30 Mart 1933 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 4

30 Mart 1933 CH SULTAM Yazm: M. TURHAN Dil işi Oz türkce sözler [ Eski Osmanldığm türkçeyî a şağt, arapça ve acemceyi hele arapçayı ondan daha üstiin görmesin den dolayı bir çok türkçe sözler bırakıltnış, kuilamlmaktan kalmış, onların yerine arapça ve acemcelerî geçmişiir. öz varltğtmtzt bulmağa başladığımız bu mutlu günlerde içimizde hâlâ bunlartn yaşamaaı, kendine gelenlere, kendini bulanlara pek ağır gelmekte olan bu yabanct sözlerin yerine o bırakılmış, atılmış olan Sz türkçe sözleri bulup ortaya çıkarmak, Sne sürmek dil inkılâbında yurunecek en sevinçli yollardan biridir. tşte ben bu yolda bir denemeye başhyarak eski kitaplardan, luğatlerden bulacagım Sz türkçe sözleri yazmak istiyorum. Bu denemeyi yapmakla bu yolda çalışacak' lara bir örnek göstermiş olacağrmı da düsünüyorum. Şimditik taram<r ya başlamıs olduğum «Kamusu Tarki» de buldugum bu türlü öz türkçe sözleri strasile yazacağtm."] 1 AÇMAZ Ketum: Arapça «ketum» yerine kullanılacak türkçe bir söz. Sonra «ketumiyet» yerine «açmazhk», ve «ketum adam» yerine «açmaz adam> diye kullanılır. Za ten Istanbul lehçesinde (ona korkffla söyle, o kimseye açmaz) diye buna yakın bir kılıkta kullanılmaktadır. ACKI Cilâ: Perdah, cilâ, lostra gibi yabancı sözlerin yerine kullanılacak öz türkçe bir sözdür. ATLAMAK Tesmiye etmek: A rapçanın «tesmiye» si yerine öz türkçe bir söz. Vakıâ tstanbul lehçesinde «ak koymak» denilmekte ise de «atlamak» ondan daha kısa, daha kendinden üreme. ARIK Zayıf: Arapça «zayıf» yerine türkçe ola rak kullanılacak bir söz. Zaten Anadolu'nun bazı yerlerinde kullanıl maktadır. ASI Fayda, kâr, temettü: Bu yabancı sözlerin yerine türkçe bir söz. «Asılı fayrfah; asılanmak faydalanmak, temettü etmek» gibi üremelerile beraber kullanıla cak bir sözdür. Darülfünun müderrlslerlnden HAL1L NİMETULLAH Şirketlerin vaziyeti Şark şimendiferleri, Elektrik, Havagazi Şirketleriile Liman kooperatifinin senelik içtimaları Şark şimendiferleri heyeti u m u miyesi t o p l a n m ı ş v e şirketm 1 9 3 2 senesine ait faaliyetini g ö s t e r e n rapor okunarak h e s a p l a n tetkik edilmiştir. Rapora nazaran, k u m p a n y a nın 1 9 3 2 senesi gayrisafi hasılatı 2.013.946 liradır. 1 9 3 1 d e hasılat 2.549.212 lira idl. Bu h e s a b a göre hasılat bir evvelki s e n e d e n 5 3 5 b i n kusur lira noksandır. Şark demiryollarında 1931 de kilometro b a ş m a vasati 7 5 4 0 lira alınırken, g e ç e n s e ne bu miktar 5 9 1 4 Hraya düsmüs tür. Raporun okunması bittikten sonra meclisi idare intihabatına geçilmiştir. Yeni intihabatta idare meclisi Reşat, Faruki, trfan, Kemal ve Refik Beylerden teşekkül etti ve raporda da teklif edildiği üzere gerek idare meclisi azalarının, gerekse murakiplann bu sene de hakkı huzur almamalan kararlastirıldı. Heyeti umumiye kooperatife gösterdiği yüksek müzaheretten dolayı Liman şirketi müdurü Hamdi Beye teşekküre karar verdi. Yüksek makamlara tazimat telgraflan çekil mesi de ittifakla kararlaştinldı. KAIIYO Bu akşamld prograır Tercih ediniz: LATPZİG : 21.35 9 nncn senfoni (Beethoven). 