8 Ocak 1938 Tarihli Anadolu Gazetesi Sayfa 10

| £dile Te Hatay mesele ŞT T — ZŞT ANADOLU sınae haklarımızın anlaşılması lâzımcır. harıcıye Vekâletimizin Uluslar Sosyetesi genel sekret: ğine verdiği notalarla alınan cevabları yazıyoruz. Ankara Hatay intıhabat nizam- — namesi hakkındaTürkiyeHariciye — vekâleti tarafırdanM Letler cemi- yeti nezdinde yâpılmış olan pro- testo ve tâleb üzerine bu mese- lenin 17 ikincikânun könseyi — Tuznamesine konulmuş — olduğu — malümdür. Meselenin ehemmiyeti hâse- bile pek meydandâa — ölan Türk hâklarının etraflı bir surette ân: Taşılmasını temin için aşağıdaki wesaiki aynen neşrediyoruz. Bu / yeskalar Türkiye Harie ye Ves kâleti tarafından — gönderilmiş “olan notalarla Milletler cem yeli umuümt kâlibliğinia — cevablatın - dan mürekkebdir: Vesika 1 Milletler Cemiyeti Uarumf Kâtibliğine Cenevre 15/12/ 1937 Milletler Cemiyeti İnezdindeki Türkiye dami delegeliği bma blliryor ki: 15 Nisan 1938 tas “rihinden evel Saacakta yapık ması lözimgelen teşrii seç mlerin icrası suretlerini haz rlamak üzere © aya gönderilmiş olan komis- yon, yakında vukubulacak olan — vmumi reylere miracaatın şekik Jerini tesbte mahsus 87 mad- deik bir nizamname projesini konseyin şimdiki - reisine tevdi eylem ştir. Bundan maadadeleğemiz, bu nizamnamen n, icab eden idarâ tedbirler alınmak üzere Ftansa hükümetine, mandater - devlet sıfaliyle, resmen tebliğ olunaca- ğını bana bildirmektedir. D ğer taralian bu nizamname projesinin bir suretini Türkiye Cuınluıytu Hükümetine, sirf bilgi, o(tıık ve gayri resmi şu- Tette tefdi ettirdiniz. Münderecatı beace — henüz meçhul olan bu projeye karşı 'Iııiğbır vaz yet almamakla be- Tü kiyeyi bir teşekkülün emrivakıi karşısında bulundür. mak ister g bi görünen M İletler Cemiyeti uzuvlarınca ittihaz o'u- nan hareket tarzından mütevel- lit hayret mi izhar etmeğe ehem- — miyet veririm. Bu hâreket tar- zua karşı hükümetimin eri kat'i ihtirez kayıtlarını dermeyan et size beyana mecburiyet hissediyorum. Milletler Cemiyeti komisyonu Sancakta mandator devletin fili iştirakile etüdler yapmıştır. Bu — çalışma birliği neticesi - olan — nizamname projesi, bu işte en ziyade ilgili devlet olan Tür- — kiye hücümetine * “sadece bilgi iç$ ve gayri resmi sürette,, “tebliğ olunmuştur. Demek ki: — Proje bu gibi ahvalde takib “edilen usule göre Milletler Ce-. 'ııılyctı konseyi reisi tarahtidan — sirf Ş klen kabul edilmesi sureti xu kat'i mahiyetici —iktisab ey- — liyecektir. Bay ııvıııı klhi- ılbd!ı teş- bu yüzden hükümetimin mura- — kabesinden tamamile — kaçtığı — halde diğer zimn devlet ic.a — keytiyetine en- mla- bir. şekilde karıştırılmıştır. Halbuki konseyin yukarıda — anılan kararındanberi manda or- CYY ganları Sancakta hayırhah ve bitaraf bir hâmi otorite gibi | değil, belki Sancakta faik olan Türk unsuru zararına - olarak int bap'ar neticesi üzerine geniş mi' y sta tesir hasıl edecek ma- hiyette daima müdahalelerde bulünan işde i gili bulunan bir taraf gbi hareket etm şlerdir. Cumhuriyet bükümeti Sancakta Türkiyenin lâkayd kalamıyacağı bir sömürgeleme hareketi takib eden macda mümessillerinin ic- rââtı üzerine Fransa hüküme tinin eddi dikkat