30 Mayıs 1935 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 9

80 Mayıs 1935 HAVA TEHLIKESI: Almanlar daha 1915 te çok kısa bir gaz hücumile 15,000 ölmüş, ayrıca 5000 kişi de esir düşmüştü Türk Hâfitaeıhğı bugün Zehirli gazlerin dehşeti yırmı eş yaşına gırıyor Türklüğün asırlarca inkişafına çalıştığı bu fennin «jizde son kuruluş günü kutlulanıyor düşman askerini zehirlemi şlerdi, bunlardan 5000 kişi Haritacılığımızın 25 inci yıldönümü, bugün Ankarada kutlulanacaktır. Me 2 [*] rasim münasebetile, d«J^ 'i bilginimiz Harita Umum Müdür Muavini albay Abdürrahman bize şu izahatı lutfetmiş tir: « Tarihî hakikatler Türklerin, haritacılığm zuhur ve inkişafında başhba şına âmil olduklanm gösterir. Haritacılık değilse de, coğrafyacılık, maişet ve tahaffuz kaygulannm sevkile. aşağı yukan beseriyetle birlikte doğmuştur denebilir. Cihanda, ilk harita addolunan eser ise, Türklerin Çine hükmet tikleri sırada Yukong isminde bir Türk âlimi tarafından vücude getirilmiştir. Bu eser, 9 pirinç vazo üzerine hakkedilmiş memleket haritasıdır. Böylece Çin 9 parçaya aynlarak haritası çizilmiş, kasabalar ve şehirlerin yerleri nazarî olarak Bugün Harita dairemizin kıymetli erkânı, toldan itibaren: Albak Ferigösterilmiştir. Mikyas gösterilmeden yadttn, yarbay Halid, albay Abdürrahman, yarbah Zekâi, yarbay tbrahim pılan bu ilk Çin haritasında her vazo, Türk muntazam haritacılığı, haritacı daresinin ilânı tarihi olan 1923 senesin bir pafta telâkki edilebilir. yetiştirmek maksadile 1818 de Halicde den sonraya raslar. Bugünkü umum müFakat, bundan 8, 9 asır evvel, Sümer üstadlan daha mükemmel coğrafya ve bir mekteb tesisile başlar. Bu mekteb dürlük modern ve teknik vesaitle mü bilhassa kadastro haritalan yapmışlardı. hayli zaman basit bir şekilde mühendis cehhez 15 şubeden mürekkeb olup memIeketin nivelman işlerile de meşgul ol Birçoğu kâmilen tahribe uğramış olan yetistirmeğe çalışmıştır. maktadır. Bu müessesede yetişen mühendis za bu eserlerden yalnız bir tanesi Istanbul Türkiyede fotogrametri usulile harita bitlerimizin haritacılıkta semereler ver müzesindedir ve bu mermer üzerine ka•nesi üzerine mektebin programlan tevsi alımına başlanmıya 1926 da karar ve bartılmış bir haritadır. rildi. Bu usulün talimi için Avrupaya taTürkler, Hindistana yaptıklan akınlarlebe gönderilmekle beraber 1929 da da, bu memleket haritacılığının inkişafı doktor Lüşerin idaresinde Ankarada na da âmil olmuslardır. Hatta Batlamküçük bir tecrübe yapıldı ve 1927 de yüsün haritalarında, Afrika. uzanan bir fotogrametri işlerinde kullanmak üzere kıt'a şeklinde baştanbaşa hatalı göste F. 13 Yunkers tayyare aletleri alınmış rildiği halde, beri tarafta Hindistan kabr. sabalanna kadar gösterilmiştir. Bu da, 1928 senesinde yapılan umumî teşki însanların, çok eski zamanlardan ava manikalanndan ve hatta yasa pa ederek kanı ciğerlere hücum ettirL Hindistana hâkim olan Türk menabiinlât meyanında evvelce (Seyir ve Harita beri bir nevi zehirli gaz demek olan du ola (muhabere) borularından geçerek İnsan köpüklü kan tukürmeğe başlar, den istifade etmiş olduğunu meydana çıBahriye subesi) namı altında bahriyeye manla birbirlerini boğmağa çahştıkları merminin düştüğü yerden çok uzaktaki morarır, kendini yerden yere vurur. karır. merbut olarak Istanbuld* vazife gören