30 Nisan 1937 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 2

CUMHURİYET 30 Nisan 1937 Tarihî tefrika : 104 Yazan : M. Turhan Tan (Tercüme ve iktibas edilemez) Fuzuli nasıl haykırıyor? İçinde yaşadığı devrin ahlâkî seviyesini bir cümleye sığıştırdı: Selâm verdim, rüşvet değil diye almadılar, dedi Çünkü Tezkereci Mehmed Bey, Hünkânn yanm ağızla verdiği emir üzerine Füzuliye ufaktan dokuz akçe gündelik tahsis ettirmişti. İştira kabiliyeti bir yan bırakılırsa bugünkü rayice göre bir lira demek olan bu para, ahmak bir kâtibin Kraldan ziyade Kral geçinmek düşün cesile berata zevaidden kaydini koymas: yüzünden verilmedi, verilemedi. Füzul de pek hakh olarak teessüre kapıldı tezkerecilikten nişancıhğa yükselmiş olan Mehmed Beye meşhur şikâyetnameyi yolladı. Bir zamanlar, en büyük şairlere ne sı kmtılar çektirildiğini ve onlara ne zehirler yutturulduğunu iyi kavramak için bu edebî ve tarihî vesikayı okumak, kelime kelime tahlil etmek lâzım gelir. Biz, genc nesle bir ibret nümunesi vermiş olmak için Fuzulinin şikâyetnamesini küçük bir tenkihle buraya geçiriyoruz: Arzeder hâksari bimiktar Bendei kemterin Fuzulıi zâr Ki mukımı makamı uzlet iken Sakini kuşei kanaet iken Başıma duştu câh sevdası Zevki ehli tama' temennasıl Hevesi kesbi niknam ettım Talebi rif'ati makam ettım İstedım ki ulüvvi kadr bulam Mazhan lutfı padişah olam Bümedim kim şıkeste hal olurum Hased ehlîne payimal olurum Tama' eşrare hâdim olmak imiş Süfehaya mülâzim olmak imış Kim ki aüâh'dan iba eyler Başka dergâha ıltıca eyler Hasılı zilletu hasaret olur Rahti iımmidi ye'se garet olur [ Şehir ve Memleket Haberleri ) k m ı ilkmekteb muallimleri a p için güzel kararlar • • ı ı ı ıçın açılan kursıar Talebenin iaşesi de Vekâlet tarafından temin edildi Üniversite ve yüksek mekteblerin as kerî kamp zamanlan yaklaşmış olduğundan Fakülte Talim Taburunda hazırlıklara başlanmıştır. Mayısın haftasmda başhyacak olan askerî ders imtihanlarından sonra tabur kamp yerine taşınmağa başlıyacaktır. Üniversite kanalile Maarif Vekâleti nezdinde yapılan teşebbüsler neticesinde her yıl birçok sıkıntılara sebeb olan ye mek meselesi halledilmiştir. Hükumet kampa çıkacak yüksek mekteb talebelerinin kamp müddetince iaşelerinin temini ve bunun çok muntazam ve dikkatli bir şekilde yapılmasını alâkadarlara bildirmiştir. Bütün Üniversite ve yüksek mekteb talebelerini sevindirecek mahiyette olan bu işten maada talebele rin sene içinde yaptıklan talim esnasında muntazam bir soyunma ve duş mahalhne malik olmalan için de tetkikat yapılmış ve keyfiyet tabur komutanı binbaşı Ferid Eryürekle Üniversite arasında konuşularak asrî bir paviyon inşasına karar ve rilmiştir. Siyasî îcmal Yeni Moğol Imparatorluğu ayısın birinci günü, yanî ya a nnki gün, bütün Moğolistan •> da en büyük millî bayram oIarak çok mutantan merasimle kutlula nacaktır. Çünkü, dünyanm yansmı zaptederek tarihin en büyük împaratorlu * a ğunu kurmuş olan Cengiz Hanın dün yaya gelişinin 775 inci yıldönümü münasebetile yeni bir Moğol İmparatorluğu nun tesis edildiği ilân edilecektir. Filvaki Cengiz Hanın doğduğu 1 mayıs günü nün