29 Mart 1933 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 1
\ Hayat \nsiklopedisi 28 u m h u riy et Dokuzuncu sene: No. 3195 İSTANBUL CAGALOGLU Telgraf ve mektnp adresl: Cumhurlyet tstenbul Pasta lcutusu: lstanbul, No 24b Telefon: Başmuharrlr: 22368. Tahriı müdürü 23236, Idare müduru: 22365. Matbaa 20472 C3fS3inb& 29 Mflft 9 3 3 * * . . . . . . . . . . . . .>>....,,.,!, ıııtn ınıır ifm ıiıı i(iııı (itıııııiııiftuıiııiııll ııı llltllllllll IIIII ılllllffII1IIIII1 IIIIII llf II IrllTTlll tlllllHl lllllc IIIIIIII1 ITIlfHlfllf imillliTf rllVtlİTİIIIl 1111 llfllllllllllfll Illlll llllllltl llllllllllllll HlIllllllllllllfH ıflnlll Yurttaş! Bayram içitı alacağın her şeyin yerlisini bulabi lirsin. Mtili Iktısat ve Za • sarruf CemiyeU inci cüzü çıkti Ingiliere Cenevrede Bize Cevap Verdi Büyüh millet Nasıl olur? Son günlerde Şimalî Amerika Cumhuriyetleri İttihadında geçen misalı üzerinde velevki bir parçacık durulacak büyiik vakıa diye tebariiz ettirmeden geçmek bize fena bir dikkatsizlik olacak gibi geliyor. Son iiç dört sene zarfında Amerika'da yüzlerce ve yüzlerce bankanın iflâs etmesi gibi hâdiseler oldu. 1929 Amerikan buhranı bütiin dünyayı sarsmışb. Fakat bunlann hiç biri binlerce bankanın gişelerini kapamasile tahaddüs etmiş olan son buhrana kıyas olunamaz. Son buhran, değme mületin hakkından gelemiyeceği kadar büyiik bir felâket seklinde görülmüştü. Böyle bir vaziyetin yaruına dayanabilecek her hangi bir Avrupa memleke ti tasavvur edemiyoruz. Onun icindir ki son Amerikan buhranı karşısında Avrupa'nın ilk tefhisleri daha ziyade: Amerika iflâsa gidiyor, Seklinde ifade edflmişti. Buna mukabil vaziyetin hakikatini olduğu kadar milletçe kendi kuvvetlerini bilen Amerika'hlar bunun çok geçici bir hastalık oldugunu söyliyerek yeni Cumhnr Reisi Mister Rozvelt'in if başma geçmesini beklemek lâzım geldiğini söylüyorlardı. Bütiin dönya nazannda kıyametin kopmasından bir başlangıca benziyen bu kanşık vaziyet on beş yirmi gün sürdü. Fakat simdi daha iyi görüiüyor ki Amerika'daki vaziyet için bizzat Amerika'lılar, Amerika baricindeki insanlar kadar telâş göstermemişlerdir. Mister Rozvelt Cumhur Reisi oiarak if başına geçtikten sonra kendisine yardım eden salâhiyettar arkadaşlarile beraber bir sıra kararna ' meler neşrine mukaddeme olmak üzere radyo ile bütiin memlekete hitap eden nutkunda: Benim memlekete ve millete itîmadım vardır, memleket ve milletin de bana itimat etmetini Jeterim. Bu miıtekabfl itimat önünde hallolunmıyacak hiç bir zorluk yoktar. Demis ve işe başlamıştı. Bankalar sıraya konularak vaziyetleri iyi olanlardan başlanılmak suretile onlann açılmasma el altıdı. Devlet para kıymetinin mahfuziyeti için tedbirle» rini almış ve bu meyanda halkın kendilerinden istenilen itimadı teyiden ellerindeki albnlan bankalara getirip teslim etmeleri icap ettiği ilân olun muştu. Muameleleri ve vaziyetleri tetidk olunan yüzler, yüzlerce, ve şimdi arbk binlerce, bankalar tekrar açıldılar. Muameleleri