23 Nisan 1938 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 8

CUMHURİYET 23 Nisan 1938 Ölen büyük sarv'atkâr BURSA MEKTUBU: Bursa (Hususî muhabirimizden) Size bu mektubumla, Davi'nin Grizo'ya «Onu dinlememiş olanlar büyüklüğün ve ıstırabın karşı icad ettiği emniyet lâmbası ka dar mühim ve enteresan ihtiralar sahine olc^orunu ^örmemişlerdir» bi genc bir Türk Edisonu tamtacağım. îhtiraın biri şudur: Havagazi musluklarında vaki iştiale, zehirlenmeye mâni olacak küçük bir alet... Ankara Hukukundan mezun olan Kâmil Özdemir, Bursada Posta, Telgraf müfettişidir. Evinin alt katındaki bü yük bir salonu mükemmel bir atölye haline sokarak gecelerini burada muhtelif makineleri ve plânları başmda çalışmakla geçiren bu genc, İktısad Vekâletinden birkaç ihtira beratı alarak bu beratları satmak için Türk ve ecnebi muhtelif firmalarla temasa geçmiştir. Üç sene evvel de 64 plâğı otomatik bir surette çalan radyo gramofon icad etmiştir. Zaten kendisile konuşmaya, önce bu gramofondan başladık. Eski zaman gelinlerinin çeyiz sandıkarı kadar büyük bir radyo makinesi asavvur ediniz. İşte tıpkı bu cesamette /e bir düğme ile işliyen muazzam bir "adyo gramofon... Elektrik cereyanile Çalyapin'in Faristeki cenaze merasiminde bulunan muazzam kalabalık ;alışan muhtelif kollar, hazneden plâkBirkaç gün evvel hayata gözlerinî ka ran bu ufacık para olmuştur. arı alıyor, çalıyor, beğendinizse tek Feodor Çalyapin, karnının açlığını u arlıyor, beğenmedinizse onu yarı yolpıyan büyük Rus tenoru Feodor Çalyapin, çok nadir yetişen san'atkârlardan ve nutarak bu para ile Tiflis'e gitmiş, orada da bırakıp bir başkasmı çalmıya başlıhayatı merakla tetkike değer insanlardan ihtiyar bir profesörle tanışmışür. Çalya yor. Sonra götürüp plâğı yerine koyupin'i, Çalyapin yapan, onun henüz ham VOT. Kâmil Özdemir, dokuz ay çalışarak biri idi. Ölüncîye kacfar sönmiyen yüksek şöh bir haldeki istidadmı işliyen, yalnız sesi yaptığı bu otomatik radyo gramofonun retini bir tesadüfe bağlı olan Çalyapin, ni değil, yemek, içmek, yıkanmak, giyin ihtira hakkım (50) bin liraya İsveçte bunun tecrübesini yapan bir fabrikaya 1873 senesinde Kazan'da doğmuştur. mek gıbi usulleri de öğreterek bizzat ken:atmak isteşimse de müessese fiatı paBir idarei hususiye kâtibi olan babası, disini terbiye eden ve yetiştiren bu profe halı bulmuştur. Şimdi Sahibinin Sesi her ayın, maaş tediye günü olan yirmi sör olmuştur. müessesesinin tecrübe yapacağım söyÇalyapin, profesörün meharetli elle iyen muhatabıma sordum: sinden, paranm biteceği gün olan otuzuPetersburg'da na kadar durmadan içer, sokakta rasgel rinden çıktıktan sonra, Neden Türk müesseselerile temas diği insanlarla döğüşür, yara bere içinde şöhret merdiveninin ilk basamağma aya îtmiyorsunuz? evine gelir, orada da karısına ve ogluna ğını koymuş ve o tarihten sonra, müca Çünkü bizde bunu yapacak büyük delelerle fakat ayni zamanda mütemadi ;ermaye ve vesait yoktur, cevabım almeydan dayağı atardı. Çalyapin, hatıratında, çocukluk