28 Ocak 1937 Tarihli Akşam Gazetesi Sayfa 9

— Bİ Kânunusani 1937 amam aş M. Sandlerin raporu dün müza (Baş tarafı 1 inci sabifede) Wstesini arzetmektedir. Binaenaleyh bü mevzua avdet etmiyeceğim. Yel | hiz şunu söylememe müsaadenizi ri- “a ederim ki, bu mesut netice hu- #sunda hiç bir menfaat gütmiyen Yardımlar ibzal olunmuştur. Türkiye Ye Fransanın müşterek dostları mü- #akerelerimiz esnasında çıkan ekse- Yiya büyük müşkülâtı yatıştırmak İçin bütün nüfuzlarını kullananmış- » Büyük Britanya mümessili M Edenin şahsında bulduğumuz dos- Ve müessir yardımı bilhassa isterim, Gayretlerinin bu | neticesini görmekle majeste Britanya kıralının mümtaz | her halde duyduğu memnu- #t€, bir adalet ve nisfet çerçevesi inde tahakkuk eden beynelmilel bir anlaşma, eserine hizmet etmiş oldu- beyan etmekle bir şeyler ilâve | ç olacağımı zannediyorum. iu prensipler üzerinde tahakkuk snlaşmayı, konseyinizin gelecek toplantısına arzedilmek Üzere mühim vesikalar tanzimi kalmıştır. Şuna kat- İyen kaniim ki, bu işi esasen anlaşma- «fanzimine hâkim olan dostluk ima fikrile yapmak suretile bu Mmtakada istikrarı tahakkuk, halkın Metini temin ve bu netice ile doğ- doğruya alâkadar iki Akdeniz devleti arasında sulh ve anlaşma ese- SİNİ tarsin edebileceğiz. M. Litvinof, dün akşam na- —EM. Delbosa ve bana, elde edilen ne- cenin kıymeti ancak iki tarafça ha- İsane tatbikinde olduğunu söylüyor- du. Bu görüşe ben tamaile iştirak edi- Yorum ve hasıl olan anlaşmanın iyi çı- karağına, çünkü iyi tatbik olunmasın- “a menfaati bulunanlar tarafından iyi #alkik edileceğine kati ümidim vardır. Bundan başka, ötedenberi büyük bir! kiymet verdiğimiz Türk - Fransız doste| Wi da tarsin etmek ve Türkiye ile; Ye Arasında iyi münasebetlerin in» İçin müsait bir itimat havası | gibi bir faydası da olacak- a Ekselans Sandler, en yüksek takdir- lere Şayan bir faaliyet göstermiştir. hiç mübalâğa etmeksizin diyebili- ki, hasıl olan anlaşma bizden zi- Onun eseridir. Onun yüksek ze- ve nazik ve dostane otorite- | Sinden, gelecek içtima devresine kadar | kalan işimiz için de feyizli ve Yütüfkür bir İmei beklemekte hak- Her vakit olduğu gibi Milletler ce- Müiyeti, daha bidayette gönül rizasile Biriştikleri uzlaşma yolunda âzaları- Ma gerek doğrudan doğruya, gerek bil- yardım etmiştir. Memleketim kendisine derin minnettar- ğumı arzederim.» FRANSIZ HARİCİYE NAZIRININ BEYANATI B. Rüştü Arastan sonra Fransız ha- iye hazırı M. Delbos söz almiş ve: “Daima faaliyetli ve çok defa çetin “lân bu müzakerelerin sonunda, gay- bizlere yardımda: “bulu- ŞManlara Şükranımı bildirmeyi kendime #evihçli bir vazife telâkki ederim, 'M. Sandlere arzı minnettari , Mumaileyh, konuşmaları- yorulmak bilmiyen şayanı takdir bir sabır ile riyaset etmiş ve uzldştır- Ma ve hakkaniyet kaygısı ile selâhi- Yeti, iki tarafı bir güçlüklerde, pek mumaileyhin kararına muta- sevkeylemiştir. 8 ve Türkiyeye dostane ra- Datalarla bağlı bulunan büyük Britan- M im de teşekkür ederim. 7 pi 7 ii ii mesaide bulunmuştur. 