23,15 Der Barrer Gener&I (Goethe). ROMA : 22.50 7 i n d senfoni (Beethoven). VİYANA : Tannhaaser (Wagner)« ISTANBUL : I 8 aaz: (Nefcil oğlu tsmail Hakkı B.)". 18,45 orkestra konseri 19,30 fran sızca der» (mfiptedilere mahsua) 2 0 saz: (Ülkü Hanım) 20,30 saz: (Tanburt Refik Bey ve aTkadaşlan) 21,30 gramofon plâklan sonra: ajans ve borsa haberlen, saat ayan. «Saltanat baki kalır derlerse ol yalandır» O tarihlerde Şark sarayla n, kadını erkek tofrasına nam&h rem tutuyordu, hatta Fatih, her hangi bir erkeğin bile kendisile yem«k yemesini kanunen meranu kil " mısh [ * ] . Fakat Nis'te, kadınlar sofranın melikesi idîler ve bu sofra hakimi yeti, ağızlara baska bir tat veriyordu! Cem, kendi telâkkilerinde vukua gelen değişiklikleri, arkadaslarına da hikâye ediyordu. Fakat onlar, kendisi gibi, frenk hayatmm iç ynzüne nüfuz edemetfiklerinden o bayatı beğenmekten çekiniyorlardı. Hatta Şir Mert Ağa, bir gün daya namıyarak şehzadeye, frenk baya tım metettiğinden dolayı, sitem bile etmişti: A devletlu, demisti, tavusu güzellestiren tüyüdür, avratı boş gösteren örtüsüdür. Peçesiz kadra, tüysüz tavus demektir. Cenabm bizi imtibana çekip sövletmek i«ti yorsun, erkeklesmis di«Ueri öğüyorsun. Diline yazık! [ * * ] Fakat Cem, Si r Mert Ağa gibi dtr şünmekten artık uzaklasmıştı, onun ve diğer yoldaşlartmn ho» görme dikleri bir çok »eylerde incelikler buluyordu. Çünkü seviyordu! c .vet. «Vakıah Cem» sahibinin «bir gayet mahbubeye bey merbu mun taalluku olmustu» ibaresile kisaca haber verdiği üzere genç prens, Nis giizellerinden birine gönlünü vermisti. Bu, güzellik kudretinm beserî her duyguya tabakküm ede tnleceğini gösteren bir hâdisedir. Yurt hicram çeken, saltanat bulyalarının enkazı üzerinde ağlıyan, boğulmus çocuğunun matemini yası yan, anasından, evlâdından ayn dü*üp hasret ateşile kavrulan, yadellerde esir olarak dolaatmlan Cem, bu vaziyette âsık olmuştu. Aşk, bir şair yüreğinde ilkin f«ryat olur. Cem, Nis güzelinin yarattıği bu feryadı tarihe yadigâr bırakmıştir, aynen yazıyoruz: Camı cem nuş eyle ey Cem, bu fîrengistan'dtr Her kulun başma yazılan geKr . deyran'dır. Kâbetullaba vanp bir yol tavaf eyledigin: Bir Karaman, bin Acem, bin miilketi Osman'dır. Çok sükür Allaba kim geldik Hrengistana sag, [•] «Cenebı şerifim ile kimeane taam yemek kanunum değildlr. Ecdadı uza mım vezlrlerl İle yerler lznls. Ben refet misündir. <AIi Osman kanunnamesinden» [•*] Oemin yoldaşlanndan blrl Nis Kadınlannı böyle tarlf ediyor: «Şehrln baklre mahbubelerln gettrlp horoz deperlerdi (raksederlerdi demektir). Onlann âdetlerinde setlr olmaz, belkl öpüşmek, koçuşmak fahlrlerldlr. Oynayıp dlnlenme olıcak yad erlerin dizlerinde otururlardı. Boyun, kulak açık> Vakıatı Cem 8. 