7 Şubat 1939 Tarihli Akşam Gazetesi Sayfa 11

İstanbulun. kaldırımsız (Baş tarafı 1 inci sahifede) Su işi Bugünkü sıhhi yaşayış ve medeni ihtiyaçlar her zamandan ziyade suya göstermektedir. Garbın mede- Dİ ve müterakki memleketlerinde su sarfiyatı nüfus başına 100 ile 150 hit- T6 arasında değişirken İstanbulda Terkos, Elmalı ve Kâğıthane suları | bİr araya getirildiği halde bu mik- dar bugün (90) litredir, Şimdi yapı” Jan tesisat ve alınan tertibatla bu mikdar hiç olmazsa nüfus başına (125) litreye çıkarılmasına çalışık- maktadır. Vali bundan sonra alınan tedbir- lerle günlük sarfiyatın o 42,500 met- re mikâbına çıkarıldığını, ileride 120 bin metre mikâbına çıkarılacağını bü- Bun için de daha beş milyon lira sar- fi lâzım geldiğini ilâve etmiş ve: — Adalara bu sene kâfi mikdarda $u verebilecek tertibat ve teşkilâtı al mak üzereyiz.» demiş, Bakırköy su ihtiyacını da arteziyen kuyularile te- min edeceğini kaydetmiştir. Temizlik işi Dr. B. Lâtfi Kırdar bundan sonra temizlik işlerine geçerek demiştir ki: “Şehrin 86kaklarile meydanları İs- diği kadar değil hattâ icap etfi- Bi derecede bile temiz değildir. Tica- Fetgâh olan Haliç sahillerile şehrin t ve hücra yerlerinde ve ma- halle aralarında temizliğe delâlet €decek bir şey görülmüyor.» Şehri daha temiz, daha sıbhi bir hâle getirebilmek için bu uğurda sarf Ve ihtiyar olunan masrafı tamamile ERER ve aldığı gibi mahalline sar- €n evvel düşünülmesi Jâzım- gelen işlerdendir. Bu ciheti esaslı su- retie tedkik ettirmekteyim, Çöplerin toplanması, imhası ve is- tifâde edilmesi: Bu baptaki kati ka- Daatlerimi söyliyemiyorum. İstanbu- Tun topoğrafik vaziyeti, çöplerin ikti- sadi ve zirai kıymeti neyi icap onu düşünüp ve bulup yapmak iste- Tim, Temizlik işlerinin arzu €dildiği dereceye çıkartlmasi ve takip edile- bilmesi için Belediye zabıtası talimat mamesine yeni bir takım maddeler | muvafık buluyorum.» Vali ve Belediye reisi sokakları yr- k, yollarda temizlemeğe müsaid tesisat yapmak ve suyun mikdarını Soğaltmak suretile şehrin temizliğin- de düha ziyade muvaffak olacağını söylemiştir. Tenvirat işi Bundan sonra ane tenvi- Tat İşlerine temas eden Dr. B. Lütfü &, İstanbulda hâlâ karanlık 50- görülmesinin tahammü) edilecek 'n olmadığına et ettikten tonra İstanbulun eli tenviratını İzah etmiş, şehirde 4688 lâmba yakıl- 1 Ve bunun için yapılan masrs- #n Yüksekliğini anlatmış, tenvirat İ genişletmek üzere tenvirat bede- linde tenzilât yapılması için elektrik idaresi nezdinde teşebbüsat o yapıldı- Bini söylemiştir. dlediye relsi sözüne devamla de- miştir ki; İstimlâk ve imar işi “— İstanbulun umran İtibarile çok Beri kalmış bir şehir * olduğunu bili- > VE görüyoruz, Bu geriliğe plânsiz- ik, parasızlık sebebiyet verdiği kadar İstimlâk usulünün bozukluğunun da bunda âmil olduğu şüphesizdir, anla görülüyor ki hükümetçe 934 tarihinde yeni bir istimlâk kanu- Du Şikarılmış ve Belediyece şehrin yapılması için bir mütehassıs- angaje olunarak bir hayli işler ya- r. Şu kadar ki