler, bu sur retle ötedenberi Şarkta nafiz o İsen Fransızların siyasi mevkii Almanlara geçiyordu Almanlar| Sultan Hamidin £ politikasını takviyede menfaatler gördükle- i Berlin kongresinin yir- üncü madesine istinat ede mi rek makedonyada ıslahat nami| le muhtatiyetler tesisine çalı- tereken Babrâliye verdikleri no talar ve bahusus Rumeli mali- yesine kontrol vaz'ı hakkındaki teklifler akim ( bırakılıyordu. Yirmi üçüncü madde şöyledir: “Bu muahede ile şekli idare- leri tayin olunmıyan Rumeli vilâyatı için hükümeti Osmani ye vergisi müstesna olmak üze-| re Girit eyaeltine şebih bir şek Hi taahhüt eder,, bir çok esbabı vazıha ile Rumelide bu madde- nin kabili tatbik olamıyacağı da anlattırılıyordu. Müfettiş Hilmi Paşanm memuriyeti üç sene temdit olunmak ve jandar maca tensikat yapılmak ve ec- nebi muallim zabitler alınmak şartlarile bir proje kabul ettiri- liyordu. Sarkta Alman siyaseti- nin tezayüdü Ermeni meselesin de ve Yunan ve Makedonya hâ- diselerinde müzahereti hasebile Hünkâr tarafmdan muvafık gö| rülmüş ve Rusya ve Avusturya- nın Türkiyeyi filen tazyik te- şebbüsleri bertaraf olarak dev- İet tehlikeden kurtulmuş idi. Bu sırada Bağdat şimendifer hattrom imtiyazı temdit oluna- miyordu. Sultan Abdülhamit HARICİ 30 İNİSANI HABERLER... Amerikanın Avrupa işlerine karışması Protestoya bugün cevap vereceği Sulhu kuvvetlendirmek için Amerikanın lâzım gelen Cevabımız badi postasile Parise gönderilecekii 1930 tedbirleri bir an evvel alması isteniyor Misak Takviye edilmek lâzımdır arışıp karışmaması meselesi! pek çok münakaşaları mucip ol du. Ümmi harpte mühim bir) Ecnel Osmanlı borçları meselesi “Tepms,, gazetesi Düyunu w- mumiye meclisi tarafından ayın matbuatı )24 ünde vaki olan içtima veri- len karardan bahisle neşredilen! tebligi dercetmektedir. Bu teb- | Italyada Meb'usların tahsi- satı indiriliyor Roma, 28 (A.A) — Meclisi mebusan tahsisatmı yüzde 12 nisbetinde tenzil etmiştir. Ankara, 29 ( Telefonla ) — Hâmiller namma hareket eden Düyunu umumiye meclisinin protestonamesi bugün hüküme- timizin eline vâsıl olmuştur. Ce B.M. Meclisinde Ankara, 29 (A.A) — B. M. Meclisi bugün reis vekili Nureti tin Ali Beyin riyasetinde top- j lanmıştır. Meclis üç idam kara- İtalyada ucuzluk mücadelesi!rmı tasdik etmiş ve tababet ve mukayese etmek mevzuumun|rol oynamış olan Amerika har- ve salâhiyetimin haricinde- bi müteakıp sulhün tanziminde dir, Yalnız bir noktayı izahı et-| ve ondan sonra Avrupa işlerine Tiğde deniyor ki: devam ediyor. Hükümet bu se- “Meclisin musirrane teşeb-ine nazırlardan en az maaş alan mek isterim: Sait Paşa hatıra tetim daha yukarki sahifelerin- de ahvali maliyemizin tanzimi için üç çareyi esas olarak gös- termektedir. 