10 nefsimce bir sultandır. Fırsat fevt eyleme, î» eyle, aür zevkii safa Kknseye baki değil devran, bu dünya fan'dır. [ * ] If kıl bu şehr'de şehzadei efreng ile [•*] Kim begayet nazeninü »erveri hu~ bân'dır. Servikad, simm beden, mahbubı efrengî, güzel Ay ile gün hüsnünün askında sergerdan'dır. Sana bu hüsn ile ey sehzade sager sunduğu: Tahtı Çin, miilkü Yemen, tran ile Turan'dır. Padişahlık bundan özke olamaz şehzade Cem: Hatınn hoş eyle câm iç, meclisi rindan'dır. Minnet ol Allaha kim tapuna daim husreva! Huplar, ban oğlu banlar lutfuna hayran'dır. Saglı, sollu bas orup ayağma düşenlerin: Her biri miilkü ftrengin birine bir ban'dır. Çaluıir çengü def ile ergenun kanun mital Ney girivinden firenkçe serbeser efgan'dır. Huplar kendi dilince nağmeler agaz eder, Rak» ile reftar edenler hur'dur, gılman'dır. On iki ban oğlu ban karsında altın câm çeker On sekiz saki bu mecliste... Gü zel devrân'dır Cümlesi zerrin kemer, altinlı dibalar ile, Başlan zerrin külâh, hem kollan uryân'dır Şehd ile sükker, nebatı kand ile hurmayı ter Nukl ıçîn envai ni'metler bile çendân'drr Sükkerî »ih ile yuğrulmuş simitten külçeler Taze bademler anın üctünde kim erkân'dır. Elma vii armdü narincü turunçlar bihisap Fındıku fıstıku hünnabü çiçek reyhân'dır. Karşına banzadeler el kavusup karsı duruır Beztnigâhın cennetüLme'va, yerin bostân,dır. [*] Buradakl «fandır> kellmesi <fânl>dlr mevkilndedir. Lugat itibarile doğru dur. Yalnız, bu şilrln bütun kaflyelerlnde oldugu glbl bu kellme de biraz cekile rek okunmalıdır. [**] Cemin bu beytinde bahsetmek istedlğl frenk şehzadesi, Savva dukası genç Şarl'dır. Onunla geçlrdiği gönül vak'ası da lleride görulecektir. M. T. {.Mabıdı por) Sağhğınca her kişi J Elektrik şirketinde Elektrik şirketile Yedikule ve Kadıköy havagazi şirketleri dün senelik içtimalarını Beyoğlu'nda Metro hanında aktetmişlerdir. Elektrik şirketinin içtimaında rapor okunmuş ve Hasan Tahsin, ts mail, Tevfik Amir Beylerle M. Berriat, M. Cunente idare heyeti aza hklarına ve Reşit Saffet Beyle Sezai Bey de murakıphğa mtihap edilmişlerdir. Elektrik şirketi bu sene hisse başına 12 Isviçre frangv ve 50 santim temettü vermektedir. Fevkalâde içtitna Bu içtimaa nthayet verildikten sonra, heyeti umumiye fevkalâde olarak tekrar toplandı ve nizamna menin 2, 3, 4, 7, 12, 13, 17 ve 18 ind maddelerini tadil etti. ANKARA: 12,30 Ankarapalas orkestrası (13,30 â kadar) 18 alatmka musiki 18,40 gramofon konseri 1910 alaturka musikfye devam 19,40 gramofon plâklan 20,10 havadisler ve hava raporu. BERLİN t 18,35 Va's konseri 19,30 musa « habe 19,50 gençl& saati 20,10 