Türklerin Mısırda vücude getirdikleri muhakkıktır. İlk atalarımız, mağara denizcilerimizi de bayıltmıştı. Hasta yavaş yavaş kül rengini alır. Üç bu şube Ankara Harita Umum Müdüreserler de çok zengindir. Esasen Mı devrinde fazla duman çıkaran reçineli Almanlar, ilk defa zehirli gazi 27 bi gün içinde ya ölür, ya iyileşir. sınn lüğüne ilhak edilmiş, 1934 senesinde ağaçlar ve otlar yakarak bunların du inciteşrin 1914 te kullandılar. Bu ze Almanlar bu gazi ilk kullandıkları za eski medeniyetini Türklerin yarattığı birHarîtacılığtmızm müeasisi merhum Ge Hidrografi subesi ismini almıştır. manile kovuklara ve mağaralara sak irli gaz aksırıtıcı cinsindendi. Fakat man, atılan klor bir buçuk saat tesrini çok tetkiklerle meydana çıkmış bir ha Bu şubenin Aydın Reis isminde bir el Müdürü Şevki Pafa ve şimdiki lanan yabani hayvanları ve hemcins sıl, hakikaten öldürücü gaz hücumunu muhafaza etmiş, ve 12 kilometro mu kıkattir. Meshur asarıatika ve ejiptoloji güzide Genel müdür General Sedad de mesaha gemisi vardır. lerini ya dışan çıkmağa, yahut ta bo 2 nisan 1915 te Îngiliz ve Fransızlara rabbaında bir yerde tesirini göstermiş profesörlerinden Sir Petrienin tetkikleri Ulu Önder Atatürkün yarattığı Türk dilmis, birçok cihat ve fen alâtı tedarik ğulmağa icbar ederlerdi. arşı yaptjılar. Almanların. klor gazile tir. O sahadaki ağaçları, otlan yakmış. ve 1932 de Filistinde yapılan hafriyat cumhuriyetinin her ilim ve fen şubesinde edilmistir.' • ' Tarihin ilk kaydettiği zehirli gaz kul aptıkları b'u hücumda, 15,000 kişi ze farderi, tavşanları, kuşları ve saır bay ta bunu tamamile teyid etmiştir. Daha sonra Harbiye mektebinin kur olduğu gibi haritacılığımızda da seme Mısırda Türklerin vücude getirdikleri lnılan muharebe, Ambraeiş muhasarası irlendi ve içlerinden 5000 kişi öldü. vanlan öldurmüştü. en mühim eser îki Ikmcı Ramses zamanın mây «übayfarına erkânıharbiye smıfla reli y/nilikler ve kıymetli bilgiler doğurdır. Roma konsülü Fabrius Nobilier bu 2 Zehirleyici gazler: Almanlar 5000 esir, 50 top almışlar, ına (şimdiki Harb Akademisi) jeodezi muş ve Genel kurmay Başkanı Marcşal şehri muhasar ettiği zaman tüy, zift ve akat Alman askerleri de gazden kork Bunların en meşhurları casid siya da yapılan memleket kadastrosudur. Hititlerden halis bir Türk olan Si dersleri konarak erkânıharbiye zabitle Fevzi Çakmağın çok kıymetli himayelereçina halitaları yaktırmış, bununla ha ukları ve esasen büyük bir taarruza nıdrik», «siyanür dö bromobenzil>, inden haritacı yetistirmeğe baslandı. Ni ri Harita Umum Müdürlüğünü bazı vayı zehirlemeğe çahşmıştı. azır olmadıkları için, 4 kilometrodan «klorür> ler, cbromür dö siyanojen» ve noblu Strabonun 18 cild üzerine yazdığı ayet 1895 senesinde Fransadan kay Avrupa müesseselerile boy ölçüşebilecek Büyük îskender, sönmemiş kireç tozu azla ilerileyememişlerdi. «trıkolorür> darsenık> gazleridir ki bun coğrafyasmda da haritacılığa aid mühim makam Deofferges ve yüzbaşı Barisien bir hale getirmiştir.» kısımlar vardır. kullanmıştı. Bunu havaya savuruyor ve Birkaç gün sonra, şark cephesinde, lar artık zehirleyici gaz olarak kulla Türk harita dairesinin resmen teşek Dünyanın küreviliğini ispat eden getirildi. rüzgâr kirelçeri alıp düşmanlarının göz Ruslar da gaz hücumunun zehirli tadı nılmıyorlar. Başka maddelere karıştırıkülünde gayret gösteren ve son seneler Refakatlerine Pariste jeodezi tahsil lerine atıyordu. ıı tattılar. 