nazarını çek- mekten geri durmam ştır. Sancak seçimlerine müteallik nizamname projesinin — tanzim ve tatbikinde Milletler Cemyeti organlarının — kararlaştırdıkları usulün, Miletler Cem yet ne en halisane bir surette sadı< mem- leketlerin şimdiye kâdar bu ce miyete ve en müşkül ahvalde Cenevrenin milletler arası orgi- nizmine karşı gösterdikleri bağ- lılığı kuvvetlendirecek mahiyette olduğunu burada tasdk etmek bence mümkün değildir. Aşikârdır ki, Mil etler Cemi> iyetinin bu münazarlı işte rolü, manda — ötöritesi harekellerini örtmek gayesini değil bilâkis alâkadar taraflar arasnda bü havaliye aid tHi'âh tevsik ve böyece m tlüb süküreti temin etmek maksadile ittihız edlm'ş olan ve hakikatle bir kompro- mi teşkil 'eden Milletler Cemi- yeti kararlarının metin ve ru- huna tamamile üyarak mevzun bah s işi tesviye için Fransa ve Türk yenin fevkine ç kmaks retile raflık — hareketi icra et- mesi makşadina matuf — ol- mali idı, Binaenaleyh bu tarzda hare- kete karşı şiddetle kıyam elme- ge ve Milletler cemiyeti kom:4- yosunun, in'ihaba a müterllik olan 29 mays karaılarını ko)- hakemliğ yapılan ht ö ilgili tarallardan biri ile — iş- birliği yaparak hazırlanmış olan şartâar dair-sinde tatbik mev- küne konmasına karşı cumhur.- yet hüzümetinin kar'i iht razi kayıd'a: serlet: gini sze b ldir- dirimeğe m isar at eyleritn. . Dr. T. R. Aras Türkiye Haric ye Vekili Vesika — 2 Dr. T.R. Aras Türk ye Harıciye Vekili Askara 16/12/1937 15 Kânumüevel tarıhli telg af- nâmenizi âaldığımı b ldirmekle şereflenir m. İat hap kam syonu, könseyin intihap nızaâmamcsı hakkındaki kararlarinın — netcesiti — tesbit etmiş olduğundan kât piği aşar gıdakı bususların ilasınt davet 1 — Tat hap nizamnamesinin meriyete koo ılması için teri.b t alın nası talebiyee Feaasa hücü: metin n tebi ğ. İ - Kını:y kararına göre int habatıı crası tar hi ile me- mutların — tayüleri — hususunda intihab nizam samesine müsteni- den konsey reisine — terettüb eden E.mılı Mthaz etmesi için koınqm tekliflerinin kon: sey reisina bildirismesi. Telgrafaamenizi konsey reisi» ne, intihab komisyonu reisine ve Fransa hükümetine tebliğ ediyorum. Avenol Umumi kâtib Vesika — 3 Reisliğine eit ” Cenevre ' 24/12/1937 Cumhuriyet hükümetinin San- cakta int-habların tanzimine mü- tedair olan nizağnnamenin tah- riri ve tatbik mevküne vaz'ı hhh-ıdı kat'i üuıu. kaydarlı ada S ddi dermeyan etmiş olduğunu kon- seye bildirmekle şereflenirim. Bu ihtiraz kayıdlarının iptina ettikleri mülâhazalardan bazıları şekil ve üsüle ve diğeleri esa- sa taallük etmektedir. Cumhuriyet hükümetinin fik- Fince Milletler Cemiyeti komis- yonu tarafından hazırlanan ni zamnâme projesinin ihzar şekil- leri ve nizamnamenin tatbik mevküne vazı hususunda tutu- lan usül. 29-Mayis-937 — karar- ları metin ve müeddasına ay- kırıdır. Filhak ka Sancak intihab- latıma tanzimi, Türkiye ile Fran- sa arasında Milletler Cemiyeti- nin sahabeti altında husule ge- len anlaşma tarzına bir engel teşkil etmektedir. Bu anlaşma- min müdekkikane hbazırlığı eks- perler. komitesince — yapılmış, hassatan mevzuuna erni iyi elve- ren formülleri araştırmak — için sarfedilen gayretlere Türk azası