30 Nisan 1937 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 6

CUMHURIYET 30 Nisan 1937 Bîr Bulgar diplomatmın ifşaatı nasıl öldürüldli? ((Enver Paşa 500 atlısı ile Ruslar tarafından sanîmıştı. Bu istedi...^ muhasarayı yr * Sofyada çıkan «Solovo» gazetesmd aslen Makedonyah oîup uzun müdck! Hariciye memurluklannda bulunmuş o lan eski Bulgar dıclcmatlanndan T . Karayavcf, «Enver Paşan.n ölümü etrafında bir efsane» basl.ğüe şu satırları ya zıyor: «Şüphe yok ki Enver büyük şahsiyetlerden biridır ve bu ıtıbarla hayatı etra fında bırçok efsaneîer söylenmektedır. Geçen gün Viyanada çıkan «Neues Wiener Jurnal» de bir yazı vardı. Ben bu yazıya aşağıdaki satırları ekliyerek son vermek isterim: Enver Paşa ıle arkadaşlarının selâmet' firarda buldukları sırada hükumet ıdaresini Mustafa Kemal Paşaya tevdi ettikleri doğru değıldir. Rusya tarikile kaç tıkları da hakıkate mugayirdır. Türkiye idaresi o zaman Damad Ferid Paşaya tevdi edılmişti. Bu adam bilâhare Paria konferansında Türkiye mümessili olarak bulundu. Mustafa Kemal Paşayı bundan sonra Anadoluda meydana çıkmış görüyoruz. Orada o kadar büyük bir muvaffakiyet gösterdi ki bu, memleketinin nrukadderatı üzerinde amil oldu. Kaçan Türk liderlerinden Enver Paşa ile Dr. Nazım Moskovada kaldılar; Talât Paşa da ikinci derecede bulunan bazı genc Türklerle Berline gelmişti. Ben o zaman kcndisile Berlindeki Uladştrase'da kâin evinde sık sık görüşüyordum. Cemal Paşa da diğer yol arkadaşlarile Efganistana geçmiş ve orada Efgan askerî işlerini ıslah etmeğe koyulmuştu. Arkadaşları da mülkî işlerin organizesile meşguldü. Malum olduğu üzere Talâtı Berlinde öldürdüler. Cemal Tıfliste ve Prens Said Halim de Romada öldürüldü. Enverin mukadderatı hakkmda da aşağıda izahat vereceğim. Enverin Türkistana sokularak Tür kistan, Buhara ve Hıve gıbi Orta Asya memleketlerindeki halkı uyandırdığı ve Buhara Emırini uzaklaştırarak hayatının sonlarına doğru kendisini bir Türk Müslüman devletinin Emiri ilân etmeğe mu vaffak olduğu doğrudur. Fakat Enver Paşa, kısa süren bu muvaffakiyetini ayni zamanda bu havalide dahılî harblerin doğurduğu açlığa medyundur. Çünkü; bu havalideki dahiü harbler pamuk tarlalarının mahsullerini ve demiryollannı tahrib ve mahvetmişti. Halbuki bu havalideki halk ötedenberi pamuk vererek zahire almakla geçin mekteydi. Enverin 100 bin ath topladığı efsanedir. Askerî davayı ve hele süvarinin ne demek olduğunu bilenlerce bu derhal teslim edilir. Enverin uzun süren ilk muvaffakiyetleri Moskova hükumetinin henüz beyaz Rus generallerile uğraşması ve Orta Asya için ayrılmış bir askerî kadrosu bulunmamasmdan ileri gelmiştir. Bilâhare Moskova hükumeti oralara askerî kuvvetler göndermeğe ve oralarda teşkilât yapmağa başlayınca Enver nihayet dar bir sahada beş yüz ath ile mu hasarada kalmış bulunuyordu. Artık meyus bir haldeydi. Muhasara çemberini yararak kendisine yol açmak mecburiyetinde kalmıştı. İşte böyle bir taarmzda maktul düştü. Bu kendini beğenmiş adamın feci akıbeti 1921 sonlannda veya 1922 zarfmda vuku bulmuştur. Bu satırlardan pek iyi anlamak mümkündür ki Viyana