53 üncü ve 54 üncü Sıberya larak ağlatıcı gaz veya sun'î sis ve du meşhur Türk dâhisi Farabi, onun tale besi Ibni Sina ve heyetşinas Abdürrah tmiş genc zabitler verilmiştir. Şimdiki deki haritacılığımızın banisi merhum Geman yapmak için kullanılıyorlar. Milâdm 3 üncü yüzyılında Sextus alaylarmdan 6000 kişi öldü. Harita Umum Müdürlüğünün banisi o neral Şevkidir. Junius l'Africaine (Sektüs Jünius LâfBu ilk gaz hücumlarmda gazi düş Zehirli gazler, kanı zehirlemek sure man Sofi ve meşhur Kâtıb Çelebi Türklüğün gövsünü kabartacak eserler an merhum General Şevki bu meyan Modern aletlerle teçhiz edilmiş bulurıken) kükürtle sülfür dantimuan yaka mana doğru götüren yegâne nakil vası tile tesir ederler. dadır. Bunlardan teşekkül eden heyet, nan ve teknik bir müessese olan bugünvermiş] erdir. 3 Ağlatıcı gazler: rak rüzgârla hasım tarafına gönder tası rüzgârdı. Fakat zehirli maddelerle Harita dairemiz resmen 1909 da te Erkânıharbiye dairesine merbut 5 ko kü Harita Umum Müdürlüğünün ba İsimlerini saymak uzun sürecek olan mişti. dolu mermi ve bombalarda, hemen akaşekkül etmiştir. Fakat bundan evvel de misyon halinde memleket harita alımı iş şında Korgeneral Sedad bulunmaktadır. bu gazlerin çeşidi çoktur. En müessirleOrta zamanda, boynuz, at tırnağı, iç ıinde meydana çıktı. lerine başlamıştır. Eskişehir ve civarında Türk haritacılığınm müessislerinden yağı ve deri halitaları yakarak zehirli Almanlar, 1915 mayısmdan itibaren. ri «bromosiyanür dö benzil> ile «ase birçok mütehassıslanmız yetişmiş, de cok müspet faaliyete geçen bu komisyon bugün sağ ve faal olan ilk haritacılan bulutlar yapılırdı. ğlatıcı ve boğucu gazler de kullanma tofenon» dur. Havanın bir metre mikâ ğerli eserler vermişlerdir. 1456 da Türk bında 0,3 miligıram miktarında bu yıad donanmasına mensub îbrahim Mürsel, kıslamak üzere İstanbula avdet eylediği mız şunlardır: Leonard de Vınci, 1499 da rüzgâr va ;a başlamışlardı. vakit sarayın manasız evhamlarından En basta Harita Umum Müdür Musıtasile düşmana sönmemiş kireç ve sarı Sıra İtilâf ordularına gelmişti. Onlar delerden bulunursa insana tahammül e Ceylân derisi üzerine çok nefis ve çok doğru bir Akdeniz ve Karadeniz hari dolayı bir daha tavzif edilmemiş ve en avini erkânıharb miralayı Albay Abdürzırnık bulutlar savurmağı düşünmüştü. da 25 eylul 1915 te yeni silâhın açılma dilmez bir surette göz yaşı döktürür. nihayet ecnebi mütehasıslar memleket rahman. 1904 te Fioravanti, terementi ruhu, kü resmini yaptılar. îngilizler klof, Fran 3u gazin hücumuna uğrıyanlar, fazla tası vücude getirmişti. Renkli olan bu erine yollanmıştır. haritanın aslı Halicdeki Bahriy kürt, gübre ve kandan bir yağ yapmış sızlar da tetraklorosülfür dö karbon ağladığmı anlatmak için, 2 Topoğrafya şubesi müdürü al « e muzeBöylelikle başlanmasile sönmesi bir o bay Feridun. sindedir. ve bunu inbikten geçirerek hasıl olan kullandılar. Ayni dilden cuşedip yaşım benim Türk amirallerinden Piri Reis te bü an harita isleri, ta hürriyetin ilânına kamaddeyi havaya püskürtmüştü. Bu 1917 den itibaren, muharebe gazleri3 Fotogrametri şubesi müdürü Sanki su terazisidir başım benim yük deniz seferleri yapmış, birçok kıy dar canlandırılamamış ve nihayet 1909 yarbay Halid. madde havayı teneffüs edilmez bir hale nin kullamlması pek çoğaldı. Almanlar, Yahut ta: metli deniz kılavuzu eserler hazırlamış, tarihinde resmen müstakil bir (Harita sokuyordu. 