19 Eylül 1937 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 8

Akdenizde emniyet tedabirine iştirakimize dair kanun ittifakla kabul edildi tBaştarafı 1 tnci sahifede] Bu lâyihalar tetkik için Hariciye ve Millî Müdafaa encümenlerinden müte şekkil muhtelit encümene havale olundu ve encümenin tetkikat yapması için celseye ara verildi. Büyük Millet Meclisi dün toplandı CUMHURİYET Akdeniz emniyeti Türkiye Büyük Millet Meclisinde IBaşmakaleden devam] Başbakanm, bugün pek güzel tebarüz ettirmiş olduğu veçhile son korsanlık hâdiseleri neticesinde Akdenizde emniyeti korumayı üzerlerine almış olan devletlerin deruhde ettikleri vazifeler bu devletlerin imkân ve kudretlerile coğrafî vaziyetleri bakımından en samimî şekillerde taksim ve tevzi edilmiştir. Açık denizdeki emniyeti büyük iki devlet kendi üzerlerine almışlar, dığerleri icabında ve imkân nisibetinde bunlarm muzaheretini kabul ile beraber ikincilerin asıl kendi kara sulannda vazife görrneleri esası takarrür eylemiştir. Her tarafın kendi imkânile mukayyed ve miitenasib bu teşriki mesaide en tam ve en samimî bir ahenk vardır. Nihayet Akdeniz emniyetinin şimdıki halde yalnız korsanlık vak'alarına karşı korunması bu denize aid daimî ve kat'î emniyete dair müstakbel tedbirlerin filî bir mukaddemesi olmak itibarile de fevkalâde büyük bir ehemmiyeti haizdir. Herhalde meselenin şimdıki şeklinde dikkate en lâyık olan noklası korsanlık hareketlerini takim ve iptal esasında toplanan Nyon ve Cenevre anlaşmalannm harbi değil, sulhu istihdaf ciddiyetindedir. Tunceli hâdisesi kapanırken îsmçt inönü dün Mecliste harekâtın neticesini anlattı Asiler tenkil edilmiş, mücrimler mahkemelere verilmiştir. Kahraman Türk ordusu şefkatle hareket etmiştir. Cumhuriyet idaresi oradaki vatandaşları refaha kavuşturmağa devam etmektedir [Baştarafı 1 inci sahifeie] Orada Kutuderesi, Kalan deresi Do Jik, Babadağı ve saire gibi isimler vardır ki, sadece bu isimierin telâffuzu ve eskiden birçok seferlerin bunlardan biri etrafında kördüğüm olup kaldığını, bahusus, isyan edenlerin bunlardan biri içinde sığınarak aşılmaz bir melce halinde maksadlanna muvaffak olduğunu ifade ederdi. 19 Eylul 1937 Dün kabul edilen kanunların metni Ankara 13 (A.A.) B. M. Meclisinin bugünkü içtimamda kabul edilen kanun lâyihaları şunlardır: Akdenizde korsanlık ef aline karşı ittihaz edilen müşterek tedbirler hakkında Nyon anlaşmasına ve zeylinin tasdikına daır kanun lâyihası, 1 İspanyada mücadele halinde bulunan taraflardan hiçbirine aid olmıyan ticaret gemilerine, denizaltı gemileri tarafından Akdenizde îs panya ihtilâfı münasebetile vaki o lan korsanlık efaline karşı alına cak müşterek tedbirler hakkında Nyon'da 14 eylul 937 tarihinde Türkiye, Büyük Britanya ve şimalî İrlanda Birleşik Krallığı, Bulgaristan, Mısır, Fransa, Yunanistan, Romanya, Sovyetler Birliği, Yugoslavya arasında imza olunan anlaşma ile buna müzeyyel ve denizüstü gemi lerinin ve hava kuvvetlerinin kor sanlığına karşı tedabiri mutazamrnın olarak Cenevrede 17 eylul 937 tarihinde ayni devletler arasında akdedilen Nyon anşlaşmasının mütemmim eczasından bulunan anlaşma kabul ve tasdik edilmiştir. 2 Bu kanun neşri tarirn'nden muteberdir. 