22 Mart 1934 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 10

ii , hana yayabilmişlerdi, gr — 10—VAKIT 22 MART 1934 İnkılâp Ya” Baş tarahı 1 inci saydlada) Osmani: hükümeti © biribirinin a“ mansız düşmanı olmüşlardı. Os- manlılara en büyük darbeyi o Rus hükümeti O vurmuştu... | Ananevi düşmanlık bir dostluğa inkılâp © decekti. Bu zahiren kolay görü- nür. Fakat gayet güç olmuştur. Ve, gayet de sağlam olmuştur. O va- kitten beri bolşevik Rusya ve cüm- huriyetçi Türkiye (arasında bir! güçenme bile geçmemiş, dostluk hergün gittikçe kuvvetlenmiştir. Sovyet ihtilâli nasıl olmuştu?.. | O sıralarda bizim vaziyetimiz malâmdu. Rusyanm vaziyetine gelince, Rusyada bolşevikler üç büyük tehlikeyi bertaraf etmişler- di. Biri, Sibiryadan gelen Pol- çak ordusu idi. Kolçak, Siberya- da hükümet kurmuş, bir zaman- lar Moskovayı tehdit etmişti. Cenuptan da şimalden de birer başka ordu Moskovayı tehdit ak tında birakmıştı. 1920 ilk baharmda Sovyetler tehlikeyi defetmişlerdi. Buna mur- ' kabil Lehistana girmişler Varşova yı tehdit etmişler, fakat ağır mağ- lâbiyetle gerilemişlerdi.. | Netice- de, ne bolşevikler mevkilerini kaybetmiş, 'ne'de bolşevikliği ci- | Henüz birçok garplılar ve garp ricali, Rusyada bolşevikliği ortü- dan kaldırmak ümidini kaybetmiş» lerdi. Ve faaliyetlerine devam e diyorlardı. Bolşevikler de ümitle- rini kaybetmiş değillerdi. İki ta- raflı mücadele artık son safhala- rında idi, Sovyet hükümetinin e- | linde iki mühim koz vardı: “Bun- lardan biri, garp memleketlerinde: ki ameleydi. Savyet O hükümeti bunlardan bir bolşevik hükümeti kurmalarını ve kendileriyle birleş- melerini bekliyordu. kinci köz, şarktaki o müstemleke halkiydı. | Bunlardan beklenen de, İkendile. | rini esaret altında tutan devletleri koymaları idi, Her hükümet düş- | manlarıma azami derecede müşkü- | lât çıkartmak istediği için Sovyet | hükümeti de o vakit düşmanı olan | garba karşı bu iki silâhi kullanı- yordu. Bolşevik ve Minsevik rekabeti Garp amelesi, ekseriyet itiba- riyle, sosyal demokrat (denilen İ fırkaların elinde idi. Bu fırkalar | da sosyalisttiler. Mülkiyeti şahsi» | yelerin kaldırılması, fakat bunla- rın zorla yapılmaması taraftarıdı- lar, Bolşevikler amele ihtilâlini zor- , la, Minşevikler intihapta kazan- mak suretiyle yapmak isterlerdi. memleketlerdeki sosyalist fırkala- rı içindeki bolşevikleri çoğaltmak, Minşevikleri | zayıflatmak, isti yordu. Avrupadaki © Minşevikler i arasında ermenilerin mevkii kuv- | vetliydi. Ermeniler onlarca maz“! lum milettiler. Harbi © umumide | Osmanlı (o devletinin ermenilere karşı takip ettiği siyaset, © propa- ganda sahasındaki beceriksizliği- miz dolayısiyle garpte istismar e- dilmişti, Sosyal fırkalar ermeni dostu, Türk düşmanı idiler. Türk — Rus dostluğu daha te şekkül etmeden bu müşkül kar$ı- sındaydı. Bunu yenmek zarureti | ği, i Tim, yolu açalım, demişlerdi. Rus- Enstitüsünde Hikmet Beyin Dersi vardı. Murahhaslarımız Mosko- vaya temmuz sonlarında vardılar. Rusya ile muahedemiz 16 martta- | dır, bu teehhürün rubi âmili şu-| dur: Rus ricali (Lenin ve Stalin) öihayet anlamışlardı ki, ermeni dostluğu güderek garpte kazana- | harp cakları menfaatle, Türk dostluğu ile kazanacakları menfaat arasın- da nisbet yoktur. Ve, fırkalarını bizimle dostluk yoluna sevketmiş- lerdi. Kafkasya ve iran Kafkasya ve İran kâmilen düş- manlarımızın idaresinde bulunu- yordu. Murahahslarımız