31 Temmuz 1933 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 5

31 Temmuz 1933 Harbin gizli kalmış esrarından! Büyük Okyanustaki Alman zırhlı kruvazör filosunu Falkland adalarında denizin dibine indîren esrarengız emri kim vermişti? Yazan: Ahidin Daver • Cumhuriyet Y e r l i Mallar Sergi Hazırhklar dün akşam Hazırhklar dün akşam ikmal edildi Beşinci Yerli Mallar sergisi yarın açılacaktır. Büyük MLllet Meclisi reisi Kâzım Pasa Hz. yann saat 4 te, sergilerimiz hakkında bir nutuk söyliyecektir. Bundan sonra Millî Sanayi Birliği namtna da İzmir meb'usu Rahjni Bey de bir nutuk hat ed«cektir. Badehu Kâzım Paşa Hz. sergi kapısmdaki kordelâyı keserek resmi küşadı bizzat icra edecektir. Bu merasimd'e Reisicumhur Hz., Basvekil tsmet Pasa Hz., Heyeti Vekile erkânı, sehrimizdeki meb'uslar, İstanbul Valisi Muhittin, muavin Ali Rıza Bevlerle Beledîye muavinleri ve erkânı hinka müdür lerile büyük makamata mensup bir çok revat daveft edilmişlerdir. Da • vetli heyet bütün paviyonları ziyaret ettikten sonra sergi saat 5 te halka açik bulundurulacak ve 15 gün devam «decektir. Sergiye iştirak ed«n 200 kadar fabrika ve müessese paviyonlarını dün aksama kadar tamamen ikmal etmişlerd'ir. Bu seneki serginin her cihetle evvelki senekilere faik olacağı an laşılmaktadlr. Ortebellodan Şîkagoy Yazan : Jeneral Balbo Seyahate çıkmadan evvel acıklı bir merasimde hazır bulunduk Mayısın 24 ünde şahsıma mahsus tayyare bana verildi, son günlerimi arkadaşlarım arasında geçirdim 8 Mayıs iptidasında seyehatimizde bineceğimiz tayyarelerm hepsi Ortebel. loya geldi. Tekrar tekrar dikkat ve ihtimamla muayene olundular. Bu ye. ni tayyareler gerek dayanıklılık, gerekse zariflik noktasmdan mükemmeldirler. Bunlann sistemine S.55 denmişti. tnşalannm tarzına ait teferrüat hak . kında burada uzun uzadıya malumat verecek değilim. Fakat bunlan yapan Aleksandre Marchettiden tabiî bah setmeden geçemem Bu zat tam 11 sene çalıştı ve yavaş yavaş bugünkü tay. yareleri vücude getirdi. Onlar, bugün hem kudret kuvvet, hem de süratin mümessili âsil birer kuşturlar. Şimdiye kadar 14 dünya rekoru kırmışlar ve 15 defa Okyanusu geçmişlerdir. Hali hazırda Ortebelloda bulunan modeüer onuncu seridendir. 1600 beygir kuvve. tinde tsotta Fraschini motörüe işler ve saatte vasatî 250,, azamî 250 kilo • metre yaparlar. 1000 kilogram ağırlığında insan ve eşya 4000 kilogram yakacak mevat alırlar. Her kilometre başına bir lHre yakacak madde sarfe. derler. Biz yaptığımız tecrübeler neticesin. de gerek uçuş gerekse kalkularda kolaylıklar vücude getiren çelik pervanelileri tercih ettik. S.55 lerin 1930. 31 modellerile 1933 modelleri arasında da mühim farklar vardır. Birçok dahilî ve haricî teferrüat aksam ve makinelerinde tadilât yapılmıştır. Motörler hiç durmadan 1000 saat işli . yebilir. Şüphesiz bu son sistem tayya. lerimizie her İtalyan mağrur ve müftehirdir. Fakat bu şeref bilhassa Duçeye aittir Çünkü hava bütcesi medis. ten geçerken onun yardunile tayyare. lerimizin 10 senelik gayretine bir sükran mukabelesi teşkil edecek tahsisat kabul rdilmistir. Bir aralık Mösyö Musolini beni tekrar cagırttı ve uzun uzun ruafler sor. du kendisine