44 Bienin nezaketi il bir kat daha met bulan otoritesi ve tecrübesi bu h Şi İM yar ei Fransa ve Türkiyenin manevi yar- e çok kıymetli olan diğer müş- dostlarını da unutmuyorum. B. Tevfik Rüştü Arasa tak- iç rimi bildirmeyi kendime bir va- hin “Aki ederim. Herkes, mumailey- kendi memleketinin menfaat ve poktai nazarını büyük bir salâbetle im eylediğini tasdik eylemek. © Fakat mumafleyh, bizimle bir. | bir itimatsızlığa hareket noktasında likte, şurasını da hissetmiştir ki bu | ruya mevzuu değildir. İ Ayni zamanda mevzuu bahsolan, | dostane bir anlaşma ile Fransiz - Türk dostluğunun kıymetini ve mü- essirliğini teyid oeylemekti. Her Iki murahhas heyetinde müştereken mev- cu bulunan bu bis sayesinde, bu dostluk, daha ilk günden beri bu dost- luğa her hangi bir suretle tesir ede- ceğini ve onu zayıflatacağını kabul etmediğimiz bir tecrübeden şayanı memnuniyet bir surette takviye edil miş olarak çıkmaktadır. Bu müzakerelerden muhakkak su- İ rette sulh da bir çok nazik mesele- lerin bulunduğu mıntakalarda, tak- viye edilmiş olarak çıkmaktadır, Var- | odığımız anlaşma ile Şarki Akdeniz- de vaziyet istikrar kesbetmekte ve siyasi ve mülki stalüko teyit edilmiş bulunmaktadır. Vücude getirdiğimiz hal sureti- nin hakiki dereceyi şümulü bu derece geniştir. Şurasına bilhassa işaret etmekle bahtiyarım ki,. Fransız - Türk dost- luğunu. bir kere.daha teyid.eden bü. sureti hal, hassaten, Fransanın Tür- kiye Büyük Millet meclisi hükümeti ile itimatkâr münasebata girişmiş olduğu 1921 anlaşmasına bağlı bu- Yunmaktadır. Bundan sonra artık hiç bir şey, teşrik! mesai hakkındaki bu karşılıklı ve kuvvetli azme hail olamıyacaktır. Bu teşriki mesainin te- sirleri, bilhassa gerek Suriyenin ve gerek İskenderun sancağının esaslı menfaatleri çok dikkatli surette na- zarı itibara alınmış olduğundan do- layı, daha iyi surette kendisini gös- terecektir. Esasen şurası da sarihtir ki Fransanın kendisini istiklâle sev- ketmek vazifesini üzerine aldığı ve mukağderalını kalbinde muazzez tut- tuğu » genç Suriye devleti sükünu, ancak komşuları ile münasebatı dos- tane olduğu takdirde hissedecektir. Türkiye ile Suriye arasında ancak itlmat ve samimiyet mevcut olabi- lir ve mevcut olmalıdır. Vazifemiz, Milletler Cemiyetinin vazifesi, Türkiye - Suriye münase- 'betlerinde istikbalde mevcut olabi- lecek bir tehdidi bertaraf etmek ve zamanla daha Ziyade zehirlenecek mâni olma idi. Suriye milletinin ol- gunluğuna itimadı olan ve fakat onu itimat ile beynelmilel hayata sok- mayı kendisine vazife bilen Fransa, dünkü vesayetgerdesine karşı olan vazifelerini tamamen müdrik bir hal- de, şu fikirdedir ki müzakere neti- cesinde vücut bulan hal sureti, yeni devlete, istiklâli için en kiymetli bir garanti teşkil eden bir sükünet getirmektedir. İngiliz hariciye nazırı M. Eden ile Sovyetler birliği dış işleri komiseri M. Litvinof, Romanya hariciye nazırı M. Antonesko ve konsey başkanı Çin delegesi M, Wellington Koo da beya- natta bulunmuşlardır. Raportör