Rusyaya güçlükle © gitmişlerdir. Osmanlı hükümeti tarafından idama mah- küm edilen Ankara. “ricalinin bu devletler eline geçmesi ve Osman- İk: hükümetine teslimi . tehlikesi vardı, Rus hükümeti ile Ermenistan arasında bir muahede imzalanmış» tı. Ruslar, birkısım yerleri er: menilere bırakmışlardı. Bu yüzden Rusla ile Türkiye arasında her tür- lü münakale münketi olmuştu. Bu vaziyette İşe başlandı. Mu- rahhaslarımız ilk olarak bumuahe deden şikâyet (etmişler ve yolu müştereken açmayı teklif etmişler- di. “Ermenistan üzerine yüklene- lar garpteki fırka reişletine propa* ganda silâkı vermekten korkmuş- lardi. 24 Ağustosta yolu açmak, fakat bize muavenette bulunmak üzere | Rus ve Türk murahhasları arasın- da bir muahede imza edilmişti. Bu muahede, her iki tarafın biribiri- ne müzaharetini temin ediyordu. Murahhaslarımız Ankaraya gel- mezden bir gece evel, (o Çiçerinle murahhsalarımız arasında bir mü- likat oldu. Çiçerin: “Vaziyeti gö- rüyorsunuz, bilmecburiye Erme- nistana arazi Overdik, Erzurum, Van Bitlis havalisinde siz de er- menilere yer veriniz!,, dedi. Yu» suf Kemal Bey bin bir müşkülâtla Karadenizi geçerek teklifi hükü- mete bildirdi. Türkiye oanda | İngilizlerle, Fransızlarla, Yunanlılarla çarpı» şır vaziyette idi, Kâmilen çevril- miş bulunuyordu. Kafkas ve İran hudutları da düşmanların ellerin- deydi. Bütün bu çemberi kırmalı ve düşmanlık âlemine karşı koy- mak için bir tek dost akla geliyor- du: Bolveşik Rusya. Oda ayni düşmanlarla çarpışmakta idi. Mustafa Kemal Paşanın haklı müdahalesi | Mesele çok mühim ve nazikti. Ankarada birçok zevat: (o “Bütün cihan harbi göze aldı. Silâhları: | mızın büyük-bir kısmı (Odüşmana teslim edilmiştir. Hariçten bir müzaharete ihtiyaç vardır. Müma- şat etmeli, Ruslârım istediği şe- kilde &rmenilere arazi vermeliyiz,, dediler. Mustafa Kemal Paşanın haklı müdahalesiyle bunun önüne geçildi. | Millet Meclisi “Bir karış Türk | toprağmı kimseye veremeyiz,, de- | di. Bu cevap Moskovada bulunan murahhasımız Bekir Sami B. e bil | dirildi. İngiliz orduları o Kafkasyadan çekilmeden Ermenistana hücum etsek İngilizler ermenilere derhal yardıma kalkışırlardı. . Karşımız- İ tan ibaretti. da hem İngiliz, hem ermeni ordu- | larmı duk. Şarkta seferberlik yaptık. İngi- liz ordu »ı kadar bir zeriie sefiri huzuruna kabul et- ordumuz hazır bir şekilde bulundu. Gürcü ve Ermeniler Olti, ermeniler Batum Gürcü- ler tarafından işgal edilmişti. Biz bunu da protesto etmiştik, büyük esnasında Ruslarla bir müa- hede aktedilmişti; Kars, Ardahan, Batum bize iade edilecekti, Gürci ve ermeni hükümetleriyle mütarekeden biraz evel bir mua- hede aktetmiştik, Ermenilerin Oltiye, Gürcilerin Batuma girmesini protesto ettik. Ermeniler Oltiyi aldıktan © sonra gene rahat durmadılar, Fakat İn- gilizlerin çekilmiş (o olması bize meydan bırakmış oluyordu. Ermenilerle harbimiz, 24 eylül- de bir ermeni bâskmiyle başladı. Ermeniler çarçabuk yenildiler. 30 eylülde Sarıkamış düştü. Askeri harekât dahilde © Çejâlettin Arif meselesi Yüzünden bir ay kadar gevşedi. Sonra tekrar başladı. 