12 Temmuz 1939 Tarihli Haber Gazetesi Sayfa 3

Tarih hakkında düşünceler ARINI hazırlamak için dünü E iyi bilmek lâzım (geldiğini ler. Bu söz, yarını hazırlama” Bin bizim elimizde olduğu nisbette ur, Gerçi yarının bugünden I, bugünün tesirini Fransız Ihtilâinmnın 15O nci yıl dönümü münasebetlile 18inci asır fikir cere- yanlarına bir bakış Yazan: SUAD DERVIŞ Yüz ellinci yıldönümü kutlulanan yazılariyle olduğu kadar ansiklope. Fransız ibtilâli, dünya tarihi mik . di etrafıman da derebeyliğin ve ki- yasmda mühim bir hâdisedir. Çün-| lisenin düşmanları olan lelri düşün- kü, o, dünya yüzünde halk kütlele-| celi mütefekkirleri toplıyarak ve rinde şuur o uyanışının ve halkın | Russo'nun dahi esiri kaldığı denizm kendi bak ve mukadderatına hâklmi | hudutlarını aşıp materyalist fel- olmak isteyişlinin ilk işaretini veren |selenin: programını (o hazırlıyarak; ve müthiş bir volkan gibi aşağıdan | Helvetins, Holboch ve La Mettrte, İ nudur!,. yukarıya doğru fışkıran bir küd-|bu materyalist felsefenin doğuşuna retin, bir hürriyet aşkının, bir mü- | yarirm ederek Fransız inkilâkının İsavat isteğinin kütlede doğan bn. | bayraktarı olmuşlardır. san olmak, insan gibi yaşamak n7-! Russoya gelilce: Onunda çok minin mudszam bir tezahürüdür, İ mikılâpçı telâkkileri vardı, Russo- Fransız ihtilâlinim üzerinden yüz (nun fikri ve prensipleri Fransız in. Sağı muhakkaktır; fakat yarım, ger |olü YA gelip geçmiştir. Halbuki bu dece bugünün ve dünün bir netices |LitJâl ve bu ihtilâli yaratan fikir- değildir. onda elbette ki sırf ken |!©r ve ârnlller hâlt nazaralrımızı ü- dine mahsus, şimdiden kestirilmesi sabil olmıyan bir hal bulunacaktır S bunu tarihle izah etmeğe, hazır amaa veya önüne geçmeğe imkân “tur, Mazinin hiçbir devresi, ker» i SXlen evvelki devrelerin sarsıntr e Xatıksız bir neticesi (değildir; dei asil çehresini, kendilerin ber, peki devrelerin — tesiri deği, irecekleri evvelce tahmin edile NİYE hâdiseler teşkil eder, Frans 4 TAN İmparatorluk muharebelerinde, he ihtilâlinin, daha evvelki devir- “etin, hazırlayıcı (tesirlerini prlmak elbette kabildir; fakat onla- i a haber vermediği Bonaparte'ı kal olursaniz artık © mu ârebeleri, onların sebeb olduğu ne “celeri anlayamazsınız. Bonaparte" | İ? zuhuru işe tahmin edilemiyecek Tarihi bilmeğe şüphesiz lüzum Vardır; o bilgi olmayınca ne bugün anlaşılır. ne de yarın hakkında, az Sök doğru çıkacak tahminlere giriş- zerine alikayla çekecek; hâl aktü- el bir mevzu gibi tetkik edilecek Kadar prensiplerinin tazeliğini mu. bafaza etmiştir, Çünkü Fransız ih - blülinin yüz ellinci yıldönümünü id tak ettiğimiz 199 senesinde bu ih- tilâlin yüz elli sene övvel kabul €- dilmiş, yüz elli sene evvel insan kütleleri için uğrunda can verilen bir Ideal olarak telâkki edilmiş, ve bizce birçokları köbneleşmiş o- lan prensiplerini kabul etmiyen ve hâlâ onlarla mücadele halinde bulu nan bir zihniyetin Avrupanın bazı noktalarında hâkim olduğunu gör- mekteyiz. Meselâ, bundan yüz elli sene ev- vel kabul edilmiş olan hukuk be - yannamesinin 3 Üncü maddesinde: “Her nevi hükimiyet sadece mil letindir. Hiçbir | teşekkül, hiçbir ferd doğrudan doğruya halkın için, den gelmiyeni bir hâkimiyete sahib olamaz... Denilmişti. Bugün Avrupanın bazı yerlerin- kılâbının en ileri inkılâpçılar: için bir ilham kaynağı olmuş, 1813 ka- munu esasisinin maddelerinden bir- doğu bu tesir altında kaleme alın- mıştır. 