3 Bu kanun hükümlerini icraya İcra Vekilleri Heyeti memurdur. Nyon anlaşmasının maksadı ve onun yüklediği mükellefiyet hududu dahilinde kalmak şartile anlaşmalar akdi için hükumete salâhiyet verilmesi hakkında kanun lâyihası, Madde 1 Nyon anlaşmasının maksadı ve onun yüklediği mükellefiyet hududu dahilinde halmak şartile anlaşmalar akdi için hükumete salâhiyet verilmiştir. Madde 2 Bu kanun neşri tarihinden muteberdir. Madde 3 Bu kanun hükümlerini icraya İcra Vekilleri Heyeti memurdur. kurtarmıştır. Ancak bazan sulh zama nında da öyle filî harb hareketleri olur ki, bunlar piratlığın tam vasıflarım irae etmiyen ve neticeleri itibarile ayni zararlan müeddi olan vak'alar şeklinde tecelli eder. Ve devletleri tedafüî tedbirler ittihazına ve bu hareketleri doğrudan doğ ruya piratlık telâkki etmeğe sevk ve icbar eder. duğu Nyon anlaşması yüksek tasvib tasdikınıza arzedilmiştir. ve Anlaşmanın esasları Bu anlaşma biraz evvel bahsettiğim piratlık vak'alanna karşı âkidlerin mütesanid olarak hareketlerini temin eden bir kaç prensip maddesinden sonra ahnacak tedbirlerin bilfiil cereyam ne yolda vuku bulacağını gösteren hükümleri ihtiva etmektedir. Bu hükümlere göre garbî Akdenizde Treniyen mıntakası haric olmak üzere emniyetin murakabesi kara sulan dahilinde ve açık denizde Ingiliz ve Fransız filolarına bırakılmış ve şarkî Akdenizde de karasularının murakabesi he: ahildar devletin kendisine ve açık denizlerde Adriyatik müstesna olmak üzere anlaşma ahkâmının tatbikı gene Ingiliz ve Fransız filolarına verilmiştir. Akde nizin şarkında bu fılolar harekâtta bu lunduklan esnada sahildar devletlerden onların malik olduklan vesait derecesinde bazı guna muzaheret görecekler ve bilhassa bu devletlerin karasulan içine kadar pirat gemisini takib edebilmek ve gene sahildarlann irae edecekleri limanlardan istifade eyliyebilmek haklanna malik olacaklardır. Anlaşmanın tatbikatı esnasında bir yanışlığa meydan vermemek için âkid devletlerin denizaltı gemileri Akdenizde bazı kayıtlara tâbi olarak seyrüsefer ede bileceklerdir. Isyana iştirak edenlerin zayiatı İsyana iştirak edenlerden 265 maktül vardır. 20 yaralı ve 27 yakalanmış vfl müsademe esnasında 849 kişi teslim ol « muştur. Bunlann içinde mücrim olan, bilerek fenalık yapmış olan ve birçok za • vallılann zaranna sebebiyet vermiş o « lanlar vardır. Fakat bu çalışkan ve isti « dadlı Türk halkının en çok kısmı, fesadcılann, bu fena başlann zulmünden za • rar görmüşlerdir. Bilerek bilmiyerek, muhalefet yoluna sapıp kanunun şiddetli tedibatına maruz kalmış olarak hayatla rını kaybedenler hakkında da B. M. Meclisinin teessürlerini ve bunun diğer vatandaşlara ibret olması temennilerini ifade ediyorum, zannediyorum. Parti grupu ve muhtelit encümen içtimaları Bu arahkta C. H. Partisi Meclis grupu Hasan Sakanın reisliğinde toplanmıştır. Ayni zamanda muhtelit encümen de Cemal Tuncanm başkanlıgında içtima ederek lâyihalan ve mukaveleleri ayn ayn tetkik etti. Dün Cenevrede imzalanmış olan müzeyyel itilâfname, Nyon anlaş masınm mütemmim bir cüz'üdür ve de» nizüstü gemilerile hava sefinelerinin de korsanlıklanna karşı ahnacak tedbirleri ihtiva etmektedir. Encümen, Meclise ayn ayn verilmiş olan bu iki anlaşmanm tasdikına mütedair kanun lâyihalarını bir lâyiha şeklinde tavsiye etti ve hükumete bu mevzuda