1 — Varidatın tezyidi, 2 — Sui istimalâtın men'i, 3 — Masarifin tenzili, Sui istimalin men'i hakkında Hünkâr tarafmdan kendisinin mütcaddit sadareti zamanların- da verilmiş olan iradeler yine o! hatıratta münderiçtir. Varidatı tezyit ve masarifatı tenzil et- mek hükümein yapacağı şeyler dir. Sait Paşa müteaddit defa- lar hükümetin başıma geçmiştir. Sultan Hamidin teveccüh, mu- habbet, itimat ve emniyetini ha iz olduğu ve Hünkârın diğer sa dırazamlardan çok fazla olarak Sait Paşanın maruzatına chem- miyet ve dikkat atlettiği cüm- lenin malümudur. Sultan Ha- midin bazı iradelerine tâbi mahsusile kafa tuttuğunu mü- kerreren hikâye eden Sait Paşa ahvali maliyemizin ıslahı için varidatı tezyit ve masarifatı ten| zil yollarına gitmiş midir? Git- memiş ise sebep nedir? Devle- tin varidatını arttırmak ve mas raflarını azaltmak (hususunda Sultan Hamide ne tedbirler ar- zetmiş te Padişah veya saray bunları akim bırakmıştır? Na- zariyat vadisinde söylenen söz- lerin hangisi filiyat ve maddi- yata inkılâp ettirilmiştir? İste- karışmaktan çekindi, Fakat şon| senelerde Amerikanın beynel-! milel bir takım vesikalara imza- sını koyduğu görüldü. Beynel-! milel adalet divanına girdi. Har bi kanun harici ilin eden Kel- log misakına iştirak etti, | Fakat Kellog misakının mad- di bir teyit kuvveti varmıdır? Mesele budur işte. Harbi ka- nun harici ilân eden bu misaka M. Hoover İrağmen bir devlet digerine teca vüz eder ve silâh kullanırsa bu| tecavüze karşı ne yapılacak ?.| Cemiyeti Akvam misakı bu ka- bül tecavüzlere karşı bütün aza- nm müştereken hareket etmesi ni ileri sürmüştür, Fakat Ame- rika hiç kimseye karşı bir taah- büsletine rağmen Türkiye cüm-| huriyet hükümeti 23 tarihli tel- gfafında 1 hazirandan beri yap muş olduğu kısmi tediyatı25 teş| rinisani vadesinde ikmal edemi! yeceğini bildirecektir. 24 teşrinisanide müşterek bir içtima akteden her iki meclis Türkiye hükümetinin 13 hazi ran 928 mukavelesile girişti taahhütlerini ifa etmediğini res men kendisine bildirmeğe karar vermi kaevle ile kendisine tahmil edil miş olan tediyatın dünunda o- lanlardan başkasını ifa etmemiş tir, Bunlarda: 14 1,666,782 Türk ve 172,594 İngi- Jiz lirası olup vadesi hulul eden miktar ise 796,715 İngiliz lirasi dır. Bu tediyenin kısmi mahiyet te olması, Türkiyenin mukave- lenin 17 'nci maddesi ahkâmma tevessül etmeği muvafık görme mesi hasebile bu miktarın tedi ye mahiyeti olmasma müsait bulunmamaktadır, Şimdi yalnız Türkiyenin bu maddeye müraca atı halinde — Düyunu umumiye meclisi kısmi tediyatı, profesor Gidel istizan edilen mütaleasın dan da anlaşılacağı üzere, ka- bul edebilirdi. Türkiyenin taahhütlerini ifa etmemesi üzerine 25 teşrinisani kuponu ancak Fransız mandası altında bulunan şark memle- ketleri tarafmdan yapılan o ve bunların hisselerini gösterip on . Türkiye mezküa mu-. teşrisanide | memurlara kadar bütün devlet memurlarının maaşlarında yüz- de on iki tenkihat yapmağa ka- rar vermiştir, Bu tasarruf dev- letin her şubesinde yapılıyor. Yukarıki telgraftan anlaşıldığı üezre parlâmento da tahsisatı- zaltmak suretile bu tasarru- iştirak etmiştir. İtalyada bir taraftan memur- ların maaşları indirilirken di- ger araftan da pahalılığa karşı şiddetli bir mücadele açılmıştır. |Ev kiraları indiriln iştir. Diger Amerikada soğuk Nevyork, 29 (AA) — Bugün İ Nevyorkta şimali garbilen ge- len gayet soğuk bir rüzgâr es- miştir. Termometre sıfır altın- İda 9 santigrad dereceyi göster miştir. 