12 Eylül 1934 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 1
63 çıktı üncü cüzü Ingiliz lirası mı Düştü, yoksa Dolar mı yükseldi? on günlerde Ingiliz lirasile A merikan doları kıymetlerinde biribirine nisbetle aşağılı yu karıh değişıklikler oldu. Ingiliz lirası altın esasından aynlarak kıymetinden % 33 kadar kaybettiği zaman, bu ameliye bütün dünyaya milyonlar ve milyonlarca ziyana malolmuştu Hu ausile lngiltere harici mmleketlere.. Bilâhare dolann da altın esasından ayTilarak bu yolda Ingiliz lirasını takip etrni* olduğu malumdur. Lonara Dıinya îkhsat konferansından müsbet bir netice çıkamamasmın baslıca sebebi altın esaaına riayet etmek istiyen ve istemiyen milletler arasında bir anlaşma nu»ute gelememiş olmasıdır. Bilhassa o konferanstanberi milletler arasında mübadele vasıtalığı edecek paranın krymet ve mahiyeti dünyanın en mülıim meselelerinden biri ve belkt de. birin • cisi olmak mevkiini tutmuştur. Fransa altın esasını, yani sabit veya müatakar kıymeti muhafaza eden memleketlerin başındadır. Orada da frangın ister istemez altın esasından ayrıl masında zaruret gören bir ekalliyet vardır. Nitekim paTİâmento azasmdan M. Pol Reyno »on zamanlardn bu yolda barı neşriyat yapmıştır. FnVat Fransada ekseriyet altın esasının muhafazası pren şibine kuvvette bağlı kalmakta devam ediyor. Ingiliz ve dolar kıymetlerinin son dalgalanmaları üzerine ve tahsisen Ingiliz lirasının sukutu hakkmda bey • nelmilel söhreti haiz Fransız mal;yecisi M. Şarl Ri*t bir makale yazdı. M. Şarl Rist haricî borçlanmızm münaka şalan e»na»ında Türk maliyesini yakından görüp tetkik etmek üzere memle kerJmize de gelmişti. Molî meseleler deki mütaleasma çok kıymet verilen bu mütehassısın rnakalesini tercüme ederek aynen karilerimize takdim «dıyorıız: alngîliz lira*unn düsmesi sebepleri • "ni "ıiah etmek pek kolay dsğiîdtr. Bu sukut, biiyük mikyasta ziraî mahsulâtın mubayaa zamanı olan su sıralarda Avrupa paralarmda ekseriya müsahede olunan mutat sukuttan mStevellit bir mevsim hareketi midir? Bu zayıf bir ihtimaldir. Zira, bundan mütevellit fiat sukutlan ekseriya daha sonralan vulma gelir. «Yoksa bu hal Londradan başka para merkezlerinden altın tedariki mak sadüe tngiltere hesabma hariçte fazla mflrtarda fngib'z lirası sahlması ve bu suretle dolann yeniden sukutu endise sile tngiliz lirasında vukuu bek'enen bir spekülâsyon hareketile mi izah olunmalıdır? «Bu ikinci sık daha ziyade ihtimal dahilmdedir. Eğer hakikaten böyle ise, paralann istikrarsızhğı yüzünden ha sıl olan umumî endiseyi müeyyît ola • rak altın lehine bir hareketin yeni bir tezahürü karşısındayız demektir. «Hatta bu çok daha mühim tesir husule getirecek bir had'fedir. Zira, bu takdirde tngiliz lirasının sukutu onun istikran için ayrılmış olan tahsisah i dare eden heyetin ya müdahaleden imtinaı ve yahut müdahaleye imkân bulamaması suretinde telâkki edilecektir. «Bnincî sıkta, yani hâdise istikrar tahsisahnı idare eden heyetin müdahaleyi reddetmesinden mütevellit bir sukut ise; bundan tngîliz parasını idare eden resmî makamlann henüz siyasetlerini tesbit etmedikleri anlasıür. Bu makamlann gözleri dauna dolara ve dolann Ingiliz lirasma olan nisbetme dikili bulunuyor demektir. Sanki iki para arasmdaki münasebetin iki menv leket ticarî münasebetleri üzerinde muhakkak geçici olan tesirinden başka bir faydası olacakmis gibü. Bu tak dirde, dolann akıbeti meçhul