15 Temmuz 1939 Tarihli Akşam Gazetesi Sayfa 8
Sanite $ 150 nci yıldönümü münasebetile RA m al m EAA e RA OE AKŞAM Diyarbakır 15 Temmuz 1999 mektupları Büyük Fransız inkılâbına 15 yıl içinde Diyarbakırın bir kuş bakışı i Bu inkılâbın umumi safhaları.— Ingiliz tarihcisi Wells, Robespierre devrini nasıl anlatıyor? Dün Fransada, büyük irikılâbın 150 inci yıldönümü kutlandı, Bu ihtilâl bütün beşeriyete nümune teşkil etti ği ve hemen dünyanın her yerinde tesirlerini gösterdiği için beynelmilel bir mahiyette sayılır. Bizim 23 tem- muz Meşrutiyet inkılâbıda onun Türkiyede bir aksi sedası mesabesin- dedir. 1789 ihtilâli Fransadaki kraliyet ve derebeylik tarana nihayet ver miştir. Bu inkilâbın ne zaman baş- layip ne zaman bittiğine dalr nöktai nazarlar biribirine uymazsf da umu- miyetle başlangıcını 5 mayis 1789 da Elats Gönöraux'nun taplanışı ve ni- hayetini Napolyon Bonüpar* impara- torluğunun kuruluşu . sayarlar: 18 mayıs 1804 İnkılâbın muhtelif — devreleri de Fransayı idare eden meclislerin isim- lerile amlır; Çonstituante, vention, Direct on altı Töçislative, Con- Consulat Lowis (Lu) nin u. Yedi 2 ri katlık tin birçe ortalığı kasıp ka rejimi tatbik etmi her türlü rada memu gibi hük gittikçe küçük kral ardı, Bütçede tan bir “açık vardı, İstik- razların 1783 te 80 milyonken 1787 de yonu buldu. Artık istikraz edilemiyordu. İçtimai cihete gtlince, vergi ve kanun karşısında smif farkı gözetiliyordu. Loncaların dar rejimi ve köyün sefaleti »içinde çalışan halk büyük bir sıkıntıdaydı. Derebeylik hukuku çiltçiyi'son dere. ce eziyordu. İhtilâl patlak verdiği asrın basın. da yani on sekizinci asırda yeni fıkir- ler doğmuştu, Montesguieu, : Voltai- re, Roussenu gibi mütefekkirlerle Encyclopediste'ler eski rejimi ma nen epey sarsmağa muvaffak olmuş- lardı. 1789 senesinde Raynol, Tur- got, Condorcet, Sieyes, D'Anirnigues İ müvacehesinde eş hale getirdi. gibi muharrirler de muhalefet fikrini artırdılar. On altıncı Louis (Lui) nin son saltanat devirlerindeki , feci iktıssdi Yaziyete çare bulmak için 165 sene: denberi içtima ettiriimiyen Elats Göntraux toplandı ve böylece Fran 812 İnkılâbı başlamış oldu. Bu Elats Geöndraux, asilzadeler- 'den, ruhbandan, bir de geri kalan halktan mürekkepti ki, bu üçüncüye «Tlers &tat» deniyordu. İlk'iki sınıf ile üçüncü arasında ihtilâf çıkınca, 'Tiersötat kendi kendine «Millet Meclisi» ismini verdi. 9 temmuzda da yukarıda zikrettiğimiz Constitu- ante adını aldı. Bu meclis, 4 ağustos gecesi, dere- beylik imtiyazlarını kaldı: Huku- ku beşer beyannamesile milletin hâ- kimiyetini ilân etti. Teşrii, icrai ve adli kuvvetleri biribirinden o ayırdı. Bütün vatandaşların -asalet kaidele- | rine bakmadan. her Lürlü işlere alın- kanun Din döparte- leri v Bi: siktemini, wslâh etti, ruhani sını- fin şerâitini: kanunlaştırdı. 