şarkılar 20,35 musahabe 21,15 halk şarkıları 21,55 musahabe 22,20 man doSn 22,45 orkestra 24,05 havadisler ve dans mustkisi Yenecek ve içîlecek eşya listesi Bu hafta et fiatları geçen haftaya nazaran daha yüksektir. Sebebi de yaklaşmakta olan kurban bayramı ve paskalya yortulan münasebetile tüccarm, elindeki mah tutarak piyasaya az mal çıkannasıdır. Kuzu etleri geçen haftaya nisbetle % 3 3 fırlamıs, 45 kuruştan 60 kuruşa çıkmıştır. Koyun etinde bir hafta evvelkine kiyasen 10 kuruş, sığirda (5) kuruş f azlahk vardır. Bezelye, fasulye ve nonut fiatları bu hafta biraz daha düşmüştür. Trabzon mah sade yağnun okkası 110 kuruşa satılmaktadir. Süt fiatlannda geçen haftaya göre %20 bir düşüklük vardır. Diğer gıda tnaddeleri fiatlannda mühim bir değişiklik olmamıştır. 30 mart perşembe (Fiattar kurut ve okka hesabiledir) Bezelya 40 Çay 400 Et (kuzu) 60 Koyun 60 Sıgır 40 Fasulye 12 180 Kahve (çekilmemUi 160 Kömür 5 Kasar peynlrl 100 Makarna 21 21 Mercimek 15 Nohut 5 Patates Plrinç 25 Beyaz peynlr 60 Petrol 30 Soğan 5 Sade yag no Süt 20 Sabun 35 Şeker (toz) 43 Şeker (küp) 55 Tereyag (Edirne, Adapazan) 140 Un 15 Yumurta ı? Yoğurt ' 30 Zeytinyag (yemekllk) 45 Zeytin tanasl 30 LAYPZtG: 18,05 hafif musikj 19,35 havadisler 20.05 sıhhî nasihatler 20,35 ispan yolca bİT musahabe 20,55 akşam ga zetelerinden hulâsaiar 21,05 musahabe 21,35 korot ile: 9 uncu synphonie (Bethoven) 23,15 Goethe'nin bir per de'ik bir komedisi: (Der Burger general) 24.1 5 havadisler Havagazi şirketinde Kadıköy ve Yedikule havagazi şirketi idare heyeti değişmemiş yalnız münhal bulunan bir azalığa Yı»suf Münir Beyin intihabı tasdik olunmuştur. Murakıplıklara Cevat ve Saim Beyler intihap edilmişlerdir. Bu şnket ne kâr ve ne de zarar etmediçinden hissedarlanna biç temettü vermemiştir. MÜNtH : 19.05 OTkestra konseri 20,20 mu aahabe 20,40 riraat nasihatleri 21 havadisler 21,10 musahabe 21,40 (Le CarUer de Bagdat) îki perdeKk opera komik 23,55 hafif musiki 24,25 havadisler. VtYANA v 12.50 şarkılar 18,50 esperânîocâ bir musahabe 2 0 orkestra 20,05 gençVk saati 21,35 askeri marşlar 22,50 grramofon plâklan: (TannhSuser) WagneT'm 4 perdelik operası 23,50 havadisler. BUDAPESTE . 21,05 Macar şarkılan, (tsâ^an orlcestrası Üe) 22.35 opeTa orkestrasınm konseri 24,05 cazbant 1,20 tsigan mustkisi. VARSOVA : 19,05 salon rrrasiki»! 22,05 hafif konser 24,20 dans havalan. BÜKRES : 19.05 orkestrm 21.05 konferanS . 