yolunda obnıyan bir çok bankanın da bu meyanda tasfiyeye tâbi tutulmak üzere tefrik edildikleri şiip • hesizdir. Fakat bütiin bu işler içmde en mühitn olan nokta son bir iki ay içinde bankalara mıiracaatle paralannı çeken halkm fevç fevç bankalara müracaatle kendilermde mevcut olan alhnlan devlet in bir sözü ile tekrar hazine emrine oralara tevdi eylemiş olmalandır. Yalnız üç bes gün zarrmda bankalara ürî milyar franklıktan ziyade altın teslim olunmuştur. Bunun netieesini derhal bütiin dünyada gördük: Dolar bazan eski kıymetini geçen bir paha ile adeta kapışılacak bir meta gibi tekrar dimdik yükseldi. Şimalî Amerika Cumhuriyetlerini teşldl eden genç ve dinç milletin irtifaı ise bütün nazarlarda şimdi Himalaya'yı gölgede bırakan bir manzara arzetmektedir. Amerika'da en ufak tediyeler için bile çek istimaU pek ziyade yer bul • mus bir usul olduğu içm bankalarm giselerini kapattığı günlerde umumî bir parasızlık hüküm sürmüstür. Müyonerlere varmcıya kadar herkes olurile idare etmek mecburîyetmde kalmıştır. Bununla beraber bundan dolayı memle • ket, her hangi derecesinde olursa olsun paniğe tutulmamış ve büâkis bu vaziyet adeta güle oynıya denilecek bir tahammül ile geciştirilmiştir. Bunun sebebi şudur ki milletin kendi kendine itimadı vardır, ve bu itimat şuurlu olduğu kadar büyüktür. Amerika'daki issiz adedi dünyannı diğer memleketlerindeki işsizlerm mecmuuna müsavi sayılacak bir miktarda bulunuyor. Bundan dolayı en az telâş eden memleketin Amerika oldugunu gSr&yoruz. Orada sadece sunu söylüyorlar: Derdin nereden geldiğini bili yoruz, çaresini bulacağız. Amerika'nm haricî alacaklanmn mühîm bir kısmını sabık muttefikler harp borçlandır diye vermek tstemiyorlar. Amerika bnndan dolayı kızmıyor değil ama fazla telâş ta göstermiyor. Fazla telâş göstermiyen Amerika'nm bu seadd butçesinde tam 31 milyar frankhk Makdonald plânı ve Türkiye İngiliz Hariciye Nazırı dün konferansta şayanı dikkat beyanatta bulundu Lozan muahedesinin Boğazlarla Trakya'ya ait hükümlerinin îlgası hakkındaki talebimize Busya da iştirak ediyor Cenevre 28 (A.A.) Anadolu a jansının hususî muhabiri bildiriyor: Silâh bırakımı konferansı umumî komis • yonununun müzakere'erinde, Sovyet murahhası Davgalevski ordu mevcutlaruıdan bahsettiğ snada demistir ki: « İngiliz plâıunı yapanlann fikrinde ordu mevcutları hususunda Türid ye'ye ayrılan yer hakkmda geçen gün muhterera dostum Cemal Hüsnü Bey tarafından hakh olarak fleri sürü'en ve havret edilmeM lâzım gelen mes'elelere iştirak ettnnmi kaydetmek isterim. Avni münasebetle, Türk murahhası mn Lozan muahedesinin merbutuna dair olan teklifini, Sovvet heyeti murah • hasasınuı tamamile hakh ve sulhun ve umumî emniyetin menfaatlerine uygun bulundueunu heyeti murahhasam namına beyan ederim.» Takdirlerle karşılaran bir muvaffakiyet Bir s e n e i ç i n d e 1,559,000 lira kâr Sanayi ve Maadin Bankası, 1932 senesinde en fazla kâr getiren mali müessesemiz oldıı Geçen sene çıkan bir