30 senedenberi Teşrin sani aymda böyle soğuk gi memiştir. Şark hikümetlerinde kışın şiddeti fevkalâde artmış ve mebzul surette kar tır. Soğuk yüzünden Middiewes, t'de 50 kişi ölmüştür. İngilterede kömür meclisi Londra, 29 (A.A) — Kömür madenleri mmtakaları hakkın- da bir çok saatler devam eden içtima, müzakere, tereddüt ve taallüllerden (sonra, ihtilâfm haledileceği ümidini hâsıl eden ihtimaller baş göstermiştir. nildiği yolda kalem oynatmak! hüt altında değildir. İştirak et- kolaydır, ancak Sait Paşa gibi tiği Kellog misakı olsa olsa şöhreti şayia ve kudreti mahsu| maddi teyit kuvveti olmayan sa sahibi insanların mahza iken-| bir vesikadan ibaret kalıyor de- dilerini yüksek ve masum gös-|mektir. : termek ve başkalarmı küçük ve| Amerikanın dünyanm diger kabahatli tanıtmak için - efkârı Yerlerinde olup biten “şeylere umumiyeye bu tarzda yazılarla | karşı lakayt kalmaması lehinde hitap etmeleri ne dereceye ka-| bir cereyan yok değildir. Ame- rika tahdidi tesihat müzakerele | larca tediye edilen 88,185 İngi-| Bununla berabervaziyet halâ va Wiz liralık hlseriar kei tedi-| hametini muhafaza etmektedir. ye Ki simler hi eş, Eükümetin vuku muhtemel mü yun iy" i, €8-| iyilik bir tesi ki Düpanu umumiyenin tasliye | Sahe!si büyük bir tesir hamil ©- Eder kalan mebaliği elinde bu | 0e<eK Bibi görünmektedir. Çün. lundurmakta olduğundan'hâmil | kü kömür ocakları hakkındaki lere sit'oala bu mebaliği iştis. | Kanun mucibince günde7 bu- hal bir surette tevzi etmeğe ka. |Şuk saat çalışılması hakkında- ki madde meriyet mevkiine gir rar vermiştir. Bağdada kadar uzatılacak hat-|dar muvafıkı insaf olacağının taki istasyonların yalnız en Zâ-| ruri mebanisinin vergiden muaf tutulup istasyon civarmda ya- pılacak her hangisbir meskenin ve ticaret mahallinin vergiye tâbi tutulmasını bizzat kaydet- tirmişti. . . Sait Paşa, hatıratmın ikinci gildinin ikinci kısmının 312 nu- maralı sahifesinde ve diger sa- hifelerde kendisinden evvel ya- pılmış olan tevhidi düyun mu- âmelesinden bahsettiği sırada kendisinin zamanı sadaretinde vaki olan iştigalât ve tetkikatı üzerine hâsıl etiği neticei hesa biye ile Ferit Paşa zamanında yapılan ve Hünkür tarafından kabul ve tasdik © edilmiş olan muâmelei maliye arasında yüz binlerce liralık bir fark olduğu-; nu ve bu yüzden hazinci devle- tin zarara girdiğini beyan ct- mekte ve bu iddiasını kavli mü çerret şeklinden kurtarmak için bir takım rakamlar göstermek» tedir, Bundan anlaşılan mâna şudı Ferit Paşanın sadareti zama- nında tevhidi düyun muamele- si tetkik ve müzakere edilirken ya gaflet veya sui niyet eserile devletin menfaati düşünülme- miş, yanlış yoldan gidilmiş, fe- na neticeye gelinmiş, bundan; da devletin hazinesi yüz binler-| ce lira zarar etmiştir. Tetkikat| ve müzekerat Babiâlide cere-| ve Ferit Paşa za- tetkika! hazinei yan etiğinden manındaki takdirini yine efkârı umumiye- ye bırakırım. Bir de Sait Paşa Rumeli hak kında devletler tarafmdan vuku bulan malüm teklifleri kabul et tiğinden dolayı Ferit Paşayı itham etmektedir. Sultan