çag muvaffakiyetlerle dolu bir san'at haya dım. larının o devrinden bahsederken, dayağı tına atılarak ölünciye kadar şöhretin şaKâmil Özdemirin ikinci ihtiraım gene birlikte tetkik ettik. Bu bir küçük aleîaile kanununun rükünlerinden sandığı hikasında kalmıştır. Çalyapin'in hayatı hakkında anlatılan ;i. îktısad Vekâleti Sanayi Umum mü için, her ayın on günü muntazaman ye eylerin en şayanı dikkat tarafı, onun, dürlüğünün bu alet için verdiği ihtira diği sopalardan, fazla gucunmadığmı darbımesel haline gelen hkldetidir. Bu beratmda şunlar yazılı idi: söyler. «Havagazi veya odun gazi sarfeden Çalyapin babanın bir âdeti de, karı üksek san'atkâr, esasen başka insanlara bilumum tenvir ve teshin aletlerüe her sını ve oğlunu doyasıya döğüp hırsını al benzemiyen, her hareketi ölçüden aşırı, dıktan sonra yere oturmak ve orada, her görüşü hadden yüksek bir mahluktu. ^ ş d makine ve saireden ham ve ze b'mlek, esvab ısmarlamasındaki garabet hirli gazlerin harice intişarma mâni okendi gırtlağmdan çıktığına kat'iyyen acak otomatik kapayıcıdır. Havagaziihtimal verilemiyecek kadar ince bir ses bu haline en bariz misaldir. Çalyapin, nin borulardan alete geçebilmesi için her defasında en aşağı altı düzine gb'm le, ipsiz sapsız şarkılar söylemekti. aletin faaliyete geçirilmesi yani yakıl Feodor Çalyapin, babasının bu şarkı ek ve on iki kostüm birden yaptırırdı. ması lâzımdır. Yandığı ve yanarken larını ve o sesin ahengini asla unutmamış, Sonra, bunları beğenmez, ya ötekine be ;öndürüldüğü veya kendiliğinden sönbilhassa, bu seste, kendi hayatına hâkim ikine verir, yahud pencereden sokağa düğü anda otomatikman gaz boruları olacak, ve kendisinin hayata hâkim ol ırlatırdı. •capanır, bu suretle aletten ham ve ze Çalyapin'in hususî hayatı öfkelerinde hirleyici gazlerin harice çıkmasına im masmı temin edecek esrarengiz bir kuvvet sezdiği zamanlann hatırasmı daima olduğu kadar, sevgilerinde de ifrat dolu :ân kalmaz. Bu otomatik kapar alet hadi. Bilhassa ailesine ve çocuklarına bağ vagazi tesisatmda mevcud bilumum yad etmiştir. Çalyapin'in, dünyanın en büyük şöh ılığı son derece fazla idi. Büyük artistin, ehlikeleri ortadan kaldırmaktadır.» Genc muhteri, henüz beratmı aldığı retine ermeğe namzed sesini, ilk defa işi an'atında gösterdiği deha, gene ölçüsüz bu ihtira için hiçbir müessese ile tematen yer, oturdukları evin üstündeki apar :abilıyetlermın bir nümunesidır. sa geçmemiştir. Çalyapin'in, teganni ve temsil ettiği tıman olmuştur. Bir gece, Çalyapin, yuKemal Özdemirin çok mühim ve cidkarı kattan, kilise şarkıları okunduğunu eserler arasında en fazla Boris Godunov den enteresan bir keşfi var. Bu keşif, işitmiş, bir kilise musiki mualliminin o ka operasını sever, onu temsil ettiği zaman, zırhlılara atılan torpillere dairdir. Bu ta taşındığmı, talebeye ders verdiğini öğ endi mevcudiyetini unutacak kadar orpilin Japonyada olduğu gibi bir ferenmiş ve merak saikasile yukarı çıktıktan aşyolur, ve kendini bütün ruhile, rolüne daî tarafmdan