Eminönünde Yapılan istimlâk işleri mezkür kanu- Dun da, aranılan ve istenilen sürate Ve kestirme yollardan gitmekle kıs- Maniler ihdas etmiş olduğunu Sördük, Hem halkın, hem de onların Müşterek bir evi demek olan Beledi- Yenin mütesaviyen ve mütekabilen Ii koruyarak istimlâk işini ebeten az zamanda neticelendire- ire ve tebligat usulünü sadeleştire- Yolları gö lâyiha bazır- Jadık gösteren bir lây Bu ilyiha yakında hükümete tak- olunacaktır. Bu lâyihanın terti- gösterilen esaslardan birisi de İstimlak kanunile yollarin iki tara- İ ğını, maamafih buna çareler arandı- ların iki tarafında o yolun genişliğile, o semtin şerefile, ticari ve iktisadi kıymelile mütenasip yeni ve büyük şehri süsleyecek binalar vücude ge- trilmesini imkân dahiline almaktır. Bu takdirde istimlâk olunacak saha- | larda geniş mikyasta imar esasları ha- | zırlanmış olacağı gibi istimlâkten sor- | ra tabiatile kıymet peyda edecek olan arsalardan satış esnasında temin edi- lecek menfaat de şehrin imarına sar- İedilmiş olacaktır.» Yollar, kaldırımlar, lâğımlar, kanalizasyon Elyevm tatbik edegelmekte oldu. ğumuz 938 bütçesinde imarına mah- sus miktar bütçenin © 42 sini bul. makta ise de bü para da oldukça genis bir kadrosu bulunan fen heyeti me- murin ve müstahdemininin maasatı da dâhildir Memur ve müstahdemine verilen bu para çıkarıldıktan sonra kalan cü- zi meblâğla büyük bir şehrin imarın- da ne derece çalışılabileceği kolaylıkla anlaşılır. İstanbulun şehir hududu içindeki meskün sahalarında şehir yehberleri- ne güre (6214) sokak bulunmakla ve bu sokuklar tetkikatıma göre 10 ml)- yon 420 bin metre murabbâı bir yeri işgal etmektedir. Bünun yalnız (1) milyon (700) bin metre murabbaı parke ile döşelidir. Ve bunların da ço ğu bilhassa tramvay geçen yollardır. Mukavele icabınca (15) metre geniş- liğindeki yolu pârke ile döşemeğe ve bozuldukça tamir etmeğe tramvay idaresi mecburdur. Üst tarafı toprak | veya ayni mahiyette bulunan ama- İ vut kaldırımı cinsindendir. Bir metre murabbal parkenin (5-6) Wraya mal olabildiği fen heyetince tesbit edilmiş olmasına göre kaldırım- sız kalan (8) milyon (720) bin metre abba i parkeye oçerirebil- mek için asgari bir hesapla (43) mii. yon (600) bindiraya ihtiyaç bulun- duğu anlaşılır. Asfalt yolların beher metre murabbaı ise (3-5,5) liraya mal olmaktadır. İstanbulun bütün sokak- larını asfalt yapmak lâzım gelirse bu hesaba göre (43) milyon raddesinde bir meblâğa ihtiyaç bulunacağı da tabiidir, Bununla beraber belediyenin alelâ- de varidatile yeni olarak (150) bin hi- ra raddesinde bir masrafla kaldırım- siz en bozuk yerlerde tamirat ve inşa- at yapmağa başladık. Bundan böyle de program dairesinde en birinci İş olarak buna devam edeceğiz. Vali ve Belediye Reisi vazifesini bi. tiren kanalizasyon şirketinin İstan- bulda yaptığı işlere işaret etmiş, bü- tün şehrin Kânalizasyonunu yapmak için iki yüz milyon liraya ihtiyaç ol. duğünu tahmin etmiştir. Doktor Lütfi Kırdar, bu bahis etra- fındaki Sözlerini bitirirken