ötedenberi bütün Moğol ırkı tarafından tes'idi millî bir âdettir. Her sene haricî ve dahilî Moğolistandan, Mançurinin ve şarkî Türkistanın Moğollarla meskun yerlerinden binlerce murahhas dahilî Moğolistanda Cengizin doğduğu yerde toplanarak büyük merasim yaparlar. Burada Cengiz Hanın çadırı kurulur ve ortasma tahtı konulur. Bu büyük Moğol İmparatorunun neslinden olan prensler eski kıyafetlerile tah tın etrafında yer alırlar. Ecnebilerin ve hatta Çinlilerin hazır bulunmalan şiddetle memnu olan bu merasim bittikten sonra, çadır ve tahtla büyük fatihten yadigâr kalan diğer eşya develere yükletilip gayet emin yerlere götürülür. Fakat bu seneki merasim gösterişten ibaret kalmayıp ayni zamanda yeni büyük Moğol İmparatorluğunun doğuşu nu ilâna vesile ittihaz edilecektir. Zahirî surette tâbi bulunduklan Çin devleti zâfa uğradığındanberi istiklâl davasını güden Moğol politikacılan ve prensleri Mançurinin müstakil bir İmparatorluk olmasmdan cesaret alarak Moğolistanın da müstakil olması için çalışryorlardı. Japon ordularının, Mançurinin ve şimalî Çinin işgalini tamamlayıp Moğolistana sokulmalan, Moğolların millî istiklâl hareketini büsbütün kuvvetlendir mişti. Birkaç sene evvel Moğolistanın bellıbaşlı liderlerinden Prens Teh Mo ğolistanm en mühim ve zengin eyaleti Çahar'ın idarî muhtariyetini ilân etmişti. Şımdi de bütün Moğolistanın istiklâlini ilân için büyük Moğol fatihinin yıldönümü münasebetile siyasî bir kurultay toplamıştır. Bu konferans, yann, Moğol ülkesinin tam istiklâlini kararlaştırıp ilân edecektir. , Yeni Moğolistan imparatorluğunun tesis ve ilânı Mançuri împaratorluğunun üânından ziyade Uzakşarkın ahvahni kanştıracaktır. Altı yüz sene bütün Çine ve tevabiine hâkim olan Mançuların ana yurdu, adı üzerinde, hududlan muayyen ve belli bir memlekettir. Halbuki Moğolların yaşadıklan yer çok geniş olup coğrafyada bir Moğolistan gösteriîmiş olmasına rağmen hakikî sahası ve hududları belli değildir. Moğolistanın istiklâl davası, Moğol ların civar ecnebi devletlerden ve bahusus Çinin şimali garbisinden birçok yerlerin kendilerine aid olduğu iddiasına yol a çacaktır. Japonlar, kendileri gibi Turanh ırk tan saydıklan Moğollan büsbütün ya bancı bir ırk olan Çinlilere ve Avrupalılara karşı siyasî ve askerî kuvvetle müdafaa ettikleri takdirde, Asyanın yansı karmakarışık olacaktır. Şarkî Asya işleri zaten çok vahamet içindedir. Zahirde komünistlere ve ha kikatte Sovyetlere karşı, Japonya ile Almanyanm, aralannda bir ittifak akdet miş olmaları, Moskovada Japon politi kasına karşı şiddetli bir infial uyandırmışı. Yeni vaziyeti tetkik ederek siyasî ve ıskerî tedbirler almak için Moskovada oplanan konferansta hazır bulunduktan sonra, Tokyoya dönen Sovyet sefiri M. Yurenef arada gerginlik peyda eden meseleler, derhal hal ve tesviye edilmediği takdirde, mayısın üçüncü gününden tibaren Sovyetlerle Mançuri arasındaki demiryolu muvasalasmın kesileceğini bildirmiştir. Sovyetler, bu tehdidlerini ika ettikleri takdirde, Japonya ile Sovyetler arasında çok tehlikeli bir buhran çıkacaını Avrupalı müşahidler kaydediyorlar. Sovyetlerle Japonyanın arası