kaldıkça, tngüterede paranın istikran lehine müdahaleden imtina vaziyeti devam edip gidecektir. O halde eskisine naza ran daha çetin ve simdiye kadar gö rülmemis derecede siddetli bir para muharebesî karşısında bulunuyoruz demek olur. Bu halin milletler arasmdaki islerin yeniden baslamasına yapacağı muhlik tesirleri ise takdir etmek güç değildir. «İkinci şıkta, yani eğer sukut tngi • liz lirasınm istikran için aynlmıs tah • cisab idare eden heyetin imkânsızlık dolayısile mudahale edememesinden ileri gelmis bir keyfîyetse bu vaziyetin daha feci olduğuna alâmettir. HAYAT Ansiklopedisi ISTANBUL CAĞALOĞLU. ^ NO o I I 3 Telgraf ve melrtup adres!: Cnmburiyet, Istanbul Posta kutnra: tstanbul, No. 249 Telefon: Basmuharrir ve evi: 22368 Tahrir taeyeti: 24298, îdare re matbaa tasmile Matbaacılık v» Neşrlyat Şlrketi, 34299 242M) M Q 7 | 0 u m h uri Ankarada imza edilecek itilâflar 4 Balkan Nazırı Cenev rede mühim müzakerelerde bulunacaklar HAYAT Ansiklopedisi 12 EylÛI 1934 nes cilt hazirdir. Cttzlertaizİ bir an «TV«1 ciltletiniz 6 J Dalmaçya Italyaya verilmeli imiş! Sovyetler Cemiyeti Akvama giriyorlar Italyanlarla Yugoslavlar arasında bir hâdise oldu Mareşal Balbonun Dalmaçyada Spalato limanıni ziyareti bazı nümayişlere sebebiyet verdi Konsey Sovyet Rusyayı kabule karar verdi Yalnız davetin nasıl yapılacağı meselesi hallolunamadı, müzakerelere devam edilecek J J Atina 10 (Hususî) Hükumet taraftan Katimerini gazetesi Cenevreden aldığı fu telgrah neşrediyor: EbemmiyeHi siyasî bir sahsiyetin söylediğine göre dört Balkan devleti Hariciye Nazırlan Tevfîk Rüstü Bey.j M. Maksimos, M. Yevtiç ve M. l i tulesko Ankarada tasdik edilecek itüaflara ait muzakereleri Cenevre • de yapacaklardn*. Dört Hariciye Nazınnın Türkiye merkezi hükumetmdeki telâkileri 26 tefrinievvelde olacak ve dört gün »ürecektir. Ankara siyasi mehafili Hariciye Nazıriannm bundan sonra 1935 senesî ilk aylannda A tinada toplanacaklarmı tahnv'n et • mektedtr. Tevfîk Rüstü Bey eylul sonuna kadar Cenevrede kalacak • tır. 1 Milletler Cemiyeti binan Cenevre 11 (A.A ) Royter ajansı muhabirinden: Dün akşam söylen • diğine göre Mflletler Cemiyeti konseyi Sovyet Rusyarun Milletler Cemiyetine ve kendisîne konseyde da imî bir azalık verilmesme karar ver • mistir. Bu karar, konseyin yaptığı gizli bir celsede verflmiştir. (Mabadi 3 üncü sahifede) ttalyanların Trablasgarp Valiri Mareşal Balbo ve Dalmaçya ile Spalatoyu gösterir harita Belgrat 10 «Fransızca Istanbul» Italyanın eski hava nazın ve simdi Trablusgarp valii umumisi Maresal Balbo yatile Dalmaçyanm Spalato limanına gelmis ve kazinoda toplanan ttal yan tebaasına hitaben bir nutuk söylemiştir. Bu münasebetle Ital yanlar M. Musolini ve Jeneral Balboyu selâmlıyarak Dalmaçyanm Italyaya iltihakı lehinde gayet gürültiilü bir nümayis yapmıslardır. İtaly&nların nümayifkârane hareketi caddeden geçen halkın na • zarı dikkatini celbettiğinden bun lar tecemtnü ederek Italyanın ve Musolininin aleyhinde mukabil nümayisler yapmıslardır Jeneral Balbo yatına dcmmüs ve alelâcele limanı terketmiştir. Mu • maileyhin serefine hazırlanan zi • yafet verihnemistir. Kaziaoyu ve ttalyan konsolos • hanesini muhafaza eden polis kuvvetleri dün geceyarısma kadar ve bugiin bütün gün halkın yaptığı hücumları püskürtmüstür. Birçok tevkifat yapılmıstu*. Yugoslavya siyasî mehafili Ma • resal Balbonun Dalmaçyayı ziya • retini ve bilhassa ttalyan tebaası • nm nümayişlerini çok münasebet • (Mabadi 3 üncü sahifede) Bulgarların yeni tütün takası Berlin 8 (Hususi) Gerek Alman hükumeti ve gerekse Bulgar Kralı 631,000,000 levahk tütün takası mukavelesini imza etmislerdir. Bulgar takası islerinin müzakeresme PhOipp Kess* ler başlamts ve idare etmişbr. TürkSjreÇumhuriyeti Belrin fahrî konsolosu Dr. David Schnur Efendinht bu çetin takas müzakerelermin neticelenmesinde bü • yük yardımı dokumuf ve bu suretle Alman sanayii ehemmiyetli bir.syıari} te> min etmiftir. Eski Bulgar takasma dahîl olan 1928/1930 tütünlerini Alman si« gara fabrikalan hemen ödiyeceklerdir. Bulgar takası tütünlerini daha fazla (Mabadi btşinci tahîfeam) Şark Şimendiferlerinde bulunan yolsuzluklar Şirkete yeniden ihtarlarda bulunuldu. Nafla Vekiü daha bir hafta tetkiklerine devam edecek Nafıa basmüfattisligi, Şark demiryollan kumpanyasmın son iki sene zarfuıdkıki bütün muanaele ve heftapkarmı sıkı bir surette tetkik etmektedir. Şimdiye kadar yapüan araytırmalar peticesinde birçok yolsuzluklar mey dana çıkmısbr. Kumpanyanın, geçen seneye ait he saplannda hükumete vrrmesi lâzımge • len hisaeyi noksan göstererek hazfnenin 3000 liralık istihkakmı vermediği tes • bit edilmiştir. Bu garip vaziyetin kumpanya hasılabndan hükumete aynlacak varidata mahsus formülün hazine zaranna ola • rak yani» tatbik edilmesmden ileri geldiği anlaşılmıs ve tazmini için kumpanyaya tebligat yapümıştır. Kumpanyanın hükumete para vrre eek vaziyette iken zarar ediyormus gibi hatah hesap çıkarmaması da ihtar ohmmustur. Diğer taraftan, kumpanyanın hasılat cetvellerinde mühim noksanlar bulun Miıııımıııııııııııımıtıııınııımııtmıııııııımıı Bursanm bayramı Yeşil Bursanın 12 nci yıldönümü dün büyük nıerasim ve tezahüratla kutlulandı KEND1 KENDÎMlZl TENKlT: Türkçe bilmiyen Türkler! Ekalliyet haklanna hiç halel gel meksizin teskilâtı eaasiyemizin cins ve mezhep farkına bakmadan hep Türk saydığı bütün vatandaşların türkçe bilmelerini ve konuşmalannı istiyebilariz. Bu, bugiin Cumhuriyetle ifade olunan Türk vatan ve milletinin açık ve kat'î hakkıdır. Errneni ana dili olan ermenicesin • den asla mahrum olmasın. Rum rum • casını bırakmasın varsın, Yahudi bil • mediği ibraniceye ispanyolcadan baç • ka isterse çinceyi de ilâve etsin. Her üç kavmin evlerinde veya kilise ve havralanndaki ibadetlerine diyecek bir tek kelimemiz yoktur. Fakat Cumhuriyet Türkiyesi her Türk vatandaşindan mutlaka türkçe öğrenmesini ve türkçe ko nuşmasını talep eder. Bu ekseriyetin hakkıdır, bu vatanın ve milletin hak kıdır. ErmenileT ekaeriyetle türkçe bilir ler ve konuşurlar. Kaidenin ehemmiyetinî takdir edince bu vatandaslanmız için dil itibarile Türklüğe intibakta hiçbir zorluk ycktur. Hâlâ türkçe bilmiyen Rumlar var dır. Bunlara da memleketin yeni şartlanna uymalan elzemiyetini ehemmi yetle hatırlatmak lâzımdır. Vahudilere gelince bunlara daha çok şey hatırlatmak icap ediyor. Kovuldukları memleketin dilini muhafaza etmek garabetini göstermiş olan bu vatan • daşlanmıza ispanyolcayı beğenmedik leri zaman türkceye temas etmeden başka bir ?arp diline geçmek acavipliğile nazarı dikkati celbediyorlar. İbranice öğrenseler iyi, ondan baska muasır dillerden istedikleri kadar öğrensinler, diyeceğimiz yok. Fakat arayerde lut fen türkçeyi ihmal etmiş olmasınlar. Bu ihmal nihayet nazan dikkati cel bedecek bir ısrarla devam ederse iç timaî hayatın ahenginde aksaklık