11 12 temmuz 1917 gecesi, ilk defa ola4 Topoğrafya posta kumandanj Eşki çeşmim durmayıp çağlar küçük bunlara sahil tersimatma aid birçok komisyonu) teskil edilmiştir. Daha yakın zamanlarda ise, Kırım se rak yakıcı ve kabartıcı (yani tahriş eyarbay Zekâi. musluk gibi plânlar, krokiler ve resimler dercetmiş Bir takım yeni aletlerle teçhiz edilen ferinde, îngiliz Amirali Th. Cochrane dici) gazleri İpres mmtakasmda kullan5 Yarbay İbrahim. bu müessese peyderpey inkişaf ederk butır. Ayrıca Akdeniz ve Marmaraya aid Sıvastopolda Rus istihkâmlarının üstü dılar ve İngiliz kıt'alarma azim zayiat diyen şairler kadar ağlarlar, sümüklerı Harita Umum Müdürlüğü teşekkü k Umum Müdürlüğü vücude ge olmak üzere Eşkâlname adile bir de ne sun'î bulutlar savurmuştu. Bu bu verdirdiler. O geceden itibaren ismini, çeşme gibi akar. Bununla beraber, mulünden şimdiye kadar memleketin tirmistir. Teşekkül tarihinden iki sene mühim harita kolleksiyonu vücude g lutlar, katran, rütubetli saman ve kü ilk kullanıldığı îpres mıntakasmdan a harebe gazlerinin en zararsızı ve insa200,000 mikyasındaki bütün haritasım sonra komisyona bir de istikşaf şubesi itirmistir. kürtün bir arada yakılmasından hasıl o larak îperit (Yperite) sahneye çıkmıştı. nisi budur. ve 500 den fazla 1 /2500 mikyash kısırn Bilhassa 1513 tarihinde yani Ameri lâve edilmistir. 1925 te umum müdür 4 Yakıcı ve kabartıcı gazler: luyordu. Fakat, 19 uncu yüzyıhn sonun Ayni tarihe doğru Almanlar, aksırtıcı lüğe kalbedilmiş ve bu teşkilâtın müdi kısım mıntakalarını yapmışbr. Şimdi gaz harbinde en afzla ehem kanm keşfinden 20 sene sonra ceylân da balistik fenninin çok ileri gitmesi mermiler ve bombalar da atmağa başlariyeti umumiye halini alması ve daha 500 paftanın 50 den fazlası fotogra •* muharebelerde gaz kullanmağı hemen dılar. Bunlardan çıkan kalm sisler, eski miyet, bunlara, yani tahriş edici gaz derısı üzerine boyalı olarak Geliboluda metri usulile yapılmıstır. bızzat çizdiği Amerika haritası bir Şah sonraki inkişafı Türkiyede cumhuriyet hemen imkânsız bir hale getirdi. Çün maskelerin süzgeçlerinden geçıyor ve lere verilmektedır. Çünkü bu gazler, kü top menzillerinin artması yüzünden maske taşıyanlarda da, taşımıyanlarda insan vücudünün her tarafına hücum eserdır. Bu kıymetli haritanın aslı da yakın mesafelerde muharebe pek azal da öyle şiddetli hıçkırıklar ve kusmalar etmektedirler. Başa takılan maske, in Bahriye müzesindedir. Gene Türk bahriyelilerinden Seyid mıştı. Bu yüzden muvakkat bir zaman hasıl ediyordu ki, nihayet herkes mas sanı korumağa kâfi gelmemektedir. Bunların en meşhurları ve en müessir Ali reisin Basra körfezi ve Hind deniziçin zehirli gaz üzerinde araştırmalar kesini çıkarıp atmak mecburiyetinde kalıyordu. Aksırtıcı gazlerin arkasından leri iki tanedir: cSperite İperit» ve lenndeki maceralannı anlatan Miratül yapmaktan vezgeçildi. memalik ismindeki coğrafyası pek mes <Lewisite Levizit». Büyük Harbden pek az evvel, Fran hemen boğucn gazler geldiği için masHardal gibi kokan birincisi Alman, nurdur. sız polisi, otomobilli