16 Kasım 1930 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 4

Meclis müzakeratı 11 saat devam etti ( Birind sahifeden mabait ) mnun olduğunu, şuarda, burada işin şikâyetledin menfaatleri tatmin Imemiş kimselerin veya ecnebi propaıdasına kapılmış olan safdiHerin yay•alarından ibaret olduğunu işidiyors. O zamanlar, hükumetten memnun n bu halk, belediye intihabuıda neden denbire mürteci oluverdi? Hakikat bu tlar zıt iki çehre nasıl gösterebilir? îu irtica denilen hareket nasıl tecesın etti? Halk, lâik kanunları isteyoruz, Halifeyi istiyoruz mu dedi? ıjrar, bin kere hayır. İrtica diye tavsif olunan bu hareket Ikm reyini serbestçe ve istediği taraf ıine kullanmak istemesinden başka ç bir suretle tecelli etmemiştir. Serbest Fırkanın belediye namzetlerit rey vermek istemesini irtica suretile şhir edenler, halkın reyini serbestçe ve tediği taraf lehine kullanmak istemenden başka hiç bir suretle tecelli etmeiştir. Ahalnin S. Fırkanın belediye namzetrine reyini vermek istemesini irtica sustile tefsir edenler halkın reyini de inisar altına almak istiyenlerdir. Bu inhisarcıların Cumhuriyet ve delokrasi mefkurelerile hiç alâkaları olalaz. Hakikî Cumhuriyetçiler, Cumhulyet mefkuresinin tammadığı emeller rkasında koşan menfaatperestlerden iiz çevirmelidirler. İşte Efendiler, halk büyük bir terbiyei iyasiye sahibine yakışacak veçhile iikunetle intihap sandıklarına geldiği aman hükumet memurları halkın vaanî vazifesini ifaya mâni oldular. Serest Fırkaya rey vermek istiyenlerin bir jsmına «defterde ismin yok» dediler. Cumhuriyet hükumeti bütün mükelleiyeti ifa edenlere Cumhuriyetin, millî ıakimiyetin tecellisi için yegâne fırsat •lan sandık başında mukaddes haklarınlan mahrum bırakıldılar. Evet, her dairede bir kaç kişinin ismi iehven deftere gecmiyebilir. Bu hatayı cabul etmek tabiidir. Fakat yanlışlık ve hata; sayısı yüzleri tecavüz eden bu unutmalar her yerde lyni fahiş nisbetleri bulursa bundaki maksadı mahsusu görmemek mümkün naüdür? Sonra defterde ismi varsa «ismin yok» diye geri çevrilenlerin bilâhare isimleri hizasına sahte imza veya parmak izi koyarak o isim hesabına müntehibin gıyabında rey attırılmıştır. Bunlar vesaik ile tesbit edilmiş ve vesaik icap eden makamlara verilmiştir. Bu bahane ile hapisaneye atılanların tahliye edilmeleri haklarında tevkif kararı verilmemesi, dahiliye memnrlarının fırka gayretile de intihapta bir takım vatandaşları tethiş etmek ve bu suretle Cumhuriyetin Türk milletine temin ettiği en aziz hakları keyfî surette ihlâl etmek için hareket ettiklerine en büyük delildir.» Fethi Bey bundan sonra «Umumî olarak saydığım yolsuzlukların bir kısmını mahal ve vak'a zikretmek suretile göstermek isterim» diyerek Adana, Mersin, Konya, Eskişehir, Balıkesir, Çatalca, Silivri, Manisa, İzmir intihap yolsuzluklaundan uzun uzadıya bahsetmiş, Antalya'daki hâdiselerden bahsettikten sonra bütün vilâyetleri sayarak her tarafta ayni müdahale ve yolsuzlukların görüldüğünü söylemiş ve demiştir ki: « Reyler, istida ve şikâyetler, bir çok yerlerde kabul edilmemiştir. Demekki şikâyet kapıları da kapalı kalmış, tarafgirlik yapılmıştır. Bir kısım vatandaşlara fazla imtiyaz ve hukuk verilmiş oluyor. Cumhuriyet'in bunun asla kabul edilmiyeceği aşikârdır. Çünkü Cumhuriyet'te bütün oturitelerin menşei intihap tarikile millet olduğundan intihap serbestisi Cumhuriyet'in ruhu ve millî hakimiyetin esasıdır. İntihabın serbestisi ihlâl edilirse Cumhuryetin temelleri sarsılmış olur. Maalesef bu son belediye intihabında Dahiliye memurları, bittabi aldıkları hafi talimat sayesinde harekete mecbur olduklarından