gazetesinin Enver Paşanın Ejova ve arkadaşlarının gizlice ve Tatar kıya fetinde yatak odasına kadar sokularak kendisini boğdukları hakkındaki yazısı da bir efsanedir. Eski müşirin vaktile Sudanda gördüğü mühim ve 3000 metrodan kendini atan Clem John yere tehlikeli bir vazife îki oyuncu münasebetsiz İzmir (Husu yaklaştığı zaman paraşütünü açtıysa da fayda sî) Şehrimize, hareketlerinden dolayı vermedi ve yere çarpılarak öldü hafıdesıni görmeğe mahkemeve verildi gelen eski müşirlerKonya (Hususî) Çocuk Esirgeme Kurumu menfaatine ıkı maç yapmak üzere şehrimize davet edılen Eskişehir İdman Yurdu takımmm buradaki karşılaşmaları muhitte hiç te iyi tesirler bırakmadı. Bırinci oyunu Eskişehir ve Konya İdman Yurdu takımları yaptılar. Birinci devreyi 3 0 galib bitıren misafirler ikinci devrede 3 1 galib vaziyetindelerken hakemin verdiği penaltı cezasını kabul etmediler. Bunun üzerine hakem muteriz oyunculardan birini oyundan çıkarmak istedi. Birçok münakaşalardan sonra oyuna başka bir hakemle devam etmek mecburiyeti hasıl oldu. Eskişehir Idman Yurdu bu maçtan iki gün sonra Konya Gencler Birliğile karşıalştı. Çok sıkı ve heyecanlı bir şekılde devam eden maç 3 3 berabere vaziyetmde iken Konyalılar fırikıkten bir sayı daha yapmağa muvaffak oldular. Bunun üzerine oyun çok hırçm bir hava içmde cereyan etti. Eskişehirli oyunculardan ıkısı halka karşı münase betsız işaretlerde bulundukları iddia sile cürmü meşhud mahkemesine sev kedilınce oyun yarıda kaldı. Cereyan eden mahkemede suçlular dan birinin cürmü sabit görülmediğin den beraet ettı. Diğerinin başka suçu olup olmadığmm bildirilmesi yıldırım telgrafile Eskişehire soruldu ve olmadığı cevabı üzerine bu seferlik mahkumiveti cihetine gıdilmemesine karar ve rildi. den Abdullah (Paşa) nın vefat ettiğini bildirmiştim. Merhumun cenaze si tahnit edilmistir. Bugün merasimle vapura verilecek ve Merhum Abdullah İ s t a nbula gönderi lecektir. Geçen'.erde vefat eden müşir Izzet (Paşa) dan sonra Müşir Abdullah (Paşa) nın da vefatile, tarihe karışan bir devrin son adamları da aradan çekilmiş bulunu yor. Abdullah (Paşa) kıymetli Generallerimizden Sedadın kayınpederidir. Kendisi 86 yaşında ölmüştür. Vaktile Abdülhamıdın maıyeti senıye erkânıharbiye müşirliğinde bulunmuştur. 1908 inkılâbın Solda dan sonra saraydan ayrılmıştır. PaŞa Konyada gürültülü bir futbol maçı Merhum Abdullah Paşanın hayatı Kuş olmak sevdasının hazin akibeti Clem John uçarken, parken alınmış bir enstantane Meşrutiyetten sonra îşkodra, daha sonra Edirne ordusu kumandanlığına ta sağda kurşun gibi yere çaryin edilmistir. Balkan Harbinde kendisine şark ordusu kumandanhğı verilmiş ve bu esnada Şurayi Devlet reisi Kâmil (Paşa) yı ziyaretle, müttefik Balkan devletlerine karşı askerî hazırlığımız ol madığından ne yapıp yapıp bu harbın önüne geçilmesini teklif ettiği ve Kâmil (Paşa) nın da: îki senedenberi, dünya matbuatı, kuş adam Iâkabı verilen Clem John isminde genc bir Amerikahnın vücudüne bezden kanadlar bağlamak suretile yaptığı uçuş tecrübelerinden zaman zaman bahsedi yorlardı. Kuş adamın bu tecrübelerini, sütunlarımızda