faaliyetimiz hakkında teferrüatlı malumat verdim ve ne gi. bi ihtiyatî tedbirler aldığnnızı izah ettim. Tesebbüsümüzde muvaffak olacağimıza kat'iyyetle itimat hâsıl etmeden Ortebel'odan hveket etmıyece. ğimiz> söyled'm. Gerek hava to<assuda. h âlimlerinden gerekse bahriveülerden bu hususta teminat almıstık. Tehlik» yuz. de asgarî bir dereceye inmişti. E«er cesaretimiz ve irademiz n:sbetind« ta r lîhimiz de var olursa Okvanusu muhalt kak muzafferane geçecektik. En tehlikeli mıntakalar Irlanda • İzlanda ye tzlanda Labrador kısımlun idı. Kralın da hususî sekiloe huzuruna kabul olundum. Bütün mülâkatımız es. nasında kendisinin hava islerin* derin surette vakıf ve bizim faal'yetimızle çok alâkadar olduğunu gürdüm. Bana bu. lutlann arasından geçerken yapılan yolculuklara dair sualler s^rdu. Ben de bunun tayyarelerde mevcut makineler ve telsiz telgraf s&yesinde nasıl kolaylaşhğmı ve takımiar arasındaki irtiba. hr. ki>ybolmadığını nnlattnt.. K<al Or. tebellodaki iki senelik faaliyetimizi takdiren sözler söyledi. Duçe «talihin ve yolun açık olsun!» dedi, ayni temen. f niy« b' ün filo erkânına leblig eylememi de rica eyledi. Seyabate çıkmadan evvpl acıklı me. raiimdcn birinde hazır bulunduk. 1930 ve 19M de düşüp ölen Ambrosino kardeşler namına dikilecek abidenin küşat resminde hazır bulunmak üzere Ortebetflodan tayyare ile SenVensa. na gittitn. Dönüşte Longo ve Cagna ile çalıştım. Sonra yalnız başıma mes Jnsiltzlerîn Koronelde batan (1) Gtrf Almanlarm Falklantta batan (3) kruvazörleri, (5) Layipzig vt Filotunvm kumandanı Amiral Şpe Umumî Harbm, ö zatnan gWi tutu . lan birçok eaan, yavaş yava* ortaya atıhyor. Ne yalanlar, ne dolaplar dön • diiğü anlaşılıyor. tngilterenin yalnız do. nanması, zengtnliği ve muazz&m bir ahtapot gibi dünyaya sanlmıs obnası iti. barile değfl, eskiden cHud'ai harbiye» denilen islerde, yani yalan v« dolanda da birinci oldugu anlasıhyor. Hop, (2) Monmut hruvazSrlerilt Sarnhorst, (4) Gnayzenav zırhh Nürenberg kruvazörleri ve Alman Hasfalıklı ecnebi gemiciler Zührevi hastalıklarla malul ve ecnebî devletler tebaasından olup İstanbul ve tzmir limanlanna uğrı yan bu gibi hasta gemicilerin, tstan • bulda (Cağaloğlu, Yerebatan cad . desi No. 2) ve (Topane, Boğazkesen caddesî, Bostancı sokak No. 3) teki dispanserlerde; tzmtrde (Beyler sokağmda Derî ve Tenasül hastalıklan muayene ve tedavi evi) nde ve mesai saatleri dahilînde meccanen teda • vileri icra edilecektir. Amîrah büyük tezahürat ve merasimle emri, Almanya Bahriye Nezareti de . karşıladılar. ğil, Berlmdeki tngiliz caıusları ver . Şilideki Alman sefiri tarafından ve mişlerdi. rflen baloda iken Amiral, Berlinden Alman filosunu tepelemeğe karar vefevkalâde mahrem işaretini havi şifreli ren tngilizler, evvelâ, iki eski gemiyi bir telgraf aldı. Telgraf, Berlinden, Al . tnvencibl ile tnfleksible benzer sekle so. manya Bahriye Nezaretinden geliyor ve kup romorkörlerle çektirerek Adalar • şu emri ihtiva ediyordu. denizine nakletmislerdi. Bu taklit ge > «Flakland adalanna gidiniz. Stanley miler gelince, asıl iki muharebe kruva . limanmdaki 'tngiliz telsiz telgraf istas . zörü, gizlice Falkland adalaruım yolu . «Kimbilir, daha