1791 s€- nesi eylülünde mevkiini teşrii me&- Hse T4gislative'e terketti Bu yeni meclis 1/10/1791 den 21/ ye kadar devam ederek Avus- turya ile harbe rey verdi: Kralın hap- malarını temin etti. Onlari serbestisi verdi. Fransayı ver- | sinden sonra Conventlon'u davet ede- rek dağıldı. Conventilonda 20/9/1792 de kuru- tup cümhuriyeti il ma iüitesini mahküm etdi, kurdu. Bütün Fra göndererek met her dı, Dahilen rondin'ler, ine. Sini ri Vendöe'de ve & ine kuru pa ittihadını da yendi. Bal muahe- desi Fransa cümhuriyetinin İlk siy si muvaffakiyeti olmuştur, Bu de- virde Fransanın büyük mües# kurulmuştur: «Ecole normale», cole polytechnigues, «Arts et meti- ers. gibi meklepler, bazı müzeler. Metro şistemi di irden âır, Yeni rejim, eski akademileri ve kendi kurduklarını İnstituf ismi al. tında topladı. 26 « teşrinlevvelde Direcloire bu Meclisin reyini aldı ve 19 teşrinisani 1799 da Napolyon Bonapart tarafın- dan -devrilinceye kadar, devam etti. Bu devrenin hâkimi olan direktörler iki Meclise istinat ederek < Fransıyı iddre ediyorlardı. Bunların idaretin- de hariçte bozgunlar ve dahilde bir devlet, iflâsı kaydedildi. 1799 da kurulup Fransız impa- ratorluğunun teessüsüne yani 1804 yılına kadar devam eden Consulat fiç Consul'ün idaresine tabiydi. Kay- dı hayat şartile Consul (Konsül) se- çilen Napolyon imparalor olunca Fransız inkılâbına nihayet verdi sa- yılıyorsa da, bazı nazariye'iler Fran- siz İnkilâbını on dokuzuncu âsnü sonlarına kadâr uzatırlar, * Fransız inkılâbını böyle safha safha anlattıktan sonra, meşhur İn- giliz edibi Wells'in tarihinden bazı canlı satırları nakledelim: Misir Hariciye Nazırı Abdülfettah Yahya paşanın Belgraddan Atinaya va- mi olduğunu telgraflar haber vermiştir. ele resimde Mısır Hariciye “Nazırı Belgrağda, Yugoslavya Hariciye N e | Kraliçe ecnebi memleketlerdeki | Cümhuriyet kariçteki | da hâmisi & 1791 de, Fransa bir, M şeklini tecrübe etmek istemi kin bu da uzun sürmedi. Kral Lü ve ta- raftarlarile uyuşarak düşman ordu- larını şark cephesinde *oplanmağa sevkettiler, 20 haziran geresi Tuile- ries'den gepnkisrile birlikte kaçarak, mentadaki 3 le birleşmek Fakat Va- yakalan- Avus- turya ve Prusyaya karşı harp açıldı. Kral ve kraliçe mahküm olup idam edidi ! Şimdi cümhurivet : şevki sizla heyecanlandırıyordü. inkılâpçıların Ona göre, bü olmalıydı. artık işti. tün dünya cümhur Fransanın gençliği dusuha oluk oluk ak », Yeni ve harikulğde bir şarkı bütün kette (o söyleniyordu (Marseyyez) Bu şe i durduruyordu. 