M. Sandler tekrar söz ala- rak hakkında gösterilen teveccühe te şekkür etiniştir. — MECLİSTE YARINKİ MÜZAKERE Ankara 28 (Telefon) — Büyük Mil let Meclisi yarın toplanacaktır. Bu toplantıda, Milletler cemiyeti konse- Kabul edilen rapor Cehevre 27 (A.A.) — Anadolu ajan sının hususi muhabiri bildiriyor: İskenderun sancaği meselesi hak- Kinda İsveç haritiye nazını ve kön- sey râportörü M. Sandlei' tarafından bugünkü konsey celsesinde okunulan rapor aynen şudur: Kânunuevvel 1936 da Cenevrede 95 inci fevkalâde içtima esnasında konsey, Türk hükümetinin 10 kânu- nuevvel 1936 tarihli bir tebliğinde mevzuu bahsedilen İskenderun mese- lesile meşgul olmuş idi. 16 kânu- nuevvel 1936 .da konsey, Türkiyenin istinkâfı ile, raportörünün teklifi üze. rine ittihaz ettiği kararda İskende- Tun - Antakya mıntakası hakkında tahaddüs eden meselenin esasının tet- kikini, konseyin kânunusani mutat toplantısına talik etmek hususunda İ Türkiye ve Fransa hükümetlerinin | mutabık kaldıklarını görerek, bu ara- da raportör ile sıkvtemas ile konuş- malarına devam elmelerini, mezkür kararın 30 - 70 numaralarına tevii- kan, konsey her iki hükümete tavsiye etmiştir. Konsey relsi tarafından üç müşa- hid tayin edilmiştir. Bu müşahidler İskenderun sancağına gitmişler ve 31 kânunuevvel 936 tarihinden beri orada bulunmaktadirlar. Diğer taraftan könseyin yukarıda alınan kararının | numarası muci- bince Fransa ve Türkiye hükümetle- ri raportörün bir mümessilinin hu- zurile meseleyi halle iktiran ettir- mek maksadile Parisde konuşmaları- na devam etmişlerdir. Bu müzakere- ler esnasında Türkiye heyeti mursh- hasası meselenin balli için şu yolda bir teklifte bulundu: İskenderun sancağının tamamen müstakil bir devlet haline konulma- si ve Suriye, Lübnan ve Sancaktan mürekkep bir konfederasyon teşkili. Bu konfederasyonun bilhassa Atideki meseleler hakkında salâhiyettar ol- ması: 1 — Harici münasebetler, 2— Gümrük ittihadı. 3 — Meskükât birliği. Fransa hükümeti mandater devlet sıfatile bu teklifleri münakaşa esası olmak üzere kabülüne müsait olma- dığını ileri sürdü ve her iki tarafın hukuki noktai nazarlarını .muvakka- ten bertaraf ederek vâsıl olunacak sureti hal elemanlarını madde be- madde pratik bir şekilde tedkik et- meği teklif eyledi. "Türkiye heyeti murahhasası bu me- todu kabul etmediği cihetle Paris müzâkereleri bir neticeye iktiran et- medi ve her iki hükümet konseyin içtimama intizaren müzakerelerine diplomasi tarikile devam ettiler, Bu aralık ve -kânumusani iptida- sında, raportör, meselenin tedkikatı- na yeniden başlamak üzere 15 kânu- nusaniğden itibaren Cenevrede hazır bulunabileceğini Türk ve Fransız hü- kümetlerine bildirdi, İki tarafın ta- lebi ve raportörün mutabakatı üze- rine evvelce 15 kânunusanide. içti- maa davet edilen konseyin toplantısı 21 kânunusaniye talik edildi. Müzakereler Cenevrede 20 kânunu- canide tekrar başladı. Tetkikat, bilhas- sa bir Fransız vesikası üzerinde oldu. Bu vesika, Türk heyeti murahhasası