Büyük Harbin ne nu tuttular. Berlindeki tngiliz casusları gibi esran gizli kalnufbr v« yeni bir harp yonunu tahrip ediniz.» Amiral ve erkânıharbiye reisi bu emda, Almanya Bahriye Nezaretinin sif • ,ukuunda tekrar istifade «dilmek özeri manastz buldular. Bir telsiz istasyo . resini, kâğıtlannı, mühürlerini taklit e. re ne gibi marifetler •« dalaverder hâ. nunun tahribi için koca filoyu, dünyaderek Berlin telgrafhanesmden Şilideiâ gizli tutulmaktadır.» Ta, ba seneye nm en berbat, en fırtınalı denizlerinden ki Amiral Speye felâketi mucip olan kadar gizli kalan bir örrin geçenlerde ve Horn burnundan geçirmek manasız ifşası üzerine, b8y!« döfânmemek im • telgraf emrini çektiler. *•* bfr işti. Bu sefer, gidip gelme bir hayli kânı yoktıar. tngflîzler içm bîr «Jer, Âhnanlar îçfn kömiire muhtaçtı, halbuki Patagonya Harpten sonra intisar eden birçok sahillerinde, cenup kutbundan gelen so. kitaplarda bu iki sahte gemmin Çanak de acı bir mağlu ıvet doğuran ve tam ğuk fırhnalara maruz olan bu ıssız de . kale Boğazma civar adalarda ve bizhn 18 sene gizli kalan ba «an « e ankta. nîzlerde tngiliz ticaret gemilerine veya tarafımızdan görülecek surefrte demirli yımt harp kaçağı taşıyan bitaraf vapurlara bulunduklannı okur, bir türlü, sebebi . ni anlıyamazdım. Cünkü, o tarihte, he. da tesadüf edflemezdi. Bu kadar zah1 teşrînJ «rve! 1914 nüa bu sularda A'.man denizaltı ganatmet mukabilinde Atlas Okyanusunun ta Cenobf Amerika sularînda, Şili sâ • leri yoktu ki onlan aidatmalc icin, bövU sonunda bir telsiz istasyonunu tahrip hillermde, sert bir havada, dalğalı bir takKt gemilere lözum olsun. Bunu, Ya. etmekte «n küçük askerî bir faide yok. derîizde akfama dogru başlıyan, ve vuza karsı bir tedbir addetmek te ma • tu. mehtapk, şairane bîr gecede btten bir nasızdı. Çünkü Yavuzun Bogazlardan Erkânıharbiye reisi, bu manasız env harp faciast oldu. çıkmağa kalkısmıyacağı muhakkaktı. re itaat edilmemesmi rica etti. Amiral: Beyaz sakalb Ibtiyar tngfliz Arnîralı Farzımuhal, mutlaka çıkmak ıstırarmda Emir, emirdir, itaate ve tatbika Kradokon kumandasmda bîr tngiliz fikalırsa, herhalde geceleym gizlice kinv mecburuz; cevabuıı verdi. losu, Almanlarm Amîral Şpe kumanda. seye görünmeden çıkacaktı ve o zaman smdaki kruvazör fOosü» earpıstı. AI . Alman gemileri Valparesodan ve Şili tngiliz kruvazör1«»ri bn'iTiıu* bulunma. man donanmasmm atış talîmlerinde karasulan haricinde kömür aldılar. Bü. mış, onun için müsavi idi. Çünkü Boğaztopçolan birinciKği kazanınu olan Şarn tün kömürlüklerini tıkabasa doldurduk. da koca bir filo vardı. horst fle nişanciltkta ondan geri kalmı . tan başka( gemilerin alt güvertelerin Şimdi anlaşılıyor ki tngilizler, bu sahyan Gnayzenav zırhlı kruvazörü mö . de, her boy yere kömür yüklediler. O te gemileri, Çanakkaledeki Türklerle kemmel ve isabetli salvelarile tngiliz fikadar ki zırh kuşaklar bile suya gö . Almanlar d~e;l: fakat Berlinde ve Şili losunu münhezim ettfler. thtiyar amiral, müldü. sularındaki Almanları aldatmak için beyaz «akalile beyaz bir gecede beyaz Horn burnu denilen belâlı yerde ceyapıp oraya göndernmlerdi. Bunda da köpükHi dalgalara gömülüp gitti. nup kutbundan kopup gelen korkunç hakikaten muvaffak oldular. bir fntınaya yakalandılar. Az kaldi Almanlara hemen bemen hiçbirşey 18 senedir saklanan bu Jir, tngiliz batıyorlardı. Fazla kömürleri denize ölmamısh. Gemüere bir Qd isabetçik ve casusluk teskilâtmm denizcilik kismı ermörettebattan da Ur iki yaralı; o kadar. dökerek gemileri hafiflettiler. kânından Amiral Hall tarafmdan, ge• *• ne böyle uydurma bir telgrafla İngiliz . 