Ha- mit devrini yaşamış ve Hünkâ- ri yakından tanımış olanların malümudur ki Sultan Hamit iki şeyden pek korkardı. Bunla- rın biri borç, diğeri de unsuru asliye halel gelmek idi. Onun nazarında unsuru asli Müslü- man “Türkler idi. Umuru siya- siyede noktai nazarı bu idi.Borç tan ne dereceye kadar korktu- ğu ve borç ödemeğe ne kadar muntazam surette çalıştığı ta şehzadeliği O zamandan beri kendi hesabat zatiyesinde takip ettiği meslekle mâlüm idi. Sul tan Hamitte birakide haline gel miş olan bu meslek dolayısile- dir ki her ne vakit ona bir istik- razdan bahsolunmuş, nc zaman hariçten para tedariki: teklif c- dilmiş ise bunu geçistirmeğe çalışırdı. Sultan Azizden teva- rüs-ettiği üç - milyon altın lira borcun dörtte üçünü tesviye ve itfa etmiş olması bunun bariz bir delilidir. Şu hale göre iş tez- yidi varidata kalıyordu. Filbaki ka Padişahtan alman direktif ile bir taraftan borçlar ödenip azalırken diğer taraftan Babrö- linin dirayet ve faaliyeti ile va- ridat artacak olursa umuru ma- liyenin ıslahı keyfiyeti hâsıl ol- rine iştirak etti. Amerikanm ar! tık yalnız seyirci olarak kalmâ-| ması, sulhün takviyesi için da- ha müsbet adımlar atması Za-| manı geldiği söyleniyor. Geçen | kış Londrada bahri tahdidi tes- lihat müzakereleri olurken orta! ya bir fikit strlmıstı. Amerika- nın iştirak edeceği bir istişare misaki actı. bunun manası Kel lok misakma muhalif hareket edildiği yeni bir devlet müsel- âh tecavüze maruz kaldığı za- man tecavüz edene karşı ne ya pılacağını istişare etmektir. Amerika her hangi bir taah- hüde girmekte son derece titiz davrandığı için istişare misakı fikri öylece kaldı. Bu telgraf A merikada Kellog misakını küv vetlendirmek için yeni bir teşeb büsten bahsediliyor. Vashington, 28 (A.A) — M. Höover, geçen sene Cenevrede M. Elihu Boot tarafından tan- zim edilmiş olan ve Amerikanıa Lahey beynelmilel adâlet diva- nına duhulüne müteallik bulu- nan protokolun önümüzdeki iç- tima devresinde kongreye tevdi | edileceğini bildirmiştir. e Ayni zamanda, Amerikanm mezkür divana iştirake medar olacak su rette divana ait dahili nizâmna- melerin yeniden tetkikine müte allik bir protokol daha tevdi e- dilecektir, - Gazeteler, Briand - Kellog misakı ahkâmının tarsini lehin- de Amerika hükümetince icabe-| den tedbirlerin ittihazı için yüz Tevşi'ediecek pâralar şunlar- r: 1— Kupon olarak Fransız mandası altındaki şark memle- ketlerinin müntazaman vaki te- diyatından mütehassıl yekün; 2 — İstisnai tevziat mahiyetin de olarak daha yukarmda zikre- dilmiş olan mebaliğ. Düyunu ummiye meclisi şu- nu da beyan eder ki ilk ve son defa olarak yapılacak olan bu istinai tevziat ne Türkiyeyi 25 teşrini sani taahüdünü, ne dedi dı ger henüz hükümetlerin taah-| hütlerini ifadan hiç bir suretle vareste kılamaz. Düyunu umu- miye meclisi bilhassa ve tama- mile hamillerin hukukunu bu devletlere karşı muhafaza eder. N ilen bu tebliğin sonun da hâmillere verilecek tm miktarı gösteri bir cet vel ilâve edilmiştir. İranda tevkifat Tahran, 28 (A-A) — Pariste intişar eden bir gazetede vakti- le Tahran