belediye. | nin bugünkü varidatile şehrin yol ve lâğımlarını yapmağa imkân olmadı- İ gını söylemiştir. Vali, bundan sonra şehrin çocuk bahçelerine olan ihtiyacından bahset. miş, şehirde hir bahçe olmadığını söy. lemiş, yalnız «Yirmi yıl önce büyük bir hamle ve yüksek bir himmetle açılmış olan Gülhane ve emsali bir kaç parkla birkaç bahçe« yi kaydetmiş, şehrin hangi yerlerinde çocuk bahçe- si ve park yapılması lâzım geleceğini tesbit ettirerek bunları ehemmiyeti sırasile açacağını, Taksim ve Tepebaşı bahçelerini de ıslâh edeceğini söyle. miştir. Doktor Lütfi Kırdar, belediye teş. kilâtının dağınık bulunması, ve mun- taam bir binaya ihtiyaç olduğunu söyliyerek İstanbulun güzelliğile mi. tenasip bir belediye binası da yapıl ması lüzumunu ileri sürmüştür, Belediye Reisi sözüne devamla: Umuma mahsus binalar İstanbul şehri kendi şerelile müte. | nasip tiyatro ve Halkevleri, otel, şehir klübü, matbuat salonu ve buna mü. masil büyük ve umumi binalardan mahrum olduğu gibi yüzlerce halkı alabilecek konforlu gezinolara bile malik değildir.» demiş ve biri Beyazıt. İde zino yapılacağını, Halkevi, matbuat salonu, şehir klübü binalarına da yar- dım edeceğini ilâve etmiş, şehir ga- zinolarında nişan ve düğün merasim. leri yapılabileceğini söylemiştir. Vali İstanbulda birkaç tiyatro bi- nasına ihtiyaç olduğunu söyledikten sonra konservatuar, ve stadyom yü- pılacağını, şehir plânile tesbit edilen | stadyomlardan birinin bu sene yapı lacağını söylemiştir. Hayatı ucuzlatmak Bundan sonra İktisadi İşlere geçen doktor Lütfi Kırdar, hayali ucuzlat- mak bahsine temas elmiş, bir istişa. | ve heyeti teşkil ettiğini, et işlerinde devlet ziraat kurumunun faydalı rol- | İ ridat menbaları bulmak ve bunun için ier oynayacağından emin olduğunu, şehir Iktısadiyatının tanzimi için mevcuda ilâveten bazı yeni müessese. ler kuracağını, mevzii hâller açacağı- ni, bir İkraz müessesesi kurmağa ça- Uşacağımı, toptan ve perâkende gıda fiyatlarındaki büyük farkları kaldıra- cağını, mahalle pazarlarını çoğaltaca- ğını, ekmek meselesi (zerinde bilhas- sâ durduğunu, sül işine büyük ehem- miyet verdiğini tebarüz ettirmiş ve süt işinin resmi müdahale olmaksı- zın esaslı surette halli lüzumunu İzah etmiş ve süt fabrikası tesisine gidil. mezden evvel ihzari mahiyette çahışıl. dığını söylemiştir. Sıhhat işleri Doktor Lütfi Kırdar, şehirde Say» fiye hayatını inkişaf ettireceğini bu- nun için icap eden tedbirleri alacağını. söylemiş ve küçük sanatlar kursları açacağını ilâve etmiştir. Şehrin sıhhat (şlerini de izah eden Yali demiştir ki; — İstanbul hastaneleri yalnız bu şehir halkının değil, bütün memleket halkının imdadına yetişmek mecbu. riyetindedir. Hastanelerin yatak ade- dini çoğaltmak en mühim ve en müb- rem ihtiyaçlarını izâle etmek, ehem- miyetle göz önünde tutulması lâzım gelen husustur, İstanbul hastaneler masrafına medar olmak üzere geçen sene 400 bin lira yardım eden bükü- metimizden bu sene de bu yüksek yar- dımı temine çalışacağız. Mezarlıkların