anlaşmalar akdine salâhiyet veren ve Hariciye Vekâleti tarafından hazırlanmış olan lâyiha da dahil olmak üzere hepsini millî menfaatlere uygun buldu. Muhtelit encümenin bu toplantısmda Millî müdafaa Vekili General Kâzım Ozalp ve Hariciye Vekâleti vekili Numan Menemencioğlu izahat verdiler. Türk ordusu ve jandarmasının muvaffakiyeti .r, lkinci celsede Meclisin ikinci celsesi Abdülhalik Rendanm riyasetinde saat 1 7,30 da toplandı. Salonda büyük bir dinleyici ka labalığı vardı. Bundan başka Meclisin önündeki caddeyi de kesif bir halk ka labalığı doldurmuş bulunuyordu. Anlaşma müddetle mukayyed değil Nihayet, müddetle mukayyet olmıyan bu anlaşma her âkidin bir aylık müte kaddim ihbar ile çekilmesi imkâmnı derpiş etmekte ve bu takdirde diğer bir her hangi âkide de bu çekilme gününden evvel haber vermek suretile ayni zamanda taahhüdaüna nihayet vermek hakkım bahşeylemektedir. Nyon anlaşmasının sekizinci maddesi mucibinc* bu anlaşma ile beynelmilel taahüdata hiçbir veçhile halel gelmemekte olduğunu ayrıca kaydetmek isterim. Arkadaşlar, «Nyon» anlaşmasının imzası esnasında bu anlaşmada yer bulmamış olan diğer bazı noktaların müzakeresine devam edilerek müzeyyel bir itilâf daha akdine çalışılacağı tekarrür etmiştir. Bu ikinci anlaşma da birincisinin eczayı mütemmimesinden olmak üzere bu gece Cenevrede ayni devletler murahhasları tarafından imza edildi. îşte yüksek meclisinizden tetkik ve tasdikini rica ettiğim ikinci metin de budur. Denizaltı piratlığmm, denizüstü gemilerile tayyarelere de teşmilini istihdaf e den bu itilâfname «Nyon» anlaşmasının hudud ve esasları dahilinde ve memle ketimize ayni mükellefiyetleri tahmil eder şekilde akid ve imza edilmiştir. Cumhuriyet hükumetinin, büyük meclisinizce tasvib edilmiş olan siyasetine uygun telâkki ettiğimiz Nyon anlaşmasile müzeyyel Cenevre anlaşmasını kabul ve tasdik buyurmanızı rica ederim.» Bunu müteabb Başvekil İsmet İnö nü, çok mühim olan ayn sütunumuzda münderiç buhınan nutkunu irad etti: Başvekilin sık sık alkışlarla kesilen ve gene uzun alkışlar arasında nihayet bu lan beyanatmdan sonra maddelere geçildi ve lâyiha ittifakla kabul olundu. Nyon anlaşmasının maksadı ve tahmil ettiği mükellefiyet hududu dahilinde kalmak şartile anlaşmalar akdi için hüku mete salâhiyet veren kanun lâyihası da müzakere ve kabul olunduktan sonra Başvekil İsmet İnönü tekrar kürsüye gelerek Tunceli vak'aları hakkında, mühim izahat veren bir nutuk daha irad etti. (Bu nutuk da ayn sütunlarımızdadır.) Bundan sonra reis Abdülhalik Renda, 1 teşrinisani pazartesi günü toplanmak üzere Meclis içtimaına nihayet verildiğini bildirdi. Kabul edilen kanunlar pazartesi günü Resmî Gazete ile neşredile cektir. Meclis toplantısmda bulunmak üzere gelen meb'uslar Tarih Kurultayma işti rak etmek için bu akşam muhtelif tren lerle İstanbula hareket ettiler. Lâyiha kabul edildi Bu celsede muhtelit encümenin maz batalan okundu. Hariciye Vekâleti ve kili Numan Menemencioğİu, lâyihanın müstaceliyetle müzakeresini hükumet namma teklif etti. Teklif ittifakla kabul olundu. Menemencioğlunun beyanatı Reis, lâyihanın heyeti umumiyesi hakkmda söz istiyenler olup olmadığmı sordu. Numan Menemencioğİu kürsüye geldi ve şu beyanatta bulundu: « Muhterem arkadaşlar, İspanyada