bu manzara hasıl olmuştur. için Cumhuriyeti samimî surette se Fethi Bey, İzmir'de karantina beledivenlerin vakur olacaklarını ümit etmek ye encümeni azasından Kâzım imzalı ve noterlikten musaddak bir ihbarname oisterim. kudu. Bu ihbarnamede Kâzım Ef., H. FırS. F. niçin doğdu? kasmın intihabptaki. yolsuzluklanndan Serbest Cumhuriyet Fırkası, memle bahsediyor, kendisinin rey sandığına H ketimizde Cumhuriyetin bânisi olan Fırkası lehine olarak yüzlerce rey atanbüyük Gazi'nin tasvibile Millet Mecli lar arasında olduğunu söyliyordu. sinde murakabe hayatını uyandırmak ve «Mankemeye verelim sesleri.> neşrü ilân ettiği prensip ve kanaatler Fethi Bey: etrafında mücadele için meydana çık Hoşunuza gitti galiba değil mi emıştır. Yoksa zabıta kuvvetlerile cebir fendüer! Bu adam, diger arkadaşlarile ve tazyik müsabakası yapmak için or bilâhare vicdan azabı duyuyor, yaptığı fesadı ifşa ediyor dedi. (Böyle adamın taya atümamıştır. sözlerine itimat olunur mu) sesleri. Bu şeraitle... Fethi Bey, Antalya intihabatından Esasen bu şerait altında memlekette bahsederken: bir siyasî hayat tesis edilemez. Hayret edlyorsunuz, değil mi? Ben Karşı tarafa rey vermek istiyenler de hayret ediyorum. Dedi ve Antalya'da jandarma süngüsü ile mukabele görür bir adamın Valinin ayağını öptüğünü se, memlekette siyasî ffrkalar teşekkü söyledi. lüne cebren mümaneat ediliyor, demekFaik Bey (Tekirdağ): tir. Valinin ayağını öpen bir adam intiBu cebrî mümanaattan çıkan manayı habatın kutsiyetini nasıl takdir eder? bittabi çok geçmeden herkes anlıyacak Dedi. Fethi Bey: tır. Her halde cebir ve tazyik siyasetine Hükumetin mümesslli, ahalice şarücu ederek memleketin baka ve inklşafını temin için memlekette serbest yani hürmet tanımıştır. Elinl de, ayabir siyasî hayat teessüsüne yol açmak ğını da öper dedi. (Hayır sadaları) Fethi Bey, Antalya'daki karğaşalığı daCumhuriyetin müstakbel mukadderatile ğıtmak için askerüı havaya silâh attıalâkadar bir mes'eledir. ğını söylerken: Cumhartyeİ 16 Teşrinîsanİ 1930 İntihabat inhisart! lsmet Pş. nın bir sb'za Memurlar mâni olmuşlar! Maksadı mahsus Efendiler, Belediye intihabatında yapılan yol suzluklar hakkmda söylediklerimin kâffesi birer vakiadır. Bunlar delillerile birer birer tetkik olunmuş, mahkemelere ve icap eden makamlara şikâyetler gönderilmîştir. Bu vesikalar karşısında tevile ve hakikati tahrife imkân kalmamıştır. Muhterem Başvekil geçenlerde verdiğlm istizah takriri üzerine kürsüden, Halk Fırkasmın da belediye intlhaba tından müştekl olduklannı söylemişlerdi. Bundan da Dahiliye Vekilinin H. Fırkasmı bile memnun edemedigl anlaşüıyor. O halde yapılacak tek bir şey kalmıştır: O da bütün belediye intihabatına fesat kanştırıldığını itiraf ve ona göre yeniden Cumhuriyet mefhumuna yakışacak surette intihabat icrasına karar vermektir. Ancak bu sutetle vatandaşlann sarsılmış olan itimadı yerine getirilebilir. Cumhuriyete ve millî hâkimiyete karşı kalplerimizde taşıdığımız ve söylediğimiz iman ve muhabbet namma ve hükumet mefhumunda mündemiç fikir adalet namma ümit ederim ki milli haklmiyet esası İle bu kadar bariz surette tearuz eden bu kanunsuzlukları tasvip etmemekte ve bundan mes'ul olan Dahlliye Vekilinin hareketini takbihte bütün meclis mütteflk kalacaktır.» Yeniden intihabat yapılmalı Dahiliye Vekilini takbih Halkt tethiş tntıhabı yolsuz olan yerler Fethi B. nasıl söyledi? Pethi B. nutkunu kelime kelime hatta hece hece okuyordu. Nutuk bir çok tekerrürleri ihtiva ediyordu. Belediye intihabatında, halkın reyini kullan makta müşkülât çektiğini, talebesine ders veren bir hoca gibi uzun uzadıya izah