kanunla fluye I ayrılarak Sanayi Kredi Bankası ve Devlet Sanayii Of»i kmini aknış olan mülga Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası heyeti umumiyesi evveHri gün Ankara'da tophınmıştır. Bankanm heyeti umumiyeJ si B. M. Meclisi tktısat ve Bütçe En • cümenleri azasmdan mürekkeptir. Bu toplantıda bankanın 1932 senesi faaliyeti hakkındaki idare meclisi raporu okunmuş ve büyük memmmiyet ve takdirlerle karsılanmıştır. Bankanın bilânçosunu takdire lâyA bulan heyeti umumiye, idare meclisi ile müdür ve memurlara teşekkur ve takdirlerini zapta geçirmiştir. Uşak şeker fabrikasının, eski şirket hissadarlarma hisse bedellerini başabaş tediye etmesi de kabul edilmistir. Memleketimizdeki malî müesseseler içinde en fazla temettü tetninine muvaffak olan Sanayi Bankasuun vaziye* tini gösteren idare meclisi raponmu aynen dercediyoruz: «İdare meclisimiz Türkiye Sanayi ve Maadin Bankasuun 932 senesi bilânçosunu muhterem heyetlerine takdim eder. Tetkikinden anlaşılacagı veçhile Banka bu son bilânçosunu (1.559.151) lirahk kâr ile kapatmış bulunuyor. Devam eden iktısadî buhran sebebile tkaret piyasamızda günden güne artan Fırka Grupunda 1 İsmet Paşa dün azaya tezimizi izah etti Ankara 28 (Telefonla) Fırka Grupu bugün toplandı. Başveki] tımet Pş. nın tahdidi teslihat mes'eleleri ve Türk tezi hakkmda azaya izahat verdiği tahmin ediliyor. Grup bundan baska Maliye ve tktısat Encümenlerinm obligasyon faizlermden kazanç vergisi almmaması hakkındaki karannı tasvip etmistir. Ajantm tebliği Ankara 28 (A. A.) C. H. F. GniDU Idare Heyeti Riyasetinden: C. H. F. Grupu bugün öğieden sonra Afyon meb'usu Ali Beyin riyasetmde toplandı. Basvekil İsmet Paşa Hazretlermin silâhlan azakma konferansı hakkmda verdiği hcahat dinlendi ve müzakereye nihayet verBdi. ingliz Hariciye Nazırımn beyanatı Cenevre 2 8 (A.A.) tngütere hariciye nazın M. John Snnon sflâh bırakımı konferansmm umumî komis • yonunda tngiliz plânını müdafaa için söz aldıgı snada Türk noktai rmzarma cevap olarak şu beyanatta bulunmuştur: Muhterem Türk murahhası, be yanatmda tngiliz vesdcasma Avrupa efektifleri cetvelinde Tiirkiye'nin zikredilmemiş oldugunu ifade ve hatta bunu siyasî bir man&yi tazammun edebflecegi soretinde tefsir eyledi. Gerek kendi memleketim gerek, tabir caizse, Türkiye'deki dortlanmızın menfaati namma bu bapta varft olabilecek her hangi sui tefehhümü izale etmek isterim. Görüleceği veçhile, efektif cetveKnin başmda bukman notta bu cetve hn yahuz Avrupa krt'asmdaki memleketlere ait rakamlan ihtiva etmekte olduğu mezkur bulunmakta ve ikinci fasıl da Avrupa kıt'asındaki müseuah kara kuvvetleri teşkilâtı hakkmda ahkâıru mahsusayı ihtiva etmektedir. Cetvelimizi tanzkn ederken Türk müsel • lâh kuvvetlerinm kısmı küllîsinin bizim anlayışunua göre Avrupa kıt'asmm haricinde bulunmasuu nazari dikkatte tutmuştuk. Binaenaleyh Türk ordusu • nun heyeti umumiyesüe münhasıran Av( Mabadi 5 inci tahifede ) ve Maadüı oanKasuun modüru Sadettln Bey durgunluk ve büyüyen risk Ikttmallerl karsısında bankanm ve fabrikalartn basiretle çakşarak elde ettikleri bu netic* muhterem heyetinizce takdire lâyık g3rülür ümidindeyiz. 