Rus sefaretinde bu- Tanmuş olan sefaret erkânından biri tarafından neşredilmiş olan bir silsile makale yüzünden Meşhette 60, Tahranda 10 v Tebrizde de bir takım eşhasır tevkif edilmiş olduğu söylen- mektedir. p Leh Kabinesi VARŞOVA, 29 (A.A) — Pil sudski kabinesi, bâşvekilin sıh-| siller verecek olan ikinci diği gibi pazartesi günü yapıl isuabatı sınıflarının tarzı icrası ihakkmdaki kanuna bir madde İtezyiline dair kanunun birinci müzakeresini yapmıştır. Tasarruf haftası hazırlıkları Ankara, 29 (A.A) — 12 kânu nuevvelde başlıyacak olan tasar İruf haftası için milli iktısat ve tasarruf cemiyeti tarafından ha zırlanan programa nazaran haf- tanın devamı müddetince Anka ra ve İstanbul radyolarından kı sa hitabeler irat olumackk ve ilk İakşamı B, M. M. Reisi Kâzım Paşa Hazretleri ve ikinci akşa- ir/İmı da iktısat vekili Mustafa Şe ref Bey Ankara radyosu ile mil- li iktisat ve tasarrufa dair birer hitabe irad edeceklerdir Vilâyetlerin dört senelik mali vaziyetleri Ankara, 29 (A.A) — İstatis- tik umum müdürlüğü tarafım- dan vilâyet hususi idarelerinin dört senelik mali vaziyetleri hakkımda mufassal bir istatistik € neşredilecektir. Umüm lük bundan başka hay- müdi ZMUS- vanla cerredilen vesaiti nakliye hakkında mufassal bir istatis- tik tertibine başlamıştır. Üçün- cü cilt istatistik yıllığı da basıl maktadır. İki aya kadar tab'r hitam bulacaktır. İstanbul belediyesi istatistik şubesinin mesaisi hakknda da bir program ve talimat ihzar o- Tunacaktır, Posta vapurunda yangın Saint- mazaire, 29 (A.A.) — Geçen gün denize indirilen pos- ta vapurunda yangın çıkmıştır. Ateşin söndürülmesine çalışı! - maktadır. Fransada tahkikat Paris, 28 (A) —M. Fal coz ie M. Lawutier, M. Tar dicuye o Ooustric o Bankası i- le açık ve tabii münasebatta tevzia-| bulunmuş olduklarını ve tahki- kur, kat komisyonu huzurunda. ser- li İbestçe izahat vermek arzusum- Faşit aleyhtarlarının © (da okluklarmı söylemişlerdir. mahkümiyeti | Her ikisi de komisyon huzurun- i İda dinlenmemden evvel resmi Milano, 28 (A.A) — Faşist vazifelerinden istila etmek ar- ması muti yal teh likesinin önü alınmış ola bık Milano belediye reisi Bello! rdieu istifalarnı kabul etmiş ve İni ve sabık nazırlardan Bellotti| yerlerine şimdilik başkasının beşer sene mecburi ikamete! getirilmemesine karar vermiş mahküm uslardır. İ İkinci Yunan temsil heyeti de dün şehrimize geldi tem-ş Yunan trapunu İstanbula celp Yu-| eden ve ecnebi temsil heyetleri ni celp etmekle meşgul olan M. Fransız tiyatrosunda İaleyhtarı İzaliyette bulunan sa | zusunu izhar etmişlerdir. M. Ta; muş demektir. devlet aleyhine yürütüldüğünü iddia eden Sait Paşa olduğun. dan hakikati hal ne merlezde olduğu bence malâm deildir. Sait Paşanm tetkikat ve iştigi- lâtı neticesinde teklif etmiş ol- duğu tevhidi düyun şekli ile Fe rit Pasa zamanmda yapılan mu amele arasındaki farkı ve bun- lamlan hansisinin devlet men lerce Amerika ricali tarafından 'M. Hovvere istida verilmiş oldu unu yazmaktadı Sultan Hamidin evhamı ken- di şalısının ve saltanatının mu- hafazası endişesinden müteval- Ç