bu kadar açıldığı bir sırada, yeni Moğol Imparaorluğunun ilânı gergınliği bir kat daha artıracaktır. Çünkü Sovyetler bu hare • ceti Japonyanın yeni bir taarruzu sayaaklardır. Maarif İdaresi ilkmekteb talebelerinin tatilde meşgul olacakları çocuk bahçelerinin miktarını artırmağa karar verdi Elkıssa ferki iktidanmı efseri kanaet ve kalibi i'tibarımı hil'ati uzlet ile müzeyyen kılıp ve temliki avalimi ma'nayı teshiri ekalimi suretten yeğrek bilüp padi şahi mülki istiğna ve hâkimi alelıtlakı memaliki fakrü fena iken cevheri zatım iktizayi tecemmül idiip ve sureti sülükümden rengi tevekkül gidip âlemi himmetten bu süruşe mülhetn oldum ve bu ma'nayı isga kıldım ki «ey gafil! Âlem sureti mazhari ilâhidir ve mehbıtı envari kuzuzati nâ mütenahidir. Her ayîne milki melekuttan münfek olmaz ve hasayisı melikten behremend olmıyan serairi melekuta destres olmaz. Lâcerem hükkâmı mülke tevessül mucibi husuli mevahibdir ve müluki asra tevassul baisi vusuli metalibdir. Elkissa bu tahrik ile dergâhi muallâ dan bir nasibe talib olup ve erkâni dev letten seadeti imdad ve şerefi is'ad bulup dokuz eflâke istiğna ederken Evkaftan dokuz akçe vazifeye kanaat kılup arz aldım ve berat için âlempenahe irsal edüp müteressid oldum. Müddeti teressud münkazı oldukta ve eyyamı intizar se rencam buldukta miijdei teşrifi beşaret yetiirdiler, bana misali meymun ve berati hümayun getirdiler.» Fuzüli, bundan sonra berati gerçekten şairane tarif ve tavsif ediyor ve o berati gösterip tahsisatım almak üzere Bağdad Evkaf idaresine nasıl müracaat ettiğini ve ne suretle kabul edildiğini anlatıyor. Bu tarihî vesikanın en canlı ve manalı tarafı da burasıdır: «İbrazi hükm için Mütevellii Evkaf huzuruna yüz ordum: Elhak müteveîli mülâkatına fursat düşmedi ve anın da meni mülâzemetine desti neyl irişme di ( l ) . Emma divani belâgetine teheccüm ettim. Çün enhasi evkatta ve ez'afi halâtta huzurlarına gittim. Bir cem gördiim ki hikâyetleri perişan. Ne safadan Kadıköy Halkevînin temsilleri Kampta yemek işleri bir levazım müdürü, bir kâtib, iaşe subayı, Üniversiteden bir memur ve Askerî Tıb okulundan bir kişinin iştirakile teşekkül edecek bir heyet tarafından tanzim edilecektir. Bu yıl kampın gene Pendikte yapılması kararlaşmışsa da Kalamış civarında sahilde Kxz Muallim mektebinde oyun kurslarına devam eden muallimlerden iki grup alâkadarlarca çok müsaid olduğu iddia Maarif idaresi, ilkmekteb talebelerinin, Bu toplantılar çarşamba günleri öğle edilen diğer bir yerin seçilmesi muhte tatil devresindeki hayatlannı da munta den sonra saat 16 dan 18 e kadar İstan Gördüm ki sualime cevabdan başka meldir. zam bir plân dahilinde tanzim etmek ve bul kız lisesinde yapılmaktadır. Burayî bir nesne vermezler ve bu berat ile haceHer yıl taburun mevcudu mühim nisbunların sokaklarda, fena ve gayrisıhhî devam eden 150 muallim ve müfettiş bı tim reva kılmayı reva görmezler. Naçar bette yükselmekte olduğundan tabur koşartlar dahilinde sürünmelerine mâni ol müddet zarfında muhtelif terbiyevî oyun terki mücadele kıldım ve meyus ve mahmutanı şimdiden su işinin halline girişmiş mak maksadile geçen