biz de birkaç defa mev zuu bahsetmiştik. Kendi icad ettiği kanad şeklindeki uçma aletini mütemadiyen tekemmül ettirmeğe ve günün birinde, bu takma uzuvlarla, ufkî olara kuzun mesafelere kadar gitmeğe çalışan Clem John, birkaç gün evvel, Fransada yaptığı bir uçuş esnasında rjaraşütünün açılmaması yüzünden, Vincennes tayyare meydanına düşerek feci bir surette ölmüştür. nadlarile yapacağı uçuş tecrübesi teşkil ediyordu. Bu itibarla, kuş adamın uçuş tecrübesi en son bırakılmış ve Clem John, tayyaresine binip havalandığı zaman, bu iki yüz bin kişilik kalabalığın gözleri hep ona çevrilmişti. Tayyare, yanm saatlik bir uçuştan sonra üç bin metroya yükseldiği zaman, tayyareden, beyaz bir cismin aynldığı görüldü. Fakat bu beyaz cisim, muva zene kanununa meydan okurcasına yerle gök arasmda uçuyor, hızlı bir sukutla yere doğru inmiyordu. Kuş adamın kanad • ları faaliyette idi. Kuş adam, kanadları farkedilecek kadar yere yaklaştığı zaman paraşütünü açtı, seyirciler bu cür'etkâr genci şiddetle alkışladılar, fakat paraşüt açılmadı, Clem John'un başının üstünde, büklüm büklüm çırpındı kaldı. Seyircilerin alkışlan ve bravo sesleri, Merhum Enver Paşa Gazeteye gb're bu adamlar Enveri boğduktan sonra 100 bin kişilik ordusu içinden izlerini belli etmiyerek kaçmışlardır. Enver daha sağlığında kendi ölümü hakkmda birçok şayialar çıkararak düşmanlannı şaşırtmaktaydı. Fakat, bu son şayia üzerinde Rus hükumeti meselenin hakikat olduğunu anlamıştı. Çünkü; üzerinde o zaman Berlinde yaşamakta olan Ayvalıkta yeni bir kulüb karısına hitaben yazılmış bir mektub ve Ayvalıkta durgunlaşan sporu canlanparmağında mühür olarak kullandığı bir dırıp yeni bir hız vermek maksadile ve yüzük bulmuşlardı. birkaç spor muhibbınin teşebbüsile teBunları Rus resmî kaynaklarından el şekkül eden Akınspor kulübü 4 nisan de ettiğim malumata göre tesbit ediyo gününde açılma törenini kendi alanınrum: O zaman Berlindeydım. Rus elçi da yapmıştır. Bu münasebetle, bu yeni teşekkül, liği sekreterlerinden biri bana o zaman Balıkesır İdman Birliğini davet ederek Rusyayı çok önemli bir surette meşgul dört bin kişilik bir seyirci kütlesi önüneden bu büyük dava hakkında Rus er de çok samimi maçlar yapmıştır. Bu yeni kulübün futbol, güreş. atlekânıharbiyesinden gelen bir telgrafı okutizm ve denizcılik şubeleri vardır. muştu.» Sırf spor seven genclerin gayret ve yardımlarile teşekkül eden Akınspor ECNEBt MEHAFİLDE kulübüne çalışmalarmda sonsuz başarılar dıleriz. tngiliz büyük elçisi T. S. K. İstanbul bölgesi voleybol aBeynelmılel kömür sergisinin küşa janlığmdan: dmda hazır bulunmak üzere Ankaraya Hüâl İstanbulspor saat 15 hakem giden İngiliz büyük elçisi Sır Percy İlhamı Polat. Lorrain dün sabah İstanbula dönmüş Eyüb Anadolu saat 15,30 hakem İltür. hami Polat. Bulgar kançılarlığı Voleybol müsabakaları Alemdar caddesinde (YMCA) salonunda yapıla Paskalya dolayısile Bulgar kançılaryası 30 nisandan 3 mayısa kadar kapalı' caktır. olduğunu bildırmektedir. şehrimizde Voleybol müsabakaları Beynelmilel Ticaret Odası heyeti gitti Beynelmilel Ticaret Odası reisile