ıslâhına çalışılacak» tır. Birisi Edirnekapı, diğeri 'Topka- pıda, üçüncüsü de Üsküdar tarafında büyük asri mezarlık tesisi zarureli karşısındayız. İstanbul en ağaçsız şehirlerden sa- yılabilir. İlk hamelde Haydarpaşa ile Üsküdar arasındaki çıplak bayını ağaçlamağı lüzumlu görüyorum. Bü- tün şehrin tamamile yeşli bir hale ge- tirilmesi için icap eden tedbirleri ala. cağız.w z Maarif işleri İlkokulları teftiş ettiğim zaman bir çoğunun binalarını gayri sıhhi bul. dum. Bu vaziyeti düzeltmek için esas. hı bir program dahilinde yeniden okul inşasına başlamak lâzımdır. Bu hu- susta icap eden tedbirleri düşünmek- İ teyiz. Bu hususta kati ve sarih teklif. lerimi yeni yıl bütçesinde arzerece. "ğim. Belediye varidatı Belediye müesseseleri ile şehrin imarı için ker şeyden önce büyük pa- raya İhtiyaç vardır. Eminönünde avuç içi kadar bir sahaya 1,800,000 11. ra istimlâk parası verildiği halde he- nüz plân tatbik edilmemiştir. Beledi. yenin 937 senesi vergi Lahsilâtı 6,450,000 İira olduğu görülüyor. Ge- çen sene hükümetin eti ucuzlatmak için gösterdiği lüzum üzerine mezbe- ha resminden yarım milyon liraya yakın tenzilât ve fedakârlik Yapılmış ve temaşa yerlerinden alınan lübiyat resminin nisbeti son neşredilen 3539 numaralı kanunla “© 5 den * 2 ye kadar ve Darülâceze hissesi de © 10 dan 4 3 e indirilmiştir ki bu suretle de 100,000 liraya Yakın bir varidat da- ha eksilmiştir. Bunların yerine başka varidat bu. lunamamış olmasına göre 938 senes tabsilâtının 6,000,000 lirayı da bul mayacağını anlamak müşkül değildir, Şu halde bu kadaraz varidatia alelâde belediye makinesi bile işletile. mediği halde bu makine ile birlikte bütün bu imar ve tesisat nasıl ve hangi para ile yapılacaktır. İşte üze. nununda tadilât ve ilâveler yaptır- mak, 4 — Hükümetten yardım istemek. çesi Türk parasile Atina 5671000 müdürlüğü teşkilâtını da bu kanuna ! rinde durulacak ve çareleri bulunacak esaslı mesele budur, Görülüyor ki, İstanbul şehri; bele- | diye vergisini Balkan hükümet mer. kezi belediyelerinden çok az vermek. tedir, Şu halde belediyenin gelirlerini ar- tırmak zaruretinde bulunuyoruz de- mektir. Benim kanaatime göre beledi. yenin para ihtiyacı dört suretle temin olunabilir: I — Bugün kanunen almağa sa- lâhiyetli bulunduğu vergileri iyi ta- hakkuk ve vaktinde tamamen tahsil edebilecek imkânları hazırlamak, 2 — Uzun vadeli ve nisbeten az fa- İzli bir islikraz yapmak, 3 — Halka ağır gelmiyecek bazı va- de belediye vergi ve resimleri ka. Bunlardan birincisini yapmak eli- mizdedir. Belediye ve vilâyet gelir kaynaklarının en mühimlerini: teşkil eden bina; buhran, arazi, yol, tanzifat tenviriye vergi ve resimleridir. Bu kaynaklardan 937 senesinde tahsilât nisbetimiz (© 70)i geçmemektedir. Görülüyor ki en mühim varidat kay- naklarına âit tahsisat tamamen tah- sil edilmemiştir. Halbuki bu tahakkukatın tamamen değilse bile ona yakın bif derecede tah- sil edilmesi lâzımdır. f Vergi nisbeti İstanbul varidat itibarile garpteki emsali büyük