etti. S. Fırkaya rey vermiyenlere komünistlik, irtica ve anarşi lekesl sü rülmek istenildiğini söyledikten sonra, benzi sapsarı, sesini ayni ahenk dahilinde tizleştirerek: Bu gibi hareketler vardı da neden intihabattan evvel mahallî amirler sezmediler, bu irtica denilen hareketler birdenbire nasıl tecessüm etti. Halk «Halife istiyorum mu> dedi. Öyle diyenler de oldu, sesleri işitildi ve gürültüler oldu. Fethi Bey: Vaziyeti böyle tefsir edenler hal km reyini inhisar altına almak istiyenlerdir. Dediği zaman gürültüler devam ett. Fethi Bey: Hep birden" söylerseniz cevap veremem. Ayrı ayrı söyliyiniz cevap verecek noktalar bulunuyor, dedi. Bir yudum su içtikten sonra: Bir kısım halk sandık başlarmda en mukaddes haklarından mahrum bırakıldı. Dedi. (Hayır, hayır sesleri). Fethi Bey devamla: Defterlerde isimleri unutulanlarm yüzlerce ve her yerde ayni faik nisbetleri bulunursa bunda maksadı mahsus görmemek kabil midir? Dedi. Fethi Bey, adliye memurlannın, dahiliye memurlarımn yolsuzluklarına alet olmadıklarını, hürriyetleri tahdit edilenleri serbest bıraktıklarını, Dahiliye Vekili tarafından her tarafta memur lann vazifeleri haricinde kullanüdığını söylediği zaman, Şükrü Kaya Bey, şahsma tevcih edilen bu hücumların cevabını vereceklere has bir tavurla tebes süm ediyordu. Fethi Bey, «H. Fırkasına cebren rey attırılmıştır» dediği zaman, her taraf tan: Nereden, nereden! Sualleri yağdırıldı. Fethi Bey: İşte isbat ediyorum, diye başlıyarak Mersin, İzmir, Adana, Konya ve daha bazı yerler intihabatından bahsetti ve Silivri sandığmdan H. Fırkasmın reylerinden daha çok rey aldıklannı söyleyince, «bravo!» Sesleri duyuldu. Fethi Bey, bundan sonra, bigünah olanlann Adana ve İzmir'de adliye tarafmdan serbest bfrakıldıklannı söyledi. Bravo! Sesleri duyuldu. Fethi Bey: Adliye Vekiline bravo! Dedi. (Handeler). Şikâyet kapılart dı kapanmış Dahiliye memurları talimat mı almış? Cebir ve tazyik Bazı hükumet kuvvetleri kanuna ve millî hâkimiyete karşı kullanılmış ve halkın Cumhuriyetin en mukaddes olan rey hakkını istimal için cebir ve tazyik yapılmıştır. Memurlar yalnız rey verecekleri, yani vazifei vataniye ve vicdaniyelerini ifa ettikleri zaman şahsî kanaatlerine göre bitaraflıktan çıkar, istedikleri fırkayı tercih edebilirler. Bir fırka devlet memurlarını ve in zibat kuvvetlerini kendi siyasî mevkiini tahkim ve muvaffakiyeti temin için cebrü tazyîk icrasında istimal ederse bütün kanun ve Cumhuriyet mefhum lan altüst olur ve o zaman hükumetin istinat ettiği esasî, ahlâkî ve manevi kuvvet sarsüdığı gibi istinat ettiği esas, millî hakimeytin tezahürüne mubale fet suretile münhedim olur. Böyle bir manzaranın husulü Türk Cumhuriyetinin tarihinde esefle kar şılanır. Cumhuriyet icabatına karşı sıkı bir irtica manzarası veren bu hareketin daha tekrar etmesine mâni olmak Fırka idare ve inzibah emri Cumhuriyetin icabatı hakkile infaz edememişler.. sini yapayım: Dkkat ettm. Karaman hanımlarinîn parVasıf B. (devamla) Çok rica edeFethİ Beyi tahlil makları hep brbirine benziyor (hanederim. Müdahale etmeyiniz. Ben zatı âli Fethi Beyi bir kaç defa gördük. Har ler), Adana'dan meşhur 8848 imzalı nizi nasıl dinledim, lutfen sükunetiniz: bi umumî sonlarmda bir fırka başuıa mazbata bir çok mühüleri, imzalan, parmuhafaza buyurunuz. geçmek istedi, oun fazla izah etmek iste mak izlerini havidir. 8848 imza içinde 10 S. F. mensupları arasında haydutlar, mem. Müteakıben Fethi Beyi İzzet Pş. Al mührü ayni mühür yirmi İbrahim birvardır. Caniler vardır, hapisane kaçkın kabinesinde mühim bir mevkide görü birine benziyen sayısız parmak izleri lan vardır. yoruz. Fethi B. bundan sonra Mondros vardır. 