üç azası dün sabah şehrimizde son bir ge zinti yaptıktan sonra saat 1 de Yeşil köyden hususî tayyarelerile havalanarak Burapeşteye gitmişlerdir. Misafir heyet, Yeşilköy Hava istasyonunda Istanbul Ticaret Odası reisi ve Beynelmilel Türk Komitesi reisi Mithat Nemli, Beynelmilei Türk Komitesi Kâtibi Umumisi Galib Bahtiyar, Ticaret Odası erkânı ve bazı ecnebi mümessıller tarafından uğurlan mıştır. Heyet reisi Dr. Fentener hareketinden evvel kendilerini teşyie gelenlere gösterdikleri misafirperverlikten dolayı son biı defa daha teşekkür etmiş ve memleketimizde gördüğü ilerleme hamlelerinden hayranlıkla bahsederek ilk fırsatta hükumet merkezimiz Ankarayı da ziyaret etmek arzusunda bulunduğunu söylemiş tir. Bükreşli talebelerin diinkü ziyaretleri « Ne yapalım, Sadrıazam Gazi Ahmed Muhtar Paşa ile Harbiye Na zırı Nazım Paşa harbe taraftardırlar. Buna aleyhtar olanlar ekalliyette kalıyoruz, gidip bir kere Sultan Reşadı ziyaret ediniz.» Cevabmı verdiği, Müşir Abdullahın Padişahla temasında da netice alama yınca vazife başına geçtiği söyleniyor. Anlaşılamıyan nokta, harbe muhalıf olduğu halde, şark ordusu kumandanh ğında çalışmasıdır. Clem John, 26 nisanda, Parisin Vinİzmirli doktor Esad Hatiboğlu İzmir cennes tayare meydanında yapılacak ogazetelerinde merhum hakkında şu hatılan hava mitingine iştirak etmek üzere rasını anlatmaktadır: Fransaya gelmişti. O gün, saat onda tay«Birinci Balkan harbinden sonra has belkader merhum Kâmil Paşa ile birlikte memleketi terke mecbur olarak Mısırda bulunduğum esnada Paşayı sık sık ziyaret eden meşhur Lord Kiçner, Kâmil Paşaya Abdullah Paşa hakkında şöyle bir vak'a anlatmıştı: « Şark ordunuzun kumandanlığın da korkaklık gösterdiği söylenilen Ab dullah Paşa bir nefer gibi Sudan harbinde benim beraberimde bulundu. Büyük yararlıklan görüldü, harb meydanında kendisi birkaç defa terfi etti. Harbden son ra ordumuzda kalıp zabit olmasını rica ettik, bir gün bu kahraman asker ansızın ordumuzdan kayboldu, sonra anladık ki kendi memleketi hesabına bir vazife ile içimize sokulmuş, hiç böyle bir adam korkak olur mu?» Büyük Harbin mütarekesinde memle kete döndükten sonra bu mesele hakkın da tafsilât almak için Paşaya bir iki defa müracaat ettim, cevab vermek istemediydi. Nihayet Bursanın istirdadından bir müddet sonra 1923 mayısında Paşa ile birlikte Bursa kaplıcalanna gittik. Birkaç hafta bir otelde kaldık, bir akşam Paşa çok neşeliydi, yanımızda doktor mer hum Asaf Derviş Paşa ve Abdullah Paşanın yeğeni Mehmed (galiba Dahiliye Vekili Şükrü Kayanın kayınbiraderi olan zat) vardı. Ben bu vak'ayı bir defa daha sordum. Gülümsiyerek cevab verdi: Uçan adam, tayyareye binmeden evvel hazırlanırken yare meydanına gelmiş ve müteaddid tayyareciler tarafından yapılan uçuşlan, akrobasi hareketlerini ve saireyi seyret tikten sonra saat 6 da, pilot Poirier'nin idare ettiği tek satıhlı tayyareye binerek havaya yükselmişti. Meydanda iki yüz bine yakın seyirci kalabalığı vardı ve o günkü hava şenliklerinin en meraklı safhasım kuş adamın, kacanhıraş bir feryad halinde bütün mey danı inletirken, kuş adam, üç