şehirlerle değil yakın komşumuz olan Balkan devletleri merkeslerindeki belediyelerin varidâtı ile dahi mukayeseye imkân yoktur. Son senelere ait istatistikleri göstere- ceğim. Bugün elde mevcut Bükreş, Belgrad, Sofya belediyelerinin 931 ve Atinanın 937 senesine ait istatistiğini dikkatle okumağa değer bulurum . Şehir Belediye büt- Şehrin nüfusu Nüfus taşı- na düşen vergi 1180 937 Yan 931 4, s1 15, 81 401000 622000 220000 232000 10633000 10533000 3148000. Bükreş Belgrad Sofya İstanbul belediye varidatı (6) mil- yon; nüfusu da (740,000) raddesinde olmasına göre nüfuz başına (7,5) lira kadar bir vergi düşüyor, demek- tir, Varidat kaynaklarının noksansız bir surette tahakkuk ve tahsilâtın vakit ve zamanında sürekli ve inki- tasız bir takip ile bakaya bırakılma- dan tahsil imkânlarını elde edebil- mek için hesap işleri teşkilâtı üzerin- de esaslı bir şekilde durmak zarureti- ni duydum. Hususi vaziyetleri göz önünde tutularak 2265 sayılı kanun- la kabul edilen ve bilühara 2996 sa- yılı maliye teşkilât kanununda da aynca bir yer tutan İstanbul Maliye teşkilâl mali mütehassıslarımızın esaslı tetkikinden geçirilerek hâzır- lanmış ve bu kanun ile memurların vazife ve mesuliyetleri esaslı bir su- rette tesbit edilmiş ve tatbikinden beri elde edilen müsbet neticelerle kıymet ve isabeti bir kat daha teey- yüt etmiş bulunmaktadır. Binaenaleyh Belediye hesap İşleri İntibak ettirmek suretile tensip ve ıslah etmeyi bütçemizin sağlamlığı ve hakikate yaklaşması ve tatbiki boklasından lüzumlu görüyorum. Bundan başka bir çok devlet ve Belediye vergilerine matrah olan bi- na vergisi tadilât ve islinaf Okomis- yonlarının İstanbulun hususiyetleri- ni nazarı itibara alınarak ve müma- #lli bazı kanunlara istinad edilerek muvazzaf bir hâle getirilmesini işle- rin daha çabuk ve daha temiz cere- yanı, halkın ve Belediye hukukunun tamamile korunması bakımından 79- rüri bulmaktayım, Bu itibarla bine vergisi kanununda Ladilât icrası hu- susunda hükümet nezdinde teşebbü- sat ve teklifatta Kulunmak üzereyiz. İstikraz, yeni menbalar 2 — İstikraz işi Bu iş daha ziyade bir hükümet işi- dir. Ve hükümetin yüksek müzaharet ve muvafakati şarttır. Cümburiyet hükümetinin bu müzahareti İstanbul — ass sokaklarını kaldırımlamak için kırk üç milyon lira lâzım | fında muayyen mikdar istimlâk hak- | la, diğeri Taksimde şimdilik iki ga- kının biraz daha imar edilecek olan yol- Belediyesinden o esirgemiyeceğine ve kolaylık göstereceğine katiyen ima- num vardır, 3 — Halka ağır gelmiyecek vari- dat menbaları bulmak Yeni Belediye vergi ve resimleri kanunu yapmağı esasen hükümet dört beş senedenberi düşünmektedir, 935 de Ahkarada toplanan Beledi- yeler kongresi de bunu ehemmiyetle İslemiş olduğu için bir proje hezırla- mış ve başkaca ikinci bir muaddel projenin de yapılmış olduğunu gör- düm, İstanbul Belediyesinin de ayrı- ca dört sene evvel bir teklif ve tale- bine muttali oldu. Tetkik ve mütalâamı bildirmek üzere bütün bu projeleri hususi su- rette Vekâletten