8848 vatandaş bir araya gelse Vasıf B. (Devamla, Gazi etrafındak mütarekesini imzalamıştır. Bunu bir propagandalara temasla) Büyük Gaz ihtiras sebebi olarak yapmıştır. Bu ha kanunî bir heyetin meşruiyetini boza maz. Her şey kanunî yollarla olur. Aksi hiç şüphesiz Cumhuriyeti daha kuvvetl: reketile bu milletin asırlardır devam e halde asıl anarşiye doğru gidilir. Biz bu surette enzarı cihana göstermek için muhalif fırkanın teşekkülüne muhale den hâkimiyetini nihayete erdirmek is yolun yolcusu değiliz. Aksi halde her şeböyle yi karşılıyacak kudrete malikiz.» fet buyurmadılar. Bu hareketi tarih kay temişlerdir. Tarih bu hakikati kaydetmiştir. detmemiştir. Fethi B. ikinci defa kürsüde Ondan sonra evlâdı vatan bu kanaati Fakat arkadaşlar; Gazi eğer muhaleBundan sonra Fethi Be. tekrar kürsüneticede fet etseydi bugün buradaki arkadaşlar reddetmiş, mücadele olmuş, ye geldi bir yudum su içiti, ve kürstiye vatan kurtulmuştur. bu vazifeyi yapmağı hatırlarına bile geBu sefer de Mudanya'da mütareke dayandı. tirmiyeceklerdi. Gazl beyanatında «icap Muhterem arkadaşlar, ederse ve fırkam akalliyette kalırsa ben şeraiti konuşuldu. Yani Mondros'ta ver Son belediye intihabatındaki yol diğimiz hâkimiyet, Mudanya'da tekrar suzluklar hakkmda Dahiliye Vekilinin fırkamın başına geçerim» demişti. Fethi B. Hayır, Gazi öyle söyleme iade edilmiştr.» istizahı için takrir vermiştim. Heyeti ceAli Bey burada: miştir, mektubunda da öyle şey yoktur. lilerince kabul edilmiş ve bugün de mü işte iki devrin timsali! Diye Mon zakeresine tahsis olunmuştur. Alelusul Vasıf B. Yunus Nadi Beye yazdığı dros için Fethi Beyi, Mudanya için İs istizah takrirlerinde istizah sahibi sor mektupta da yok mu? met Pş. yı gösterdi. Ve şiddetle alkış mak istediklerin sayar, vekil cevap ve Fethi B. cevap vennedi. rir. Rüfekadan istiyenler de vekilden isVasıf B. (Devamla) Fethi Beyefendi landı. Fethi B. Basvekâlette tediklerini sorarlar. Bugün mutat nazagaliba H. F. nın nizamnamesini bilmlAli Bey (Devamla) Bundan sonra riyenin tamamen haricinde bir manzara yorlar. İki maddesinde «H. Fırkasmın ba nisi ve umumî reisi Gazi Hazretleridir> Fethi Beyi Basvekâlette görüyoruz. Şeyh karşısında kaldım. Ben Dahiliye Vekidenllmektedir. Eser onundur, fırka o Sait isyanım başımıza çıkannıştır. O linden istizahtan sonra bir çok arkadaşnundur, fırkayı teşkil eden aza da onun nun için Fethi Beyin muhalefete geçe lar, S. Fırka lideri sıfatile benden istizaha kalkıştılar (handeler). Saat 10 va Bereket versin fırkanın Antalya dur. Elbet ki Gazl de kendi eserinden ceğini duyduğumuz zaman çok düşün ayrılamaz. (Alkışlar). mek mecburiyetinde idik. Fethi B. Son kit geçti. Vereceğim cevaplar hoşnudiyereisi Dr. Bürhanettin Beye dedi. Halkı, Nlhayet bu hakikat anlaşıldığı gündtir Posta'ya ilk beyanatında Düyunu Umu ti mucip olmıyacak. Maamafih mümkün «yarım saat sonra reylerinlzi atacak vermek mertebe ihtisara riayet edeceğim. Arkakl S. F. kazanamadı. Muhalefet lideri ol miye hakkmda «borçlarımızı sınız> diye aldatmak suretile dağıtmağı mak kolay değildir. Çok sabra, çok me şeref mes'elesidir> ve istikraz akti için daşların sualleri ve mevzuları mütenevvi düştindü. (Bravo yalancıya sesleri). tanete ihtiyaç vardır. MİU1 teşekküllerin de «bu sonra düşünülür> demiştir. Bu Mondros mütarekesi, irtica, komünizm. Fethi Bey devamla: Anarşi, tekkecilik, yeşil bayrak ve saire Demek yüzlerce Antalya'lının yere ihbarlarına inanmasınlar, çok fena va nun üzerine daha çok şüphelendim. 