lit olmakla beraber unsuru asli|ret makamını işgal etmiş olan olan Türk milletine halel gel-|zevat Padişahım bu vehmini mesi ve bu unsurun zayıflayıp memleketin ciheti selâmeti ile diğek anasırın dahilde ve hariç-| telif edeydiler bir çok faydalı te gördükleri İt ve muâve| tasavvurlar filiyat sahasına çı- nat ile idarei hükümette mafiz| karlardı u uturdu, Sada- (Bitmedi) nu korlcutu hi vaziyetinden dolayı istifa 6©-İnan temsil heyeti dün sabahki, deceğini bildirmiştir. Yeni kabi| kovansiyonelle eşhrimize gel ne M. Slavek'in riyasetinde t€-İmiş ve dün akşam Fransız ti- şekkül edecektir. yatrosunda temsillerine başla- Cenevre, 29 (A.A) — Alman-| mıştır. ya hükümeti, geçenlerde AL| Gelen trup Atinada Katrikon manya ile Lehistan arasında çr-| tiyatrosu müdürü M. Ednond kan hâdise münasebetile bugün|Türsvün riyasetindedir. Aridtti bulunduğu halde, matba amızı ziyaret eylemiştir. M. E- dmond Türst bu ziyareti esna- çar < : Yunan milletleri vel dostluğu daha ziyade takviye €| istasyonu ist| deceğini ve harsi mukarenetleri|diz trenine Garp 'Akvam Cemiyetine protestoyu| Atinanm en iyi — arti ni ma mutazammın bir nota verecek-İnan trupu reisi refakatinde Da-|nli teshil eyliyeceğini söylemiş- sir, n İ. Galip Beyilejtir. başl? Cevap yarın akşam İstanbil ve oradan da tayyare postasik Parise gönderilecektir. İzmirde, Trabzondi C. H. F. teşkilât İzmir, 28 — Halk fırkası kilâtr için Bergamaya gi meb'uslar avdet ettiler. meb'usu Vasıf Beyi gördüm: “— Bergamada bütün Türkocağı salonunda topl” dı. Halkın dertlerini dinledi” Bergama Halk Fırkasında şan bir çok münevver un. tesadüf ettik, Bu meyanda eskiden Seri fırkada bulunan bazı zevat tekrar fırkaya iltihak etmek” tediklerini gördük. Be dan çok memnun avdet ei ruz, Menemene gidemedik. iki yarın gideceğiz.,, Dün saat on yedide Türk © ğında meb'usların iştirakile $ içtima yapıldı. Celâl, Vâsıf Münir Beylerle Kars meb Halit Bey hazır bulundular: timada umumi vaziyet da uzun ve hararetli mü ler oldu. Bu hafta zarfında İ rin bütün tüccar ve sporcu Şİİ leri de içtimaa davet eği me) tir, | Trabzon 29 — Trabzon su Hasan Beyin riyaseti alti | ki fırka teşkilât heyeti bura )teşkilât faaliyetine başlamış” — — veee —— Ispanyada kar.. Madrit, 29 (A.A) — vabın hazırlanmasına mıştır. Paris, 28 (A.A ) — BuğÜ ihraç eden merkezi Avrupa İetleri hakında hükümetçe kip olunan siyasetten bahse M. Flandin, rüçhan esasına tenit tarife meslesinin güni, İrüsumüunun tadili hususun ii ziraatin zararma sanayii rı teshilât edecek müzakeiy İfirişilmesinin mevzuu bahs gi mıyacağını söylemiş ve * ay nm iktısadiyatı muhtelit 4 memleket olduğunu beya? miştir. Mumaielyh, beyne” tevhidi mesaf siyaseti izahat vermiştir, Cenevre, 29 (A.A) — İrek, ve mütemerkiz bir İF faaliyet temin etmeğe gf limzalamışlardır. Ç Tahdidi teslihat e Cenevre, 29 (A.A) — ilânı Ss ad” yeti tarafmdan verilen ririni kabul etmiştir. hatarı hakkında uzun konferans azası nihat tahdidi o teslihat — eme rinci, Mubafız rl gemidir kinel lerdir. madalyalar verilmiştir... İspanyada tren kaz” N tif ve 2 vagon yoldan 3