husuje gelir diye korkuyoruz. ," . " Hulâsa türkçe bilmiyen Türklere bu* millî noksam çabuk ikmal etmelerini bütün bir hulus ve samimiyetle v« o • laiKarciddiytftimizl*. bugün tavsiye edeceğiz... ** tfasıa Vekili Ali Bey mesai orannda tnus, yolculardan alman ceza bedelleri, istasyonlarm fazla tahsilâb gibi bir.lerce lira tutan varidatm hiç gösterilmc mesi nazari dikkati celbetmiş ve nok (Mabadi besinci sahifede) Morrokastl vapuruna kundak koymuşlar ıııııııııııınınııııııııııııııııııııııiiiııııifiıııııııtıııııııımHiıııııiMiııııııuıııuıııiMiıııııııiHiıııııı Amerika sahillerinde 163 yolcusile beraber yanan geminin kumandanı suikastteri bahsediyor Nevyork 11 (A. A.) Morro • kastl faciası hükumet tahkikat komîsyonu, ilk sahit olarak, gemi kumandan muavini M. Varnv si dkılemiftir. M. Varms, facia arifesmdt. kaptan Vilmo • tun ne serait içinde öldüğünü anlatırken çok müteessirdi. M. Varms demistir ki: <Kaptan Vilmot hazimsizlik ve kaip hastalığı buhranı netîcesin de gemi fırtına ilr mücadele eder ken ölmüştü. i>9n kurtulaşunu tes'it eden Yeşil Barsanın amumî görunasu Bur*a 11 (Telefonla) Bugiin Bursanın on ikinci kurtuluş bay • ramını on binlerce halk büyük bir sevinç içinde kutluladı. Meb'us • Iardan Esat, Refik ve Rasim Ferit «Çünkü, cebri fiat tatbikı devresinde paralan murakabe ifinin nekadar boş birsey olduğuna delâlet eder. Bu murakabe millî para yükseldikçe ko laylasır; piyasaya arzedilen ecnebi paralannı satın almak kâFdir. Fakat, millî para düşmeğe başlar ve ayrılan ih tiyatlar da kâfi gelmiyecek olursa (ayrılan berhangi bir istikrar tahsisatı bizzarure mahdut kalacağına göre) nihayet işi oluruna bırakmaktan başka ne yapılabilir? tstikrar tahsisatı en nihayet bir para değiftirme veznesidir. O bir ihracat bankası gibi iskonto fiatini indirip çıkaramaz. Bundan baska cebrî kıymet tatbik edilirken iskonto fiatlerini oynatmakta ne fayda vardır? Bu itibarla bir istikrar tahsisah her zaman bir ise yaramaz vazîyete düşmek teh likesine maruzdur. " «Mevcut vaziyetin dikkate en şayaV cDıeti şurasıdır ki bası tngilizler şimdiki fiatleri dolann yükselisi suretinde teBeyler tstanbuldan gelmislerdi. Erkemden yolları dolduran ke • sif halk kütleleri şehre gelecek akmcı müfrezelerieıi bekliyordu. (Mabadi 3 üncü sahifede) lâkki ederek müteselli ve müsterih o luyorlar. Ne tngiliz Iirasmm, ne de dolann altına nazaran kıymetlerine baJtnuyarak dolann yükseldiğine hükmediyorlar. On'arca tngiliz lirası eski Batlamyus heyet i'mindeki dünya gi • bi sabit bir cisimdir. Görii'üvor ki, Ingiliz para piyasası henüz dünya gibı tngiliz ve dolann da müteharrik oldu(Mabadi ikinci tahifede) Ulllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll'IIIIIIUIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIİIIIIIIIIIIIIIIIMIIIlllllllllNllllllllllllllllllllllllllMIIIIIMIIIIIIMIin m Bugtin 3 ÜNCÜ SAHİFEDE İzmir, nümune vılâyet 4 ÜNCÜ SAHİFEDE Tayyare piyan5 İNCt SAHtFEDE Aîmanya mektubur, M. 'G. Bonnetnın ma M. Varms yangmm Kasten yapıldığını zannet ' mektedir. Yangının «ıkhğı kendi • sme saat 2.45 te itildirilmiştir. Bu haber üzerme derhal gemi ikicisini vaziyeti anlamajfa gönd'ermiş Denizde yanan büyük bir vapurun feci manzarasınt bütün dehşet'le canlandıran bir fotoğraf tir. Saat 3 te, tayfaları harekete geçirmis, yolcuları da uyandırtmıştır. M. Varmse yangnın kasten ya pıldığu zannını veren sey, bir sefe<r (Mabadi besinci sahifede)