8 kânunuevvel 1914 sabahl Harp başladığtndanberi tngiliz do . lerin eline esir düşen Alman deniz is . Almanlar, Falkland adalanna, Stannanması, bütün azamet ve satvetme rağ. tihbarat zabitlerinden miralay Rintlene ley limanı açıklanna geldiler. Karaya men denizlerde hiçbir tş görememiş, isvaki olan ifsaat üzerine meydana çık • çıkacak tahrip müfrezesi hazırdı. Fakat te fhndi yeni bir mağlubiyete daha uğ . mış ve Rintlenin harpteki maceraların . Stanley limanından asırma suretile ya. ramıstı. Bu müthiş deniz kuvveti, 1914 dan bâhis kitabile herkese malum ol pılan bir ateşle karsılandılar. Denize dü muştur. ağustosunda Almanyaya harp ilân edişen mermilerin kaldırdığı sular, bun • iir edi'mez Helgoland adasına yaptıgı tngiliz casusluk teskilâtı yaman şey Iarın 30 luk olduğunu gösteriyordu. Bu, baslnnda, sisten ve Alman açvk deniz vesselâm! eski bir zırhlınm ateşi olabilirdi, fakat donanması baskumandanlığmm hata ABlDİN DAVER biraz daha ilerleyince, limanda, kesif «mdan istifade ederek birkaç hafif Al. dumanlar ve sehpa şeklinde direkler man kruvazörile muhribini tepeledik . gördüler. Bu direkler tngilizlerin mu. ten sonra, Helgolandm büyük topla • harebe zırhltlarile muharebe kruva . nndan ve Alman donanmasınm hücu . zörlerinde, yani dritnot smıf mundan korkarak limanlarına çekili • Pangaltıda Esref Efendi sokağmda gemilerinde vardı. Alman zırhlı vermişti. Fakat, İngiliz donanması yapoturan altmış yaşlannda Fatma Hanım kruvazörleri bunlarla harbedecek kud hgı bu yegâne ise mukabil denizde sü . evin üçimcü katındaki balkonda dur. rette değildiler. Amiral tam yolla ricat rü sürii muvaffakiyetsizliklere uğra . makta iken muvazenesini kayhetmiş; ve firar emrini verdi. Hata etti. Bütün mıstı. Akdenizde koca Fransız donan bahceye düşmüştür. Fatma Hanım muhkuvvetile ve asırma ateşierle limandaki masile beraber Göben ile Breslavı ka . telif verlerinden ağır surette yaralan. İngiliz filosuna ates edecek ve onu deçırmış, Almanlarm U9 denizaltı gemisi dığı için hastaneye kaldmlmıştır. mirli iken tepelemeğe çalısacak, ağ . öç tngiliz zırhlı kruvazörünü birden balebi ihtimal muvaffak olacaktı. Mu . tn*mışl müteaddit tngiliz gemileri Al . Beyoğlunda Kurtulusta oturan Gavaffak olmasa da baska çaresi yoktu, manlarm döktükleri mayinlere çarpa . lata saçma fabrikası kâtibi Tanaş E . kaçmak faydasızdı. Nitekim İngiliz firak batmıs, Okyanuslara dağılmış Al • fendi evvelki gün zevcesi Madam Deslosu arkasından limandan fırladı. Bun. man kruvazörleri, bilhassa kahraman pina, Tanaş, Filip ve Niko ismindeki üç Emden Bahrimuhitleri haraca kesmiş . lar, 26 mil süratli İnvensibl, tnfleksibl çoğuğile beraber Çubulklu kazinosuna dritnot kruvazörl'vidi. 30 buçukluk tooti. Bütiin bunlar