sene şehrin muhte lar hakkında nazarî dersler gördükler: rum kuşei uzletime çekildim. Ben bera ve suyun Yakacıktan getirilmesi için terlif semtlerinde 16 çocuk bahçesi tesis et gibi amelî tatbikat ta yapmaktadırlar. tımdan ihanet gördüğüm için münfeil. tibat almıştır. Bu yıl kampa 3600 talebe mişti. Maarif müdürlüğü geçen seneki Beratım benden faidesiz azab çektiği için çikacaktır. Beden terbiyesi mütehassısı İlhamı ta^ tecrübeden sonra bu sene bu işi daha il rafından idare edilen kurlar daha iki haf hacil. Ol şahidi mecruh gibi takrirden peşiman. Ben müddeii kâzib gibi teş KÜLTÜR İŞLERİ mî ve daha terbiyevî bir şekilde takib et ta devam edecektir. Bu müddet nihaye meğe karar verdiği gibi çocuk bahçeleri tinde muallimler bütün oyunları öğrenmi ni'den perişan. Ol ayeti mensuh gibi Mekteb değiştirmek nin adedini de 20 ye çıkarmak için bu se olacaklardır. memnuülâmel. Ben ümmeti memsuh gibi neki bütçesine 3 bin liralık bir de tahsisat menedildi maktuülemel. Maarif İdaresi diğer taraftan grup ve . Maarif Vekâleti, üisandan iUbaSjen |.kp,y.durmuşîur. takım oyunları için lâzım olarv. oyun ta Ben ana fitne, 61 bana dfet her hangi bir vesile ile olursa olsun, Müteneffir ben andan, ol benden Bundan başka bu bahçelerde çocuk kımlarını da hazırlamaktadır. Bu sene 12 mekteb değiştirmek istiyen talebelere Ben ana gusse, ol bana mihnet Jaîlft.mejgul ojaf ak ye, ÇQçukları .terbiyevî mektebde oyun dolabian tesis edilecektir Mütekeddir ben andan, ol benden nakil ümühaberi ve yahtfd fasdîkVârh'e verilmemesini, dün bütün alâkadar ve sıhhî oyunlarla hergün akşama kadar Bu dolablarda 220 çocuğu ayni zamanRahmetli Fuzuli, bu acı sözleri sırala mekteblere tebliğ etmiştir. meşgul edecek muallim ve müfettişlere da meşgul edecek mütenevvi oyun aletler dıktan sonra padişahm tuğrasını taşıyan mahsus olmak üzere devamlı toplantılar bulunacaktır. Bu dolabların beheri 97 liMekteblerde havacılık berattaki «zevaid» kelimesine geçerek da tertib etmiştir. raya mal olmaktadır. dersleri soruyor: Maksadmız hayvanlann boyunlarına asılı yenj torbalarından, tarlalarda Maarif Vekâleti bu ders senesinden içalıştınlan öküzlerin önüne konulan ot tibaren mekteblere havacılık namile bir lardan artakalan nesne demek midir, ba ders ilâvesine karar vermiş ve müfre na bunlardan mı bir hisse ihsan olundu?.. dat programlarına icab eden üâveleri yapmıştır. Bir kısmını aynen naklettiğimiz şu şikâyetnamenin tarihe öğrettiği hakikat şuŞEHİR tŞLERl dur: Osmanhlığın en şanlı devirlerinde de rüşvetçilik vardı. Memurlar, gene o Elektrik tarifesi ipka edildi Elektrik tarife komisyonu tetkikatını devirlerde dahi, pervasızdı, çalıp çırp bitirmiş, önümüzdeki üç aylık elektrik maktan korkmuyorlardı, vazife kaygusu ücretlerini tesbit etmiştir. Fiatlar gene ve mes'uliyet endişesi taşımıyorlardı. De kilovat başına on iki kuruş olarak bıraIstanbul sanayicilerinden büyük bir hemek ki Osmanlı tarihinde ahlâkî inhitat, kılmıştır. yet pazar günü Ankaraya hareket edezannolunduğu gibi Sokulludan sonra başBir haftaya kadar havagazi ve tram cektir. Heyette her san'at şubesini temsilamamıştır. Adalet