1792 de Fransız usu vaktile on dördüncü Louis'nin iği muvaffı hududunu mıştı. Brük: Savoie'yı lâ etti M yence'i yağn ınya uğrat- landadan aldı, Bu sırada Fransız bir hata işleyip -on altıncı Louis'nin idamı Üzerine İngiltereden mümessillerinin çıkarılmasına kızarak. İngiltereye ilânı harp etti. İnkılâp Fransaya'yeni ve heyecan- lı bir piyade kuvveti temin etmişti. Topçular da i. Coşkunluğu ok mayan asilzade zabitler yerine yeni zabitler kaim olmuştu. Fakat donan- manın zaptü rabtı kalmadı; İngik tere: denizlerde kati hâkimiyeti ele | aldı. Büyük Britanya iptidada. inkı- lâbr sempati ile telâkki ederken şim- di Fransanın aleyhine cephe almıştı, Fransızlar Avusturyalıları kati su- rette Belçikadan kovdular. Hollanda donanmasını muhasara -edip -Texel- de teslim aldılar. Napolyon . Pransız ordularını İtalyada da ilerletti, Askerler böyle muharebe ederler ken' inkılâpçılar dahilde daha âz şe- refli işler yapıyorlardı. İhtilâ! müte- âssıp bir şefin, Robes pierre'in elin- deydi. Bu adam hakkında hüküm ver. mek pek güçtür. Sıhhatı bozuktu; bali bir bakıma mahcup ve çekingen olmasına rağmen iktidar mevkiini elinde tutmasını bile ender bir mey. hibesine malik bulunuycrdu, Kendi anlayışına göre cülühüriyeti' kurtarmağa girişti, Bu işi yalmz kendinin yapabileceğine kanidi, Na- zarında iktidar mevkiinde kalmak cümhuriyeti oOkurtarmak demekti. Kraliyetçileri memleketin her yerin- de kütle halinde öldürüyordu. İnkılâp hkemeleri muntazaman adam doğruyorlardı, Robes pietre'in muarızları kralla kraliçenin encamı- na uğradılar. Dinsizler de keza, Fran- sa cehenneme dönmüştü. Bu adamın hükümranlığı kan ve atesin hâkimi- yetini andırıyordu Bir afyon tiryaki- sinin her gün daha fazla afyon iste- mesi kabilinden, o da her gün biraz daha fazla kan istiyordu. Nihayet 1794 yazında bizzat Robespierre de giyotine götürüldü, Beş kişiden mürekkep bir direktu- ar kurulup harice karşı bir müdafaa harbine girişti. Fransiz süngüleri düş- * Böylelikle bütün dünya, üzerinde zihniyet ve teşkilâtile hâkim olmuş bulunan Fransız inkılâbının umumi hatlarını ve bu inkılâp esnasında baş gösteren ifratlardan bir levhayı can- Jandırmış olduk. Aradan geçen 150 sene son- ra, Fransız inkılâbını, -bütün kan dökücülüğüne rağmen. beşeriyete getirdiği fayda noktasından hayırla Aanıyorua, v.€. | dedilmi | tenzilât yapıldığı takdirde | ve ihracat ilk hamlede bir kat &rta- | ve müleâ çehresi değişti Vilâyette büyük bir imar faaliyeti var, i her tarafta yeni binalar yapılıyor yanan a namgi mm mim Diyarbakırda Yenişehirde Birinci umumi müfettişlik binası Diyarbakır 12 — Milâddan giti bin sene evvel Sümer Türkleri tarafndan kurulan ve bunu müteakib bir çok tarihi devirler yaşıyan Diyarbak; Fevzipaşa - Diyarbakır hattının inşa- sından önce iktisaden pek geri bugün azim bir terakki ve ini mazhar olmuş bulunmaktadır. Yalnız buğday ve arpa İstihsi da yüzde yüzden a fazla ve ih- izde doksan tezayüd kay- . Canlı hayvan ve mal kitre ve pir tmiştir. Vasati rekol- ret olan pirinç İs- tihsalâtı beklenen terakkiyi göstere- matı ma, | memiştir. Bunun da sebebi tren ta- Tarifelerde istihsalât rifelerindeki yüksekliktir. caktır. Sanayi de inkişaf etmiştir. bugün iki ipek, bir elektrik, bir rakı ve soma id un fabi rile altmışa yakın tezgâh çalışmaktadır. Diyar- bakır