haydudlar denilen kelerini çıkaranlar, boğucu gazlere karşı Ash sakh olan ve birçok haritalarla meşhur Bonnot çetesine karşı muvaffa müdafaasız kalıyor ve boğuluyorlardı. sardunya ve ıtır gibi kokan ikincisi Amerikan icadıdır. Birincisi Büyük Harb müzeyyen olan bu eser Seyid Ali reisin İtilâf ordularımn buna da mukabelesi kiyetle ve ilk defa olarak ağlatıcı ga: ğ gecikmedi. Onlar da çabucak müessir de kullanılmışsa da ikincisi 1918 sonun coğrafya ve haritacılığa ne derece va kullanmıştı. çalıştığı bir bakısta anlaşıhr. tedbirler alarak hem hücum, hem mü da dünyaya geldiği için o zaman tee Nihayet, 1914 1918 harbile berabe dafaa vasıtalarını ihtiyaca uygun bir ha rübe edilememiştir. Levizit, ötekinden bu yeni ve müthiş silâh ta ortaya çıktı daha şiddetli ise de tesiri daha kolaylık lunursa insan bu havayı bir dakikadan le getirdiler. pek kısa zamanda pek büyük ilerilemefazla teneffüs edemez. Muharebe gazleri cgazli sis>, csulu» la izale edilebilmektedir. ler elde etti. Yukarıda zikrettiğimiz gazlerden başBu gazler, elbiselerden geçerek insave «katı» olarak üç şekilde kullanılırlar Büyük Harbde zehirli gazi ilk def; nın derisinde kabarcıklar husule getir ka her gün yeni yeni gazler icadma ça Dün de söylediğimiz gibi beş veys Almanlar kullandılar. Almamara, ze mekte, gözlere hücum etmekte, ciğerle lışılmakta ve şüphesiz icad edihnekt cins veya kısma ayrılular. hirli gaz kullanmak fikrini, yüksek infi ri tahrib ederek süratle ölümü mucib ise de, çaresi ve karşılığı bulunmasıı 1 Boğucu gazler: lâklı top mermilerinin içine doldurula diye bu yeni keşifler gizli tutulmakta Başlıcaları klor, brom, fosjen, difos olmaktadır. Yerde günlerce kalarak geasid pikriğin hasıl ettiği boğucu gazle dır. Yalnız malum olan bir cihet varsı jen, trifosjen, rasyonittir. Bugün artık lip geçenleri zehirlemektedir. rin kapalı yerlerde, meselâ harb gemi o da, yeni araştırmaların en ziyade ya 5 Aksırtıcı gazler: klorla brom hiç kullanılmıyor. Çünkü kıcı ve kabartıcı gazler üzerinde yapıl lerinde, mürettebatı yerlere sermesi Arpa çuvalları vagonlara yükleniyor bunları tesirsiz bırakmak çok kolay Yukarıda bahsettiğimiz üzere boğucu dığıdır. vermiş olsa gerektir. Balkan Harbini dır ve zehirleyici kudretleri fosjene na ve zehirleyici gazler atılmadan evvel Mersin «Hususî» Bu senenin ilk arpa mahsulü 28 araba ile ve deniz muharebelerinde Barbarosla Tur Başka bir yazımızda da zehirli gaz maskeleri çıkartmak için kullanılır. büyük bir merasimle buraya getirilmiştir. Arabalar bayraklarla süsguda isabet eden asid pikrik dolu mer zaran 15 20 defa daha azdır. Fosjen, Maskelerden geçen bu gazler, umumi lerden korunma için neler yapmak lâ yapılması kolay, tesiri şiddetli olduğu lenmişti ve önlerinde bir bando bulunuyordu. Arpa arabaları şehirmiler patladıklan zaman, içlerinde yazım geldığıni yazacağız ki asıl hedefi yetle arsinlerdir. için boğucu gazlerin en iyi tipidir. nan barutun hasıl ettiği gaz, gemilerir de gezdirildi. Arpalar, İtalyaya gönderilecektir. Bu teneki ekinler îçlerinden en kuvvetlisi havada yüz miz de budur. Boğucu gazler, ciğerlerde huveysalâ çok iyidir. ABÎDİN DAVER [•] İlk yazı dünkü sayımızdadır. tabir edilen hava keseciklerini tahrıb ilâ üç yüz milyonda bir nisbetinde bu I Mersine ilk arpa mahsulü getirildi