30 Teşrinievelde Karsı aldık. Artık herkes de görmüştü ki er- menilerin bizden yer almaları im- kânı yoktur. Pek az sonra, Güm- rü düşmüştü. Artık (Ermenistan| yere serilmiş o demekti. Esasen Kars alınır. almmaz ermenilere sulh teklif edilmişti. Onlardan ye- güne istediğimiz şey, garp dev- letlerine âlet olmamaları idi. Er- menilerin, yer yüzüne © dağılmış millettaşlarını bir yere iskân için istedikleri arazi talepleri reddedil- miş, bilâhare Gümrü (muahedesi imzalanmıştı. Gümrü muahedesi- nin araziye ait kısımları baki , kal» muş, Moskova ve Kars muahede- leri iki aksamını istimlâk etmiştir. Bolşevik ve Türk (arazileri arasında iltisak husul bulmuştu . Biz artık tamamiyle çember için- de değildik. Yunan taarrnzu Haziran 1925 te Yunanlılar bir taarruza geçmişler ve Uşaka ka dar gelmişlerdi. Yunan taarruzu, arazi kazanmaktan ibaret kalmış” tır. o Şarkta gayet büyük muvaf” fakıyet kazanmış, (Ermenistan! yenmiştik, Garple hali harpte © lan iki devlet Türkiye ve Rusya yekdiğeriyle birleşmişlerdi. Biri birlerine dayanabiliyorlardı. Bu- nun neticesi, Damat Feridin düş - mesi olmuştur. Kuvayi inzibatiye dağılmıştı. Damat Ferit propagandacıları A- nadoluda birer birer tutulup idam edilmişti. (Damat Ferit tabii ola» rak vazifesini görememiş ve düş- müştü, İkinci bir tesir, Gürcülerin bize olan tavrını değiştirmiş olma» sıdır. Gürcü hükümet! o Ermenilerle harp ederken bize karşı küstahane tavırlar takınırdı. Ruslarla anla - şınca bize sefir gönderdi, müzake- rata girişmek istedi. Gürcü sefiri; Ankaraya gelen, ilk — itimatneme veren sefirdir. Gürcü sefirin başlıca maksadı ! sürülenlere yapılan muameledir, hükümeti, | O vakit İstanbulda bir . divanı Ruslarla aramıza nifsk sokmak- Gürcü Kafkasyada Bolşeviklik aleyhtar- lığmm merkeziydi. Ruslarla Gürcüler (arasında harp başlayınca, o Türkiyedeki Gürcü sefiri derhal mümaşata başlamıştı. Batuma giriş Mustafa Kemal Paşa bunun ü- vermiştir. .Ardahanın . ve Batu- mun bize teslimini istemiştik. Bir kaç günnota teatisiyle geçmiş sonra isteğimiz kabul. edilmişti. İ katen girmemizi istiyorlardı,Bunu kabul edemezdik. Batumu | filen ve kendi hesabımıza işgal ettik , Gürcüleri çıkardık. Bu suretle Gürcü meselesi hal- ledilmiş oldu. Ruslarla müzaköratımıza av. det edeyim: 1920 başlarında “biz / Ermeni harbi yaparken, ilk Rüs sefiri şark cephesi' ““karargâhına gelmiştir. o Bu zat Gürcü sefiri- nin kardeğiydi. Oİki okardeşten Rus sefiri Bolşevik, Gürcü sefiri Minşevikti. Rus sefirinin tavassutiyle Möö kovaya yöniden bir heyet gönde - rildi. “Ali Fuat O Paşa, Riza'Nur ve Yusuf Kemal Beyler heyette â- zaydılar. Müzakeratın son safhası iki bu- çuk ay sürmüş ve güç olmuştur. Ruslardan ilk istediğimiz şey mik li misakımızın tanmması olmuştu. Müzakerat çetin bir surette iki bucuk ay sürmüş, 16 martta Rus- larla bir dostluk muahedesi imza- lanmış, kuvvetli ve sıkı bir dostlük temeli atılmıştır. -Muahedenin a- raziye ait metnin başlıcaları şu- dur: 93 seferiyle kaybettiğimiz yer- leri ve Iğdırı geri alıyorduk. Buna mukabil Batumu, bizim için ser- best bir liman olmak şartiyle bı - Pa ? iii ale Sovyet Rusya ile muahede Sver muahedesini garp devlet- leri cebren bize kabul © ettirmek istiyorlardı. Biz bunu kabul et- medikçe Rusya da kabul etmiye - cekti. Rusyanm o kabul etmediği muahedeleri de biz kabul etmiye- cektik. Rus o hükümeti Omisakı milliyi bütün şümuliyle tanımıştı. Rüsya kapitülâsyonlardan vez geçmişti. Çarlık hükümetinin biz- den alacağı olan"paralardan vaz seçmişti. o Türkiyenin ve İstan- bulun emniyetini: : kâfil bir şekil- dairesinde “ Karadenize * mücavir | devletlerle konuşmağı her iki dev» i let yekdiğerlerine karşı taahhüt etmişlerdi... “Görüldüğü veçhile parlak bir zafer kazanmiştir. Sovyetlere