21,35 opera binasmdaJri temsihn naklL ROMA : 19,35 radyo orkestrasi 21,20 ha •adisler 22,20 jramofon plaklan 22,50 orkestra konseri: (programda Beethoven'in 7 mci senfonisi de vardrr.) Terkos'ta Terko» şirketi dün senelik içti maını aktetmiştir. tçtimada senelik bilânço ve rapor okunarak kabul edilmiştîr. Liman kooperatifinde Istanbul Liman kooperatifi dün akşam saat 17 de heyeti umumiye içtimaını aktetmiş, bu içtimaı bitirdikten sonra bir de fevkalâde içti ma aktederek nizamnamede tadi lât yapmıştır. llk içtimada ilk senenin idare meclisi ve murakıp raporları okunmuştur. Raporda satış mağazasının 1 haziran 932 de açıldığınd&n senenin 7 Iyhk sahş yekunu 85.744 lira 36 kuruşu bulduğundan bahsediliyor du. Liman kooperatifi mahrukat işleruıde 1932 senesinde bilfiil hare kete geçmiş, Karadeniz'in Rumeli sahilinde Çilingöz çiftliğinden doğnıca 3000 çeki odun ve Bulgaris tan'dan 50 bin okka kömür getirterek ortaklarına tevzi etmiştir. 1932 senesi umum işlerden elde edilen gayri safi kâr 14.610 lira 26 kuruşu bulmuştur. Safi kâra gelince 1543 lira 90 kuruştur. Raporda bunun yüzde 20 si ihtiyat akçesine ayrılıyor, yüzde 70 inin ortaklara tevzii münasip görülüyordu. Bakir ormanlarda geçen ha kikî bir roman yaşamak istiyor musunuz? Halkevinde bugünkü konferans Bugiin Halkevinde öz türkçe mevzuIu ve münakaşalı bir konferans verilecektir. Konferansı Köpriilüzade Fuat Bey açarak içtimaın mahiyeti hakkmda izahat verecek, ondan sonra istiyenler* söz aiacaklar ve fikirlerini söyliyecek •' lerdir. Dil anketi ve mektepler Lise v e orta mekteplerde dil anketi hakkmda verilecek cevaplar için kutular yaptınlarak münasip yerlere asıl • mıştır. Talebe tarafmdan verilen ee vaplar her gün bu kutulara atıimaktadır. Kuhılar doldukca açdacak v e bunlar Dil Derleme Cemiyeti merkezme gönderilecektir. Yeni karşılıklat Okur yazarlanmızdan aldıgimız öz türkçe söz karşılıklanm basma ğa devam ediyoruz: Alenî teşekkOr Antalyalı merhum Dagistanizade t«mail Efendinm hini vefatmda bilâsenet emaneten yedinde bulunan (1000) Urayı varislerini arayıp bolmak suretüe defaten iade eden Istanbul'da Lâleli aparhmanlannda birind daire ( 2 3 ) m> marada mukim Antalya'lı tsmaH Beye alenen teşekkürîimure gazetenizin ta vassutunu rica ederim efendim. Varuler «»»«1^^ T e ldU Besikta» Sinanpaya imamı hahx A | i r Liste: 10 KABAHAT: Çirklnlik, türesizllk suç çuk, KABİLİYET: Değerlik, yeterlik deter, yet*r, KABUL: Almak, beğenmek, KABİR: Ölü lzbesl, çukur, KADER: Çalap damgası, yazı, KADİR: Yapar, ell ulaşır (ell yeter), KADİT: İskelet, büznük, fbüzüşükten), kıkırdak, KAFİYE: Söz Ölçeği, söz dengl, KAİDE: Temel, ayak, alt, etek, oturak, dayanacak (mesnet mefhumunda), KÂİNAT: Tanrı ulkesl, yaradan ell, KAMUS: Dil kütüğü, sözler, KANUN: Düzenlik. düzenlik dürmesi, KAFİLE: Kume. büyuk. Mütekalt topçu miralaylarından S. Şevket Çok güzel bir filim ıstiyenler MELEK AŞK ÖLÜNCE CHARLES BOYER CLAUDETTE COLBERTCLiVE BROOK Fransızca sözlödür. ilâveten: Dünya HAVAOiSLERi Bu akşam GL ORY A Mnemasında ASRî SİNEMADA macera ve sergüzeştlerin en tuhaf ve en şayanı hayret olan fransızca sözlü filmi görünüz. Mümessilleri: Dünya yüzme şampiyonu JOHNNY WEİSSMUL LER ve sevimli ve