5 gibi çok geniş mevzularda konuşmak gün içinde, 3 ay içinde Başvekil olurum serilmesini bir adamın yalan söylemesi zlyete düşerler.» mecburiyeti vardır. diye düşünülürse tabil böyle olur.> Vasıf B. kürsüden indl. Meclis 5 dakika ne tercih ederdlniz, maşallah meb'us teneffüs için tatil edildi. Ali Bey Fethi Beyin nutuklanndan baMondorus'a temas eden Ali B. arkadabeyler dedi. zı noktalan teşrihle: şımızın sözlerini bugünü istizah ile aFethi Bey, daha bir çok yerlerde ayni Ben memleket ve milletime samimî lâkadar göremiyorum. Maamafih sözleşeylerln vaki olduğunu söylerken: hislerle merbut bir adamım. Onun için rini cevapsız bırakmak doğru olamıya Samsun yok mu? Sesleri duyuldu. Hayrettin B. in sözleri milleti tekrar beyhude bir felâkete sü cak. Evvelemirde Ali B. kürsüye geldiği Orada da oldu. Fakat orada zorla İkinci celse açılınca Hayrettin B. (Ba rüklemiyelim. Bu vesile ile hürmetlerle zaman benim kendisini tezyif ve tahkir aldık, hükumetin müşkülatma rağmen lıkesir) kürsüye geldi ve dedi ki: mütaleamı arzetmiş oluyorum.> Diye sö ettiğimden dolayı şayet tarziye vermezkazandık. S. F. perdesi altında Balıkesir'de zünü bitirdi ve alkışlar arasında kürsü sem söz söliyeceklerini söylediler. TarziFethi Bey «bir kısım vatandaşlann şeyh ve hocalar dln propagandası yapye verseydim, demek ki bu kadar nafi hakları ihlâl edllmlştlr, bu halln devamı tılar. Fes lade edilecek, H. F. kur'anı den indi. sözlerinden Meclis mahrum kalacaktı. anarşi tevlit eder» dediği zaman şiddetli kaldırmak istiyor, biz kaldırmak niyeBu usulü münakaşayı ilk defa gördüm. gürültülerle karşılandı. tinde değiliz, dediler. (Hayrettin B. bu Ben yeni fırkanın Mecliste mürakaba Fethi Bey devamla: münasebetle bazı şeyhlerln isimlerini ohayatını uyandırmak için teşekkül et S. Fırka Gazl Hz. nln teşvik ve tas kudu). tiğini söyledim. Hakkı Tarık B. böyle vibi İle Mecliste murakabe hayatını u Bundan sonra Dahiliye Vekili Şükrü olmadı dedi. Ben Ali Beyin söylediğini Zamir B. in hücumlan yandırmak İçin meydana çıkmıştır dedi. Kaya B. söz alarak kürsüye geldi ve nut zannettim. Öyle oldu Ali B. dedim. BunMüteakıben Zamir B. (Adana) söz aldı: kuna başladı. Hakfcı Tank Bey Fakat öyle yapda asla hakaret yoktur. Fethi B. 2 Inci devrede Dahiliye Vemadınız. Muhterem efendiler, Ali B. Bunu söyliyeydiniz. kili iken Adana'dan rejlm aleyhinde bir Fethi Bey «Bu sözü Ali Beyin söy mazbata gelmişti. Bu defa Adana intiS. Fırka lideri Fethi Beyin istizaha Fethi B. Hakaret olmıyan yerde tarledlğini zannederek» eyet Ali B. dedi. habatından şikâyet eden mazbata rejim mevzu yaptığı ve bu kadar uzun müna ziye olamaz. Durup dururken bir hakareAli Bey «Afyon» İstedlğinizi söyll aleyhindekl mazbatayı yazanlann imzası kaşalara sebebiyet veren belediye inti ti asla hatırıma getirmedim. Yalnız taryorsunuz. Bunlan neye istinaden söyll İle doludur. Halbuki Adana halki sedye habatı hakkuıda bilhassa Dahiliyenin ziye vermediğimden pek müteessir deyorsunuz soruyorum. lldlr ve intihabat kanunî olmuştur. Ada takip ettiği tarzı hareket bu intihabatta ğilim. Çünkü Ali Beyin nafi mütalealaFethi Bey îstediğiml söylemek için na'da çıkan mahut gazete meb'usların iekevvün eden bazı hâdisatı muhtasar rına muttali oldum. Cinayetlerim içinde ?eçmek mecburiyetindeyim. müsaadenlzl mi alacağım. Mondurus mütarekesinde imzam var. halka (çirkef) dediklerini uydurdu, böyBu sırada bir meb'us: Türkiye'de Cumhuriyeti tarsın için imza etmişim. Harbi umumî hatırlarle bir şey söylenmemiştir. Gene ayni ga S. Pırka, Mecliste murakabe haya zete meb'uslann ayda 500 lira alarak S. F. teşkil edildiği sırada Feth B. bir se adır. Memleket dört sene harbenasıl^» ^ ^^ ^ tım uyandırmak için meyaana çılanış! karinlarnu §Tşi7dlkİerînl<'lddîa"ettîrBÛ yanaı yapuıar, Dir taklm rezafturat yap evam etmiştir malumunuzdurTMutaYalan diye bağırdı. 