tarafından dermyean olunan hukuki tezlerin doğruluğunu sarahaten red- detmekle beraber Sancağın kati sta- tüsü le Suriyenin istiklâline değin tatbik olunacak bir intikal rejimi ara- sında bir fark gözetmek suretile bir uyuşma zemini arıyordu. Bu telâkkiye göre, 1921 itilâfının tatbikini temin için kati statü San- cakta mandanın nevama devamını is- tilzam edecek ve bu da meselâ Millet- ler cemiyeti tarafından Fransız tabi- | iyetinde bir âli komiser tayini sureti- le ifade olunacaktı. İntikal rejimine gelince, bu rejim idari ve harsi mesnilde, kıtanın gayri | eskeriliği ve İskenderun Jimanının istimali hususlarına taallük eden Türk | taleplerini tatmin etmekle beraber kati rejimi hazırlıyacak ve şimdiden Sancağa farklı bir varlık - entite dis- tincte - şekli verecektir. Fransız hükümeti, konseyin ittiha- sanı münasip göreceği karara berveç- hi peşin muvafakat edeceğini bu mü- nasebetle ve katiyetle beyan etmiştir. Bir sureti tesviye bulunmasına matuf konuşmalar inkıta etmeksizin iptidai bir tetkike mevzu teşkil etmiştir. Maahaza işin hukuki safhası, müsbet hal ihtimallerine mebni mahfuz bi- takılmıştır. Müleakip konuşmalarda mukayeseli bir etüde girişilerek müte- İ savver iki hal şeklinin ihtiva ettiği mübayenetleri azaltmağa gayretle ça- lışıldı. İskenderun mmatakasının müstak- bel statüsünü tanzime matuf olan âlideki esas prensipler üzerinde bir anlaşma tahakkuk edebildi: İ — Sancak farklı bir varlık teşkil eder, - Entite distincte - Dahili işlerin- de tam bir istiklâle sahiptir. Aşağıda 3 numarada yazılı ahkâm mahfuz kal- mak Kaydile harici işleri Suriye devle- e papa mama a kere ve kabul edildi ti tarafından idare edilir. Sancak ve ; Buriye için ayni gümrük ve meskü- | kât usulü mevcuttur. 2 — Sancakta 'Türk lisanı resmi bir | Msandır ve 10 uncu fıkrada derpiş edi- | len usule tevfikan diğer bir lisan İs- | timalinin şeraitini ve karakterini kon-! sey tayin edecektir. | 3 — Bu devletin hâkimiyeine ve islikiâline herhangi bir suretle halel iras edilecek mahiyette Suriye devleti tarafından münakit beynelmilel hiç- bir itlâf ve keza ayni tesirleri haiz hiç-| bir beynelmilel karar Cemiyeti akva- | mm mukaddem ve kati bir muvafakati | olmaksızın Sancakta tatbik edilemez. — Hususi ajanlar Suryenin selâ- | hiyetine bırakılmış işler için her iki ta) raf icrai makamları arasındaki lüzum- Ya irtibatı temin edeceklerdir. Bu ay- ni işler için Sancak ve Suriye teşrit meclisleri bir-parlâmentolar arası İr- tibatı tesis-ve bunun çeraitini tayin | etmek ihtiyarım haiz olacaklardır. “5 — Süncağın statü ve ana yasasına! riayeti temine matuf aşağıdaki şart- lar dahilinde icra edilen Cemiyeti ak- vam konseyi kontrolü: A - Fransız tabilyetinde olmak üze- re Cemiyeti akvam konseyi tarafın- dan tayin edilecek bir delegenin ma- hallinde bulunması, 'B - Statü veya ana yasa ahkâmına muhalif icrai veya teşrii her kararı de- legenin &zami 4 ay müddetle talik et- mek selâhiyeti. Bu takdirde delege der- hal meseleyi, bu hususta nihai