meselelerinde pek sert vay tarife komisyonları da toplanarak len bir mümessil bulunacağı için heyet ve gerçekten amansız olan Sultan Süley yeni üç aylık tarifeleri tesbit edecek kadrosu bir hayli kabarık olacaktır. Millî man zamanında da o inhitat yüzgöster lerdir. sanayi birliği reisi ve umumî kâtibi d< miş bulunuyordu. Bu acı hakikati yegâne Plâka resmi taksite heyete dahil olacaklardır. olarak tesbit eden Fuzulidir ve Onaltmcı bağlanamıyacak Ankaraya gidecek sanayiciler bir müdasırdan kalma vesikalar içinde hiçbiri o Plâka resminden birikmiş borcların det orada kalarak İktısad Vekâletinde devrin ahlâkî tefessuhünü bu şikâyetnaçalışacaklardır. Sanayi umum müdürü mede görüldüğü kadar kuvvetle tebarüz taksite bağlanması için yapılan müra caat üzerine bu husus tetkik edilmiş ve Reşadın reisliği altında devamlı içtima ettiremez. mümkün olamıyacağma karar verilmişlar yapılarak memleket sanayiini ve umu(Arkast var) tir. Binaenaleyh, hazirana kadar borc mî iktısadî rejimi yakinen alâkadar eden (1) Bu ibareden anla^ılıyor ki Evkaf Mü larını ödeyenlere yeni plâka verilecek, kanun projelerinin esaslan hazırlanacak tevellisi denilen adam, elindeki tuğralı ödemiyenlerden ise birikmiş paralar icEroinciler dun mahkemeye götürülürlerken tır. berata rağmen Fuzruliyi yanma dahi sok raen tahsil edilecektir. urmamıştır. Öyle âlım, fâzıl ve kâmil bir Öğrendiğimize göre sanayi heyetinin Aksarayda Kürekçi mahallesinde Küşairin kapıda beklettirilmesi, sonra yüzgeYeni inşaat üzerinde çalışacağı ve temenniyatta bulurekçiçeşme sokağında bir evde seneler ri edilmesi ne acıklı şeydir? Belediyece her ay neşredilmekte olan denberi çalışan bir eroin fabrikasınm Em nacağı meseleler şunlardır: (2) Bu cümledeki arabî ibare Kur'andan bültenden mart bülteni de çıkmıştır. 1 Yeni ithal rejiminin esaslan, ;ktibas edilmis bir ayettir, onlar hayvan Buna nazaran mart ayı içinde şehrin niyet Kaçakçılık Bürosu memurlan ta 2 Yeni ithal rejimi dolayısile memrafından meydana çıkarıldığmı yazmış ara benziyorlardı, belki daha aşağı bir damuhtelif semtlerinde 33 ev, 14 apartı leket sanayiinin mutazarnr olmaması için âlet seviyesindeydller, mealindedir. man, 10 dükkân yapılmış, 289 bina da tık. Fabrikanın sermayedan Jirayirle bazı maddelerin gümrük resimlerinin ar Osep, Ali Rıza, karısı Zehra, sucu Mustamir edilmiştir. tafa hakkında yapılan ilk tahkikat sona tırılması ve yeni bir gümrük himayesi tesiBüyükadada Arteziyen erdiğinden dün dokuzuncu ihtısas mah si, tecrübeleri 3 Muamelr vergisi kanununda yakemesi Müddeiumumiliğine alât ve edeBelediye tarafından önümüzdeki ha vat ve imal ettikleri eroinlerle teslim e pılacak tadilâtın sanayie taalluk eden zirandan itibaren Büyükadada Artezi dilmişlerdir. kısmı, yen tecrübeleri yapılmasma karar ve Suçlulardan Beyoğlu Emniyet me 4 İstihlâk vergisi kanununda yapırilmiştir. Bu tecrübeler bütün yaz de murluğu santral polisi Mustafa tahkikat lacak tadilâtın sanayie müteallik kısmı. vam edecek ve nerelerden su temin e yapıhrken kazaen öldüğünden hakkındaBu işin hazırlıkları için dün Sanayi dilebileceği tesbit olunacaktır. Birliğinde