1 gaaete sahibi S. F. ya mensuptur."Fethl tılar, bir takım vak'alar oldu. Bunun si rekeden evvel iktidare gelen îcatinede Fethi Bey Yoksa zabıta kuvvetleri j B. bu adamlarla hem fikir olmadığını ni yasî bir akidenin tezahürü telâkki etmek Dahiliye Nazırı idim. Ali B. Muş mıntale cebir ve tazyik yapmak İçin ortaya a ç ı n ilân etmiyor? ok güçtür. S. Fırkanın mevce mevce kasmı müdafaaya çalışmış, Elcezire'de talmamıştır. <Ali Beye hitaben> pekâlâj Rarih B kürtüde afil propagandaları ve propagandacı çalışmış bir kumandandır. Eğer bir hükumet cephelerindeki kumandanlardan hepslni söyliyeceğim. Esasen bu şerait • Müteakıben Antalya meb'usu Rasih B. lan vardır. İzmir kordonunda polisi de derhal mütareke yapmız diye telgraflar altında serbest mücadele hayatı teessüs | k ü r s ü y e g e l d l : nize atan, H. Fırkasını basan, Anadolu alırsa harbedebilir mi idi? edemez. , g p m n Gazi'nin isim ve resmi ile na matbaasmı tahrip eden adamların el Ali B. Bunlardan sonra Ayvalık cepFethi Bey, neticede muhterem Baş1 ^ p r o p a g a n d a y a p t l ğını lzah etti ve ce ette gayeleri Cumhuriyeti yükseltmek hesinde yalnız başına silâh atan bir Ali değil, S. Fırknın teşekkülünden itibaren vekil Hz. nin geçenlerde kürsüde H. Fır j b l n d e n b i r f o t o ğ r a f çıkararak gösterdl. B. vardır, dedi. kasınm da intihabatın suretl lcrasın Bunda Gazi İle Fethi B. yanyana ldi ve memleketin hayatında uyandırılan pek Fethi B. Mütarekede nerede idiniz. az zamanda hükumeti devirmek için dan müşteki olduğunu söylediğini kay altında (S. C. F.) yazılıydı. yapılan bir harekettir. Milletin ve dev Ferit hükumeti kuvayi isgaliyeden galedederek Dahiliye Vekilinin H. Fırkasmı Rasih B. söze devamla: yan hasıl oldu. Ali B. de bu galeyanın da memnun etmedlğini bildirdi (han Antalya'da S. çiler her gece nüma letin bu harabeleri imar için gösterdiği başmda bulunmuştur. Fakat harbi umude), (mugalâta sesleri) Fethi Bey inti ylş yaptılar, dedi. Halkı isyana teşvik mahaller hürryetin hududu, inkılâbm minin nihayetindeki vaziyette devletlehabatın feshi üe yeniden yapılmasını ettiler. Yalnız bu resimlerin bulunduğu aptığı eserleri, hürriyet sayesinde bir re meydan okumak askerlik kaidelerile istedi ve Ali Beye dönerek: mağazalardan ekmek alabileceklerini ve gün birer birer dahil olacağını zihinlere ne dereceye kadar kabili telif idi. Baş Biz kazanmak istemiyoruz, serbest reylerini S. F. ya vermezlerse beşer yüz erleştirdi. Propaganda, belediye intiha vekilliği hatırlattılar. Matbuat hürriye batmın yepyeni bazı esasatı muhtevi buolsun Dahiliye Vekilinin hareketini tak lira ceza alınacağını ilân ettiler.> lunmasıdır. İlk defa olarak bir dereceli tinden bahsetmişim. Ne büyük kaba bih etmebte btitün Meclis müttehit ola Rasih B. bağırarak sordu: belediye intihabatıdır. Ve gene kadınla hat. Fakat bu kabrime kadar götürecek. caktır. Dedi. Fethi B. böyle neriye gidiyoruz? rın lâyık olduklan hakkı reyileridir. Be Ben hürriyet âşıkı bir adamım. Antalya'daki hâdiseden bir gün evvel lediye esaslarının yeniliği «Son Posta» ya mülâkat vermişim. tatbikatta S. F. reisi Valiye giderek «yann hür bir takım müşkülât gösterdi. Borcumuzu vermek şereftir demişim. Ya Müzakerede bir çok söz istiyen vardı. riyet şehiti olacağız» demiştir. Ve halkı Bu müşkülâtta icap eden tedbirleri ev ne demeli idim? Yalnız borcun milletin «eğer yann dükkânlannızı açarsanız tediye kabiliyeti ile mütenasip olması