15 inci asır fikir üleminin en mühim simalarmdan biri olan Vol- taire 1694 de Pariste doğmuştur, 1713 te ölmüştür. Kendisi Şatöelli bir noterin oğlu (idi. İyi bir tabsil gördü. Tabellini İ bitirdikcen sonra edebiyata heves etti, Daha çok küçük bir delikanlı ie babasının o salonlarında devrin tanılmış bazı muharrirleri ve şah- siyetlerile tanışmıştır, Genç yaşın- da yazdığı hicviyeleri onun menfa- ya sürülmesine sebeb olmuştur. Bir müddet sonra affolunup (dönünce kalemini tutmamıştır, On dördüncü Luinin devrini hieveden bir Yazisi. İ nm en son mesai: | İ “Bütün bu © fenalıkları gördüm, Henüz yirmi yaşmda değilim.,, Diye bittiği için bu defa sürgüne değil Bestil hapishanesine atılmış” bır, Bastilde Henrlade İsmindeki Kelediyemiz evvelâ sincma, riyeti vazedilmelidir. aamamenamanasaasammanasns 0s asnneesasmum anes sunasmeneseniuazsnssnmsnnar” yanunsssasanayasz1” vana Basasaluaasayas soya snsunsapanm anyon MAUN, sene sarasansasanananasanans asi den Voltaire zamanla bu hayattan #ksinmiş, ona bu hayat da aci gel- miştir, Berlin tecrübesinden sonra edib kendi kendinin efendisi ola . rak yaşamağa karar vermiştir. Bun dan sonra hep çalışarak (İsviçrede yaşamıştır. Parise son seyahatini 1T78 de yapmış ve o tarihte Paris- te ölmüştür. Voltaire'in eserleri içinde sayısız hieviyeleri, birçok (şiirleri, birçok piyesleri ve tarihi eserleri, roman- ları vardı, O bütün bu yazılarile dalma felsefesini yapmağı geyret etmiştir. TR görüyoruz ki her şeyden evvel an- tiklerikaldir. Hristiyanlığı insanla- rı Laassub içinde tuttuğu için itham eder. Dide ve ablâkts biraz ge - İ Bugün bilmiyen, işitmiyen kalmamıştır zannederim ki medeni memleketlerde bu haşarat bit kadar ayıb ve hattâ kanunen mem- Bizde, insanların rahat ve huzuru için insan haşeratile müca- dele eden kanun bu haşaratı affetmistir. Fakat, affedersiniz, bu ayıb, artık uzun boylu devam ede, mez, edemiyecektir. Nasıl ki bir zaman İstanbul sivrisineklerden geçilmez bir şehirdi, Fakat sistemli ve teknikli bir mücadele, biz- zat hiikümet ve belediye tarafmılan yapılarak, kısmen muvaffak olduysa siyrisinekten hiç de daha asağı olnuyan bu haşarats karşı da şiddetli, kahredici bir mücadele açmak cizemdir, mi mahallerden başlıyarak bu mücadeleye bina sahiblerini de, mu- ayyen tekniği dahilinde mecbur tutmalıdır. Teğricen bütün ev ve bina sahiblerine ayai mücadele mecbu- same seranaası ar senaasan, Mat İ otel, gazino, pansiyon gibi umu- Tahtakurusu İle mi mücadele edemiyeceğiz, anlamıyoruz, ki bu İşe henüz bir türlü başlanmamıştır bile.. Baylar! Çekirgeleri yüz binlerce lira sarfiyle imha ediyoruz. Fakat onlar ekin ve ot yiyorlar... Bu haşaratsa Insan yiyor!... m m a m kadaşları gibi di meselesinde faz- la ileri gidememiştir. O da diğerle- ri gibi: “Avamı nas!” ım idaresi k. çin dinin bir dizgin gibi kullani- ması zaruretine kaniği, (OFakatne de olsa o ve arkadaşları antikleri- kal mücadelenin ilk adımını almış- lardır, Wolter için bir tezaddır di- yebiliriz, onun hem İleri, hem geri tarafları vardı. Kiliseye karşı, fe0- dâlizme karşı mücadele ettiği, fikir ve matbuat hürriyetini istediği, rüh ban arazisinin istirdadını