saniye süren şiddetli bir inişle meydanın ortasına düşmüştü. Etraftan derhal koşuşanlar, onu, ka nadları ve vücudü darmadağın ve yarı ölü buldular. Kuş adam, hastaneye nakledilirken, otomobilde son nefesini verdi. Clem John, henüz yirmi sekiz yaşında idi. Mühendis Mektebi talebeleri İzmirde Arnavudköy Rum mektebinde bir temsil « O zaman ben Hicaz fırkası er Misafir Üniversiteliler Taksim abidesine kânıharbiyesine memurdum. Vali ve kuçelenk koyarlarken mandan müşir Osman Paşaya hükâmetŞehrimizde misafir bulunmakta olan ten Mısırda İngiliz ordusunun harekâtını Bükreş L'niversitesi talebeleri dün Üni tetkik için bir genc, muktedir erkânıharbin versiteyi ziyaret etmişlerdir. Rumen genc tebdili kıyafet ettirilip gönderilmesi em leri Universitelılerimiz tarafından hara rolunmuş, Müşir de bu işe beni muvafık retle karşılanmış ve merasim salonuna alı görmüş, bana emir verdi. Tereddüd et narak burada bir müddet alıkonulmuştur. meden kabul ettim, hemen Portsaide gitBurada nutuklar söylenerek iki milletin tim, evvelâ kömür depolarına işçi kay dostluğundan bahsedilmiş ve iki memle dedildim, on gün sonra da İngiliz ordusuket şefleri şerefine «yaşa» demek suretile na ücretli nefer gibi karıştım. Vazifem tezahürat yapılmıştır. Bundan sonra Hu bitince Hicaza döndüm, orduma rapo kuk fakükesi doçentlerinden Hüseyin rumu verdim. Müşir Osman Paşa beni Nail misafirlere fakülteyi gezdirmiştir. «Yiğit Abdullahım» diye kucakladı. O Bükreşli talebeler dün Taksime giderek zaman duyduğum şeref ve sevinci müşir abideye bir çelenk koymuşlardır. Burada olduğumda dahi duymadım. Heyete verilen ziyafet İzmir (Hususî) Memleket dahilin İzmir Mimar ve Mühendisler Birliği, de tetkik seyahatine çıkmış olan İstan misafir talebe şerefine Ankarapalasta bul Mühendis mektebi son sınıf talebe bir çay vermiştir. Talebe seyyahlar, sinden bir grup, başlarmda profesörleri Cellâd gölünü kurutma faaliyetini tet Bürhaneddm, Rıfkı ve asistan Cemal olkike gitmişlerdir. Yarın dönecek ve buduğu halde şehrimize gelmiş, burada, mesleklerini alâkadar eden tesisat ve in radan evvelâ Eskişehre, sonra İzmite geçeceklerdir. şaatı gezmişlerdir. Arnavudköy Rum mektebi çocuk haftası münasebetile bir müsamere vermiş ve çok muvaffakiyet kazanmıştır. Genc kızların bilhassa zafer perisini temsil ediş Dedi ve gözlerinden birkaç damla kafile başkanı Zagoiço bir söylev vererek dost memleket genclerinin Atatürke hay yaş ta daima kırmızı yanaklanna aktı.» * * * ran olduklarmı söylemiştir. Misafirler dün ayni zamanda Topkapı sarayını ve Merhum Müşir Abdullah (Paşa) nın Âsari atika müzesini de gezmişlerdir. cenazesi bugün îzmirden getirilerek Sırleri şiddetle alkışlanmıştır. Yukanki rcRumen talebeler bu akşam saat 21 de keci rıhtımına çıkanlacak ve saat bir busim zafer perisi tablosuna iştirak eden Eminönü Halkevinde bir «Rumen gece çukta Sirkeciden hareket edecek olan Şirküçükleri muallimleri Aziz Yamanla be si» tertib etmişlerdir. Geceye bütün Üni keti Hayriye vapurile Büyükadadaki metfeni ebedisine naklolunacaktır. versite talebeleri davet edilmistir. raber göstermektedir.