yetişmiyormuş gibi Sili gitmişlerdir. Bir aralık on yaşlannda ka. lan vardı. Alman gemileri ise yalnız sularînda Almanlar, bir filoyu da imhadar bulunan Filip kazino önünde de21 lik toplarla mücehhezdiler. Al . ya muvaffak olmuşlardı. nize girmistir. Fakat o sırada da ayni man zırhlı kruvazörlerine çok fa • *** yerde denize girmiş olan ve henüz kim ik müthiş bir kuvvet teşkil edi . tngiliz donanması ise, «fleet in being» olduğu anlasılamıyan otuz beş yaşla. yorlardı. Azamî 20 mil giden Almanîar yani muharebe ederek düsmanı imha nnda kadar bir adam ile Filip, sulann kaçamıyarak yakalandılar ve bu defa etmeden sade mevcudiyeti ve satvetile cereyanına kapılarak sahilden uzaklaşda Alman toplarımn menzili haricin . denizlere hâkim olmak sevkülceyşi, kı. mışlardır. Bütün gayrete rağmen bun. de muharebe eden İngilizlerin burnu saca «ben buradayun ha!» tehdidile i$ lan kurtarmak kabil olamamış, her kanamadan Alman filosu dibi boyladı. görmek yolunu tutmuştu. Fakat sağda ikisi de boğulmuşlardır. Biraz sonra ce. Alman Şpe de, Amiral Kradoka iltihak solda uğranılan mevziî mağlubiyetler setleri çıkanlmıştır. etti. karşısında bu usul, tngiliz ve dünya ef. kân umumiyesinin hoşuna gitmiyordu. Ehemmiyetsiz ve askerî kıymetten tngilizler Nelsonvarı, zaferler bekle • Anadolunun Yunanhlar tarafın . mahrum bir telsiz istasyonunu tahrip dikleri donanmalarının bu mahirane fadan tahliyesi esnasında Akhisarda etmek için koca bir filo mahvedilmiş . kat korkak sevkülceyşini beğenmiyorbulunan bir Yunan yüzbaşısınm Ak lar, tngilterenin denizcilik an'anesine as. ti. Kayzer, bu felâketi haber aldığ; zahisarda bir yere 150 bin altın göm man raporun alhna su notu yazdı: la yarastıramıyorlardı. Efkân umumi . düğü, tzmirli bir Musevi tarafından «Amiral Şpenin Falkland adalanna yevi memnun etmek, Şili sularındaki haber alınmış ve burada hafriyata hücumundaki manayı bir türlü anlıya . mağlubiyetin acısını çıkarmak lâzımdı. başlanmıştır. Bir haftadanberi de madım.» *** vam eden hafriyattan bir netice çıkYalnız Kayzer değil kimse bu manaAmîral Şpe, tngiliz filosunu tepele • mamış olmakla beraber definenin a. sız işin manasını anlıyamamıştı ve anlı • İikten sonra, Şilinin Valparezo limanı. ranmasına devam edilmektedir. yamazdı. Çünkü Amiral Şpenin aldığı na girdi. Oradaki Almanlar muzaffer u Jeneral Balbo Şikagoya eloğra luna devam etmek üzere Labra, dordan ayrılnken gul olmağa başladım. Hep birlikte h» reket zamanmı bekliyorduk. Intizartn son ganleri Ayasofyadaki mozaiklar Ayasofya camisindeki kıymetü mozaikları temizlemekte olan A merikalı Bizans asan mütehassısı M. Withemore Avrupadan celbettiği mozaik ustalannm yanmda moza. ikçrhk ilmini öğrenmek üzere iki Türk gemcinin amelîyat mahalline ahnması teklifmi kabul etmiştir. Güzel San'atlar Akademisi Mimarî fubesi talebesinden Adli ve Amelî Hayat mektebi resim muallimi tbra • him Beyler, mütehassısin yanında çalışacaklardır. Eski bir lâhit mOzeye getirildi Varidat Mödiri Umumisi geliyor tktısat konferansına giden heyeti mu. rahhatamız azasmdan Maliye Vekâleti varidat müdiri umumisi Çeznu Bey bir iki güne kadar şehrimize gelecek ve yeni Maliye teşküâbna göre tstanbul