taleb et - tiği zaman progresisttir. Fakat di- ri; halk için bir dizgin olarak mü- dafaa "ettiği, içtimat müaavatsızlığı g önüne geçilemez bir zaruret olarak kabul ettiği vakit bir mürtecidir. Voltaire için ansiklopddistlerin pi- ridir diyebiliriz. Fakat ondan Soh- rakiler Diderot'lar, (o Helvetius'lar, ün imkânı olur. Fakat bugünü an- zi da tahminlere iyisi Yarın hakkım Beldiğin, gilkiş insanı çok büyük (hatalara Kiye bugünün en ehemmiyet- öbeb selerini görmemeğe, inkâra dit ie a kabildir. Bunun için Pu tarihe fazla bağlananların ço » Zamanlarının en mühim cereyan inkılâplarına istih- ar, insan oğlunun mu- de, bu hükmün kabulü, medoniye- | *©risi yazmıştır. Bastilden çıkarı- Holbach'lar onu çok geçmişler ve | gesi Bir pire, tahtakurusu mücadelesi | 7eh/ikeli hâlâ açmayacak mıyız ? Yazan: M. DALKILIÇ STANBULDA hayvanat bahçesi yapıyoruz ama evvelâ Şu İstanbulda hayvanat evlerini kaldıralım!,.. Hangi ev, ham- gi otel, hattâ hangi sinema, hangi gazino, hanki umumi ve hususi | bina vardır ki şu pire, tahtakurusu gibi hayvanatın vıcır vıcır kay» ? nadığı Yor olmaktan kurtulmuştur?.. i yaz! “Bütün demokrasiler ve kapi - talist devletler bizim için fena âki- betler hazırlamakla meşgul. Fa « ikat bütün bu kötü niyetler Al - man ve İtalyan milletlerinin küv- veti karşısında hiçbir iş yapamı - yacaktır. Alman ve İtalyan ihti - hâli, müşterek ideallerden, müşte- rek kararlardan ve iki milletin ce- | saretinden kuvvet alarak her tür lü hasmane hareketleri yıkıp ha * rap edecektir.,, Hitler 25 haziranda Münihe gelmiş ölan eski İtalyan muha - tiplerine hitaben söylediği nutuk. ta aynen bu cümleyi kullanmıştır. Bu nutuk nasyonal sosyalizmin propaganda maksadile, Alman mil letini harp fikrine ısındırmak ve harbin mesuliyetini peşinen de - mokrat milletlerin sırtına yükle - mek için hakikatin tem aksini söylemeğe çok güzel bir ör nektir, Almanyada halkın günden güne artan korkusu ve ıztırabx karşı * sında bazı Alman devlet adamla - rı harbin mahdut bir sahada kala- cğm: mümkün görüyorlar, Bu id- diayı öne sirenlerin bir kısmı sâmimidir. Hitler altı hafta içer - sinde Lehistanı tamamiyle istilâ €deceğine ve Leh ordusunu har- bedemez bir hale getireceğine kâ- nidir. Bu müddet içersinde Sığıf- ritin çelik ve beton tabiyeleri Fran sız ordularını olduğu yerde mıh « layabilecektir. Almanya İngiltere üzerinde müessir olacağına inan- mıştır, İngiltereyi tehdit etmek i- çin şu usulü kullanıyor: Eğer Almanya ile Lehistan arasında si- lâhlı ihtilâfa İngiltere müdahale etmeğe kalkarsa italya da bar girecektir, İtalyanın harbesmüd halesi bütün insanlığın harbe sü - rüklenmesi demektir. İngiltere bir tehdit karşısmda hareketsiz ka - lırsa o vakıt Lehistanı işgal eden Almanya demokrat milletlere dön tin vahşete bir gelebesi olacaktir. ip babasmın yanina sürüldüğü si- demek, bilmem ki yanlış olur mu? |rslarla “Teatr Fransez” de ilk e- seri temsil edilerek büyük muvaf- 18 inci asır Fransız maleryaliz- | faktyet kazanmıştır. İşte o tarihten mi, insanlık fikir tarihinin çok de-| sonra Arovet olarak kullandığı im, ğerli bir faslıdır. Çünkü 18 incel asır| zayı değiştirerek O Voltaire ismini mütefekkirlerinin (o Fransıx (tlers| kullanmağa (— başlamıştır. Esasen ötat) sı üzerinde tesirleri gok bü. Aronet