sevk ve idaresi ve pat sonra, muallime musiki dersi almak is verirdi. Çünkü Çalyapin, Boris Godu antılması suretinde değil de, elektriktediğini söylemişti. Çalyapin ilk musiki nov efsanesinde bütün Rusyanın, bütün le istenildiği şekilde idare ve patlatılması mümkündür. Ancak plânları ha Rus ruhunun, yaşadığını hissediyordu. dersine bu suretle başlamıştır. Çalyapin'in, içinde Rus topraklarınm zırlanan bu işin ilk tecrubesine 25 30 Bir müddet sonra, pazarları kilisede bin lira lâzım olduğundan genc muhteri ilâhilere iştirak ederek ayda bir buçuk hasretini duyduğu bu vak'a, eski Rus arlardan Müthiş Ivan'm zamanında sermayesinin böyle bir tecrübeye belki ruble kazanmağa başladı. Bu para, arabütün hayatmca yetmiyeceğini söylü sıra Kazan şehrine uğrıyan seyyar tiyat Rusyada geçer. yor. Bütün memleketin kana boyandığı, rolara gitmesine imkân veriyordu. Fakat, Yukarıda bir motör de yapacağım babası, ekmek parası kazanması için hiz açlıktan kıvrandığı, sefalet ve kölelik söyliyen Kemal Özdemir daha mühim metkârlığa vermek istediği oğlunun bu çinde inlediği o devirde, Müthiş Ivan'm, bir şeyden bahsediyor: Posta nakliyatıkaçıp nı ortadan kaldırmak... tiyatro hevesini hiç beğenmiyor, onu mü ismine cidden lâyık zulmünden kurtulanlar arasında bir de çete reisi vartemadiyen tekdir ediyor, döğüyordu. Bu, nasıl olacakmış, bilir misiniz? Çalyapin babanın akhsıra, oğlunun ti dır. Kuvveti ve meharetile bütün mem Mektublar şehirden şehre taşmmıyacak, yatroya ve musikiye merak sardırması, lekete şöhret salan bu haydud Çarın elin jlektrikle nakledilecek. Meselâ, mektuhapislerde çürümesini intaç edecek ser den kurtulduktan sonra senelerce ele geç bumu yazıp Bursadaki elektrikli makiseriliklerdendi. Feodor Çalyapin, on do memiş, Müthiş Ivan'in kendisile bizzat neye atacağım. Mektub İstanbuldaki kuz yaşına bastığı zaman, bedava seya meşgul olmasına rağmen izi bulunama elektrikli makineden çıkacak. Yazı behat etmek için gemicilerin karşısmda mıştır. Fakat bu haydud, ayni zamanda, nim yazı olacak ve mektubumu alan bu cambazlıklar yaparak Volga nehrini şi halk şarkılarına mevzu olan bir kahra yazıyı derhal tanıyacak... Kemal Öz demir, gelecek seneye kadar bunu yapmalden cenuba kadar katetmiş ve bütün mandır. Aradan, birçok seneler geçmiş, müthiş mıya çalışacağım söylüyor. Rusyayı dolaşmış bulunuyordu. Bu serGözleri zekâ ile meşbu olan bu gencihtiyarladıkça seri gezintileri esnasında da, bir gün bir İvan ihtiyarlamış, fakat den bir ihtira da ben istedim. Kendisine operet tropunun korosuna kabul edildı. istibdadı, zulmü, kan içıciliği artmıştır. Noelden bir akşam evvel, başrolü oynı Hatta, öz oğlunu kendi elile öldürmüş şu etüd mevzuunu verdim: Bizim Uludağımıza kışm kolay ko yacak olan artistin birdenbire hastalan tür. Memleket, harab, yoksul inlemekte lay çıkılmıyor. Bir hava hattı yapıl dir. ması üzerine, Çalyapin'in sesi ötedenberi Işte o sırada, bütün memleket içinde ması işi de uzun bir hikâye halindedir. nazarı dikkatini celbeden