faai bir surette iştirak etmiştir. Tü kiye hüküneti fikr nce ne- zaret komisyonundan ayrı olan ihzar komisyonunda kendisinin de birlikte çalışmasına lüzum görüleceği mütaleasında bulun: müştu, Halbuki Türk - Fransiz iştirakınin hariç bırakıld ği bu mezaret komisyonu haskındakı kotsey kararı kat'i olsa da, beş decgeden mürekkep ihzar kos mistonunun, kaeme alacağı me- tnletin — 29-Mayıs uzlaşımasının rubundan ayrılmaması ve ihtilâ- fın yeniden baş göstermemesi için Tük ve Fronsz d degele» Tinn yardım na mürscaat etmesi lâzımedendi. Hü ümetim tarafından bu hu- susta dermeyan edilen talepler Fransa hüküm:tince kabol edil: medi ve metinlerin bu tatyidi tefsir karşısında, biz heyeti umu: miyesile bir yanlış anlama teşkil eden kömisyon — metmnin — eğa- sında mevcut hatayı kaydetmek: ten başka bir şey yapmadık. Miletler Cemiyeti komisyo- nuaun henüz başlangıcında sü- rüklendiği Jâh yet iltibası ilk tesir'erini şüphe yok ki bu ko- mısvonun Cenevre âli müessese- sin* ayni sılatla tâbi iki heyet işbirliği — olmasından daha mantıki bir şey olamya- cağımı — zannederek — Sancakta manda makamları - ile tessne lüğüm gördüğü —mezkür işbirli: ginde yöstermiştir. Sancaktaki ilk tahkikat edna- sında göçen zaman zarfında, kom svo1: hep marda makam- çart delil olmı şvır. K m syon bu suretla çerçeveierer hüsaü ni yeti, doğru müştlrde ve âdilâ- ne Ve bitarafana karar şeklinde tecslli etmeğe imkân bulamazdı. Bu veçhile haz rlaaan ııı—- nâme projesi Türk yeye gayri resmi ve sırf malümat olarak bldirilmiştir. Komisyon, manda makamları tarafından kendisine hiç bir telkiu, hiç ber mülâhaza ve ne de bir tashih talebi vaki olmadığını ve projenin kaleme alınmasında hiç bir eleman ve: rilmediğini komisyonu gönderen konsey huzurunda söyliyemez. Fakat komisyon, uzlaşmada ikinci alâkalı devlete 29 Mayıs kararının kâleme alındığı sırada könseyde Yapıldığı gibi, sadece fer'i bir Bota üzerinde dahi ol- sa, verebileceği malümata mü- racaat etintş olduğunu da size sğvliyemez. İ hükümetinin ih- zari komitesi ile beraber çalış- ması bakkındaki talebine komis- yonun mesaisinde Türk konso- loslarının yardımmına müracaatte küsür etmiyeceği — cevabı - veril- mis olmasına göre komisyonun bu işteki içtinabı bir kat daha an- laşılamaz olur. Bü konsoloslar komisyon tas râfindan bir güta ma'ümat ita veya teylerini beyana davet edilmedikten başka komisyon onları mücanebete de lüzüm görmüştür. Bu halde Cumburiyet hükü: meti anlaşma aslının mah'yetini tamâamen değişt rebilecek tefsirf bir nizamnama ile anlaşma esas- larının gelişi güzel tatbik olun- masımı kabul edemez. Bu sebepten dolayıdır ki, bü- kümetim, metni tarafınıza bildi rilen telgrafnameyi genel sekre- tere göndermiştir. Meselenin esasına — gelince: Kom syonca kaleme alınıp şim- diki konsey reisi tarafından tas- dik olunan projenin tetkiki, hükümetimin endişesini ve “pro- cedare,, hakkında sureti mah- susada dermeyan ettiği ihtirazi kaydı tamamle haklı - göster- miştir. Sancak intihablarinı idare ve tanzın edecek nizimname M. de Câx ve hâlâ Sancağın 'ma- liye dırektörü bulaaan muavini A. Djebbare tarafından eksper- ler kömitesnde dermeyan olu- nub Türk eksperi