kara- rı verecek olan Cemiyeti akvam kon- seyine arzelmeğe mecburdur. C — Türk ve Fransız hükü konseyin ittihaz edeceği kararlara riayeti temin için Cemiyeti Akvam konseyinin kendilerine yapacağı tav- siyeleri muktezasını ifa etmeğe âma- de olduklarını beyan ederler, Konseyin kararı müfadına nazaran iki hükümet müştereken hareket et- mek vaziyetinde bulundukları tak- dirde bu iki hükümet evvelemirde bu hareketin şeraitini istişare edecek- lerdir. Gayri askerilik hususunda konsşe- yin hak ve salâhiyetleri bilâhare ta- yin edilecektir. 6 — Sancağın ordusu yoktur. Hiç bir mecburi askeri hizmet orada ih- das olunamaz. Orada hiç bir askeri tahkimat yapılamaz. Yalnız mevcu- Ür”... kişiyi geçmiyecek olan ma- * halli polis kuvvetleri teşkil olunabi- | lir. Ve işbu polis kuvvetine lâzım olan silâhtan gayri hiç bir esliha San- cağa sokulamaz ve orada bulunduru- lamaz. Teknik hususat bilâhare ya- pılacak bir anlaşma ile tayin edile- cektir. 7 - Bir Türk - Fransız muahedesi akdolunacaktır. Bu mushede Türki- ye ve Fransanın Sancağın tamami- yeti mülkiyesini ne şekillerde temin ettiklerini tesbite matuf ahkâmı ih- tiva edecektir. İşbu teminat tara- feyin arasında yapılacak istişare s0- nunda tatbik edilecektir. Türkiye - Suriye ve Fransa are sında bir anlaşma yapılacaktır ve bu- * nun mevzuu Türkiye - Suriye hudu- | dunun masumiyetini temin etmek ve Türkiye-Suriye ülkeleri üzerinde diğer İ memleket rejim ve emniyeti aleyhine müteveccih her türlü teşkilât ve faali- yeti menetmek olacaktır. 8 — Sansak statüsü İskenderun 1- | manında Türkiyenin bu limanı tran- sit ihtiyacı için eh geniş mikyasta kullanmasına müsaade etmek mak- sadile kendisine tanılacak hukuk ve İ i tahil hatı ve hattâ mütemmim ahkâmı istilzam etmektedir. Ve nihayet di ğer bazı husussta dair teknik bir etüd yapmak gerektir. Bu mülâha- za iledir ki tahdidi bir mahiyeti haiz olmaksızın zirdeki cetvel tespit edi miştir: A — Statü: 1 — Sancağıni tarifi: Balâda maruz esas prensiplerin 1 numaralılısı. 2 — Hali hazir hudutlarının tasdi- ki ve 12 eylül 1921 tarihli kararname ile Sancaktan ayrılmış olan üç nahiy meselesinin teğkiki, 3 — Statüye, esas prensiplerin 3 numaralısının derci, 4 — Staüye, esas prensiplerin 4 numaralısının dereli, 5 — Konseyin kontrolü, konsey delegesinin salâhiyetleri ve salre - esar .prensiplerin $ numarasına müracaat. 6 —Askerlikten tecrit statüsü: Sta- tüye, esas prensiplerin 6 numarası- nın derci. Könseyin bu husustaki hukuk ve salâhiyellerinin tedki- ki - esas prensiplerin 5 numaralısı- nın son bendine müracaat -, 7 — Ekaliiyetlerin hukuk ve hima- "yesi, istida hakkının istimali, B — İktisadi âhkâm, İskenderun » ESAS prensiplerin. 8 numarilısına mü racadt - posta anlaşmaları, 9 — Meriyete vaz'ı ve ahkâmı mu- vakkate, B — Anayasa: 1 — Kuvai umumiye: Teşrii, icrai, kazal uzuvların ve bunların selâhi- yetlerinin esas prensiplerin 1 numarş lısının çerçevesi dahilinde tayini, 2 — Usulü intihap, 3 — Lisan meselesi - Esas prensip- lerin 2 numaralısına müracaat -. 