ismi onün kendi ismidir. yük olmuştur ve ancak bu tesirle-| Operada geçen bir hâdiseden do- rin sayesile Fransada mutlskıyet idaresi ve derebeylik devrilebilmiş- tir. Fransız ihtilâlinin o öncülüğünü yapmiş olan 18 inci asır fikriyatmın mümessilleri içinde Voltaire aarınm ilayı gövalye dö Rohan'm adamları tarafından tutulmuş ve gövalyenir gözü önünde kırbağlanmışlır. Bu- nun Üstüne şövalye ile dücilo et- mek istemiş, ikinci defa Bastil he- pishanesine atılmış, sonra kendi ta, nişlik ister ve insanlardan mezheb ye din farklarmı hiç nazarı itibara almadan beraberce iyi geçinmeleri, nİ, İyi anlaşmalarını taleb eder, E- sasen yalmz bristiyanlığn değil mevcut bütün dinlerin düşmanıdır. Voltaire terakkiye de inanır ve öna yardım etmek ister, Devrinde 'insanlar üzerinde yapılan İşkence - İain, sansür tazyikinin, oczaların reformunu ister, Felsefesine gelinde © Dekartı Twcke için, yani tecrübeye müste- nit felsefe için terketmiştir. Fakat antiklerikal mücadelenin başt ol - ansiklopedist hareketin sol kanadı- merek kendilcrile sulh halinde ya « hi teşkil etmişlerdir. Voltaire onla- | Şömak istediğini söyliyecek, ve bu ri takipetmedi, Takip edemedi. O, | suretle Avrupadaki Alman tefev » sonuna kadar siyasi ve içtima ka-| vuku bir emrivaki olacaktır, Son- naatlerini olduğu gibi muhafaza et. ja Almanyanın bütün müstemle-. 4. Sonuna kadar kral ve dini hir; Kelerini yeniden işgal etmesi hak- ihtiyaç olarak (siyasi programında | lı bir iş görülecek, ve İtalyayada muhafaza etti, Voltaire burjuva - | Vu taksimden münasip bir hisse laşmış asilzadelerin resikârde bu - | verilecektir. lunduğu ve halkı idare ettiği bir hükümet şekli istiyordu, Fikirlerile bu zümreyi temsil ediyordu, Fakat buna rağmen kuvvetli tenkiğlerile mümtazları çok * hırpalamış, onlara gösterilen eski hürmeti sarsmağa 1; Aymışlardır. Nasıl ki tarihi hiç bülmiyen, ona hiç itibar etmiyenler en küçük (hâdisesine bir iyet o atletmeğe dirler, . bir tekerrürden ibar kendilerinden ön- bir hal vardır, Fa vii da yenisinin, tıpkı ibi biteceğini, onun neticele- i sanmak © yanlıştır. muhakkak o kenedine araf bulunur, hiçolk bir mn ; asıl neticeler rü « Tarihin bir teker maal Pet olduğun, fala ine memekie ei: “nuance, lara itibar Dasiyz. <n Relir; yani | ziliniyetin ni sekilde iğine delâlet eder, Tarihte, ay- miş bişe DASİAYIp ayni şekilde bit- Mez; g ye Püyük hâdise gösterile- iban belde tarih bir tekerrürden Yen deği çehresi o mütemadi rini Her hagi Sede Mahsus iy Mali bir | | kat skiş | # ARİHI anlamak i T AÜ iyi bilmek A eni Nrullak ATAÇ ,İantiklerikal mücadelesinin başında |lebiyle İngiltereye © sürülmüştür. olarak Mönteskiyö mutlakıyet ida-| Hayatı mütemadiyen bu nevi hâd resine karşı yaplığı kuvvetli len. İseler içinde geçmiş, nihayet Alman- Sulhün bağlandığı şehrin uğuru ÜTÜN dünyanın gözleri Danzize Rasgele ——— —— gevrildi. Baltık denizinin ba surat- O pinlik felsefesi icad edecek kadar bedbin siz şehrin buğün dünya sulhünün sembo- düdü bir geldek, lü olmuş bulunuyor! . Herkes Almanlarm Danzigi mutlaka bir punduna getirib cebren kız kaçırır gibi alıvereceğini sanıyordu, Fakat | İnçiltere başvekili Çerberlayn İngilterenin Danziçe yapılacak tecavüzü mahalli hâdise sayma- dığını, Danzige tecaviz - suretile Avrupa sulhünün