gelince; bu muahe- deyle, en hassas noktaları (olan İ Kafkasyada dost bir devlet ka zanmış oluyordu. Türk murahhas- larr, Moskovada iken, istiklâlini yeni kazanmış olan Efgan hükü. metiyle de bir muahede aktetmiş- lerdir. « istanbuldaki divanıharp ve Mnstafa Sagr Meselesi Bu arada iki vakayı zikretmek isterim: Bunlardan biri, Türkler. iden esir edilip muhtelif | yerlere harp vardı. Mustafa paşa reisiy- | di. Bu, birçok vatandaşlarımızı idam eder dururdu. İngiliz, Fransız divanı harple- ri de, padişaha hainlik etti baha- Ge birçok vatandaşımızı asar- Biz de bir teklif yaptık: Bir Türk idam edildiği takdirde eli- mizde bulunan İngiliz ve Fransız Fakat Gürcüler Batuma e) bu muahedeyle Türk" hükümeti | » İ vermişlerdi, . konferansa, orada | miş onlara şiddetli bir ültimatom | esirlerini asacaktık. İdam durdu. ikinci vaka; Mustafa Sagit is- minde bir Hintlinin Ankaraya gel- miş olmasıydı. Mustafa Kemal Pa- şa bunu görünce derhal casuslu- ğuna hükmetmiş ve zabıta müta- yakkız olmuştur. Neticede evrak ve vesaiki tutulmuştur. Ankarada ne olup bittiğini ha- ber veren bu adam, güya Hint müslümanları tarafından Ankara / hükümetine yardıma gelmişti. Ez- cümle, Mustafa Kemal Paşaya, İtalyada bir kâşanenin ve büyük bir paranın emrine hazır olduğunu bildirmişti, Bu basit bir kurnazlıktı. Demek istiyordu ki, “Sen idama mahküm- sun, Fakat korkma, çekilecek ye- rin vardır. Kendini biraz sıkıntı. da hissedersen gel bize!...,, Bu zatm oteldeki (o eşyasında gizli mürekkeple yazılmış birçok talimat bulunmuştur: Efganistan- la, Ruslarla olan münasebetin de- recesi nedir? Mustafa (oOKemalin hizmetine ne suretle adam alışır? Yediği yemek doktor tarafmdan muayene edilir mi? Otomobili ça- buk mu, yavaş mı gider? Felsefe doktoru olan bu adam idam edik İdamdan bir gece evel, Hintli: nin bırakılması yolunda İngilizler tarafımdan telgraflar gönderilmiş iti, Birinci inönü muvaffakıyeti Yunan talitma Kostasitinin çık: masının ne suretle olduğu hakkım» da birçok dedikodular geçmiştir: Güya, harbe Venizelos kadar || şiddetle'devam ederse tahta çıka rılasağr kendisine vadedilinis"7.. Kostantin tahta çıktıktan on gün sonra, Yunan ordüsu iki fır” ka ile Eskişehire baskın yapmıştı. Kış ortasında, birinci İnönü mu» harebesi olmuştu. Muharebe pek. Çetin geçmiş, neticede (Yunan ordusu ricat etmişti. Yunan ka- rargâhı, bu ricati “Mağrurane bir ricat!,, diye tavsif ve ilin ediyor” du. İnönünde Yunanlılar ilk muvaf- fakıyetsizliğe uğramışlardı. “Ana- doluda tenezzüh yapıyoruz!,, diye küstahane övünen Yunanlılar da, diğer düşman devletler de 5 yi anla». j mışlardı ki kuvvetli bir Türk ordu- || 25 kânunusanide Pariste topla- nan müttefikler konferansı, bir Londra konferansı yapmağa karar İstan- i bul hükümetinin o murahhasların- da iştirak edeceklerdi. Dersimin devamında, Londra- daki konferansın mahiyetini anla” tacağım.,, J protesto: etti Londra, 21 (A.A.) — Çinde! vi İngiliz sefiri 2. martta Küâşgerde İngiliz konsoloshanesine yapılan | tanrruzdan dolayı Çin hükümeti | | nezdinde protöstoda bulunmuş ve konsolosluğun himayesi: için der hal tedbirler - öttihazımı istemiş” tir. Kendisine verilen cevapta Çin hükümetinin vakadan müteessif olduğu ve fakat Sinkiap ile mu haberenin bir müddettenberi ke” mat almmamakta olduğu bildiril” AŞ $u teşekkül etmiştir. l dan başka, Ankara murahhasları | ingiltere Çini | | , sik olduğundan bu hususta malö* |