Defterdarlığının maK kadastrosumı tesbh edecektir. Eski bahriye mfresi bahçesmde ka1mış olan büyük ve tarihî lâhit asan atika müzesine getirilmiştir. Mayısın 24 ünde şahsıma nnahnn o. lan tayyre, Balbo, bana tevdi olundu. Son günleri zabit arkadaşlanmm a. rasında geçirmek istiyordum. Muvaffak olamadım. Romadaki meşguliyetim mâni teşkil etti. Fakat arasıra tayyare karargâhlanna gidiyordum. Okyanu • su üzerinde geçeceğim tayyarenin tecrü. belerini Pezani ile birlikte yaptım. Beraberimde sadık makinistim mülâzin Cappanini de vardı. Bu genç 8< senedir yanımda idi. Majenr gölünden azametle kalktık. Bir hamlede Alpleri geçtik. Günlük, güneşlik sahada üer * liyorduk. Vasatî saatte 227 kilomet . re gidiyor, arasıra da 290 a kadar çıkıyorduk. S55 rn ilk tecrübeleri ba suretle çok muvaffakiyetli oldu. Ortebe loya iner inmez, bir süvarmin cinsi âsil hayvamna minnetle bakmasi gibi ben de tayyaremi hürmetle selâmladım. Yunanlı profesör tetkikat yapıyor Şehrimizde bulunan Atina Bizans asarı müzesi müdürü profesör Sari . rhro tstanbul müzesmde mevcut Bizans asan üzermde tetkikat yap maktadrr. Kendisine müzeler idaresmce lâzım gelen kolaylık göste rilmektedir. iste Ba'kondan dilşmüş Irak Maliye Nazın bu sabah gidiyor Birkaç gündenberi tstanbulda bulunan Irak Maliye Nazın Yasin Haşimi Paşa bu sabah Toros ekspresile Bağdada gidecektir. Jeneral Balbo filonle birUkte yapttğt harikulâde sefer e ait hatıralarım bir Fransız mecmua • »ına yazıyor, biz de oradan naklediyorduk. Fransız mecmuası • mn son gelen nüshasında Jeneralin hatıratından şimdiye ka • dar nesrolanan ve mukadde • meyi teşkil eden kıstmlarını hazırlayıp yola çıktığı ve sefer esnasında bilmecburiye yazısı na devam edemediği, arada küçük bir fasıla hastl oldftğa bil dirilmekte, hatıralartn müte • baki kısmınm beş on gün içinde tekrar neşrine baslanacağı kaydolunmaktadır. Binaenaleyh bizde bu fasıla için karilerimizden özür diler, Jeneralin hatıratımn asıl sefere ait en heyecanlı kısımlartm birkaç güne kadar takdim edeceğimizi arzeyleriz. Eski Fransız Sefiri geldi Çubukluda iki kisi boğuldu Fransa hükumeti tarafından Roma büyük elçiliğine tayin edilen An. kara büyük elçisi Kont dö Şambrön Cenaplan dün sabah saat 8 de şeh . rimize gelmiştir. Kont dö Şambrön Cenaplan dün burada bazı hususî islerile meşgul olmuştur. Bu sabah tayyare ile Ankaraya giderek hükumerimiz erkâ • nma veda edecektir. Yeni sıhhat memurlarımız Kasarlt pamufiun manası Gümrük idaresi bazı listelere tesadüf ettiği (kasarlı pamuk) tabi • rinin ne olduğunu Vekâletten sor . muştur. Vekâlet te bu suali tstanbul Ticaret Odasına tevcih etmis, Tica ret Odası verdiği cevapta kasarlı pamuğun yıkanmış pamuk manasına geldiğini bildirmistir. Akhisarda bir detfne aranıyor DGnya ipek istihsalâiı Bu sene dünya ipek istihsalâtı Av. rupada 28,500, Amerikada da 504,900 balyadır. Beynelmilel piyasalarda gecen seneden satılmatnış 536,400 balya stok ipek vardır. Sıhhat Memurlan mektebinin imtilıanları 26 temmuzda bitmiç tir. Bu sene mektepten 30 talebe mezun olmuştur. Yukandaki resim mezun talebeyi bir arada göstennektedir. Yeni sıhhat memurlarımıza muvaffakiyetler temenni ederiz.