Bunlar arasında ezcümle Vasıf (İzmir), yağma edeceğiz» diye tehdit ve tethiş velden aldı. Tahmin edilen vak'alar birer lâzımdır. Bunu ayıp mı telâkki ettiniz. Hayrettin (Balıkesir), Hilmi (Kayseri), etmiştir. Polislerin silâhlannı aldılar, birer zuhur etmeğe başladı. Devletin kaRasih (Antalya), Kâmil (İzmir), Reük Valiye çıkıştılar, en nihayet 52 inci alay nunlarına, otoritesine tecavüz, polisle İstikrazdan bahsetmişim, iyi hatırlıya(Konya), Sami (Antalya), Recep (Kü geldi. rimize hakaret, zabitlerimize kurşun, mıyorum. Bildiğim şu ki istikraz bir htitahya), Azmi (Bozok), Ali (Afyon), Mühepsinin fevkinde halkın hakkına mü kumetn reddettiğini bilmiyorum. Bu Takibat yapılmalı nir (İzmir), Kâzım (Aksaray), Naim Hamanaat olundu. Hükumetin aldığı ted günkü şeraitle istikraz imkânma kani Ben Fethi B. den her şeyi beklerdim. birler her yerde, her zaman da tatbik değilim. Sonra en büyük kabahatim hezım (Konya), Kâzım Hüsnü (Konya), Hüseyin Hüsnü, Yahya Galip, Ali Şuuri Fakat askerlerimizi mücrim vaziyetinde ıdildi. Bu umdeler istizaha maruz olursa nüz teşkilât yapmadan memlekete gigöstermemeleri lâzun gelirdi. hükumet derhal müdahaleye mecburdur. dip halkı ayaklandırmışım. Fakat ne Beyler vardı. yapayım ki bu kabahati bilerek yapmaFethi B. Efendim, ben alayı mticrim Fethi B. sistematik emir verildiğini dım. Halkın ayaklanacağını bilemezdim. Reis Paşa Dahiliye Vekiline hitaben: Söz sizindir, Şükrü Kaya Bey, fakat göstermedim. İfadelerimi tahrif ettiler. söylediler. Ben idare arkadaşlarunla çok Fakat bu hareket ve heyecan neden olsöz istiyen çok meb'us var, isterseniz Rica ederim, sözlerim tahrif edilirse bu çalıştık. Bugünkü Cumhuriyetin idare a du. Bunu muharriklere, baldırı çıplakna sebep kalmaz. damları tahsili âli görmüş, Cumhuriyet lara atfetmek doğru değildir. Bunda ikhepsi bltirsin, siz söyleyinlz> dedi. Rasih B. (Devamla) Memleketin kanunlarının tatbıkım bilir kimse Dahiliye Vekili: tisadî sıkmtıdan halkın duyduğu mah Nasıl münasip olursa... Diye ce daha fazla emniyetinin lhlâline müsaa lerden ibarettir. İdare amirlerine ayrı rumiyet manası vardır. Benim sun'i takde edilmemelidir. Bendeniz Fethi Bey ve ayrı emir vermeğe ihtiyaç yoktur. De sirim yoktur. Teşkilât yapmak için bir vap verdi. arkadaşlan hakkmda takibat yapılma mokraside esas taksimi vezaif ve tevsii yere gitmek lâzım. Gidince neden teşkiVasıf B. in beyanatı sını teklif ederim. mezuniyettir. lât yaptın diyorlar, gitmeyince niçin Müteakıben Vasıf B. kürsiye çıktı . Belediye intihabatı esnasında vatan teşkilâf yapıyorsun diyorlar. Ali B. tarziye istiyor Çok uzun beyanatta bulundu ve hasAfyon meb'usu Ali B. kürsüye gelince: daşlardan bir çok şikâyetler aldım. Bir Ben Hilmi B. gibi muktedir fırka müsatan dedi ki: Fethi B. bilerek veya bilmiyerek be kısmı zabıta vak'alanndan ibaretti. fettişlerinden mahrumum. O uzun müd« Türkiye'mizin sabık Başvekili kürMahkemelerimizin hükümlerine eski besüden söz söylerken halkımız üzerinde ni ve Meclisin şahsiyeti maneviyesini tez lediye hususuna ait bu şikâyetlere kim dettir Adana havalisinde H. F. nın teşyapacağı tesiri tabii billrler. Fethi Beye yif ett. Şimdi bana tarziye vermeleri lâ se kanşamaz. Onun için bu gibi şikâyet kilâtını yapmıştır. Buna rağmen 4700 söylemekten fendi Adana'da, İzmir'de ve sair yerler zım gelir. Verirlerse söz ler intihabatın sonuna bırakılır. intiha reyle nısfmdan ancak yirmi beşi H. F. de intihap yolsuzluklan olduğunu söyle vaz geçerim, dedi. battan sonra gelen şikâyetler mülkiye ne rey vermiştir. Eğer halk bu kadar Fethi Bey ayağa kalkarak: düer. Eğer diğer yerlerde de öyle ol heyeti teftişiyesine verilmiştir. Bunlarm az bir teşkilâtımıza rey vermiş ise Hil Efendim, dedi, ben söz söylerken fezlekeleri geüniştir. Devlet Şurasının mi Beyefendi bulunduğu mmtakadaki muşsa kendllerine çok yanlış malumat teşkilâtm sui tesiri olmuştur. Arkadaşverildiğini ve çok aldandıklannı anlı Ali Bey «hep istediğinizi söyliyorsunuz> vereceği karar kaim olacaktır. larm gönlünü yapmak istedim. Fakat dedi, ben de tabiî «sizden müsaade alayacaklardır.