ipeklileri bütün şark vilâyetle- rinden üstün bir rağbete mazhar ol- maktadır, Çermik kazasında da ma- | halli ihtiyacı giderecek miktarda do- kuma tezgâhı mevcuttur, .Cümhuriyete basit bir şark kasa- bası halinde intikal eyliyen Diyar- belir on beş yıldır sarfolunan gayret- lerle bariz derecede değişmiştir. Be- lediye su ve elektrik ihtiyaçlarını ya- rım milyon lira sarfiyle gidermiştir. Her iki tesisat emsaline faik mükem- meliyettedir. Belediye şehir imâr plân ve haritasını yaptırmış, Ulu ve Ebedi İ yapicılik Şelimizin kıymetli hatirasım iapyan Pamuk köşkü yeni baştan tamir ve tanzim olunmuş, mezbaha ve perk tesis odilmiş, yollar düzeltilmiş, kal dırım ve jâğım inşasına oehemmiye$i verilmiştir. Vilâyet ba bilhassa ehe liyet yalnız me ındırlık . hareketlerine t vermiştir. Fna- inhisar eylemiş ner k ada hü- onakları, idare âmirleri ika» ları, mektep binaları, dispan- ser ve belediye evleri, Halkevi binas ları, şose, köprü ve menfezler, köy ve okuma odaları, jandarma nümüne karakolları gibi eserler vücuda geti- rilmiş, merkez ve Çermikle nilmune çiftlikleri kurulmuş, göçmen mahal le-ve köyleri tesis edilmiştir. Doğu Anadolunun baş şehri saya- bileceğimiz Diyarbakırda urran hâ- reketleri Yenişehirde tekâsüf etmiş gibidir. İstasyonla Dağkapı arasında teessüs eden Yenişehir cümhuriyetin ve yaralıcılık kudretinin parlak bir delil ve zaferi addoluna- bilir. Bu kısımda kırkı mütecaviz İs- tasyon binasile modern ve muhteşem bir umumi müfettişlik binası, umumi müfettiş, korkomulan, ve vali ko naklari, modem mimarinin muvaf. fak eserlerinden olan ordu ve Halk- evleri binaları, ipek. böcekciliği, Wz ve erkek okulları, inhisarlar fabrika- sı ve depoları, nafla binaları, nümü; ne hastanesi ve garaj inşa edilmiş, Yenişehre hususi inşaat başka bir güzellik bahşetmiştir, Bandırma ortaokulu Ortaokul talebesinden bir grup askerlik dersinde Bandırma (Akşam) — Altı yl ev vel hususi vaziyette 90 talebe mev- cudile tesessüs eden Bandırma orta mektebi üç sene evvel Maarif Vekâleti tarafından resmi sınıfa idhal edilmiş ve bu andan itibaren mektep inkişaf göstermeğe başlamıştır. Muhtelit ve çift tadrisat pmak suretle Gönenden 50, ErdeX 20, Manyasdan 27, Edincikten 22, Susur- lüktan 11 ve Banduymadan: 280 tale- be ki ceman 410 talebe mektebe de- vam etmektedir, 10 şubeli bu mekte- bin muallim kadrosu 17 dir, Bu sene 65 mezun veren ve beş kâr zanın ortamektep ihtiyacını karşılir makta bulunan bu müessesede disip- lin, tedris fevkalâdedir, Müzik, spor, fotoğraf kolları gün geçtikçe terakki göstermektedir. Mek- tebin küçük bir maibaası KAREEM hanesi vardır. Kooper marifetile talebelerin ihtiyaçları temin edilmektedir Önümüzdeki ders yılında biz taleb? pansiyonu teşKiline, su sporları faa- liyetinin -artırılmasının ve fakir taje- belerin iaşesinin temini çareleri Tat bik sahasına konulacaktır.