bir seneyi mütecaviz bir zamandanberi cereyan eden kanlı hâdiider hepimizin teessürle takib edegel Jiğimiz bir facia halini almıştır. Zaman zaman harice sirayet etmek ıstidadını gösteren ve bütün devletleri büyük bir teyakkuza sevkeden îspanya dahilî îharbi son aylarda bir de Akdenizde ticaret gemilerinin emniyet ve masuniyeti meselesini ortaya çıkardı. Bir aydan kısa bir zamanda Akdenizin garbından ta Çanakkale Boğazı ağzına kadar muhtelif noktalarda muhtelif bay raklan taşıyan ticaret gemilerinin gayriinsanî bir şekilde torpillenmesi, bu hu susta müşterek tedbirler ittihazını âmir görünmüştür. Ingiltere ve Fransa hükumetleri alâkadar devletleri bir toplantıya davet initiativini aldılar. Davete icabet eden altı Akdeniz ve üç Karadeniz sahildarı devletin murahhas lan 10 eylulde Cenevre civannda Nyon şehrinde toplandılar. Mevzuu müzakere hüviyetini bildirmeksizin harekâtı harbiyede bulunan ve bu harekâtı beynelmilel kabul edilmis usuller haricinde gayriin sanî olarak icra eden denizaltı gemilerinin İspanyada mücadele halinde bulu nan taraflardan gayri devletlere aid ticaret gemilerine tecavüz etmelerini me nedecek tedabiri ittihaz etmekti. Bu yolda hareket eden denizaltı gemilerinir: pirate telâkki edilerek kendilerine o yolda muamele yapılmas: konferansa yapı lan teküfin esasmı teşkil ediyordu. Malumuâliniz olduğu üzere ta 19 un cu asrın ortalarına kadar korsanhk ve piratlık vak'aları açık denizlerde seyrü sefer emniyetini selbetmiş ve nihayet mületlerın birbirlerile olan münasebetlerı sıklasarak medeniyet bütün insaniyetin müşterek bir malı olduktan sonra aradaki rabıtalann en iyi yolları olan açık denizleri münferid tecavüz vak'alarından te mizlemek kat'î bir ihtiyac halini almıştı. 1856 da Paris muahedesinde korsanhğm ilgası teyid edilmiş ve umumî hukuku düvel kaideleri de piratelığın men'ini esa olarak kabul etmis ve tatbikını her devletin kendi kanunlarına bırakmışh. Nyon ve hukuku düvel prensipleri Bugünkü hâdiselerin bir benzerinı 1873 tarihinde vukua gelmiş görüyoruz. Gene İspanyada bu tarihte çıkan ihtilâf münasebetile açık deniz emniyetini teh did eden vakayi cereyan etmiş ve dev letleri bu tedbirleri ika edenlere karşı piratlık ahkâmını tatbika mecbur etmiş ti. Nyon konferansı da mesnedini bu hukuku düvel prensiplerinde, tarihin bu misalinde ve ayni zamanda da 1930 ve 1936 senelerinde tahtelbahir harblerinin tanzimine dair Londrada akd ve imza edilen bir mukavele ve onu miiey yid prose verbal ahkâmında bulmuştur. Türkiye Cumhuriyetinin yüksek meclisince kabul ve tasdik olunan 327 nu maralı kanunla, iltihak etmiş olduğu 1936 Londra prose verbail denizaitı gemilerinin bir takım tedbirlere müracaat etmeksizin ticaret gemilerinı batıramıyacağını ve bu hususta denizüstü gemileri nin tâbi olduğu hükümlere tebaiyet etmesi lâzım geleceğini müeyyid bulunmak tadır. Cumhuriyet ordusu ve zabıtası, bu hâdise esnasında yaptığı takiblerde hurafe olarak zihinlerde yerleşen nekadar u çurum halinde dere ve nekadar çıkılmaz dağ varsa hepsini Ankara sokaklan gıbı baştanbaşa geçmişlerdir. (Alkışlar) Ka Cumhuriyet ordusunun tatbikatta şefkati nun götüren ordu, jandarma neferlerinin ve ordudan bir neferin ayak basmadığı Arkadaşlar, hakikati, Türk milletine