> Fethi B. aldıkları haberlere azamî iticak değilim» dedim. Mes'ele bundan 1 mat buyurdular. İdare makamları her nasıl, Ali B. bir türlü, Hilmi B. bir türlü Vasıf B. İzmir'de sahibi haysiyet zesöyliyor. Ali B. bir muhalefet vardır, vatm reylerini attırmamak için ayak ta barettir. gün vaki ihbarlara inandise hakikaten Ali Bey (Yanmdaki Hakkı Tarık Be çok fena etti. Bazi zevatm reyleri defter nıemleketi parçalamak endişesinde imiş kımmın S. F. tarafmdan sandık başla rına konulduğunu, hatta bir kaç tecavüz ye) Rica ederim vaziyeti anlatınız. de olmadığından bahsolundu. Hakkı iti artık yeter diyor. Memleketi kan lekeHakkı Tarık Bey Efendim vaziyet raz vardı. Müracaat etmediler. Maama lerile boyanmış görmiyelim diyorlar. Akvuku bulduğunu, Fethi Beyin Dahiliye memurlarına çatarken adliye memurla şudur: Fethi Bey beyanatında muraka fih başka mahallerden kayıtları çıkan si halde kan lekelerile boyanacak diyornnı methetmek gibi bir siyaset yaptığını be vazifesini ifa için fırkamız teşekkül lar oldu ve reylerini istimal ettiler. Bu lar. Ali B. Tehdit Yok. «fırkanız o sefer rey verenler bazı yerlerde yirmi ffade ile sabık bir Başvekil için bunların etmiştir derken bendeniz Fethi B. Kan dökmekten bahsettivazifeyi yapamıyor» dedim. Fethi B. Ali defa daha fazladır. Vatandaşlar alâkadoğru oünadığını söyledi. niz. Vasıf Bey S. F. nın propaganda teşki Beyi önde gördükleri için bu sözün Ali dar olmuştur. Dahiliye Vekiline de bir kaç kelime ile lâtından bahsederken hâdiseler zikre B. tarafından geldiğini zannederek oFethi B. bazılarının fırkaya giremiye na hitap etmişlerdir. diyordu: ceklerini ve Dahiliye VVekâletinin yar cevap vermek isterim. Dahiliye Vekili Ödemiş'te üç şaki yakalanıyor. BiAli B. (sözüne devamla) İkinci fır dunda bulunmasını da söyledi. Böyle ya her zaman söyliyorlar. Fırkamızın içinrisinin cebinde Ödemiş S. F. teşkilâtma kayı demokrasinin zaruretinden adde pılmadı. Her tarafta fırka teşekül etti, de mürteciler varmış, hocalar varmış dimensubiyetlerini gösterir blr vesika çı diyorum. Fikrim sorulduğunda da böyle hatta Van'da da fırka teşekkül ettiğini yor. Efendiler benimle teşriki mesai ekıyor. Birisnin elbisesinln de S. F. Ode söyledim. Halbuki vaziyet böyle değil, haber aldım. Son zamanlarda biz tahkik den arkadaşlar ne fesçi, ne tekkeçi, ne tahkikatı de arap harflerine taraftar olan adam miş azasından blrine ait olduğu anlaşı başka suretle neticelenmiştir. Milleti etmeden aldınız, 24 dosynın lıyor. O zat bu elbiseyi, bu şakiye ver min akıttığı kanın hedrolmasını iste Şurayı Devlete verilmiştir. Karaman ka yoktur ve olamaz. Fakat fırkamıza rey miş (kahkahalar) olabllir a, S. F. dır. mediğim için bu acı hakikate bir daha dınlarının rey haklarına iştirak etme verenlerin her birinin macerasmı tet kik etmek imkân haricindedir. Eğer böyFethi B. Kabahat Dahiliye Vekâle temas etmek mecburiyetindeyim. Ev dikleri hakkmda verdikleri bir mazbata IMabadi 6 mcı sahijeğe\ velâ size vaziyetin bir defa daha kroki vardır ki 500 parmak izini İhtiva edyor, tinin değildir. Memurlar verilen emirleri Ikinci celse Dahiliye Vekilinin nulku t SOK istiyenler