muhtelif sanayi zümrelerine ki dosya kapatılmıştır. O zamana kadar Bakırköy Arteziyen Eroinciler tevkif edilerek derhal tev mensub sanayi erbabı toplantılar yapmıştesisatı da ikmal edilmiş olacağmdan gelardır. Bugün birlik idare heyeti bir toplecek yaz ayni tesisat Adada da yapıla kifaneye sevkedilmişlerdir. Oseple Jirayir lantı yapacak ve gidecek sanayiciler se rak buranm da suyu temin edilecektir. bundan evvel gene morfin imal etmekten çilecektir. mahkum edilmiş iki sabıkalı kaçakçıdır. anda eser ve ne sıdktan anda nişan var. Cemiyetleri dâmi hiyel, huzzan medisIeri «ülâike kel'enamü bel hüm edal» ( 2 ) . Selâm verdim, rüşvet değil, diye almadılar, hüküm gösterdim, ftidesizdir diye mültefit olmadılar. Dedim: Eyyühel eshab! Bu ne fi'îi hata ve çini ebru'dur. Dediler: Bizim âdetimiz muttasıl bud, ur. Dedim: Be nim riayetimi vacib görmüşler ve bana berati tekaüd vermişler ki Evkaftan hemişe behremend olam. Dediler: Ey miskin senin mezalimine girmişler ve sermayei tereddüd vermişler ki miidam faidesiz cidal edesin ve nâ mübarek yüzler görüp na mülâyim sözler işidesin! Dedim: Beratımm mazmunu niçin suret bulmaz? Dediler: Zevaiddir, husuli mümkin olmaz. Dedim: Böyle Evkaf zevaidsiz olur mu? Dediler: Zaruriyatı Âsitaneden ziyade kalsa bizden kalır mı? Dedim: Vakf malını ziyade tasarruf etmek ve baldir! Dediler: Akçamızla satın almışız, bize helâldır! Dedim: Hesaba alsalar bu sülukinizin fesadı bulunur. Dediler: Bu hesab kıyamette sorulur! Dedim: dünyada dahi hesab olur. Dediler: Yalnız haberini işitmişiz. Andan dahi bâkimiz yoktur! Ele geçen eroinciler Ankaraya bir sanayi mahkemeye verildi heyeti gidiyor Maznunlardan bir kadm Heyet İktısad Vekâletile olmak üzere beşi de muhtelif işler hakkında tevkif olundu temaslar yapacak Muharrem Feyzi TOCAY Otomobil durak yerleri Kadıköy Halkevi muhitinin her türlü ihtiyaclarına tekabül etmek için çalış malarına durmadan devam etmektedi>\ Yukarıki resimler bilhassa spor, güzel Taksi ve hususî otomobillerin kaç tane ve nerelerde durabüecekleri tesbit edilmiş, buralara dünden itibaren lev halar da asılmıştır. Şehrin icab eden muayyen birçok noktasında durak yersan'atlar ve lisan kurslarında muvaffaki leri vardır. Gerek taksi ve gerek hususî yet kazanan Evin temsil kolunda çalışan otomobiller bu durak yerlerinin hari gencleri piyesin bir sahnesinde göstermek cinde duramıyacaklardır. Aksine haretedir. ket edenler ceza göreceklerdir. Bir eroinci daha yakalandı Emniyet Kaçakçılık Bürosu memurları Vezirhanında uyuşturucu madde ka çakçılığı yapıldığından şüphelenmişler ve buraya yaptıklan anî bir baskınla sabıkalı katillerlden Pitonun üzerinde bir miktar eroin bulmuşlardır. Katil Pito yaka lanmıştır. DEMİRYOLLARDA Cumhuriyet Nüshası S için Avrupa hattı banliyösü için talebe karneleri Devlet Demiryollarınm Avrupa hattı banliyösü için ihdas ettiği yeni talebe karneleri yarın sabahtan itibaren mer'i olacaktır. Bu karneler talebeye verilmeğe başlanmıştır. kuruştur. Hariç İÇİB Abone şeraiti \ Senelik : f Türkiye 1400 Kr. 2700 Kr. Altı aylık Üç aylık 750 #00 > » 1450 800 • • Bir ayük 150 » Soktur