tiyatro müdüBinaenaleyh bize metrelerce kar yığmrü, artistin yerine onu sahneye çıkartmış inanılmıyacak bir ^aber dolaşır. Bir a ları üstünde süratle yürüyecek bir va tı. Çalyapin rolünde muvaffak olmuş ve vuç kahraman, Avrupa ile Asyayı ayıran sıta yapabilir misiniz? bir hayli alkış toplamış olmakla beraber, Ural nehrini aşmış, buzlu vadiler, esra İstediğim malzemeyi veren olursa bir müddet sonra Kazan'da, bir baska rengiz ormanlarla dolu uzak diyarlara bunu derhal yapabilirim. Bu bir otomoseyyar operet trupuna müıacaat ettiği za sokulmuş, mütemadiyen şarka doğru iler bil olacaktır ve istediğiniz kadar kar üsman sesi ve san'atı kâfi görülmediği için liyerek asi kabileleri rametmiş ve Siber tünde süratle kayarak yürüyecektir, cekabul olunmamıştı. Çalyapin'le beraber, yayı zaptetmiştir. rabını veren muhteri, bunu nasıl yapa Bu kahramanlarn reisi Ermak isminde cağını dahi anlattı. Fakat bir başkası ayni truptan iş istiyen bir serseri daha vardı ki, imtihan heyeti onun sesini daha birisidir. Müthiş İvan'a elçi göndermiş bunu kendisinden evvel yapmasm diye elverisli bulmuş, kendisini angaje etmisti kendisine bu yeni ülkeyi hediye ettiğin söylediklerini yazmamamı rica etti Mahremiyet ricasım tutuyorum. bildirerek kabulünü rica etmiştir. Bu ikinci serseri de Maksim Gorki idi. MUSA ATAŞ Müthiş İvan, kendisine yeni bir mem Bundan sonra Çalyapin'i, gene maceradan maceraya, şehirden şehire, sefa letten sefalete düsmüs görüyoruz. Bu se falet ve bu serseri hayat, onu intihara sevkedecek dereceye gelmişti. Tam bu sırada, bir gün Bakü'de dolasırken, yol da bir mendil buldu. Mendilin ucunda yirmi kapiklik dört sikke bağlıydı. Işte Çalyapin'i ölümden ve san'at âlemini, en büyük ses üstadını kaybetmekten kurta leket hediye eden Ermak'ın vaktile, sene lerce arattırıp da ele geçiremediği haydud olduğunu anlayınca, kaşlarını çatar, elçi lerin idammı emretmeğe hazırlanır. Fakat Çarın en fazla itimad ettiği kimse olan başmüşaviri Boris Godunov Çarın kula ğına söylediği bir iki kelime ile Ermak' ve elçileri idamdan kurtarır. Çalyapin, muhtelif roPerinde kendisini bizzat görmiyen kimselerin bile yalnız se sini işitmekle en büyük artist vasfını vermekte tereddüd etmiyecckleri bir san'at kârdır. Bir Fransız muharririnm dediği gibi: «Çalyapin, Rusalka'nm deli değirmencis rclünde, prens Igor'daki iki rolünde Boris Godunov'u dinleyip görmiyenler deliliğin, neş'enin, büyüklüğün ve ıstıra bm ne olduğunu görmemişlerdir.» Çalyapin'in dikkatle tetkike değer hayatı Genc bir muhteri! Mühim keşifleri hakkında izahat veriyor Hastalık, öliim ve pislik getiren fareleri FARE ZEHİRl ile oldurunuz. Macunu ve buğday şeklinde olup büyük ve küçük her nevi fareleri, sıçanları derhal öldürür. Tesiri kat'îdir. Fareler kokmaz. Buğday nevilerinî serpmelidir. Macun olanlarım yağlı bir ekmeğe ve herhangi bir gıdaya sürerek farelerin bulunduğu yerlere koymalıdır. •• •••••• •• •• Kutusü 1 0 , «rt"wı 2 5 , *••*» 3 0 kuruştur. Çankırı Orman Direktörlüğünden: Çerkeş kazası dahilinde vâki Çit Devlet ormanından bir sene zarfmda kat ve ihraç edilmek üzere 3308 M3 çam ve 123 M3 köknar ağacı 2/5/1938 pazartesi günü saat 14 te kapalı zarf usulile 15 gün müddetle arttırmıya kanulmuştur. 