lâtif sahne arkadaşı MAUREEN O'SULLİVAN. Vaz'i sahne W. S. Van DYKE Sahnede: Türkiye'de son def a olarak TESEO bronzdan adamlar ve yeni varyete programı. Y a n n , cumartesi v e p a z a r 16 1/2 matinelerinde v e her a k ş a m B Ü T Ü N VARYETE PROGRAMI Bu akşamdan itibaren Liste: 11 MACERA: Bastan geçenler, geçmlşler, MADEMKİ: Çünkü, MADDE: Nesne, varlık, aynın, MADDÎ: Nesneli, varlıktan, MAHİYET: İçyüz, MÂNİ: Engel, MANİA: Engellik, gerik, MEHAZ: Almak r a im maktan), MEMUR: Buyruk kulu, MEMURİYET: Buyuruk kullugu. MUBALÂĞA: Büyütme, taşırma, MUBAREK: Kutlu. Manisa: Hekim Hakkı Şükrü TAR2AN Sineması Yeni mükâlemeler, hokkabaz, şarkı vesaire sahne lerinin ilâvesile ELHAMRA DüfiüN 6 E C E 8i DUSSELDORF VAMPıRj iki saatlik hayalî hevecan BU AKŞAM saat 21.30 da A L K A P O N E (V ü ZU kadar gömlen ftlimierin en heyecanlı ve merak!ı?ı Bu harikulâde eseri seyrederken meşhur içki kaçakçilar kralı ALKA PONE'nin miithiş sergüzeştlerinı ve çil pn aşk maceralannı göreceksiniz. Herkes bu heyecanlı olduğu Kadar nıuhteşem ve cazibeii milyoniuk filmi görmelidir. FOX dünya havadisleri arasında Yunanistan'daki son hükumet darbesi... Ve ilkbahar modaian kısım.*.„,„„, 'an bilhassa dik<ate şayandır 0AM 6AL I A D A M ) Törkçe sözlü, sazlı, şarkıh büyük halk komedisi Aynca yeni büyük bir filim MUKADDES YALAN ETU AL s NEMASI lamamen fransızca söziü ve şarkılı Hakiki hayattan alınma filim. büyük Oynıyan. RUTH C H A T E R T O N P ARiS K I Z I Şen ve neş'eli operetini takdim arasında Tvrinci iıa'kondaki fıanımefendilere meşhur TOKM.UN marRasın r VremTeri takdim edilecektir. V1YANA Ingiltsre Avusturya Milit Revanş maçi için seyahat M1S1R 50KURUŞLA tski bir muharip ve ciddî bir adam amal ve efkârı, sergiizeşL macera ve casusluk arkasında koşmakran ibaret olan sehhar ve dil ber bir kadının naz ve işvelerine tahammül edebilır mi? 6ÜNEŞ BATARKEN Yazan: G. Haupt mann Tercüme Eden: Seniha Bedri U facia 5 perde Harülbedayi temsilleri Şehir Tiyatrosu istanbul I A T İ N A | V A R N A l i ^ # 7 W S r ı A : SiNEMASINDÂ Balkan olitnpiyatlarına Türk kafilesile bir likte jştirak Iki kişı yazın sicak günlerinde plâj eglence ve istirahatı Iraesine başlanacak fransızca sözlü ve şarkılı Bürün bunlar bu akşamdan itibaren •HllfM UMUMA Iskenderiyedeki mertner stadın 5enei dev riyesini gönnek İLAN P A S A P O R T 13.444 îy şehirlerden hangisinde gezmek ve eglenmek tsterseniz Fenerbahcs eşya piyanao bilef lerinden tedarik edinizj Satıs: Umum Piyango giseleri ve Zeki Rıza spor mağazası filminde gözleriniz öniinde canlanacaktır. Baş r llerde: TANiA FEDORve llâveten: LEON MATHOT FOX JÜRNAL Osmanlı Bankasmın Galata, Yenîcami •• Beyoğlu devairi, kurban bayramı münasebetile niaanın 5 ind çarşamba gu niınden S inci cumartesi giinüne kadar (dahil) kapalı bulunacaktır. Osmanlı Bankaa