ihlâline asla müsaade etmiyece- ğini Kat'i ve haklı olarak bildirdi. Şimdi tut bakalım kelin perçemin, deni... Danziz dünya sulhünün işaret kulesi haline girdi demektir ve sulh cephesi tara- Allah bu şehre tutunan Avrupa sul, hünün encamını hayretsin!,, , e Hodri meydan AZETELER haber veriyor: önü doldurularak bir meydan vücuda geti- rilecekmiz.... Desenize ki orada meydanı peyda oluyorl... Buranın önü emin, bari oranın arka” da bir Eminönü fından pokozlandı. Ona dokunuldu my (| <eminola'. o,|0|| harb patlıyor. v Bu durumda herhangi bir tecavüz ih- Kâr yılıdır timali ortadan kalkmıştır, Fakat şu Danzig şehrinin dünya sul- hünün anahtarı ve sembolü oluşana ne buyrulur? Garibdir ki bu şehir meşhur bodbinlik felsefesinin mucidi olan Sehoppenhaver'm doğduğu ve büyüdüğü şehirdir?.. Yanl, Sehoppenhaucr'ı dünyaya bed ÜN yine İstanbulun muhtelif semt- lerinde otomobil kazası olmuğ.. Min gayrihaddin bir sey O arzedece- ği: Yahu, hazır İstanbulda her gün ba kadar otomobil ezmesi oluyor, Bu kadar otomobil ezmesini ihraç et- sek yal. masma rağmen kendisi Allaha ina. nır Delsi'tid; Ate değildir. Ve işte kidlerle, Diderot, inkılâpçı ve ateşli yaya, Büyük Fredrikin sarayma gi- bunun için Monteskiyö ve diğer Br- ARTRİT AİN Kİİ İNİ ERİİİNEİN imuvaffak olmuştur. SUAP DERVİŞ (Devam edecek) Vapur dolusu halk köprü üstüne çıkarsa VDE: Kadıköy iskelesinde tadilât yapık maya karar verilmiş. İskelenin merdiven- leri yükseltilip köprüye bağlanacak ve vapurlardan çıkan halk doğruca köprü ü, zerine çıkacaklar... O halde tramvaylar ve otomobiller de halkm üzerinden geçecek demektir. Ne güzeli. . ». » İki hiçten olamaz OZAN'da eski Kabasakal bir hiç yüzünden bir kardeşini öldürmüş, Biz, şimdiye kadar bizde iki hiç yü- viinden adam öldürüldüğünü görmedik!,. Deniz mevsimidir OPPALA,.. Denizde de başladı: Cibali iskelesi önünde iki Haliç va- puru çarpışmışlar, halk müthiş bir telâş ve heyecan gecirmis. Hele bakın, onlar da hevese geldi; Hay bücürük deniz tramvayları hay! Mim köyünde adam kiz Almanyasın bu suretle hare - ket eden propaganda sistemine ! karşı demokrat hükümetler, Al - İman milletine gireceği bir harbin ne kadar tehlikeli olduğunu gös - termek maksakile bütün siyasi faaliyetlerini açık diplomasi yo - luna dökmüşlerdir. Demokrat dev- letler siyasetlerini bütün dünyaya ilân ediyorlar. 23 haziranda Fransa Türkiye ile anlaştı. Alman propagandası bu anlaşmallan Fransaya bir hakaret vesilesi bulmak için istifade etti. Alman radyoları Frahuz zalım bütün dünyaya seslendi. Bu, Al - manyanm, Fransa - Türkiye - İn- giltere anlaşmasından ne kadar kuşkulandığını gösterir. Romanya Yunanistan ve Misir bu anlaşma- yı memnuniyetle gördü. Balkan ittifakı yeni bir hayat (Okazandı. Halbuki İtalya Arnavutluğa ayak bastığı gün Balkan ittifakını par- çaladığını sanmıştı. 24 harizanda Çemberlayn Kar- Gfte bir nutuk söyledi. Aklı ba - şında adamlara hitap eden çok hakimane bir nutuk, Bu nutukta Çemberlayn Almanyaya ikteş$ anlaşma teklif etti; “Yer , değiliz. Çünkü tekâmülü inkâr die miyoruz, Dünya daima değişir, Fakat yer yüzündeki deği, serin silâh kuvvetiyle yapılmasına mw- arız bulunuyoruz. Yenilikler ko - nuşma ve anlaşma yeliyle yapıl - malsdır.,, Pakat Berlin bu açık boyanatı (Mütfen sayfayı çeviriniz)