2 Beher gayrimamul metre mikâb çamm tarife bedeli 460, köknarın da 400 kuruştur. 3 Muvakkat teminat 1178 lira 16 kuruştur. Şartname ve mukavelename projeleri Çankırı Orman İdaresile Ankara Orman Umum Müdürlüğünden alınır. 5 Müzayedeye iştirak edecekler 2490 sayılı arttırma ve eksihme kanununun hükümlerine göre evrakı müsbitelerile ve teminat mektublarile beraber ihalenin yapılacağı gün ve saatte Çankırı Orman İdaresinde hazır bulunmaları lâzımdır. (2277) İstanbul asliye mahkemesi altıncı hukuk dairesinden: Kadriye tarafmdan Eyübde eski yeni hamamında ıken halen ikametgâhı meçhul bulunan Ahmed aleyhine açılan bosanma davasında tahkikat günü olan 18/4/938 tarihi için yapılan ilânen teb liğe rağmen müddeaaleyh mahkemede hazır bulunmadığından gıyaben tahki kata devam olunmuştur. Davacı, boşanma ve çocuğuna 15 lira iştirak nafakası taleb etmiş, yirmi gün müddetle mua meleli gıyab karannın ilânen tebliği ne ve davacınm listesini verip getireceği şahidlerin gelecek celse dinlenmesine karar verilerek mahkeme günü 19/5/938 perşembe saat 15 e talik edilmiş ve gıyab kararımn bir nüshası mahkeme divanhanesine asılmış olduğundan tarihi tebliğden itibaren beş gün içinde itiraz etmeniz, aksi halde mahkemeye kabul olunmıvacağımz tebliğ yerine geçmek üzere ilân olunur. Pazarlık Suretile Eksiltme İlânı Bingöl Nafıa Müdürlüğünden: 1 Eksiltmiye konulan iş: Bingöl İli merkezi olan Çapakçurda yapılacak hükumet konağı inşaatı olup keşif bedeli t 46607 » lira « 91 » kuruştur. 2 Eksiltme 30/4/938 cumartesi günü saat 15 te Çapakçurda Nafıa Müdürlüğü odasmda açık pazarlık suretile yapılacaktır. 3 Eksiltme şartnamesi ve buna mütefejrri evrakı istekliler Ankara, Elâzığ, Tunceli ve Bingöl Nafıa Müdürlüklerinde görebilirler. 4 Eksiltmiye girebilmek için; isteklilerin «3496» lira muvakkat teminat vermeleri ve kanunî vesikaları haiz ve Nafıa Vekâletinden alınmış yapı ışleri müteahhidlik vesikasmı ibraz etmesi lâzımdır. 5 İstekliler ikinci maddede yazılı saatten bir saat evveline kadar Komisyon Reisliği odasında hazır bulunmaları muktazidir. ( 2040 ) Dr. IRFAN KAYRA Her gün öğleden sonra saat 3 ten 7 ye kadar Belediye, Binbirdirek Nuriconker sokak No. 8 10. Röntgen mütehassısı MESHUR TAMAMLANDI Dört mükemmel cild teşkil eden bu emsalsiz eser, 1600 sahife, 7500 resim ve tablodan murekkebdir. Şarkm ve garbm en meşhur simalarının hayat ve eserlerini bu kıymetli Ansiklopedide bulabilirsiniz. Çok sağlam ve nefîs bir şekilde cüdlenen bu eserin beher cildi 275 kuruştur. E>ört cildi birden almak istiyenlere tekmll eser 10 liraya gönderilir. Posta havaIeslle 10 lira gönderenlere tam kolleksiyonları derhal gönderilir. Kendinizi bu | emsalsiz eserden mahrum etmeyiniz. ADRES: istanbulda, Ankara caddesinde ( YEDiG'ÛN ) neşriyat direktörlUğü