Son mukavelelerin tetkik ve tasdikı yer, inmediği dere ve çıkmadığı tepe olduğu gibi söylerken bulunduğu gibi, için Türkiye Büyük Millet Meclisinin yoktur. (Bravo sesleri, alkışlar). bu kadar uzun süren ve cumhuriyet ka fevkalâde bir içtimaa çağınlmış olması nunlannı behemehal yürütmek için gösProgramımız ilerliyor keyfiyeti de meselenin yalnız Türk milCumhuriyetin ıslahat ve imar progra terilen azim, şiddet karşısında bile zayiaetine has dahilî safhasmı teşkil eylemektın binnetice hafif olmasına dikkatinizi tedir. Türkiye Büyük Millet Meclisinin mına muhalefet eden bütün engeller or celbetmek isterim. Silâhlar çok müessir ve ve bütün memleketin ve milletin itimadı tadan kaldınlmış ve program bir an fa silâhlan kullanmak için hiçbir tereddüd nı bihakkın haiz olan İsmet İnönü hü sıla vermeksizin ilerletilmekte buluamuş olmadığı halde isyan edenlere karşı silâh kumeti teşkilâtı esasiyemizin sarih bir tur. kullanan ordu heyetleri ve cumhuriyet Bugün orada yapılmakta olan yol hususiyetinden dolayıdır ki Büyük Miljandarması bir hayatı kurtarmak için ve let Meclisinin içtimaa davetini Cumhur lar, kışlalar ve karakollar, mektebler, hü korumak için ve içtinab kabil olan bir zareisi Büyük Başbuğ Atatürkten rica et kumet konaklarile memleketin en mamur ran ika etmemek için son derece şefkatle, ve en ziyade iş içinde bulunan bir muhimiştir. kuvvet içinde mündemiç olan şefkatle tinin manzarasmı görmek size, hepimize dir ki, zayiat böyle mahdud sahaya inhiFilhakika teşkilâtı esasiyemiz muci zevk verse gerektir. (Alkışlar) sar etmiştir. bince millet kuvvetlerinin kâffesini nef, . Verilen zayiat sinde cemetmiş olan Türkiye Büyük Mücrimler tabii olarak Arkadaşlar, mukavemet vaziyetini berMillet Meclisi teşkilâtı esasiyenin saramahkemelere verilmiştir hati iktızasınca bu gibi haricî mukavele taraf ertikten sonra, halkın refah ve ser Büyük Millet Meclisinin memnun o Ierde dahi hal ve akdi yalnız ve münha bestisi için takib edilen programa devam lacağına eminim. îsyana iştirak eden asıran kendisine aid olan en büyük millet ediyoruz. Bu vaziyeti size arzederken ya şiret reislerinin hepsi mahkemeye veril • ve devlet müessesemizdir. İşte Türkiye zın başındanberi devam eden faaliyette mişlerdir. Umumî, tabiî olan adliye Büyük Millet Meclisi teşkilâtı esasiye kaçınılrnası mümkün olmıyan insan za mahkemesine verilmişlerdir. Bunlar. hâmizin bu kuvvetli kaidesine tevfikan fev yiatımn da neden ibaret olduğunu; ol kimlerin vereceği hükümlere gSre, Cutiv duğu gibi söykmek isterim. Dün akşama huriyet kanunlarının kendileri için işaret kalâtfe içtimaa davet olunmuştu. kadar yani İ7 eylule kadar Dersim ha ettikleri hükümleri hâkimlerin ağızların Bugünkü izah ve müzakerelerde görekâtının başmdan itibaren verilen za dan işiteceklerdir. rülmüş olduğu üzere bu hâdise yalnız yiat şudur: Arkadaşlar, cumJıuriyet kanunlarının surî bir rasime icrasından ibaret olmayıp Subay: 1 şehid, 4 yaralı. ancak refahı, tımranı, iyi geçinmeyi he Türkiye Büyük Millet Meclisi kendisine def tutan hükümlerini yürütmek için çeEr: 28 şehid, 46 yaralı.;arzolunan meseleyi enine boyuna tetkik rin şartlar içinde alınan müspet neticeleBekçi: 1 şehid, 1 yaralı. etmiş ve kılı kırk yaran bu tetkiklerden re ermek için