4 — Ana yasanın tadiline mülgal- lik usul, 5 — Meriyete vaz ve ahkâmı mu- vakkate. Yukanda işaret edilen vazifenin ifasına tevessül etmeyi konseye tek- fe mecbur olduğumu zannediyorum Konsey mandsler devletle “mutabık olarak konseye arzedilmek üzere işbu muhtelif mevzuları tetkik ve bilhassı Sancağın slalü ve ana yasasının tah- riri için mütehassıs bir komiteyi tav- Zif edebilir. Raportörün, içinde kend mümessilini bulundurabileceği bu kc mite raportörle mutabık olarak kon- sey relsi tarafından ihtisaslarına bin: en intihap edilmiş âzami altı şahsi- yetten mürekkep olacaktır. Komite ârzu ettiği takdirde Akvam cemiyeti kâtibi umumiliğinin selâhiyettar ser- vislerile ve leabında daima mandalar komisyonile istişare edebilir, Konseyin 16 kânunuevvel tarihli kö rarına tevfikan tayin edilmiş olan müşahitlerin vekâletleri - mandat - işbu karara göre, Sl künunusani 193 tarihinde hitama ermelidir, Kendile- rinden memul faide nazarı itibare al nacak olursa, bu müşahitlerin konsey- den nihayet 15 mart 1937 tarihinde hi tam bulacak. Yeni selâhiyet almaları lâzım gelir gibi görünür. Bu müşahit- ler raportöre, geri kalan vazifenin ifa- sı hususunda faldeli her nevi malö- mat vermekle tavzif edilecekleridir. Müşahitlerin coğrafi faaliyet saha- ları derpiş edilen tetkikatı karşılama! için bundan böyle icabı nisbetinde tevsi edilecektir. - Cetvelin A 2 numa yasma müracaat - . Bu müşahitlerin nisbeten kısa bir zamanda Sancağın statüsünü ve ana yasasını tanzim için ve bilhassa aha- iye verilecek teminat hususunda menafii tasrih edecek olan bir mad- | deyi ihtiva eyliyecektir. i bigi — Statü ve ana yasa, konsey İ bu hususta karar verir vermez meri- İ yete gireceklerdir. 10 — Konseyin karar ve tavsiyeleri | sülüsan ekseriyetle ittihaz edilecek- tir, Tarafeynin reyleri bu ekseriyet | hesabıma dalul değildir. İşbu metin Fransa ve Türkiye mü- messillerinin tâsvibine iktiran etmiş- tir, Bunda munsifane ve pakta uy- gun bir tarzı hal esasları olabileceği hakkındaki işbu mümessillerin ka- naatlerine bın de iştirik ediyorum ve bunları konseyin tasvip edeceğine de şüphe etmiyorum. 'Tesbit edilen metinden bazı #lemanların daha şim- diden istihsal edilmiş olduğu anla- şilıyor. Diğer taraftan “bazı nokat tasri- muktazi elemanları bildirecek vaziyet- te bulunacalğarından şüphe etmiyo- rum, Raportör, mütehassıslar komite- seninde stiüni SERİHEİMEMĞ A şahitleri Cenevreye -davet edebilmeli- dir. ! Diğer taraftah derpiş olunan - plân mucibince konsey Fransa ve Türkiye hükümetlerini karargir olan ânlaşma- ları tanzim etmeğe davet etmelidir. Bi anlaşma nihai kararın ittihazından ev- vel konseye tebliğ olunacaktır. Şurası takarrür etmiştir ki Sanca- iğm statüsü ve ana yasasi konseyin mu tad içtimamda alacağı karara tevfika er kısa bir müddet zarfında meriyet mevkiine konacaklır. Mandanın hite- İmına kadar yeni rejimin tatbikinin temini, mandanın icrasile kabili telif olduğu nisbette Fransaya ait olacaktır | | i |