932 senesi zarfında fabrflcalanmnm hnal ettSderi mallarm piyasa loymetleri ınecmuu asgari sekiz müyoiı liraya Lutfen sahifeyi çevirinia Berlinde yahudi avcılığı w \ Dil anketi =â 18 numaralı liste Ankara 28 (A.A.) Karsı lıklan aranacak arapça ve farsça kelimelerin 18 numaralı lis tesi şudur: 8Teenni 1Tâbi tabiiyetten 9TeestiH 2Tabtıt 10Teessm 3Tâli llTewm derece 12Tehir 13Tekit 4Tarih 14Telif STecil ISTemin 6Tedip 7Teemmül 16Tes.r Listelerde çıkan kelimeler den manalan birden fazla olan latrın her manası için ayn karşı* lıkalr ileri sürülebilir. Karşıhk gönderen zatların gönderdikleri karşılıklardan duyulrauş, işitilmiş olmıyanlan, hangi kaynaklardan aldıklarmı ISiabadi 3 üncü sahijede) Afyon inhisarı . İktısat Vekili dün İktisat encümenine afyonun inhisar alhna a]macağını bildirdi Ankara 28 (Telefonla) tktısat encümeni bugün toplandı. Afyon tacirlerinin ellerindeki afyonları bir nisan tarihine kadar ihraç edeceklerine dair kanunun üçüncü maddesi hükmünün 1 eylule kadar uzatılması hakkındaki teklifi tktısat Vekili Celâl Beyin huzurile görüştü. Celâl Bey afyon birliği yerine bir inhisar idaresi tesisi rnaksadile bir lâyiha hazıladığım, lâyihayf yakm • da Meclise vereceğini, bu lâyihaya meşru afyon ticareti için yeni ahkâm konduğunu söylemiş ve bu ahkâm kesbi kat'iyet edinciye kadar her hangi bir karşılığa mahal kalma ması için teklifin esasına tatraftar olmuştur. Neticede üçüncü fıkradaki tarih 1 haziran olarak tadil edilmistir. Teklif perşembe günü Meclute rafi»tacelen müzakere olunarak 1 nisan tarihli Resmî Gazete ile neşroluna • caktır. Almanya'da şiddetli bir yahudi aleyhtarlığı başla dı, yahudileri sokaklarda alenen dövüyorlar BiMnııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııiııııııııııııııııııııııiHiııııiMitııııııııııııııııınıııiHHiıııuııııııııtırMiiHiıııııııııııiHimıuıııınııııımıniHf Mustafa Kemal Ankarası Bir Fransız Ankara'yı metediyor, bu neşriyat ba zı Fransız muharrirlerine müskit bir cevaptır Munilrt» yalnayak, baldırı çıplak btr halde sokak sokak gezdlrilen bir vab.udl (bu yihudi, Nazllerden dayak yedigl İçin jlkâyet etmlştlr. Bunun uzerine kunduralan çıkanlmiî, pantalonunun paçaları dizlerine kadar kesllml« ve boynuna btr yafta asılarak sokaklarda dolaştanlmıçtır. Yafta da «ben yahudlylm ama Nazllere karsı elkayetçl değilim> diye yazüıdır) [Hiç bir memleketin dahüî işlerine kanşmak hatınmızdan da geçmez. Berlin'de oturan bir vatandaşu son Alman ahvali hakkındaki mektubunu, yalnız oradaki hâdiselerin nrtiimLiiıı olduğu kadar doğru bir fotoğrafisi olarak, yani haber kabilinden neşrediyoruz:] Berlm 2 2 mart Almanya'da artık HRler hakimdir ve bu hakimiyet teessüs (Mabadi 5 tnci tahifede ) Borçlar itilâfı Niçin gecikti? Hâmillerin dolara dair tereddütleri tamamen zail olmuştur Ankara 2 8 (Telefonla) Os nvanlı bcçları müzakereleri hak kında buraya yeni malumat gelmemistir. tmzanm uzaması evvlce takarrür eden esaslar etrafında yeni müskülât çıkmasile alâkadar değildh*. Ancak imza; hâmillerin sene lik taksitlerin ödeneceği paranın tayini hususunda geçirdikleri te red*dütten dolayı uzamıştr . Mukavele projesinde taksitlerin dolar veya Fransız frangı olarak tediyesi şart konulmuştu. Doların bu ay geçirdiği tehlike hâmilleri tereddüde sevketmiştir. Maahaza tehlike geçtiğinden mukavele projesi nin buna ait maddesi ipka edilmiş tir. Vaziyetin bu merkezde olmasına ve Saracoğlu Şükrü Beyin son defa Ankara'ya geldiği tarihtenberi projede hiç bir tadilât yapılmamış bulunmasuıa nazaran Borsada Unifiye ve Rumeli »imendifer tahvilâtı üzerindeki spekülâsyonlar ve bu tahvilât fiatlaruun hissedilecek surette tenezzülü buırada istiğrapla karşı lanmıştır. ı Amerika'da halkın büyuk mlktarlarda lade ettiği altın, zırhlı kasalar» £onu . lurken 2 Bir Amerıkaiı vatandaş evinde sakladı&ı altmları hükumetln emrıne tevdie gidıyor bir açık vardır. Mister Rozvelt işin başına geçmîş: Hem borçlar mes'elesim hallede • ceğiz, hem bu açığı kapatacağız, hem de dünya buhranını halledecek tedbirleri alacağız. Diyor. O bunu soylerken Amerikan millet ve memleketine dayanıyor, Amerikan millet ve memleketi de gözünü Rozvek'e dikmiş, bu işlerin böyle yapüacağına kani, sen ve şatır çalışmağa koyulmuş bulunuyor. Görüiüyor ki millet olmak bir marifet, büyük millet olmaksa bittabi daha büyük bir marifettir. YUNUS NADl Tenl Ankara'flan M manrara H T e r mnası ve O z neykeii r a Rr aT «Yeni Türkiye'yi hakkile tanı Marsilya'da çıkan «La Medite mak için bir defa Ankara'yı gör rannee» gazetesi 1 mart tarihli nüsmek gerektir. O zaman herkes an hasında 1933 te Ankara için bir malıyabilir ki Türk başladığı işi yan kale yaztnıştır. Yazısına Ankara'mn bırakmıyan bir varhktı ve bütün tarihini anlatmakla başhyan makale Türkiye'yi Ankara gibi yapacaktır.> muharriri eski Engürü'yü Kral Ogüst'un, yeni Ankara'yı da Gazi MusMakale Andre Alexendre imisli tafa Kemal'in yeniden yaptıklannı bir muharririn yazısıdır. Bu muharsöyliyerek bu iki yeni Ankara ara rir bizim tanımadığımız bir zattır. sında bir mukayese yapmaktadır. Fakat yazısına bakarak onun An Makale çok bitaraf görüşle yazılmış kara'ya geldikten ve bütün bu ma tır. Millî mücadeleden sonra Ankakalede yazılan şeyleri gördükten son ra'mn niçin merkezi hükumet yapıl ra Maten ile Ecko de Paris'te ga dığı, ne halde bulunduğu ve ne rezkârane yazılar yazan meslek şekle sokulduğu, bundan sonra ne taşlan gibi bir yalancı değil, temiz • suretle tevsi olunacağı vakıfane bir namuslu bir insan oldugunu söylüyeşekilde anlatılmaktadır. biliriz. M. Andre Alexsendre'm ma» kalesi avni zamanda Matin ile Ecko Ankara'nın bugün modern bir Avde Paris gazetelerindeki garezkâ rupa şehrinden farksız oldugunu rane saçmalara belig bîr cevap ta söyliyen makale şu cümlelerle nihasayılabilir. yetlenmektedir:
