27 Mart 1933 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 1

Hayat Ansiklopedisi inci cüzü çıkti Devletçilikte Müdahaleli iktısat A 28 Dokuzuncu sene: No. 3193 tSTANBUL CACALO&LU Telgral ve mektup tdread: Cmnhuriyet, tHanbal Posta kutura: tstanbnl, No 246 Telefon: Ba$muharrlr: 22366, Tıhrir müdttrü: 23236, tdare mudOrfi: 22365, Matbaa: 20472 u r ıyet Dil anketi = 16 numaralı liste Ankara 26 (A.A.) T. D. Cemiyetinden verihniftir: Karşılıkları aranacak arap ça ve farsça. kelimelerin 16 nu maralı listesi şudur: T. Yurtdaş! Bayramda yerfi malı al; çünkö verdiğin para, döner gene sana gelir Pazartesi 27 Mart 933 rnKimzııı prognımıiKlahı uctısat sf* yasetini «müdahaleli ürtısat» Economie dirigee» diye tavsif eden evvelki yazın n z d a f l ] Büyük Harpten sonra hemen bütün dünyada tatbik edilen bu siste min esasmda, ferdi himaye endisesi olduğunu yazmıs, ve ferdin faaliyet ve mesaismi esas tutan fnkamızm iktısattaki müdahalesini bu suretle izah etmis bulunuyoruz. Devletin iktısattaki müdahaIesmin saiki izah edilirken bunun devlet tarafmdan yapılan bir tesebbüs olduğu hahra gelebilirse de hakikatte devletin müdahalesmi devletten evvel fertier istemıştn*. Fertlerm bu isteykme müdahaleli &fasat sisteminde binlerce misal gösterilebilh. Baa ürtısatçılar buna güzel bir misal olarak, kontenjan usuKinü ileri •ürüyorlar. Müdahaleli iktısadın bir şekL' olan ve (uzlasmalı) iktısat diye tercüme ettiğimiz (Economie concertee) taraftarlan istihsalde her grupun hissesmi tavin ederken millî sanayi ve zi raatin himayesini istiyen fertlerm feryatlan netcesfnde devlete kontenjan usu lünü kabul ettirmislerdir. Fransa'da ve difer memleketlerde bu kontenjan usuJü sanayi ve ziraatçilerin talepleri üze rme meydana çıkrraşhr. Bizde de sanayi ve ziraatçilerin vaziyetini ve feryat lanm isiten hükumetimiz ansrnn kon • tenjanı ilân ettiği gün müdahaleli ikttsadın en karakteristik seklini tatbik et mistir. Devletin iktısattaki müdahalesinde takip etjiği gayenm ferdin menfaati ol duğunda bir dakika şüpbe ednemez. Devletin himayesi adeta ferde karsı bir sigorta kumpanyası halindedir. Ferdin maruz ka'dığı ziyan ne kadar az olursa sigortacı da o kadar az ziyan eder. Şu halde, devletin himayesi derecesi fer din kazanmak ve ziyan etmekteki kabiliyetfle mütenasip olmak gerektir. tste, devletçiliğin derecesi her memlekette ferdin vaziyetme göre bu sebeplerden dolayı «Htfşir. Bizde d«wW nnfI*hA]entun piîplıiı diğer bir çok memleketlerden daha genis ve daha etraflı olmasmm sebebi kolayca anlaşüabilir. Bizim gibi manevî ve maddî esaret hayatmda astrlarca yaşamut fertlerm iktısadi vaziyeti, şüp hesiz, uzun miiddet devlet himayesme ve binaenaleyh müdahalesine muhtaçtır. Nitekim, fırka programımnda «mümkün olduğu kadar az zaman içinde milleti refaha ve memleketi mamoriyete iriştirmek mflletin umumî ve yüksek menfaatlermm icap ettiği islerde ve bilhassa iktısadî sahada devletin fi len alâkadar olmasmm» sebebi de ferdin bizde diğer mâlet fertlerinden da • ha zavıf düsmesindendir. Fırka umumî kâtibhniz Recep Beye • fendinin tstanbul Darülrununundaki iaahmdaki fıkralann ihtiva ettiği derin ve ilmî manalan tahlil edersek devletin ferüeri himayeye verdiği ehemmiyeti bir derece daha anlanz. Fırka programı izahında «fertlerm ve sirketlerin yapabflecekleri islerde onlarm semereli ve muvaffak olarak çahşabflecekleri seraiti tanzim etmenin de devletin vazifesi» olduğu söyleniyor. Müdahaleli iktısat sistemini bu kadar güzel anlatan pek az cümle vardır. Devletin müdahalesi, demek Id, ferdin islerinde semere vermesini ve muvaffak olarak çalısmasım temin edecektir. Bu cümlede bütün bir iktısat tarihmin hulâsasmı okuyoruz. Ferdin zayıf düsmesini liberal siste min açbğı tekntk terakkiler yüzünden muvazenesmi kaybeden istihsal ve is tihlâk nisbetlerinde aramakla beraber bu zafiyeti malu'iyet derecesine getiren sebeplerin basmda da Büyük Harp ve onun istihsal 3e alâkası olmıyan israfat ve istihlâki olduğrmu unutmamalıyız. Haldkati olduğu gibi gördüğümüz gün, bugünkü buhranlardan daha feci ve muthisini geçirmis olan msanalrm bu buhranlan da geçîrerek makul bir sisteme geleceklermde süphe edemeyiz. Onun içindir ki; bütün felâketlerm yalnız ferdin tesebbüs ve mes'uliyerlerinden çdonıs olduğunu söylemeği bir if ve meslek edmenler ayni zamanda serveti ve istihsal i yalnız ferdin menfaati ve kuvverJ idare etmekte olduğunu da unutmamahdır. Biz, Türk milleti hesabma ferdî faaliyet ve mesaryi esas tutan Cumhuriyet HaDc Fırkası progranundakî isabet ve ümî mezfyetleri takdir ve tebrik etmeği yaznnıza son soz olarak üâve eder • ken bu programm büyük şeflerîni ve bilhassa onu demir elinde en iyi se kf de tatbik eden büyük devlet adaım tsmet Pasayı hürmetle vadederiz. İstanbul me*usu Küçük itilâf meclisi sesini yükseltiyorî Meclis bir beyanname ile dört devlet birliğine ve muahedelerin tadiline razı obnadığım bildirdi Eski Lehistan Reîsicumhurunun Mühim beyanab Cenevre 26 (A.A.) Küçük i tilâf devletleri daimî meclisi, dün toplanmış ve bir tebliğ nesretmis tir. Bu tebliğde gerek imza eden devletleri müsbet kararlar almağa mecbur edecek ve gerek akitlerden baska devletler üzerinde imza eden devletler tarafmdan bir tazyik yapıl ması gayesini güdecek şekilde baska devletlerin hukukunda tasarrufta bulunmağa matuf itihâfnamelerm akti ihtünaline karsı en kat'î ve en sarih ihtirazî kayitler ileri sürül mektedir. FHvaki küçük Hilftf devletleri devletler arasında dostane münasebe*ler vücude getirmeğe ve münhası ran kendilerine taalluku bulunan mes'eleleri halletmeğe matuf teşrî ki mesailer yapılnaasını her ne ka dar temenniye şayan ve selâmet bahs bulmakta ise de ne doğrudan doğruya ve ne de dolayislle baska ıınm hukukunda tasarrufta bulun manın kat'iyyen caiz olmıyacağı ve Milletler Cemiyetinin bu hvıkukî noktayı hatırlatmakla mükellef oldu * ğu mütaleasindadır. Son günlerde yapdmı* olan mü zakerelerde kuvvetli aksülâmeller husule getirecek olan ve milletlerm zthmlermi tenvir edecek ve beynelmilel itünadi kuwetlendirec«k mahiyette bulunmıyan muahedelerin yeniden gözden f«çirilm««i siya s«H düftincesinin ortaya »tılmı» olmasına. tessiif eden küçük itilâfm deKu^Vk tiüSf MecUsl erkântndm Ç> JS. lovakya Haridye Naztrı M. Benes rin ve müfterek hissi, sulhün umu mî menfaatidir. Bu sebepten dolayı küçük itilâf devletleri, müfterek mesailerini sul* hu ve cihanın emniyetini temin e decek tek çare olan müalihane iylere hasredecektic. Cenevre 26 (A.A.) Küçük i tliâf tarafmdan bugün nesredilmiş olan beyannameyi, M. Makdonald'ın Avam Kamarasında »öylemiş ol duğu nutkun cevabı addetmek mümkündür. Leh heyetmin mütemadî suret * te küçük itilâf mümessill*ri ile te masta bulunmuş olduğunu ve bugün * lerde Londra'da ve CenVrre'de diplomasi yolu ile teşebbütlerde ¥H1H naeağun kaydetmek muvafık olur. (Mabadı 6 mrı sahtfeöei İş Bankasının Heyeti Umumiyesi topiandı Maliye ve İktısat Vekillerinin de hazır bulundukları içtimada verilen kararlaı J SABAH 2SABIK 3 SABIR SABR 4SADAKA S SADE 6SADET Listelerde çıkan kelimeler den manalan birden fazla olan larm her manası için ayrı karsılıkalr ileri sürülebilir. 7 SAF 8SAFt 9 SAHtL 10 SAHIP U SAHlFE SAYIFA 12SAHNE Yeni derleme fişleri Ankara 26 (A.A.) Türk Dfli Tetkic Cemiyetmden: Martm i kind haftası sonunda 13731 e varan derlera etfsleri marhn üçüncü haftası içinde 5839 fk daha gelerek 19570 olmustur. Gazi Hazretleri Ankara lisesi müsameresini şereflendirdiler Ankara 25 (A. A.) Reisi cumhur Gazi Mustafa Kmal Hazretleri Ankara Erkek Lisesi ta • rafından verilen müsamereyi huzurlarile sereflendirmişlerdir. c nkasuun Ankara'daki umuml mcrkezl ite bankayı buyuk blr muT&ffaiiyetl« kurmuş ve i&letmif olan sabık umumî m udür, iktısat Vekili Mahmut Celâl Bey ile Meclisi Idare Reisi Mahmut Bey Ankara 26 (Telefonla) Tür kiye İs Bankasının yıllık heyeti u mumiyesi bugün toplanmıştır. Banka meclisi idaresinin 932 senesindeki iktısadî vaziyeti gayet iyi tahlil eden raporu He senelik bilânço ve murakabe raporları okunmuş ve hissedarlara yüzde 8 temettü veril mesi hakkındaki teklif kabul edil mistir. Bundan sonra intihabata geçil mis, meclisi idare azalan tekrar mevkilerinde ipka ©dilmislerdir. Meclisi idare reisine ayda 150, meclisi idare azalarma da 100 er Kra aylık verilecektir. Murakıplara senevî 2000 lira verilmesi kararlaştı nlmıştır. Geçen seneki murakıplık vazifesini gören Hasan ve Şakir Beyler de ayni vazifelerde ipka edil * miflerdir. İçtimada tktısat ve Maliye Ve * killert ile Maliye Miisteaşn Bey de hazır bulunmuflardır. Altm madenleri Hava postaları Ankara Eskişehir Istanbul arasında 1 nisandan itibaren yolcu taşımağa başlıyor İktısat Vekâleti yeni bir lâyiha hazırlıyor Bankadlıkta en yüksek dereceyi ibraz eden IngiAnkara 26 (Telefenla) İktısat Vekâleti mesgul olduğu yeni ve mühim liz'ler bile bu muvaffak iyeti iktısadî mes'eleler üzermdeki tetkikatina tasdik edivorlar devam ebnektedir. Bu meyanda altın madenlerunizin işietUmesi ve afyon lâyihahrmm bazırlanarak Meclise sev • koiunacaklan anlasdmaktadv. İktısat Vekili Celâl Bey Yunanistan'a nisan ortalarmda gidecektir. Millî bankalarımızın büyük muvaffakiyeti Emlftki Milliye peşin para ile satılacak Ankara 26 (Telefonla) Maliye Vekâleti takskle satılan emlâki milliyenm badema peftn para ile satıl masım defterdarlıklara bildnmiftir. MİLLÎ BANKALAR LİRA TASARRUf riCARET HESAPIARİ KENDl KENDlMİZl TENKİT: Doğru söze ne denir? 1 nisandan ıtıbaren Ankara Es kişehir İstanbul arasında tâyyare postaları adam taşımağa başlıyacak Ankara ve Eskişehir'e tayyare sefer [ leri 1 nisan tarihinden itibaren umuma açüacaktır. Buradan Eskişehir ve An • kara'y* ve oradan îstanbul'a yapılan seferlerin her birmde dort yolcu nakledi • lecektir. Hava postalan tesisi hakkm • da mediste bulunan kanun çtkmcıya kadar yolculardan doğrudan doğruya üc • ret almamıyacağı cihetle şöyle bir şekil düfünülmüftür: Tayyare ile seyahat etmek istiyenler, Tayyare cemiy«rme müracaatle tstanbul'dan Ankara' ya ve oradan Îstanbul'a seyahat için üci ön koltuktan biruıe mukabil kırk, arka iki koltuktan birine mukabfl otuz beş lira teberrü edecekler • dir. Cemiyetm vereceği teberrü mak buzunda koltuk numarası ve seyahat tarihi gösterflecektir. ^^^ Ayni suretle tstanbul • Eskişehir ve Eskişehir • Ankara hava seyahatleri için de Tayyare Cemiyetine ön koltuğa mukaba 22, arka koltuğa mukabil 20 lira teberrü etmek suretile seyahat hakkı elde edilecektir. Meclisten tayyare postalan tesisi hakkındaki kanun çtkbktan sonra bu mu vakkat şekle nihayet verüecek ve hava postalarmm biletleri Yatakb^Vagon ve sair seyahat acentalan vasttasfle satilacakhr. Okuyuculanmızdan birı dun bize bir mektup yazarak b&zı makalelerde frenkçe kelime kullanılmasmın cidden çoğa vardınldığından hakiı olarak şi kâyet ediyor. Hem de bu kelimeler asıl kendi Avrupa'lı dillerinde yazıl tnıyormuş ta bizim harflerle ve bizim dilimizde yazılıyormuş. Garple temasımtz neticesi olarak bir hayli kelime alıp kullanıyoruz ama doğrusu bu ise de bir ölçü koymak lâzım geliyor. Arapça ve faraçanm dilimizi kaplamış olmasın dan şikâyetçi ve bu gaileden kurtulmağa çahşırken diğer yabancı dillerin kelimelerini gelişi güzel kullanmaklığirruz elbet doğru olamaz Kullanılmasına mecburiyet olan, yani nihayet bizim dilimize de maledil melerinde zaruret bulunan kelimelerin anlaşılması zor olanlannı bir miiddet ya parantez içinde, yahut not olarak izah etsek daha iyi olacak. Diğer bir okuyucumuz da anket cevaplanndalci uydurma gayretlerini hoş bulmuyor. Bu işte bizim dikkatimizi çeken cihet henüz Anadolu'dan cevapla nn kâfi bir mebzuliyetle gelmeğe baş Iamamış olmasıdır. Ortalığı asıl Ana dolu cevaplan aydınlatacaktır sanıyo ruz. tşe dört el ile sarılmazsak en ?id detli tenkitleri kendimiz hakketmiş oluruz. *^ Türkiye Bankalarındakı mevd uatı gösteren tevııaıı reaım leri 15 ilâ 30 milyon ikisinin 5 ilâ 15 Başvekâlet istatistik umum mü milyon lira, 8 nin 1 ilâ 5 milyon lira dürlüğü tarafmdan nesredilen 1932 arasındadır. Dördünün sermayeleri istatistik yılhğmda millî bankaları * yarımsar milyon lira, besinin sermamızın bir cetveli yapılraıstır. Bu cetyeleri 150 ilâ 500 bin liradır. 100 bin vele nazaran Türkiye'de, subeleri lira sermayeli 15 banka vardır. Serhariç olmak üzere 44 milli banka mayeleri 25 binden 100 bin liraya vardır. Bu bankaLarın mecmu ser kadar olanlann adedi yedidir. mayeleri 91 milyon liraya baliğ oltnaktadır. Millî bankalar içinde en büyük Bu bankalann üçünün sermaye < Mabadi 6 tncı sahtfede » 3 milyona açılan kanallar Bursa ovasını ihya edecek, halkın servet ve sıhhatini koruyacak olan tesisat bitmek üzeredir Bursa (Hu susî muhabiri ~ mizden) U ludağ'dan za man zaman sel halinde inen sular, derelerin yataklannı doldurarak etrafa tasıyor ve Bursa ovasını tah rip ediyordu. Astrlanberi 8 nüne geçilemi yen bu derdin çaresini de ni hayet Cumhu riyet hükumeti buldu. Uç mil yon lira sarfı nı göze alarak Bursa ovasını ıslah isini bir müteahhide i hale etti. Bu i şin bitmesine az bir zaman kal mis olduğundan sarfedilen bu SıvasErzurum hattı Büyük bir Fransız şirketi ile bir Amerikan ve bir Alman grupu inşaata talip çıkblar Fransa'nm La Regie Generale des Chemins de fer isimli en büyük simen difer insaatı şirketmin başmühendisi ve murahhas azası M. A. Dumas dün sehrimize gelmis ve akşam trenile Ankara'ya gitmistir. Bu kumpanya vaktile tzmir Kasaba hattını mşa etmistir. M. A. Dumas'ın hükumetimize de miryollar insaatı için bazı mühim tek liflerde bulunmak üzere geldiği soy • lenmektedir. Ankara 26 (Telefonla) Bir Amerikan ve bir Alman grupu Stvas Erzurum hathnm msasuıa talip obnuslardır. Fransız Reji Jeneral sirketi de bu hu r Millî Kültür sahifesi Köprülüzade Mehmet Fuat B. tarafmdan hazırlanan Millî Kültür sahifemiz bugün 5 inci sahifemizdedir ALAETTİN CEMtL [ 1 ] Bu yazı 19 mart tarihli nüsha nuzda çtkmiftır. Sivas Bnrurum üatt^nın tızerganını gösterir harita susta tetkikat icrası için basmühendisini göndermektedir. IV. thırsa ovattnda açtfan sulama KantOla rtndan Wrf para ile neler kazamldığını öğren oımadığından sular bazan ekilmtş tarlalan tahrip ederek koylüyü mahmek lâzınvdır. Lutfen sahifeyi çevtrinit Evvelâ feyezanların zamanı belli