aldım. Bunlar üze“ rinde yapmakta olduğum tedkikat ve mütalâalarımı yakında arzedeve- gim. Varidat menbamı arttırmak için diğer ernebi şehirler Belediye varidat kaynaklarını da esaslı surette tedkik ettireceğim, Bundan başka varidat kaynakla- rından ve meselâ kanunun vermiş 0l- duğu salâhiyete istinaden bazı tari- felerde ufak tefek tadilât yapmak ile Belediye vâridatında yarım milyon ve bilhassa yol tahakkukatındaki ak- saklık ve noksanlar izale ve telâfi edil- mek suretile şimdiye kadar tahakkuk harici kaldığı kanaatine (ovanlan (33,000) kadar mükellefin de dahil teklif o edilmesi (osuretile takriben (200,000) lirasdaha temin edileceği- »i ummaktayız. Bundan başka arazi tahririnin 939 senesinde tatbiki İim- kânı hasıl olduğu takdirde bu vergi- den de (100,000) bir tezayüdü tah- min edilebilir; Hükümetin yardımı 4 — Hükümetin yapacağı yardıma gelince Cümhüriyet hükümetimizin âzami müzaharetine nail olacağımızı ümid ederim, Bu dört kaynaktan bi- rinci ve üçüncülerle elde edilecek pâ- ralarla Belediyenin alelâde işlerini ve onlar arasında bilhassa temizlikle sıhhat işlerini geniş mikyasta ve da ha iyi bir surette başarmak çok ye- rinde bir iş olacaktır sanırım. İstikraz edilecek parayı şehre vari- dat getirecek mezbaha, hâl işlerile stadyomlara, plâjlara otobüs gibi na- kil hizmetlerine, gazino, sinema, sıh- hi mezarlıklar gibi işlere sarfederek şehrin iktisadi ve sıhhi ihtiyaçlarını temin etmek ve bu teşebbüslerin ge- tireceği varidatı da istikrazın itfasi- na karşılık göstermek iyi bir tarzı hareket olür sanırım. 3 İşte bu dört yerden beklenen vari» dat temin edilir ve Belediyenin bu- günkü varidatı da hiç olmazsa (10) milyon liraya çıkarılırsa burada İş görmek imkânı elde edilmiş olur. Şu- nu da arzedeyim ki umumun hizmet ve meniaatine çalışmak üzere evvel- ce kurulmuş olan yabancı sirketlerin hükümetimizce satın alınmakta ol- duğunu görüyoruz, Bunların tabii ve hakiki sahipleri şüpbe yok ki Be- lediyelerdir. Fakat bu şirketler uzun seneler vazifelerini o kadar ihmal et- mişlerdir ki bunlardan şimdi değil dört beş sene sonra milyonlar sarfe- dildikten sonra ancak istifade oluna. bilecektir, Terkos idaresi için biraz evvel söy- lediğim sözler ve gösterdiğim rakam- Jar buna delii olduğu gibi elektrik şir- ketinin de ancak dört sene SONLA ser“ maye verecek bir hale geleceğini bili- yoruz. Yeni alınan tramvâyın ise kaç mil- yon lira sürdile ve ne kadar zaman sonra ve şehrin ve şehirlilerin işine yarayacağını, Belediyeye bir varidat kaynağı olabileceğini şimdiden tak. dir imkânını göremiyorum. (Dört - beş) sene gİbİ bir zaman içinde bu imkânlar da temin edilebi- lir, Ve bu şirketlerin idaresi doğru- dan doğruya Belediyeye bırakıldığın- dan bu yüzden de Belediye varidatın- da hiç olmazsa (5) milyon lira rad- desinde bir artış olacağını umuyorum. Nisan devresinde bütçeyi muhte- rem heyetinize iakdim ederken bü- tün bu mevzuları rakamlara temas etmek suretile tekrar ele alacağımı (Devamı 13 üncü sahifede)