tarafndan verilen :zahat üzerine komitede rey birliği ile reddolunan tek- liflerin bir çoğunu tekrür ele almak'adır. Nizamname, demokrat'k mem- leketlerde elbette geçmiyen ve ürkütmeğe ziyades le elver şli ve Sseçim serbestisine imünali bir yılgınlığın Sancakta hüküm sür- mesine bâdi olacak mahiyette bir takım cezaf hükümleri ihtiva etmektedir. Kabulü mümkünsüz olan bu nizamnameyi teşkil eden 87 maddeden her birinin gerçek manası hâakkında konseyi mulas- sılan tenvir etmeğe — Türkiye daimi delegesi hazırdır. Dellilerimi tebarüz ettirmek için br kaç belli başlı misal zikredeceğim. Eminim ki kon- sey bunları hakiki kıymetlerile takdir eylicektir: Hakikatı halde millet — irade- sin'n ilk tecelli merhalesini teş- kil eden münatehpler listelerinin kayıdları, nizamnamede tahrif olunmuş ve âdeta bir nüfus sa- ma şekliti alınıştır ki eksper- ly:r h:nııteıı bu fikri ı:mn açığa reddetmişti. Konsey kararlarının, ek«per: ler- kömitesi — zabitnamelerile müeyyed, müeddasınca: İntihab- Tarın bu ilk safhasında icra edilecek yegâne murakabe, bir kimsenin dileğini serbestçe iz- har etmesi üzerinde - bilvasıta tesir icra etmek değil belki o kimsenin mükerreren tescİlerine mani Olmak gayesini istıihdaf etmeli idi, Bu kayıdların, bida- yeteğ tcemmül olunduğu gibi, gizli olmayıp aleni olmasının sebebi, evelki sayımlara bakılı mıyarak her cemaatin İistelerine reylerini vermiş olan münteh b- leri bu sistem sayesinde tadad etmektir. Komisyon ark murâ- | kabesi yapma hakk nı takınıyor. Ve hayret verecek derecede kaygın olan bu sahada aldığı udhırlcrı milli iradenin Whür' , mezheb ihtilâfları " S yanlış yola saptırmağa müncer oluyor. N.zamnamenin 15-20 ci maddelerine bak., Başka bir misal: Komitede bir çok münakaşadan sonra, in- tihab etmek ve edilmek hak- larına ehliyetsizlik haleri, ana- yasanın yedinci maddesile tesbit olunmuştur. Bu maddede yapır lan tadad. takyıdidir, — tayin mâhiyetimnde değildir. Halbuki nizamname, bu ta- dadı tekrar ele alarak ona derpiş olunması eksperler komitesince açıktan açığa reddedilmiş olan maddeleri eklemiştir. Bu zengin leştirmenin ancak ekseriyet un- suru olan Türk unsurunu istihdaf edebileceği Sancağı tanıyanlarca aşikârdır. Mevcut otoritelerin nizamna- me mucibince haklı olârak yan- hs addedebilecekleri beyanna- melere karşı kullanılan - cezalar eksperler komitesince — derpiş olunan muamole bilâfma olarak her cemaatten bir mümessil bulunmasına imkân bırakılma- mak htimali ve ikinci derece müntehibler ile mebusları - tak- sim etmek için lâzımgelen en sağlam unsur bir kaç küsura yasın olarak kaydedilen münte- hiblerin adedinde mevcut iken bu mukasemenin bilâ temyiz üç intihap dairesi arasında yapı- ması hususunda komisyona ve- rilen mutlak salâhiyet hep Türk unsuruna karşı müleveccih ve diğer “unsurların — ittifakını ve iktidar mevküne geçmesini ko- laylaştırmağa matuf hükümler- dir. Bundan daha fazla olarak man- dater otoritenin hizmetindeki müdür ve muhlaın iştirakile intihap büroları teşkili va rey- lerini serbestçe kullanmaları lâ- zimgelen müntehiblerin ifadele- rine müdür ile muhtarın itiraz etmek hakkı verilmesi intihap- ların encamını manda - otorite- lerine tekrar terketimek olur. Halbuki intihapların serbestisini temin etmek için könsey inti- hapların heyeti umumiyesini ihzar ve nezaret komisyonlarına tevdi etmeğe kârar vermişti. Hükümetim cmindir ki bu bariz tarafgrlik milletler cemi- yeti - komisyonunun değil, komisyon ile manda otoriteleri arasında ve bu otoriteler ile manda hizmetinde bulunan yerli unsurlar beynindeki sıkı işbir- Lğinin marifetidir. Sancakta tat- bik edilecek olan nizımname, Mayıs ayında kabul - ettiğimiz telif şekline aykırı bir nizamna- medir. Bundan doğacak rejim, an'aşmanın istihdal etiği rejim değild r. arınızla ve Fraosa ile ya- pi'an uzlaşma ile bağlı bulünan hükümetim, metinlerin bu sürette| 1/7, tahrif olunması hususunun kabul ed lermiyeceğini beyan eder ve 1937 Mayis celsesi sonunda gösterdiği muvafakatin bazı na- zari formülleri istihdaf etmeyip belki uzlaşma bheyeti umumiye- sinin filen tahakkukunu istihdaf eyledığınııı senet ittihaz olun* masını rica eder. olan iki Şiin “zaten aâkalı devletin beral ışinas le niden tetkik olu mevküne konulmas eder, protesto DE. T.R. TÜRKİYE H ARAS Vesika — 4 Dr. T. R. Aras Türkiya Hariciye Vekili Ankara 24/12/ 1937 24 Kânunuevel tarit rafınızı ald ğim: bildermekle şe- ref duyarım, Arzunuz - veçhile telgrafı Könsey reisine tebliğ et tim. Konsey re'snin talimatına tevlikan adı geçen telgrafin kan- sey azalarına bildirimesi — için lâzımgelen tedbirleri aldım. Bu telgrafı korseyin kelecs - içtima dev esinde meselenin Tuzname- ye idhal ed.lmes: için br müra* caat olaak telâkki etmem (& zimgelip gelmediğin'n — işanını rica ederim. AVENOL UMUMİ KÂTİB Vesika — 5$ Milletler Cemiyeti Umumi Kâtibliğ ne Cenevre 25/12/ 1937 24 Kânunuevvel tarihli - tek grafinizi aldığımı — bildirmekle şeref düyarım. 24 Kânunuevvel telgrafımla konsey reisine bile dirmekle şerefyab olduğum v bile, Türkiye hi ta yaplacak intihabatın tangi- ihzarı Ve tatbike vaz'ı dermeyan etmektedr. Adı geçen te'grafimin mühte- viyatından korisey azalarımı ha berdar etmesini konsey reisin den ı_fq etmiş olduğumdan, reisin meseleyi konseyin gelecek içtima devresinde, ruznameye kaydettireceğini küvvetle ümid ederim. — "i / Dr. T. .R. ARAS TÜRKİYE HARİCİYE VEKİLİ Vesika — 6 Dr. T. R. Aras Türkiye Hariciye Vekili Ankara 28/12/1937 İskenderun intihabetı mesele- sinin 17 Kâmnusadide aç'lacak olan konseyin 100 Üneü iç.ma devresinin muvakkat razname- sine kaydedildiğiti 27 bildirmekle - kesdişeref ey erim. b Avenol — Umümi kâtb haslaı!esı haeuıbı lığııtâen. İzdir Memleket Iıııhrııııude rihitt kadar hastanede 'ef* edtt eşhaşm oşyaları 5/1/938 tarğinden 25/1/938 tarihiâe kar dat 20 gün müddetle açıs are . Öymaya çikarılaıştır. Arttırma günü olah 25/1/938 tarihine raslıyar çerşamba gü Binâenaleyh / Nü saat 9 dan 12 ye kadar hükümetim zaten hâta ile İekeli | Memleket Hastanes'nde heyet olan bu nizamname hakkırdi | huzuründa satılacaktır. İsteklile. sureti mahsusada ihtir z köYe ları dermeyan ve b gaşönmeniz ö b rin mezkür »giıu ve saatte has- taneye müracaatları ilân olu meti Sancake hakkında kat'i ihtirazi kayıtlar — nuevel tarihli telgerahma ıeylıı_ tarihinden 30/9/937 h—*&' İ V nur, 8 ll BU