cumhuriyet idaresinin kuvKumandanlarımıza hürmet sonradır ki teklifleri kabul ile kanun lâvetli olduğu kadar şefkatli ve adaletli yihalarını tasdik eylemiştir. Arkadaşlar, cumhuriyet kanunlannm olduğunu göstermek itibarile Tunceli Teşkilâtı esasiyemizin bir kısım hari hükümlerini yerine getirmek için aziz hâdisesi en son ve en mukni bir misal olcî münasebetler için koymuş olduğu bu canlannı severek ve vatan uğrunda feda muştur. (Şiddetli alkışlar, bravo sesleri). kaidenin derin isabeti Büyük Meclisin eden subay vc er bütün vatan evlâdla Balıkesir köylerinde iki bugünkü içtimamda bütün sarahat ve sa nnı huzurunuzda hürmetle yadederim. Bu vazifeyi ifa etmek için bütün kudret cinayet mimiyetile görülüyordu. lerini aşkla sarfeden cumhuriyet ordu Balıkesirin Gövemli köyünden Ka . Bu yaz günlerinde memleketin her tarafındaki meb'uslanmızm kırk sekiz sunun ve cumhuriyet jandarmasının, ku rakavakoğullarından Muharrem oğlu saat zarfında Ankarada toplanmış olma mandanlanna, subay ve erlerine takdir 17 yaşlanndaki Bekir, ayni köyden Receb oğlu Mehmed ve Kâmil oğlu Ya lan hiç de beyhude bir külfet oîmadığı ve şükranlanmızı ifade ettiğim zaman B. kub tarafından bıçakla sol kaburgaları nı Meclis azalan da, hükumet de büyük M. Meclisinin asil hissiyatını ifade etmiş arasmdan yaralanmıştır. memınuniyetlerle takdir ve müşahede ey olduğuma eminim. (Bravo sesleri, alkışGene Balıkesirin Küçükbostancı kölemekte idiler. Meb'uslarımız ve hüku lar). yünden Ahmed oğlu Mehmed ayni köymetimiz bu fevkalâde içtimadan sonra Arkadaşlar, bütün bu hareket esna den Salim oğlu 17 yaşlarındaki Cerna Ankaradan sulh davasma hizmet etmiş sında isyana iştirak eden, iğfal edilmiş leddinle kavga etmiştir. olmak kanaat ve memnuniyetile ayrılı zavallılarda vuku bulan zayiatı olduğu Bunlardan Mehmed, Cemaleddin ta rafından tabanca ile yaralanmıştır. yorlar. YUNUS NADİ gibi size söyliyeceğim: Nürenberg'de yapılan muazzam geçid resmi Nyon konferansı, îspanya hâdisatı dolayısile hali harbin vücudünü kabu! etmemek ve ispanyada mücadele halinde bulunanlara muharib hukuku tanıma makla beraber Londra anlaşmalan esas larını bu piratlık harekâtına karşı ittihazı her devletin salâhiyeti cümlesinden olan tedabirle mezcederek îspanya işlerine ademi müdahale prensipini îspanyada hali mücadelede olan taraflardan gayn devletler gemilerinin masuniyetini temin edecek usullere istinad ettirerek tesbit ve kabul etmiş bulunuyor. 14 eylulde Türkiye delegesi Hariciye O zamandanberi en müessir şeklinde Vekili Doktor Arasın İngiltere, Bulgaristan, Mısır, Fransa, Yunanistan, Ro tatbik edilmiş olan bu hüküm ve kaide ler, sulh zamanlarında denizleri piratlık manya, Sovyetler Birliği ve Yugoslavya denilen bu kurunuvustaî tecavüzlerden murahhaslarile birlikte imza etmis. ol Verilen reyler Ankara 18 (A.A.) B. M. Mec lisinin bugünkü toplantısmda Nyon ar laşması ve zeyli 364 ve mezkur anlaş manın maksad ve mükellefiyeti hudu dahilinde kalmak şartile anlaşmalar a1 için hükumete salâhiyet verilmesine r1 kanun lâyihası da 371 reyle kabul ' miştir. !e tor^nan Nasyon^l Sosyalist kongresi münasebetile Alman amele teşkilâtı büyük bir geçid resmi ':i resim Alman Devlet Reisi Hitler'in önünde yap'iin bu mua^ram geçid resmini göstermektedir.